Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 50, 16 December 1893 — Page 1

Page PDF (1.87 MB)

This text was transcribed by:  Tiffani Hedemark
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KE KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

 

BUKE XXXII.           HELU 50.       HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 16, 1893.             NA HELU A PAU, 2472

 

Hoolaha Loio.

 

NELLIE M. LOWREY,

 

NOTARI no ka LEHULEHU

 

A ME

 

LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA PALAPAA HOOHIKI.

 

Keena Hana me W.R. Kakela, LOIO, ma ke @ makai o ka Hale Leta, Honolulu. 2370.

 

J.S. SMITHIES (KAMILA,)

 

NOTALI no ka LEHULEHU

 

A ME

 

Agena Haawi Palapala Mare

 

Nahukona, Kohala, Hawaii. 2378-1.

 

W.R. KAKELA,

 

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

 

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

2370.

 

ANTONE ROSA,

 

(AKONI.)

 

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

 

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

Keena Hana ma Alanu Kaahumanu.

 

2370-q

 

ALLEN & ROBINSON,

 

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka Uwapo o PAKAKA, Ho@ make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku @ hale. E kipa mai a e ike kumaka.

 

2396-q

 

E.G. HITCHCOCK,

 

(AIKUE HIKIKOKI.)

 

Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.

@  NO NA BILA AIE ME KA AWIWI, Hilo, Hawaii.

 

2370.

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

 

@ Kuai papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ue a pau e pono ai o ka hale.

 

Kula o Alanui Moiwahine me Papa.

 

2396-q.

 

JAMES M. MONSARRAT,

OLAUNAKEA.

 

E no a he Kokua ma ke Kanawai

 

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

            E hana ia no na Palapala Kuni, Palapala Loolimalima, a me na Palapala Pili Kaua@ a e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka @ ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

 

            Keena Hawaii: Hale Pohaku hou ma ka @ ma Waikiki o ka Halewai, alanui Ka@

 

2970.

 

J. HOPP & CO.,

 

Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!

 

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc. Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi.

Honolulu. 2396-q

 

J.T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI.)

 

Halekuai o na Lole Nani Panio!

 

LAKOHAO.

 

Na Lako Hana Mahiko,

 

A PELA AKU HE NUI WALE.

 

Alanui Moiwahine, - - Honolulu.

 

2396-1

 

SING WO CO.

 

Helu 43 : : ALANUI NUUANU

 

            Aia ma keia Halekuai, e loaa ai na lole maikai o na lede a me na keonimana, a pela no ko na kamalii a me ko na wahine mau mea hoohiohio.

 

            Ke komo aku nei makou ia oukou e kipa kilohi i ka nani o Aipo.

 

SING WO Co.

 

2436-3ms.

 

KO BIHOPA MA,

 

BANAKO MALAMA DALA

 

            E LAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:

           

            lua e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na lala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a na waihola paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.

           

            Aole uku panee e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa a ku o ka hoomoe ia ana mai.

           

            He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

           

            Aole dala e uku ia, ala wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ko dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

           

            I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia ma luna o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole la, e helu la ma ka aoao o ka moa hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumupaa mua.

           

            O na puu dala hoomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o aelike ana.

           

            E hamama ana ka Banako ma na la a pau o ke hebedoma koe na la Babali@ a me na la Kulala.

 

BIHOPA MA.

Honolulu, Ian 2395-q

 

He Moolelo Hawaii

 

            A pii aku la lakou, a hoi mai la me ka laau ala he nui loa; o ka laau nunui a me ka liilii. A ike oia i ko lakou kua pu ana i ka laau liilii a lawe mai, alaila, i aku la oia ia lakou, "No keaha la oukou i lawe mai ai i ka laau ala liilii?"

 

            I mai la lakou, "Ua elemakule oe a ua kokoke hoi e make, a nawai la ia laau ala? Aole makou i ike i ka mea nana ia laau ala mahope aku?"

 

            I aku la o Kamehameha ia lakou, "Aole anei oukou i ike i kaʻu poe keiki, a o lakou no ka poe, nana kela laau ala liilii mahope aku."

 

            A pela no oia i papa aku ai i ka poe kapili manu Oo. I aku la, "Ina e loaa ia oukou ka many ea, mai uumi oukou, ma ka hulu no oukou e lawe mai ai, a hookuu aku on ka manu i nui ka hulu."

 

            I mai la lakou, "Nawai aku ia manu e hoola ai, oiai ua elemakule oe?"

 

            I aku la o Kamehameha, "Na kaʻu poe keiki ia manu mahope aku."

 

            A ma keia mau ano i maopopo ai ko Kamehameha aloha i kana mau keiki.

           

            A kuai iho la na haole me Kamehameha i ka laau ala, a loaa ia Kamehameha he ekolu mau moku kiakahi nunui a me eono mau moku liilii.

 

            A ku mai la kekahi moku, kuai a ku la oia no ia moku i ka laau ala, a lilo ia moku iaia. Kapa aku la oia i ua moku la o Kalaholile ka inoa. A mahope iho, kii hou ia mai la ua moku nei e kuai, a lilo no.

 

KO KAMEHAMEHA HOI ANA I HAWAII.

 

            A ulu mai la ka manao iaia e hoi i Hawaii, alaila, kauoha ae la oia ia Kaoleioku kana hiapo e noho no oia i Oahu, a ae mai o Kaoleioku. A hoonoho pu ia me Kaleimoku. A hoonoho pu ia me Kaleimoku i pukaua nona, a kiaaina. A hoonoho ia o Kaikioewa i kiaaina no Kauai; o Keeaumoku ko Maui kiaaina.

 

            I ka M.H. 1812, hoi aku o Kamehameha i Hawaii; ma na moku lakou i hoi ai.

 

            Maluna o kona mau moku kiakahi nunui ekolu kona mau aialo a pau, a me ia pu. O Uinihepa, o Laholoa, a me Keoua ua inoa o ua mau moku la.

           

            A ma na monu liilii, a ma na auwaa no hoi kekahi poe. Ua kapaia ka inoa oia huakai aumoana, o Kaniaukani. Holo aku o Kamehameha a Lahaina, a hoonoho ia Keeaumoku ilaila i Kiaaina, a mailaila aku, ku i Kawaihae, a mailaila hou aku, ku i Kealakekua.

 

            He mau la iho, holo hou o Kamehameha i Molokai; a mailaila mai, ku hou i Lahaina. A noho iki ia mau la e ai i ka waiwai a Keeaumoku ana i kuahaua ai i ko Maui.

 

            A he mau la iho, hoi @loi aku oia i Hawaii, a ku ma Kealakekua; a malaila aku a Kahaluu.

 

            Iaia malaila, wi iho la lakou i ka ai ole; aole nae oia i ike i kona pilikia, a kii wale aku e ohi, a uhuki wale aku i ka ai a na makaainana.

 

            Aka, mahiai maoli aku oia a me kona alalo a pau i ai na lakou ponoi iho; a ua kapaia ka inoa oia mala ai, o Kuahewa no ka nui launa ole. Aia no ma Kailua, KOna.

 

            A mahope iho, ia makahiki no, hana ia ka pa-pohaku o Kiholo, a paa i kahi makahiki ae, 1813.

 

            Ua oleloia ma ia makahiki, 1813, i hanau ai o Kauikeaouli ma Keauhou, Kona Akau,, i ka la 11 o Augate; pela ka hoike a Emilia Keaweamahi, ke kahu hanai wahine o Kauikeaouli. O ka Kaikioewa wahine ia, ke kiaaina o Kauai.

 

            Aka, he like ole no, olelo kekahi poe i ka la 11, a 17 hoi ka kekahi poe o ka malama o Maraki, 1814.

 

            I ka 1813, pii nui aku na kanaka i ke oki laau ala iliahi ma ke kauoha a Kamehameha, mahele aku oia i kona kanaka e like me ko lakou luoi ana, a kuai aku lakou me na haole, a kuai aku hoi o Kamehameha i kona iho; a ike oia i ka nui o ka waiwai o ka laau ala, alaila, hookapu ola nona wale no. O ka hana nui iho la ia ia mau la.

 

            Ua lawe mai oia i na mea a pau mai na haole mai ma ke kuai, me ka aie ole i kekahi mea. Aole on a imi i mea e hihia ai oia a me kona aupuni; a e hookaumaha wale aku ai i kona mau makaainana.

 

            Ma ka M.H. 1816 ae, a i ka 4 hoi o na makahiki i hala e o ko Kamehameha noho ana ma Hawaii, lohe iho la oia i ka hiki ana mai o na haole i Oahu mai Rusia mai, a me ko lakou olelo ana, e lilo o Oahu ia lakou.

 

            He oiaio, ua holo mai keia poe haole Rukini a ku ma Kauai i ka 1815 aku, a kukulu lakou i ka papu kaua maloko o ka pa kaua ma Hanalei, a ma Waimea, malalo o ke alakai ana a Dr. Sheffer.

 

            A i ka 1816 ae, holo mai lakou i Oahu a kukulu papu, ma ke kahua a Kaleimoku i hoolala ai. A ua paa hoi ko takou manao e lawe io no ia Oahu.

 

            I ko Kamehameha lohe ana i keia lono, alaila, hoouna aku, oia ia Kaoleioku kana keiki hiapo o na la opio a me Kaleimoku, Ulumaheihei, Naihe, Kaeaaumoku, a me Kaikioewa, a me na kanaka he nui loa, e kii e kaua me ua poe haole Rukini la.

 

            A hiki lakou i Oahu, hookuke aku la i ua poe haole la, alaila, kukulu iho la lakou i ka pa kaua.

 

            Ma ia wa, make iho la o Paulo Kaoleioku, ko Kamehameha hiapo, o kona mau la opio, i ke 60 o kona mau makahiki. Ma ia wa no, i ka malama o Novemaba 21, 1816; ku mai la he wahi moku manuwa Rukini uuku, o Rurick ka inoa; o Kapena Kohzebu, ma Kealakekua oia i ku mua ai, a holo loa mai i Oahu, a komo i ke awa o Kou, Honolulu.

 

            O keia ka moku manuwa mua loa i komo i ke awa o Honolulu; a haawi ae la oia i kona aloha ma ka hoonakolokolo ana i kona mau pukuniahi nunui. A i ka la 14 o Dekemaba, haalele oia ia Honolulu. A ma ia wa no hoi i hookumu mua ia ai ka Have Hawai i have no ka lahui.

 

            A i ka 1817 ae, i ka malama o Ianuari, paa loa ka pakaua a Kaleimoku ma i kukulu ai, i kapaia o ka Papu.

 

            A mahope iho, kua laau ala iho a o Kaleimoku i Oahu a me na alii a pau; a kuai aku la i lole no lakou a nui ko lakou waiwai ma Oahu. A pela no hoi o Kamehameha ma Hawaii; a ma ia wa i kuai ai oia i kela moku i kapaia, o Kalaho@ile.

 

            Ua hoomau o Kamehameha i ke kuai laau ala ana, a pau na makahiki 7 kona noho ana ia Hawaii, mai kona hoi ana mai i Oahu aku.

 

            A make oia. A kua ia no i ke kau ia Liholiho, a ia Kauikeaouli. A o ka pau loa ana no ia o ka laau ala; o ka laau liilii ala ole wale no koe.

 

KO KAMEHAMEHA I. MAKE ANA.

 

            A hala na makahiki ehiku o ko Kamehameha noho ana ma Hawaii, mai kona hoi ana mai Oahu mai, make iho la ia i ka la 18 o Mei, 1819, ma Kailua, Kona akau, Hawaii. I ke 82 a oi o kona mau makahiki, in a nae he oiaio ka oleloia, ua hanau ia oia i ka makahiki 1836 ma Kopoiki, Kohala-akau, penei ka moolelo:

 

            I ka nui loa o ka mai o Kamehameha, a aneane hiki ole i na kahuna on a ke hoola iaia? alaila olelo mai la kekahi iaia, "E aho e kukulu i hale no kou aku, no Kukailimoku, i ola oe." Kokua pu mai la na alii i ka olelo a ua kahuna nei, a kukulu io iho la i heiau, a paa no ia la, a kapu iho la i ke ahiahi.

 

            Wawa wale ae la he lono olelo na ke kahuna a me na alii, e pue ana lakou ia Kamehameha e noi i kanaka no ua heiau nei.

 

            E pau iho ana na kanaka i ke auhee i kahi e pee ai, no ka makau i ka make; a he kakaikahi ka poe i koe iho i ke alo alii.

 

            Kakali mai la na kanaka ma kahi a lakou i pee ai, a owa ke kauwila, hoi mai la lakou; a ua pau ae la ka wa e make ai.

 

            Aole no paha i ae o Kamehameha i keia manao o na lii a me na kahuna, aka, ua lohe ia nae kana olelo, "i kanaka na ke alii. O ko na lii wa no hoi ia i olelo ai ia Liholiho, a pela i holo ai na kanaka. A noa ia pule nui loa iho la ka mai o ke alii; aole hiki ke oni no ka nawaliwali loa.

 

            A hiki hou mai ka la e kapu hou ai ua heiau la, alaila, olelo hou aku la oia ia Liholih kana keiki, "o hele i ka pule a kou akua hulu, ia Kukailimoku, a o ka mea malama no ia o ke akua."

 

            Mahope iho, kukulu ia iho la he elua mau wahi hale, a malaila e noho ai, me  na kahna ona me ka lapaau ana.

           

            A Poakolu pu iloko o ua mau wahi hale nei, nawaliwali loa iho la ke alii, a pau ke komo ana o ka ia.

 

            A ike iho la kana mau wahine a me na keiki, a me na kaikamahine, a me na lii a pau malalo on a, na nawaliwali loa ia, hoihoi ae la lakou iaia i kona hale.

 

            A po ia la, hapai ia mai la imua eai, hookahi no wahi oolo pu ai me kahi muolo wai iki i komo. Olelo aku la na lii iaia, "i huaolelo kauoha na makou."

 

            Aole kela i ekemu iki ae, a hapai ia aku la i ka hale moe.

 

            A kokoke paha i ke kau, oia paha ka hora 10 o ka po, hapai hou ia no imua e ai.

 

Aole i pau.

 

HE KAAO HOONAUE PUUWAI

NO

PUAKAOHELO

KE

Kaikamahine Alii.

KA

Ui Oi Kelakela o ka Nani a me kaMaikai.

NANA

I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI.

KA

 

Uiʻi Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

 

            KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA: UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII.

 

            He moolelo kahiko loa keia no Hawaii nei, e like me kekahi mau moolelo kahiko o Hawaii nei i paanaau mai ko kakou mau kupuna, pela no keia. I mea e pomaikai ai na hanauna opio, nolaila wau e hoike aku nei ma ke akea, i mea e ike ai na mea a pau i ko lakou mau moolelo kahiko, me kuu manao e kaana pu ana no kakou ma keia moolelo, a in a ua like ole ka kekahi poe paa moolelo, e pono no e hopololei mai.

 

            O na makua o Puakaohelo, o Leleiwi ka makuakane, no Hilo no keia alii, o Hilo no kona one hanau, nolaila no kona mau makua a me na kupuna, a o Kapoho ka makuahine, o Puna kona aina hanau, a nolaila kona mau makua a me na kupuna. A na laua mai na keiki eha. A penei ka moolelo o ko lakou hanau ana.

 

            I ka noho ana o keia mau mea ma ko laua wahi noho i Uluaweli. He mea mau ka noho ana o na alii oia wa aole he mare, he hoao, oia ka mare ana oia wa.

 

            E noho ana me na makaainana a me na alii, a o ka hula no ka hana maa mau a na alii oia au kahiko, a o ke kilu kekahi hana maa mau, he hana kaili i ka hai wahine a kane paha. Ia laua e noho ana, a o ka hele ia a hala he mau malama, hapai iho la o Kapoho i ka laua hiapo. oia noho a nui ka opu a piha na malama eono, ono ae la ka makuahine i ka oopu o ka uka o Waianuenue, a ua loaa mai la keia ono o ke alii.

 

            Ua lawalu ia ka oopu me ka luau, a o ke ai no ia a pau ia ono on a. O ka hele ia a puni ka umi mahina, hanau ua alii nei, aia no o Leleiwi i ka pahoe malau, oia ka hana maa mau i na alii oia mau au kahiko. E noho ana na alii a me na makaainana e kaana pu me keia pilikia o ke alii wahine, e noho ana i ke alo o ke alii o Alenoho, ke kilo, he kuhikuhi puuone. Aole no pohihihi o ka hanau ana o ke alii, ua kui no ka hekili, olapa ka uwila, ua ka ua koko, he hoailona ia o ka hanau ana o na alii.

 

            I hanau ae ka hana, he keikikane, o ka la i hanau ai, i ka la i o Hoku, o Kaelo ka malama. I hemo ae ka hana, ua lilo ae la ka hoomaemae ana i na kupuna a me na alii, moku ka piko, kani kapahu.

 

            A hala na la kapu heiau he umi, kapaia ka inoa o ke alii opio, o Puakaunaoa. Ua hoopaapaa na alii i ka mea nana e hanai i ke alii opio, huki ka aoao o ka makuahine, a huki hoi ko Leleiwi aoao, a ma ia hana ana, ua lilo ka hooponopono i na aoao a elua ia Alenoho, he kuhikuhi puuone, he kilo, he mea nana ouli. O keia kuhikuhi puuone, he mea pili ia Kapoho, he kaikunane no ka wahine a ko Kapoho kaikuahine, oia ke kumu i lawe ai oia a hooponopono. Ia hooponopono ana me ka malie, ua lilo ka malama a hanai ana i ka aoao o ke kane, ma ia mea ua lilo ka hanai ia PUnahoa, he kupunawahine, oia ko Leleiwi makuahine, ua maikai kela hooponopono ana a ke kuhikuhi puuone.

 

            Ia lilo ana oia alii opio, ke hula nei no, ke haku nei ka inoa o nei alii. Ia koko no hapai hou o Kapoho i ka lua o ka laua mau keiki. O ka hele ia a piha na malama eha, ono ae la ke alii i ka opihi kau pali o Hopoe, he ono i ka puholo, he ono okoa no hoi i kak hoopahole maka. A hui mai me ka limu kohu o ka lae o kalipalu, he mea ole ua makaukau keia mau ono o ke ahi. He loihi keia kii ana mai Hilo aku a hiki i Hopoe, a me ka lae o Kalipalu, he mea ole nae ia loa i ka ono o ke alii.

 

            I ka hui ana o keia mau ono o ke alii, hele kela a kaukenio kaua mea o ka ono. Ua ai ke alii me na hoaai, ua ai a lawa a pau ae la keia ono o ke alii. O ka heel ia o keia opu o ke alii a nui loa, o ka hele ia a piha na malama eono, ono hou ae la ke alii wahine i ka oopu ai lehua o uka o Kaiweki, o ka oopu mai no, o na laupahole mai no a me na opae kahuli mai no.

 

            Ua makaukau keia mau ono o ke alii, ua pulehu ka oopu, ua koala ka oopu. O ka opae hoi me ke pahole, ono kela ke ai iho; ua ai a lawa. O ka hana no a Leleiwi o ka lawaia no, he huki heenehu ka lawaia, he pahoe malau no hoi. O na i-a maa mau no ia i ko Hilo poe mai kahiko loa mai. O ka hele ia a puni keia opu o ke alii, o ka hele ia  a hanau, o ka la i hanau ai i o Mohalu, o ka malama i hanau ai i o Kaulua.

           

            I hanau ae ka hana, he keikikane, lilo ka hoomaemae ana i na alii a me na kupuna @mokaaoiko kani ka pahu.

 

            A pau na la kapu, kapaia ka inoa o ke alii o Puakoolau, lilo ka hanai o keia keiki ia Alenoho, ke kahuna, Ke pii mai nei ka ui o keia alii opio he like me ke Ahi Kaa o ka ula o mawaho o ka hale. O ka hana mau no a na alii o ka haku i ka inoa o ua alii opio la.

           

            O ka hana mau no a Leleiwi o ka lawaia no, o ka huki hee-nehu, ka i-a kaulana o Hilo.

           

            He manawa loihi ka noho ana o kapoho aole he hapai iki o ke alii a hala he mau makahiki he umi a oi, o ka hele ia o kela mau alii a nunui a kanaka makua: Iloko o umi makahiki a oi, ua hoomaka e no na alii opio i ka laua hana o ka mahiai, o ka laua wahi e pii ai me na makaainana, a ia iuka o Kaumana he loihi ka pii ana. O ka hele ia a nui loa ua mau alii nei, o ka mahiai wale no ka laua hana nui, o ka hele ia a pala ka ai i waena kaua mea o ka nui o ka ai.

 

            O ka hele ia a piha na makahiki he umi kumalima, o ka hapai ole ana o Kapoho, ai ka umi kumaono, hapai hou o Kapoho i ke kolu o kana mau keiki.

 

            I ka piha ana o na malama eono, ono aela ke alii, wahine i kaomaka, ka i-a kaulana o Hilo. Nona keia hooheno, pepe omaka, pa i ka paakai, ua ui kela, he manawa ole ua loaa ka ono a ke alii, ua lawalu, ua koala, holu ke kai ono kela. Ua hoolawa ia ka ono me na hoa ai o ke alii.

 

            O ka hele ia a piha ku ewalu malama, ono hou aela ke alii i ka opae kahuli o Ihukake, aia ia wahi iuka o Puumoi, he loa no ke kii ana, aka he mea ole loa ia i ka ono a ke alii, e au, e wiki. Ua loaa mai la me na lau pohole, kikawaio, he ono ia ke ai iho, maʻu ka houpo. Ua ai a lawa, me na hoa ai, ke hula nei i ka inoa o na alii, ke halakau mai nei me na kaikamahine alii.

 

Aole i pau.

 

Haiolelo o F.M. Hatch ka Hope Peresidena imua o ka Aha Kuka.

 

NO KA HOOPAU I NA LUNA AUPUNI ANEE ALII.

 

            Ua noonoo loihi ia keia mea e aʻu a me kekahi poe e ae. He mea maopopo, ua hoonaueue nui ia ka manao hilinai mai i keia aupuni, ma o ka hoike kue la a ke Kuhina Gresham, nolaila, he nui ko kakou hoeueu hou ana e kakoo i pono ai. Ke olelo nei kakou, he aupuni keia o kakou e noho nei. Aka nae, ke noho mai la ma kela aoao o ke alanui kekahi wahine e olelo ana, oia wale no ke alii ponoi o keia aina. Ua kii aku kela i na aupuni e e kokua mai iaia. A ke hoakaka mai nei i kona manao e hoi hou aku i kela noho alii on a i hoopau ia ai ma kela Ianuari i hala a me ka ikaika no e hoi hou ai. Aole au he kanaka hoopuiwa wale; aka, he mea pono ia kakou e nana pololei aku i ke ano maoli o keia kulana a kakou e noho nei. Ke hai aku nei au, eia no kakou mawaenakonu o ke aumeume ana no ka hookahua iho i aupuni hou ma keia aina, aole nae i pau kela aumeume ana i keia manawa. Aohe mea i ike pono i ka wa e hea aku ai kakou i ko kakou poe kokua e hele mai ma ko kakou aoao.

 

            Aole keia he ninau no ka pono hoomau oihana o ka poe lawelawe maikai. He mea pono e nieniele ia ka manao kokua aupuni o ka poe a pau e lawelawe ana malalo o keia aupuni. E hoomau i ko kakou koi ikaika ana ia lakou e kokua aloha mai me ka makemake maoli oiai e noho kulanalana ana keia paio ana.

 

            Aole keia he mea na na Lunakanawai e hooholo ai. Ina ua ike kekahi mea o kakou maloko o kona hana ponoi,  ikekahi kkupakako ua kue i ka pono o kona haku, a ua makemake e hookahuli ia kana hana e pomaikai ai, pehea e kali ana anei ia haku na na Lunakanawai e huli a hooholo? Aole.

 

            Aole no hoi keia he ninau pili i ke ano waihooluu lahui, in a he Hawaii a he haole paha.

 

            He ninau keia no ka manao kokua i ke Aupuni Kuikawa, a manao kue paha. Maanei e noonoo i ka noho ana o kekahi mea malama oihana aupuni no kakou paha a he kokua paha i ka Moiwahine i pau. Aole kupono ke kali a kue maopopo mai ke keiki, oiai ua akaka lea ke kue i kona makua. He pono e ike lea ia he ikaika maoli ke kaua ana mai o ua keiki la i ke aupuni, a i ole ia, e hele aku paha ia iwaho.

 

            Ua oleloia, he pono ke hooluolu aku i ka poe anee alii, aole e pono ke kipaku aku o inaina mai auanei lakou. Aole pono e manao pela oiai kakou mawaena o keia paio nui e hookahuli i keia aupuni. No ka mea, aole o lakou makemake no ka hoomau ia mana oihana.

 

            O ka põe e kokua nei ia kakou, aole pono ia lakou e manao he poe maloko o keia hale i aloha ole i ke aupuni. Malia o kahea koke ia paha kakou e lalau i na mea kaua e kokua i ke aupuni, aka, aohe nae he mea maikai ke hoomaopopo iho he poe kumakaia iwaena o kakou, oiai makou e mohai ana i ko makou ola me na lima. Ua maopopo ia kakou a pua ke ano hoomakaʻukaʻu a hoonawaliwali o kekahi mau enemi elua a ekolu paha, in a lakou maloko o ko kakou mau puali.

 

Haiolelo o S.M. Damon, Kuhina Waiwai imua o ka Aha Kuka.

 

            Aole i loaa pinepine i ke kanaka e like me aʻu ka hemahema ma na hana aupuni, ka pono e kue aku i ka poe kokua iaia. He paio mau me ka loihi ko kakou no ka hoomalu pono ia, a me ka hoomau ana i aupuni maikai a hiki i ka wa e maluhia loa ai malalo o ka have Amerika. Eia no ma kuu lima na moolelo o na halawai o na aha mamua, a ua kokua mai kela mau moolelo i kuu aoao e ku nei. Ma ke kuahaua o ka la 17 o Ianuari, ua olelo ia e hoomau ia ma na oihana ka poe lawelawe oihana aupuni a pau, koe ka Moiwahine a me elima mau mea e ae. Pela no ka manao ma na halawai a na Kuhina, aole e kapae ia kekahi mea no kona manao kalai aupuni, a aole hoi e kapae ia kekahi mea e hooko ana i kana hana ma ke ano pololei maoli, no ke kumu he like ole kona manao me ko kakou no ke ano kupono o ke aupuni. Ina e kipaku ia kekahi kanaka i hooko pololei i kana hana, i o wai la ia e hele ai, e kokua ia mai ai? He pono anei kela hana, a he pololei anei?

 

            Me he la he makaʻu wale ka hana ana pela. No keaha la kakou e hana ai me ka lima ikaika? No ka nui o ko kakou ikaika, nolaila, ua pono kakou e hoopono.

 

            Ua hai mai nei o Mr. Hatch, ua hoike mai ka Moiwahine i pau, oia no ka moi, a o ke Aupuni Kuikawa, aole ia he aupuni. Eia no kela wahine ke noho nei malalo o ka hoomalu ana a ke Aupuni Kuikawa, mamuli o kona nonoi ponoi ana mai. Aia no hoi na makai o ke aupuni ke kiai nei iaia. Ua oi loa ka ikaika o ke Aupuni Kuikawa i keia la mamua o kekahi wa i hala.

 

            Aole anei i lawa na mokuahana ma keia aina? Aohe liuliu, ua loaa iho nei kekahi mokuahana maloko o ka Hui Hoohuiaina. He hana hooluhi loa keia ke ku iluna a hoike manao imua o oukou. He mea ehaeha keia iaʻu, no kuu ike ana he kue ko oukou i koʻu manao, aka he pono no nae iaʻu e hoakaka aku.

 

            Ke Aumoku Pepehi Kohola.

 

            Ua pau ae i ka hoi i ke awa o Kapalakiko na moku okohola pea a mahu o ke aumoku pepehi kohola o keia kau ma Ariku, aka o ka mea kupanaha, o na moku okohola mahu wale no kai hahai ia e na pomaikai, a o na okohola pea ua halawai lakou me ka paoa. Eia na moku okohola mahu pomaikai loa: Narwhal, he 62 kohola; Baelena 52; Grampus, 47; Newport, 37, Orea, 26; Karluck, 18; Belvidere, 17; Mary D. Hume, 14; a o Narvareh, 11. Me he mea la, i na penei iho la e hoohoka ia ai na moku pea aohe e loaa wahi kohola, alaila he moku okohola mahu wale aku no paha auanei ka mea pono e hoouna ia aku ai.

 

Ua Hala o Mrs. Hana H. Kapali.

 

            Ua haalele mai ka hanu o keia ola ana ia Mrs. H. Hana Kapali i ka la 29 o Novemaba ma Moanalua Oahu. O niulii, Kohala kona one hanau, i ke 54 o na makahiki o keia ola ana, umi a oi makahiki o ka noho pu ana me ke kane. He mau makahiki ka hoomai ana a ka maʻi, ua nui na hooikaika ana no ka pale aku i ka maʻi, aole nae i lanakila. Me ke kane a me ka ohana na ehaeha o na hoomanao ana.

 

            Ua pai mai ka nupepa namu puka malama "Paredalso o ka Pakipika" ma kona helu o ka malama o Novemaba i hala, i ke kii a ke Kanikela Hawaii ma Kapalakiko, oia o Mr. Charles T. Wilder.