Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 51, 23 December 1893 — Page 1

Page PDF (2.09 MB)

This text was transcribed by:  L. A. Marchildon
This work is dedicated to:  Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !!

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXII.           HELU 51.       HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 23, 1893. NA HELU A PAU, 2473

 

KA MANAO KANAWAI O

Loio Jeff Chandler

No ka Ninau o Hawaii

            O Jeff Chandler, ola kekahi o na loio kaolana o ka aoao Demo@arata.  Ke olelo nei oia, "aohe i loaa ia Peresidena Kalivalana ka mana e ninaninau i na ano i kukulu ia ai ke Aupuni Kuikawa o Hawaii; a hookahuli paha i ua aupuni la; e like me ka loaa ole lala o ka mana e ninaninau i na kumu i kukulu la ai ka Ripubalika o Farani; a aohe no hoi i loaa iaia ka mana e kauoha e hoohana ia na puali koa o Amerika Huipuia i mea e hoopau ia ai ua Ripubalika la.

            Oiai o Kalivalana e holo ana ma ke alanui Piladelepia e lawe i kana hoohiki oihana ma ka la 4 o Maraki i hala, ua ike la aku ke Aupuni Kuikawa e ke Aupuni o Amerika Huipula, a o kona mau Kuhina e noho ana ma ke kulanakauhale o Wasinetona ia wa.

            Aohe mana i loaa ia Kalivalana ma ke kumukanawai e hoohana a kauoha paha i na puali koa o Amerika Huipula e hookahuli i ke Aupuni Kuikawa o Hawaii, e ike me ka mana ole iaia e kauo@ ai na puali koa o Amerika Huipuia e hookahuli i kekahi aupuni e aku, oiai kona mau Kuhina ua hoouna ia mai i Amerika Huipuia nei, a ua ike aupuni ia aku hoi, i ka wa ona i lawe ai i kana hoohiki oihana.

            I ka wa o Kalivalana i hoomaka ai e lawelawe i kana mau hana ma ke ano Peresidena ma ka la 4 o Maraki, wahi a Chandler, ua akaka iai keia mau mea.  Akahi, o ka Moiwahine Liliuokalani, ua kipaku la oia, a he Aupuni Kuikawa hoi, ua kukulu ia ma kahi o ke aupuni Alii i hoopau la.

            Aia hoi i ke Aupuni Kuikawa ka mana o na aina o Hawaii, na hale aupuni a me na oihana loaa mai a pau.

            Ua ike ia aku hoi e ke aupuni o Amerika Huipuia a me ka hapanui a i ole e na aupuni no paha a pau o ke ao nei.

            O na kuhina hoi o ke Aupuni Kuikawa e noho ana ma Wasinetona me ka ike piha ia aku e ke aupuni o Amerika Huipuia, malalo hoi o ke au hooponopono aupuni o Harisona.

            Aole wale no ua ike ia aku ke Aupuni Kuikawa o Hawaii ma ke ano he aupuni i hookumu la, aka, ua aelike pu o Amerika Huipuia me na poe o ua aupuni la ma kekahi kuikahi e hoohui ana la Hawaii me Amerika Huipuia, a o ua kuikahi la, ua kakauinoaia, a ua apono la hoi e ka Peresidena, a ua waiho la aku hoi ela i ka Aha Senate no kona apono ana a kue ana paha.

            Malalo o keia mau hoike i hoopaapaa ole la, ua ala mai keia ninau.  Heaha la ka mana i loaa ia Kalivalana malalo o ke kumukanawai ma keia mea?

            Elua no paha mahele nui iloko o keia mea.

            Akahi, ka hookumu la ana a me ka ikeia ana o ke Aupuni Kuikawa.

            Alua, ke kuiana o Hawaii a me Amerika Huipuia i ka wa e hiki mai ana.

            O ka mahele mua o keia ninau, ua pau i ka hana la; o na mea e pili ana i ka hookumu ia ana a me ka ike ia ana o ke Aupuni Kuikawa o Hawaii ma ke ano he aupuni Ripubalika Kuokoa, ua pau na hana e pili ana ia mea i ka hana ia e Amerika Huipuia, oiai ke au hooponopono aupuni o Peresidena Harisona.

            Aohe mea i koe no ia mea, a aohe hoi he mea i koe e hana ai i mea e akaka ai ua ike la aku ma ke ano he aupuni Ripubalika Kuokoa o Hawaii.

            O ka mahele elua, oia no na mea e pili ana i ka manao hoohui ia Hawaii me Amerika Huipuia e pili ana hoi i ke Kuikahi i hana ia, aole nae ia i pau i ka hana ia.

            Ma ka mahele i pau o kela ninau, aohe kuleana iki o Kalivalana.  Ma ka mahele elua hoi, ua loaa iaia ka mana piha e hana ai malalo o ke kumukanawai.

            Ua loaa hoi iaia ka mana e unuhi hou mai i ke Kuikahi Hoohui aupuni e waiho ana imua o ka Aha Senate ia wa.

            Ua unuhi hou ia aku hoi ua Kuikahi la; a o ka manao hoi e hoohui, ua hooholo ia eia e kue ana i ka mea i hoolala ia, nolaila, o ka ninau wale no i keia wa, ola keia:  O ka hana a Peresidena Kalivalana, mamuli o kona hoouna ana e ninaninau i na kumu i hookumula ai a kukala ia ka Ripubalika Kuokoa o Hawaii, a i ike la aku hoi e ke aupuni o Amerika Huipuia, ua ku anei ia i ke kumukanawai, a ala anei iloko o ka mana o ka Peresidena Kalivalana, a i ole o kana mau hana ma kela mea, e manao ana e hookahuli i na Ripubalika la, na kue anei i ke kumukanawai a he kipi anei?

            O ke kulana hana o ka Peresidena o Amerika Huipuia, he kulana hana hoomau ia.  A mamuli o ke Kumukanawai he eha makahiki ka loihi o kela a me keia mahele o ka hooponopono aupuni ana.

            Aohe wahi maloko o ke Kumukanawai e hoomana ana i kekahi Peresidena e nana a e huli aku paha i na mea i hana ia e kona mua aku ma ka oihana.  A i ka wa e lilo ai kekahi i Peresidena a hoomaka aku oia i kana mau hana, ua kauoha ia o kana mau hana e nana aku i na mea e hiki mai ana, a aole i na mea i hala aku, no ka mea, ina aole pela, alaila, o kona mana ua loaa ia no na makahiki eha e hiki mai ana, a me na manawa a pau loa i ha@a aku.

            Aole no i manao ia ma ke Kumukanawai, o na poe e lilo ana i Peresidena, ua oi aku ke aloha aina o kekahi mamua o kekahi, a aole hoi i emi iho ka naauao o kekahi mamua o kekahi.

            O ka mana oihana oia kulana, aole ia i pii ae a haule iho paha mamuli o ke kulana akamai i loaa i na poe e hoopiha ana ia kulana, ina e hana a hooko la paha kekahi hana e kekahi au hooponopono aupuni, alaila, na Amerika Huipuia no ia i hana, a aole o manao ia ia hana na ka mea e hana ana ma ka inoa o Amerika Huipuia.

            Ina e manao ia he mana ko kekahi Peresidena e huli a nana i na mea i hana ia e kona mua, alaila, ua akaka loa he oi aku ka mana o kekahi Peresidena i ko kekahi, i ko'u nana ana i ke Kumukanawai, aole loa he mana i hoike ia malaila e pili ana ia mea.

            O na mana a pau o kela a me keia Peresidena, ua like loa kekahi me kekahi.

            Malalo o ka olelo hooholo a Caleb Cushing, aole e hiki i kekahi au hooponopono aupuni ke nana a haawe paha i na hana i hana ia e kekahi au hooponopono aupuni, aohe hoi he mana ia Mr. Kalivalana ma ke Kumukanawai e hookohu ia Mr. Blount ma ke ano i lunakanawai e hoolohe a hooholo paha i na mea i ike ia i ke au o Peresidena Harisona, no ka mea, ma ia mau mea i ae a apono ai o Peresidena Harisona, o ke Aupuni Kuikawa o Hawaii oia ke aupuni ma kahi o ke aupuni alii ma Hawaii, ua like no kona mana ole ma ia mea me ka mana ole iaia e ninaninau i na kumu i kukulu ia ai a i ike ia aku ai ka Ripubalika o Farani, oiai hoi, ua kukulu ia a ua ike ia aku ia Ripubalika no na makahiki lehulehu i hala, a no ka mea hoi, o ke kukulu la ana a o ka ike ia ana aku o ke Aupuni Kuikawa o Hawaii, ua pau mua i ka hana ia mamua o ka lilo ana o Kalivalana i Peresidena.

            Aole hoi e hiki iaia ke hoolilo i keia au hooponopono aupuni ma ke ano i Aha Hoohalahala e noonoo a hooholo i na hewa a me na kuhihewa paha i hana ia i ke au hooponopono aupuni o Harisona.

            I ka wa i pau ai ka noho hooponopono aupuni ana o Harisona, o na mea a pau i hana ia ia manawa mamuli o kona kulana Peresidena, ua paa loa ia, a aohe hoi mana o kona hope ma ka oihana e ninaninau hou ai la mau mea, a hoololi a hooponopono hou paha.

            Ina ua loaa ka mana i kekahi au hooponopono aupuni ke ninaninau i na mea i hana ia e kona mua ma ka oihana, a hooholo e like me kana i manao ai he pono, alaila, o ke kumu alakai i hoike ia maluna, oia, ua like ka mana o na Peresidena a pau, he mea waiwai ole a pololei ole hoi ia.

            Aia wale no a malama ia me ka pololei keia kumu alakai, alaila mau ka hanohano, ke kupaa mau, a me ka oi kelakela o ke kulana o ke aupuni.

            He mea ano e no kekahi Peresidena ka hookahuli ana i kekahi aupuni o na aina e i kukulu ia mamuli o kekahi mau a@darita i lawe ia ma kahi malu.

            Ina e hana ana oia pela, alaila, ina i ke kau koho balota hou aku, e puka hou ana o Harisona i Peresidena, alaila, e huli hou mai ana ola e ninaninau i na olelo hoike kahi i hookahua ia ai ko Kalivalana manao e hookahuli i ke Aupuni Ripubalika o Hawaii, a ina e manao ana oia, ola mau olelo ike, aole i lawa mamuli o kona noonoo ana, alaila e hoihoi hou ana oia i ua aupuni la me na puali koa hookahi no nana i hookahuli la lakou mamuli o na kauoha ana a Kalivalana.

            I mau mea e kakoo ai i keia mau hoakaka maluna ae, ua hoike a hoakaka mai o Mr. Chandler i na kuhikuhi kanawai lehulehu loa me ka maopopo maoli.

 

            Ke hoao ia nei ma Kapalakiko e hoomalielie a e hoopau wale o C. A. Spreckles i kana hoopii i kona makuakane a me hanau mua, no ka hopohopo ia o alaa ku la mai na papa ha@i o na hana pohihihi a poeleele, aka ua paakiki loa no nae e hele ka hana imua o ka aha, a i ole ia, e uku ia i kana koi a pau.

 

            O keia Poakahi iho, ka la o ka Haku, ka Hoola o ke ao nei i hanau mai ai ma ke kino ma Betelehema, he wahi kauhale uuku ia i pili kokoke mai i Ierusalema, Palesetine.  Ua hanau ia oia iloko o ka halelio, a o kona wahi moe he wahi e hana@ia ai na lio a me na pipi.  Ua hoike e ia mai kona hanau ana ma o ka ike ia ana o kekahi hoku alohilohi hou loa, i ka wa hookahi me ka manawa i hanau mai ai ka Mesia.  A i kona wa i ikeia ai ma ka hikina, ike iho la ka poe magoi a pau i ke ko ana o ka lakou me i hai e mai ai mamua no ka hanau ana o Iesu.  Nolaila, ua malamaia ka la 25 o Dekemaba e na karistiano a pau o ke ao nei no umikumamalima keneturia makahiki i hala, i la hauoli a e hoonani aku ai i ke Akua a ia Iesu kana keiki, e hoohala ana i ka la ma ka hoakoakoa ana i na ohana a ma ka hoahaaina ana, i wa hoi e hui ai o na makamaka a me na hoaloha a e paina ai i na mea ai maikai oi loa o na ano a pau.

            O na maa mawaena @ ko Enelani poe, oia ka lealea hoomana ana.

            Ma Europa, e malama mau ia ana he anaina lealea hoomana i kela a me keia makahiki ma E@hternach, Luxemberg, Geremania.

            O kekahi mau maa e ae no ka la karisimaka, o ka hoowehiwehi i na luakini a me na hale noho me na lau nahele uliuli, ka haawi makana i na kamalii i hauoli ai lakou a i hoomanao ai he aloha i kanaka a he malu ma ka honua.  He wa hoi ia no na poe eneenemi e hoolaulea ai, a hoopau loa i ko lakou noho opukeemoa ana.

            Nolaila, he pono ia kakou e hoomanao i ka Hoo@a, ka mea i iho mai i ka honua nei e hoolilo ia kakou a pau i mau hoaloha nona, a e hoaloha ai kekahi no kekahi.  Nolaila, i ko makou mau poe heluhelu pakahi, ke panee aku nei makou i ke aloha Karisimaka.

            O ke kii maluna ae i hoohalikeia me Sana Nikolasa, ka haipule i manaoia nana i hali mai i na makana a kaana aku i na kamalii.  Ma kekahi mau hale lehulehu, e kau ana na kamalii i ko lakou mau kakini bakeke a eke lole paha ma kekahi wahi, a ia lakou e hoi ai e moe a ala mai i ke kakahiaka nui, e loaa aku ana iloko o na kakini na makana a lakou i manao ai na Sana Nikolasa i hookomo iloko o na eke, a no keia kumu i aloha ai lakou iaia a i manao ai he hoaloha oia no lakou.

            Ke hoea mai ke Karisimaka

            Lawe pu mai ia me ka hauoli

 

He Moolelo Hawaii

            Hookahi no oolopu ai, a o kahi muolo wai mai la no, alaila kaukau hoalohaloha iho la o Kaikioewa kekahi kaikaina ona penei:

            E Kalani e!  eia no makou a pau kou mau kaikaina, a me ke alii au, [Liholiho] a me ka haole, Olohana waiho mai oe i huaolelo na makou, i lohe ae hoi ke alii au a me ou kaikuahine.

            Alaila, olelo ae la kela.  I mea aha?

            Olelo hou iho la no hoi o Kaikioewa.  I hua na makou.

            I ae la kela, e na'i wale no oukou i kuu pono a aole e pau, a ano emi iho la kana olelo ana, a lele loa ae la kona aho a aneane e haalele mai i kona kino.

            Ia wa, ua lalau ae la kona lima ma ka a-i o Olohana a huki iho la e honi, a ia Hoapili kekahi, a huki iho la e hawanawana i kona pepeiao a hoihoi ia aku la i ka hale moe.

            A i ka hora 12 paha, hapai hou ia mai la imua.  O keia hapai pinepine ana imua, no ka aikapu no ia o ke kane ia manawa.

            Ia hoihoi ana aku iloko o ka hale, a i ka lua paha o ka hora ka lele loa ana o kona hanu.  O ka po ia o Hoku ma ka helu kahiko, nolaila, mai ka inoa o kekahi a@i o Leleiohoku.

            A i kona make ana, komo mai la o Kaleimoku e kipaku i na mea a pau iwaho, aka, he elua mau elemakule i noho iho, aole ae e hele, a no ko Kaleimoku ikaika loa ma ke kipaku ana, @ hele aku hookahi a koe iho la kekahi mamuli o ka maikai o kana olelo ana a meke aloha, a oia hoi ke kahu nana i hanai o Kamehameha, a ua ike hoi o Kaleimoku i ko Kamehameha pailani nui iaia.

            A pau na kanaka i ke kipaku ia iwaho, alaila komo hou aku la o Kaleimmoku a ahaolelo iho la na alii no ka noonoo ana i ka mea pono e hana ai no ke kiao make o ke alii.

            Ia wa, ua ku mai la kekahi alii a pane mai la.  Eia ko'u manao, e ai maka kakou iaia nei.

            Ia wa, ua olelo mai la o Kaahumanu me ka nawaliwali, aole paha na kakou ke kino, na ke alii Liholiho paha ia, ua hele ae la no ka kakou wahi o ka hanu, a na ke alii iho la ke kino o@a nei.

            A pau ka ahaolelo ana, ua hapa@ ia mai @a ke kino o ke alii imua i ka heiau no ka oihana a ke kahuna.  Aia hoi, ua ka@ua ia aku la he wahi o@o puaa uko, a i ka mo'a ana ae, ua kaumaha aku la imua o ke kino make, ma ka hoolilo a@a aku i akua, a amama ae la.

 

            Alaila, olelo hou ae la ke kahuna i na alii a me ke a@i nui.  Ke olelo aku nei au ia oukou, o ka moe puu o ia nei, a penei ia:  Moe iho ka moe puu ianei la, hookahi no ia, aka, i puka aku mawaho nei, a i moe ka moe puu ilaila, i eha kanaka, aka, i lawe kakou iaia nei a kokoke i ka lua, a hiki ae ilaila ka moe puu, he umi kanaka e make, aka, i komo iloko o ka lua a hiki ka moe puu ilaila, he umikumamalima kanaka e make, a i ao keia po kapu aku la, ina make ke kanaka ilaila, alaila hookahi kaau kanaka e make.  Alaila, ua pau ka ke kahuna oihana e pili ana i ke kino o ke alii make.

            O Hewahewa ke kahuna nui ia wa, a nana keia mau olelo a pau maiuna ae.

 

KO LIHOLIHO HOOKAAWALE IA ANA.

            Alaila, huli hou ae la o Hewahewa a ninau aku la i na alii, "ai he la auanei ke alii Liholiho e noho ai?"

            Olelo mai la na alii.  I hea hoi? o oe no paha kai ike.

            I mai la ke kahuna, elua wahi kupono e noho ai o ke alii, o Kau, a i ole ia, o Kohala.

            Ia wa, ua ae lokahi mai la na alii, i Kohala, i kahi nui o na kanaka.  I ae la ke kahuna, o na wahi pono no ia i ke alii ke noho, aole pono ke noho i Kona nei, no ka mea, ua haumia loa o Kona nei.

            A holo ae la keia olelo ana, a ke wehe loa mai ia ke alaula o kai ao.  Hapai ia aku la ia i kona lua i hoomakaukau ia ai, alaila ike mai la na makaainana ua make ko lakou alii, o ka uwe aku la no ia a kupinai ka lewa i na leo kumakena o na kanaka.

            Hookahi paha kaulahao aku i koe ka mamao a hiki aku i kahi e waiho ai, holo mai la o Keamahulihia a lele iho la maluna o ke kupapau, e makemake ana oia e make i moe puu no ke alii, aka, ua kipaku ia ae la nae ola e na alii.  A he pinepine kona hana ana pela, aka, aole nae i hiki.  O ke kumu, o kekahi kahu ponoi loa ia o Kamehameha a hkahu hoi o Liholiho kana keiki.

            Pela no hoi o Kaleimoku, na makemake oia e make pu i moe puu, a na Hoakio hoi oia i kipaku mai.

            I ke ao ana ae o ka po i make ai o Kamehameha, hele aku la o Liholiho me kona mau kanaka a me kekahi mau alii pu me ia ma Kohala, e like me ka olelo a ke kahuna, no ka haumia o ke kupapau.  Pela no ke kapu ana o ke kupapau la manawa, ina e make ke kupapau alii, o ke aupuni, ua haumia ia aina, a hele aku kona hooilina ma ka aina e a pau ua kupapau la i ka haihai ia, a pau ua kupapau la i ka haihai ia, a paa kona mau iwi i ka pu-a ia, alaila pau iho ka haumia o ka aina.

            A i ke kakahiaka o Liholiho i holo aku ai ma ka waa, kumakena iho la na alii a me na kanaka, hana iho la ma ke ano me he hehena la, a me he holoholo@a la.

            He ino loa ka hana ana e pono ole ai ke hai aku, no ke aloha mai ke kumu i hana naaupo ai pela, a oia ke ano hana oia wa.

            Aka, ua pomaikai loa kakou, ua hoauhee @a aku ia mau hana pouli e na kukuna nani o ka lamaku o ke ola ma o Kristo la.

 

KE KUNI ANAANA ANA I KE KINO O KAMEHAMEHA.

            Kukuni iho la na kahuna anaana ia Kamehameha i make kona mea nana i anaana.  Ua manao na kahuna he make anaana maoli ia mai ko Kamehameha, aole nae he hoomaopopo iho he make mai maoli no ka elemakule.

            A i ke kukulu ana o ua poe kahuna la i na lepa kuni a lakou ma ke kae o ke kapuahi kuni, hele mai la o Keeaumoku me ka ona rama, ko Kaahua@anu kaikunane @a, a haihai ia e ia ka lepa kuni a ua poe kahuna la, alaila kuhi aku la na kanaka i make o Kamehameha ia Kaahumanu ma, a hoino wale aku la na kanaka ia lakou

            Aloha ino no na kanaka oia wa, piha loa ko lakou naau i ka pouli, aole he wahi uwiuwiki malamalama iloko o lakou, oiai aole lakou i lohe i ka aoao pono.

            Nolaila aole lakou i uwe me ka noonoo pono a hana hoi me ka manao pono i ka make ana o ko lakou alii, hana no lakou ma na mea kupono ole a ano naaupo loa no hoi, a me ke kuhi wale ana aku i make anaana ia.

 

KO LIHOLIHO KAMEHAMEHA II.

PII ANA I KA NOHOALII.

            A pau na la he umi o ko Liholiho noho ana i Kohala, alaila ua hoi mai la ola ma Kawaihae, a malaila mai no Kailua.

            A no ko Kekuokalani ae ole hoi, aole oia i hoi pu me Liholiho kona kaikuaana haku , a keiki ma kahi olelo ana.

            A i ka lua o ka la o Liholiho ma Kailua mai kona hoi ana mai, hoakoakoa iho la na alii a me ua kanaka o Kamehameha me ka lako i na pu a me na makaainana o Kona ma Kamakahonu, Kailua, a ua noho iho la ka ahaolelo a na laii, a ma ia wa i hooili pono aku ai o Kaahumanu i ke aupuni ia Liholiho, no ka mea, ua kauoha mai o Kamehameha ia Kaahumanu penei:  O oe no ka makuahine, ke kahu a me ke kuhina nui o ka kaua keiki ina e hewa kana hana ana, e lawe oe i ke aupuni nau e malama.

            I ka akoko ana o na kanaka, hele mai la o Liholiho mailoko mai o ka heiau, ua aahu la i ka lole ula a me ka ahu mamo, a me ka papale alii ma kona poo, no Beritania mai, a me kekahi mau alii ma kona mau aoao e ukali ana me na kahili he nui wale e paa ia ana e kekkohi poe alii opio kane, me na ipu kuhana kekahi.

            Ua ilihia na kanaka i ka ike ana ia Liholiho, a ua hanohano oia ma ia la ona i hoonoho ia ai i alii, a olioli ka naau o na kanaka.  A halawai oia me Kaahumanu, i aku la o Kaah@manu iaia penei:

            E Kalani, ke hai aku nei au, o ka mea a kou makuakane i kauoha mai ai, eia na alii, a eia na kanaka a kou makuakane, a aia kou pu-a, eia kou aina, aka, e ai pu no kaua i ka aina.

            Ae mai la o Liholiho ia Kaahumanu, a kupono iho la oia maluna o ke aupuni.  A ua kapaia kona inoa alii o Kamehameha II.

 

NO KA HUNA ANA I NA IWI O KAMEHAMEHA I.

            Kukulu la iho la kekahi hale no ko Kamehameha mau iwi, i mea e hoolilo ai iaia i akua aumakua.

            A pau ka oihana oia hale, kena aku la o Hoapili i kona kanaka o Hoolulu kona inoa, e lawe e huna i na iwi o Kamehameha ma kekahi aina o Kaloka ka inoa.  A kakahiaka ae, holo aku la o Hoapili a me Keopuolani ma ka waa a hiki ma Kaloko, a huna iho la o Hoapili i na iwi o Kamehameha a nalo loa maloko o kekahi lua huna malaila, e like me ke ano maa mau mai ka wa kahiko mai.

 

NO KA NOA ANA O KA AI KAPU.

            He hana ano like loa keia i ikeia ma na pae aina e ae o keia moana Pakipika.  He ai kapu no ma Borabora, a ma ko laila mau aina, a ma Nuuhiwa a ma na wahi e ae.  O ka ai noa, oia ka hoomaka ana e pau ua ai kapu nei ma keia pae aina.

            Aole no i maopopo loa ke kumu o ka ai noa ana, aka, e@a kekahi mau mea i hoomaoopo ia.

            Ia manawa, ua nui loa mai na haole i hiki mai, a ua ao aku hoi i na kanaka a me na alii, he mea lapuwale ka ai kapu, aole he mea oiaio e make oukou ke ai noa, aka, aole ae o na alii a me na kanaka, ua paa io no ko lakou manao he mea make ke ai noa, no ka mea, he hana ia i kuluma mai ka po mai.

 

            I ka la 16 o Dekemaba nei, piha iho la ke 35 o na makahiki o Mr. Chas. W. A@hi.  Nolaila, ma la la, ua hoomanao ae oia i kona la @ hanu mua ai i na ea oluolu o ka paredaiso nei a me kona mau hoaloha, me kekahi papa ahaaina ohuohu i na ono a ka Hawaii.

 

MA KE KUAOHA

 

KANAWAI 46.

HE KANAWAI E KUKULU AI A E HOOPONOPONO AI I NA KOA KIAI AUPUNI O HAWAII, A E HOOPAU AI I NA KANAWAI I KULIKE OLE ME KEIA KANAWAI.

E hooholoia e ka Aha Hooko a p@ ka Aha Kuku o ke Aupuni K@ o ko Hawaii Pae Aina:

            PAUKU 1.  O ka oihana koa o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina i kukuluia a i hoaahuia na ikeia ma ka inoa o na Koa Kiai Aupuni o Hawaii.  Aole e oi aku ka nui o keia oihana mamua o umikumamalua mau puali, a e hoonohonoho ia no ma na wahi a pau o na Mokupuni e like me ke kupono no na haua oihana koa o ia mau wahi, ka hiki e hoakoakoa a me na mea e ae i kupono i ka oihana koa.  Eia no nae hoi, ua hiki no i ka A@hikaua Nui me ka apono ana o ka Aha Hooko e hoala i mau puali kipu pololei, a oia mau puali i ko lakou manawa e hoala ia ai, @ lilo no he hapa no na Koa Kiai Aupuni o Hawaii, a e kaa no malalo o kona mau hooponopono ana a e loaa no na hookuu ana i haawi ia i ua poihana la, koe nae keia aole ia mau puali kipu pololei @ hoaahuia i na lolo koa, aole no hoi e hoohanaia ma na paikau hoomaamaa ina aole i kahea ia no ka hana maoli, a aole no ho e lilo hapa no kekahi bataliona a hoohu puali koa e ae paha.

            PAUKU 2.  E hoohuiia no na puali ko@ a pau o ka oihana Koa Kiai Aupuni, ko na puali kipu pololei iloko o kekahi bataliona a i ole ia puali regimana.

            PAUKU 8.  O ka Peresidena no ka Alil@ kaua Nui o na Koa Kiai Aupuni.

            PAUKU 4.  O na ukali o ka Alihikau Nui ua hiki no e hoonoho ia i hooka@ Akukana me ke kulana he Lukane@ Konela, hookahi Kuata master, hooka@ Luna Malama Lako Kaua me ke kula@ pakahi he Mekia, elua mau ukali me k@ kulana pakahi he Kapena, i hoonohoia e noho ana ma ka oihana e like me k@ makemake o ka Alihikaua Nui, a i ole i@ a hiki i ka manawa e hoonoho ia ai ko la@ kou mau hope mai ma ka oihana a u@ makaukau e lawelawe ma ia hana.

            PAUKU 5.  O kela a me keia luna koa @ kekahi regimana, bataliona a puali koa paha e lawe ana i ka omana ma ke ano h@ ukali e manao ia ua waiho oia i kona hookohu iloko o ia regimana, bataliona @ puali koa paha.

            PAUKU 6.  O na luna koa a me na koa a pau o na puali Koa Kiai Aupuni, i ko lakou wa e lilo ai i mau lala a mumua iho o ko lakou lawelawe ana i ka hana, a pela no hoi i kela a me keia komo hou, e hoohiki a kakauinoa i ka olelo hoohiki mahope iho nei, a ua loaa i na luna ko@ a pau i hookohu ia ka mana e hoohiki aku.  "Ke hoohiki paa nei au e kokuu i ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina, a e malama a kokua i na kanawai a pau a me na luna a pau i hoohana ia ma ka hooko ana o ia mau kanawai, @ hana no au maloko o ka puali Koa Kiai Aupuni o Hawaii ma ke ano he         no ka manawa o hookahi makahiki, ina nae pela ka loihi o ka manawa e makemake ai ke aupuni ia'u e hana ai."  Oia olelo hoohiki i hooiaio ia e ka luna koa nana i hoohiki aku e hoihoi ia aku no i ka Akukana o ka regimana, bataliona a puali paha e malama pu ia me na papa inoa o na puali, o na hoohiki komo hou e hoikeia no ma ka aoao helu o ke komo hou ana.

            PAUKU 7.  O ka aahu o na Ko@ Kiai Aupuni, ua like no ia me ka mea i hooholo ia a i lawelawe ia e na koa o ia ano like ma ka oihana koa o Amerika Huipuia.

            PAUKU 8.  O ke ano o ke ao ana i hoakaka ia no na lako kana o kela a me keia ano o ka oihana koa o Amerika Huipuia, oia no ka mea e hana ia ma na paikau a me na ao ana i na Koa Kiai Aupuni.

            PAUKU 9.  E lawe na luna koa i hookohu ia o na Koa Kiai Aupuni i ko lakou kulana e like me ka la a manawa i hookohuia ai lakou ma ko lakou mau hookohu, a ina he elua mau luna koa o ke kulana hookahi @a hookohuia ma ka hookahi no, e hoomaopopoia ko laua kulana ma ka loihi o ka noho mua ana ma ka hana oihana koa o ke aupuni, a ina ua like ka loihi o ka noho ana, alaila ma ke koho ana e hoomaopopo ai.

            PAUKU 10.  Ina ua koho hou ia kekahi luna koa aole o hoopuka ia he hookohu hou, aka e haawi ia aku iaia he palapala hoike no ia koho hou ia ana e ka Alihika@a Nui.

            PAUKU 11.  O kekahi luna koa e waiho ana i kona hookohu, e hana no oia ma ke kakau i waiho ia aku i ka Akukana o ka puali, me ka hai aku i na kumu o ka han@ ana pela, a haawi aku ma o ka luna koa maluna ona, a na ia luna koa e kakau kua maluna oia mea, a e mana ia waiho ana i ka manawa e ao ia ai e ka Alihikaua Nui, a na hoike ia ae ma na kanoha.

(E Nana ma ka Aoao Elua.)