Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 51, 23 December 1893 — KA HAIOLELO A JOHN W. KALUA, Esq. No ka Hoomanao ana i ka mea nana i hookumu ke KULA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA HAIOLELO A JOHN W. KALUA, Esq. No ka Hoomanao ana i ka mea nana i hookumu ke KULA KAMEHAMEHA.

Dekemaba 19, 1893.

K na Leiie a me na Keonimana o a me na pulapula o kuu lahul aloha, Aloha oukou. Ua ākoakoa mai nel kakou i keia 1« malalo o ka lokomaikai o na lani, a ma kehi kahua kamahao a nani, me h« leru<uilema la ke kulanakauhale hoano o ke Akua i kukulu ia maluna o kekahi aina kiekio a ma kāhi he 37 mile mai ke Kaiwaenahonua maf, a he 24 mile mai loreriane mai. Peia no hoi auanei keia kahua am« keia mau hale nanl 1 kukuluia malunao keia ili aina kiekie a ke Akua i hoauo e al i oln honua no kn hana hoonaauao a iiie ko ola o keia lahul i hoike ia iioko o ka lokomaikai ku io o ka Mea Kiekie ke Alii Bernice Pauahi Bi»hop, i moe aku ia me ka manaolann poho ole. O ka mua o ka'u mau mea e kahoahoa ae ai ano, oia no ko ke alii kulana a me kona nno haipule iloko o ke ao nei. Maiioko mai o ka ialanl o na Kamehameha oia i helo mal ai, n penei e maopopo ai, e hoomoakaka iki aku au la kakou. "O Keopuolani (w) ko Kamehameha I. wahine, a mailoko mai oia lalani o Kalakua, Peleull, Kanekapoioi; na Kanekapoiei mal o Pauli, Kaoloioku (k), o Kaoleloku (k) noho ia Luahlne (w) na laua mai o Konia (w) me Pauahi (w); o Konia (w) noho ia Paki (k) hanau ke alii ka Mea Kiekie Bernice Pauahi Bishop i aloha ia." Ma kona ano he alii no Maui, ma ka aoao o kona makuakane, oia o Pakl, he alil ola i maopopo ma ke kuauhau a penei; ««0 Keknulike ko Mnui niii a liiki i ka a. d. 1730, o Kekuiapoiwu kana wauine, na laua mai o Kamehamehanui (k) o Knmehamehanui (k) noho ia Kukamano(w) hanau mai o KalHnihelemaiiiuna (k) a i kona noho aua ia Kawao (w) lianau o Paki (k) a o Paki (k) noho ia Konia (w) hauau o Berniee Pauhi Blshop," noiaila, ma kona ano he alii klekie no Maui, ke haaheo nel au maluna o keia kahua, ma ko'u ako he keiki no Maui, a o Maui no ka oi, aoio owau waie, akn, o na kini o Maul e hooho mai (a ma kela huii o na ate Kualoloa oko kakou mau kal aloha. He mea pono o kuni Ia a paa iloko oka puuwai o keia lahui a pau keia mau hana aloha, a me ka moolelo piha o na hana mni kai a keia pua a Kamehameha, e Uke me ka olelo, *«K hahai ana no kana mau hana maikai mahope ona."

He raea |>ono i kela lahul e ieha aku na mnka i hopea nana aku mai kela mau mea kamahao o keia Ia I na hana u«ni a na Kamehameha i hana ai a i pa'i ia a pna ioa ma ka lae no keia mau mokupuni.

O Kamehauieha I. ka mea nana i na-l na moku mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano, hui ai na moku, a 1 keia la, ke ai nei kakou, ke leulea nti me ka eha ole o ka ili, oiai ua pau ka luhi i kela poe i moe aku la. O! he mea pono e kanaenae ae me ka hoomauao aloha i keia mau lalani pokole. ••Makua lani no, Kamehameha e; Na kaua i pale, Me ka Ihe. M A hol na moku, alalla, pii ae o Kamehameha 11. ma ke kalannu, o kana i hana ai. "Hookipa mai la oia i ka poao ilnna o keia aina, a na la pono i kukaia ae, he lahui maiamalama o Hawaii, a he lahui kamiiano hoi, ke laha nei, ua ulu, ua kawowo, a ko hoonani nei ia pono I ke kino, a ko kahiko nei 1 ka uhane I ka mea 1 ai io i ka pono." Hooklekie ae la ka ponu i ka lahui o ka hewa ka mea nana e hoehaahaa. A noho ka pono iluna o ka aina, •iaiia, pli ae ia o Kamehameha 111. maluoA o ka noho alii, o kana hana aloha 1 hana ai i keia lahui, kona kukulu ana i kumuka&awai, i kahua e ku ai kona aupuni, a kapiua ko au« pani palapala, a ua kahakaha ia ae maluna o ke kalaunu, "E mau ke ea o ka Aina i ka Pono," aUila, oili mai la ka llnia akau aloha o Kalelopapa me ka puolo o ka pomaikai e haawi i ka alna i kona mau makaainana e hookuleana, a i keia ia na kakou Iho ko kakou nele no ka malama oie i kela makana nui a ia aamo a Kamthameb«, haawi ka akau haawi oo ho) ka hema, i ke kiiai, i ka mor*ki, a o ka neie oo ia. O kela haawi aina a Kameha* aeha 111. ola kekahi hua moa !oa o ka oihana hoooaauao kariatiano i hoo»

Uh* ia mn keU a I ike oo! 'iā e cbshs aoa Hoko o ka lepo o HtW3if, « o kakoa oo na hoike o I* saes.

A haawi ia kaama, »U>fo, kukosu iho i home, oia kekahi hani naao&o a ke kanaka e hana ai mahope iho o kn loaa aoa o kooa aioa. Oia ka wehe msa ioa ia ana o oa Home Hawaii. Ke makemake oei «o T e hialeie ako ookoa i kela oobo baa* hs* ana me oa haie pepepe o oa puka, a me oa hoopooopooo kapoio ana o ke kalana baahaa, eai ana maiooa o ea moen», e hakaka ana na :ifo, a e awe ana na popoki.

O Kamehameha IV. ka mea oaoa i kokoia ibo I keia hoomanao aloha I bale e hoopao ia ai oa ehaeha o kona iahoi i ioaa I oa oawaliwaii kioo oia hoi, ka Halemai Moiwahioe a be mea pono ia kakoo ke hoomaikai oiao ako I ka iaoi o na lani oo keia hana a ko kakoo mao aiii.

Alaiia, o Kamehao&eha V nana i hooioli i ke Komokaoawai o 1852, a hooiaha mai i Kumokaoawai akooa mana ponoi I bana ai ma ka A.D. 1864, a naoa I hookoonoono ae i ke aoponi me kekahi maa haie naoi e ko nei a hlki i keia la.

O Lunaliio I. ka mea i hana ae nei i kekabi hale a homehoi no keia lahoi I ka wa e emi mai ai ka ikaika o ke kloo, pau ka manaolaoa, no ka mea, aohe kama, aobe wahi mea nana e malama mai, ka wa ia aka leo l oiii mai ai me he heku kakahiaka la me kona nani, e puapual mai aoa me he wai mapunapuna ala a ke aioha, aiaila, ku poiolei ae, e k i palupala a hoi i ka Home Lonaliio, malaila oe a ma ka umauma o kona iokomaikai, iiaiia oe e omo ai I ka waiu o kona aloha. Me be leo ia o ka mea mana mai ke kea mai e hea ana, ««E hele mai oukou a pau i o'u nei e ka poe luhi a lue ka poe kaumaha, na'u oukou e hoomaha aku. n

I keia la, ko hoomanao nei kakou qo ka Mea Kiekle I hala no kana mau hana maikai i ke ao nel, a o keia paha kekahi o na hnawiim |K>okela loa a na mamo a Kamehameba i waiho ihoai i Kia, i ilaea 1 Hoka e alohilohi nna mawaena o n i home Ilnwaii, no ko hlakai ana tt ine ka moiiai nn?i i keia hanauna hou t ka aina o ka nmuao, ka noho kuonowno, ko kuokoa a ine ka holoiiiUH niai keia in h ina keia muii aku. Auaikono kakou i knhi ao iki inai ko kai euai (<'U;t;iflio) :no he mananianalima la o ka mea Ihwpakeie i pli ae t\ lilo i ao liakunmkunia o ku ua a hiolo mai la maluna o keia aimt me ka lahul na poinaikai pili uhane a me na pomaikai pilikino, oia ka waiwai, ke ola a me ku noho hanohano ana o ka iahui malumnlama, alalla, sila iho la i keia aina me ka Inoa Kamehameha, a haawi aku iloko o na llma o ka naauao a maiiaila aku iloko o ka iima o ko Akua Manaloa.

He mea pono i keia iahui, a iloko hoi o keia anaina hanohano e hoomanao pu ia ka inoa o Hon. C. li. Isishop no kana mau makana aloha i ka oihana hoonaauao iloko o ka aina hookama a ke Akua i alakni ai iaia iloko o ka pomaikai.

Owau kekahi me ia ma na aha* 01010 mni ka a. d. 1880 mai, a eia no me a'u na hooinanaoana no kana mau 'hana. Ma na mea pili ika oihana hoonaauao, oia ku mua loa iioko oia hnle ma ia kumuliana. 110 nui no hoi kana mau kokua manawalea me ke aloha i na Kula a mo ka Pnpa Hoonaauao, a o kekahi o kana mau makana oi kelakela oia ka'U i ike ai ma tm nupepa i koua haawi ana i ke'a aina waiwai nui o 90,000 eka a oi ma Molokai no na ««Kula Kamehameha." O! He nuhou kamahao loa keia i lawe ia mai me na elelo mama o ka hauoli, oiai mamua o ka inoa walo waha ia kakou a pau "Ke Kula Kamehameha, n aka ano, "Na Kula Kamehameha."

Ua makana hou mai oia mawaho ae oka ama 1 huina o $20,000 no ke kukulu ana i halekula no na kaikamahine, nolallu, ke ikonel kakou aole whlo keia no ka hoonaauao ana i na keikikane wale no (ka makuakane o ke Kanaka) aka 1 na kaika. mahine pu no a kakou (ka makuahine oka wahine.) Nolaila, he manao kuhohonu loa keia i hookahua ln, a hookumu ia a paa e na mea hanohano, no ke kukuiu ana i lahui kanaka hou no liawaii, o hoomaka ana malloko mai o keia mau kula keikikane a kaikamahine o Na Kamehameha. Nolaila, ke kol nei au i keia anaina a roe ka lahui i mailani nui ia e na Kamehameha e haa* wi nui aku kakou i na hoomaikai a pau no ka Mea Hanohano, a na ke Akua e malamu mai iaia a hikl i ka hopena.

Maiioko mai o na makana aioha a me na hana lokomaikai a kakou e ike nei, ke ninau ae nei au ma na kaiaulu o Hawaii, ma na home Hawaii, ma na Kula Hawaii, i na.Luakini Hawaii, a i na makua Hawaii, i na opio Hawaii, i na malihini i kipa mai o luakaha I ka malumalu o Hawaii, i na mauna kliohana o Ilawaii a me kona mau awuwa lipoiipo. Heaha ta ka manao e haawi wale ana i keia mau waiwai nui, na dala nui e mauna ana muluna o keia mau puu-aa v a kuanea i na ia i aui aku la o Kaiwiola nei, kahi a na keiki a kakou e hoo riha nei i ko iakou mau home, alaiia, o hooho mai ana kela mau halelaau i kukuluia ma keia kahua keia mau halepohaku a me na pohaku imua o ko kakou alo, na wehi e luhiehu mai ia a puni na paia, a na wahi a pau a puni ka aina, o kaiani ame ka lani ona lani, e pane mai ana lakou me ka leo hookahi, <*No ka hoonaauao ana i ka a me ka maknahine o Hawaii 1 mauoa ia'i ia mau waiwal. Ika hana ana l klno hou, I ikaika hou, i oia hou iloko o Hawaii."

O oukou e na keiki ka iwi ame kaio, kekoko, ke oiona o ka iahui ma keia hope aku, he mau makua oukou o keia wa, he kakahlaka no ko oukou ola aua, ke kau hol o kela kino.

XoUiU, be wa holllili keia, qji paka ma! ka U o ka naaoao malana a oukou, ma! kal! onkoa mavaeaa o kc aUheie o km pst»kikl a m« ka p«po ma sa baaartBa bocmaaaao. E fta ketkf, hookahi pilikia noi a'a I ike mawaeoa o m kaoaka oia ka moiowa, ka palaoaleio, ka ohaoha ame ka nawaliwmli oka manaa. He maa hewa ooi keia e alakai aoa i keia iahai i ka hopei* poioo. Me ka ehaeha ao e oielo ako oei ia ookoo i keia mao eleio, aka f aoeaoe hlkl ole ia'o ke paie ae 9 be mea poiK> ia'a ke holke ako i oa me« oiaio, ioa be mea ia e hoopakeleia ai ka han&ooa hoo me keia mai ahoiao. £ paio ako me km ikaika, a koi ako a bioa ka hopo, aiaiia, e keehi me ko oakoo mao wawae a pepe ka molowa ame ka paiaoaieio na haie haoa kamaoa o ke dlaboio. E hana me ko ookoo mao iima a e hoiliiii ioa ioaa, mai hooliio ia mao loaa oo oa haoa hoopomaikai oie ika 000000 ame ke kioo. Ke hoomakaulii oei ookoo ma ke kokoio aoa i baoeko ooookoo poooi maioko o keia koia, oia kekahi o na hana oi kelakeU i hanaia ma keia kala, e like me ke ka ona oka ruakana i haawiia maiona o keia kahoa.

Ia oukou e imi nei i ka naauao, e imi po oukoo i ka ike i ke Akua olalo ia lehova. Oia ka inea e pono ai oukou, e hooikaika oukou i mau home i nohoia eka haoa, he me » ole k» naauao, ke oie e hoohanaia, a ma keia hope aku hol, e iiio oukou i poe paahana oka oaauao a oia ko oukou mea e n->ho ku«»noono ai, a e hoohanuhano ia ana na inoa o na ma •» oukoo Li kn lakou mau keiki hnokami, oiai o ka home karistian9 o ke kanaka hana y oia iho l\ no ka ipuku a me ke keena ho<ikiiHi o ka lani iloko 0 ke ao nei. A hoouwnao hoi oukou a me na inakua i akoakon mai nel, ua loaa īa kakou keia po> maikai mamuli o ko ke Akua alakai aioha aua m»i a Kamehameha I. mai a hiki i keia la kamahao, n ma keia hope aku ko ke Akua alakai ana, a na kona mana no i hana mai 1 keia raau mea kamahao u ko ka* kou mau maka o ike nei.

E n.i makua, ke koi aku nei au iu oukou » ioii uiea a pan i akoakou mai i kei.i 1 a e lilo kakou a pau i poe kokua i ke kula, i oa. kuuui, a e liio hoi kakou i mau koo no na keiki a kakou, a e hoouna mai i keia kuia.

Aole kakou e iioi ana i hope i kela uu o Waawaaiki-naaupo i kn heiu kauna, na hipuu la-l, aka, e heie ana kakou imua uia ka naauao karistiano a me ka noho kiekie ana ona lahui holomua oka hoaua. Ua hana o ka "wahioe hele ia o Kaiona, alualu wai liula, o ke Kaha pua oiiai" Barnice Pauahi Bishop i kana kau~ oha no kona aloha i keia lahul Hawail, a ke koi nei nu ia kakou ka poe a pau e ike pono uei i keia mau hana kamahao. E iilo kakou i nupepa e hoolaha uku 1 keia nuhou maikai I na hanauua e pii mai ana ma keia hope aku.

I xuu hoopau aua i keia mau 015lo paipai ko pule nei au i ka Mea Mana Loa, e hoopakele ia o Huv;«tii mai na piiikia mai, e pau ke kulanalana, e holopono ka naauao a puni ka aina, a na ke Akua e malama ia Hawaii.