Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 51, 23 December 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Ilookahi no oolopu ai, a o kahi muolo wai mai la no, alaila kaukau hoalohaloha iho Ia o Kaikioewa kekahi kaikaina ona penei: E Kalani e! eia no makou a pau kou mau kaikaina, a me ke alii au, [Liholiho] a me ka haole, Olohana waiho mai oe i huaolelo na makou, i lohe ae hoi ke alii au a me ou kaikuahine. Alaila, olelo ae la kela. I mea aha? Olelo hou iho la no hoi o Kaikioewa. I hua na makou. I ae la kela, e na'i wale no oukou i kuu aole e pau, a ano emi īho ia kuna olelo ana, a lele loa ae la kona aho a aneane e haalele mai i kona kino. Ia wa, ua lalau ae la kona lima ma ka a-i o Olohana a huki iho la e honi, aia lioapili kekahi, a huki iho ia e hawanawana i kona pepeiao a hoihoi ia aku la i ka hale moe. A i ka hora 12 paha, hapai hou ia mai la iniua. O keia hapai pinepine ana imua, no ka aikapu no ia o ke kane ia uanawa. Ia hoihoi ina aku iloko o ka hale, a i ka lua paha o ka hora ka lele loa ana o kona hanu. O ka po ia o Hoku ma ia helu kahiko, nolaila, mai ka inoa •> kekahi alii o Leleiohoku. A i kena nake ana, komo mai la o Kaleimokue klpaku i na mea a pau iwaho, aka, he elua mau elemakule i nohe iho, aole ae e hele, a no ko Kaleim>ku ikaika ioa ma ke kipaku ana, ui heie aku hookahi a koe iho ia kekihi mamuli o ka maikai o kana o)eb ana a meke aloha, a oia hoi ke kahu nana i hanai o Kamehameha, i ua ike hoi o Kaleimoku ī ko Kamehameha paiianl nui iaia. A pau na kaiaka I ke kipaku Ia iwaho, aiaila k#mo hou aku la o Kaleimoku a ahaolelo iho la na alii no ka noonoo ana ika mea pono e hana ai no ke kiao make oke alii. Ia wa, ua ku aai la kekahi alii a pane mai la. Eia ko'u manao, eai maka kakou iahi aei. Ia wa, ua olelo uiai la o Kaahumanu me ka navallwali t aole paha na kakou ke kino, ke aIU Lihoiiho paha ia, oa hele ae la oo ka ka- : kou wahi oka hanu, ana ke alii iho la ke kino oia nei. A pau ka ahaolelo ana, ua hapal la mal la ke kino oke aIU ioua i ka heiau no ka oihana a ke kahun?. ī Ala hoi, ua kaiua ia aku ia he wahi • ouo puaa uko, ai ka mo'a ana ae, | u* kauonaha aku U imua o ke kino | neiake, ma ka hooiUo aua aku i j akua, a amama ae ia.

Alaih», e.lelo hou ae la ke kahuna Ina alii nme ke alii nui. Ke olelo aku nei au ia oukou, oka moe puu oia nei, a peuei ia: Moe iho ka moe puu ianei la, hookahi no ia, ak;*, i puk ; aku mawaho nei, a i moe ka moe 13UU ilaiia, i eha kanaka, ak;t, i lawe kakou iaia nei a kokoke i ka lua, a hiki ae ilaila ka moe puu, he umi kanaka e make, akn, i komo iloko o ka lua a hikl ka moe puu ilaila, he umikumamalima kauaka e make, a i ao keia po kapu aku la, ina mako ke kanaka ilaiia, alaila hookahi kaau kanaka e make. Alaila, ua pau ka ke kahuna oihana e pili ana i ke kino o ke alii make. 0 Ilewahewa ke kuhuna nui ia wa, a nana keia mau olelo a pau maiuna ae. KO LIHOLinO HOOKAAWAT.E IA ANA. Alaila, huli hou ae la o Ilewahewaaninauaku la i na alii, "ai he laauanei ke Pl'i Liholiho e uoho | ai? " Olelo mai la na alii. I hea Jioī ? o oe uo paha kai fke. 1 mai la ke kahuna, elua wahi kupono e noho ai o ko alii, o Kau, a 1 ele ia, o Kohala. Ia wa, ua ae lokahi mal la na alii, i Kohala, i kahi nui o na kanaka, I ae la ke kahuna, o na wahi pono no ia ike alii ke noho, aole pono ke noho i Kona nei, no ka niea, ua haumia loa o Kona nei. A holo ae la keia olelo aua, a ke wehe loa mai ia ke alaula o kai ao. Hapai ia aku la ia i kona lua 1 hoomakaukau ia ai, alaila ike mal la na makaainana ua make ko lakou alil, oka uwe aku la no ia a kupinai ka lewa i na ieo kumakena o na kanaku. Hookahi paha kaulahao aku i koe ka mamao a hiki aku i kahl e waiho ai, holo mai ia o Keamahulihia a iele iho la maiuoa oke kupapau, e makemake ana oia e make i moe puu no ke alii, aka, ua kipaku ia ae la nae oia e na alii. A he pinepine kona hana ana pela, aka, aole nae i hiki. Oke kumu, o kekahi kahu ponoi loa ia o Kamehameha a kahu hoi o Liholiho kana keikl. Peia no hoi o Kaleimoku, ua makemake oia e make pu i moe puu, a na Hoakio boi oia I klpaku mai. ; Ike ao ana ae oka po i make ai 0 Kamehameha, hele aku la o Liholiho me kona m&u kanaka a me kekahi mau alii pu me ia ma Kohaia, e iike me ka olelo a ke kahuna, no ka hanmia oke kupapau. Pela no ke kapu ana oke kupapaa la manawa, ina e make ke kupapaa ke aupuni, ua haumia ia aina, a hele aku kona hoolUoa ma ka aina e a pau oa kapapau ia i ka h*ihai ia t a paa kona oiau iwi i ka pu-a ia, alaila paa iho ka haumia <> k& alna. A i ke kakahiaka o Uholiho i holo aku ai ma ka wau», kuoiakena [ iho ia na aiii a me na kana£a f hana | iho la ma ke ano me he hehena la t a me he holoholoua Ij. 1 He ino iua hana ana e p«>no ; ole al ke bal atu, no ke aloha uiai 'ke kumu i hana naaopo ai pela, a | oia ke ano hana oia wa.

Aka, ua pomaikai loa kakou, ua hoauhee ia aku ia mau hana pouli e na kukuna nanl oka iamaku oke oia ma o Kriito la. KB KU>*l AXAANA AXA I KE KIN*O O KAMEUAMEHA. Kukunl iho la na kahuna anaana ia Kamehameha I make kona mea nana i anaana. Ua manao na kahuna he make anaana maoii la mai ko Kamehameha, aole nae he hoomaopopo iho he make mai maoli no ka elemakule. A i ke kukulu anao ua (>oe kahuna la I na lepa kuni a iakou ma ke kae o ke kapuahi kuni, hele mai la o Keeaumoku me ka ona rama, ko Kaahuu.unu kaikunane ia, a haihai ia e ia ka lepa kuui a ua poe kahuna la, alaila kuhi aku la na kaniiki i make o Kamehameha ia Kaahumanu ma, a hoino walo aku la na kanaka ia lakou Aloha Ino no na kanaka ola wa, piha loa ko lakou naau ika pouli, aole he wahi uwiuwiki maiamalama iloko o lakou, oiai aoie lakou i lohe i ka aoao pono. Nolaila aoie lakou i uwo me ka noonoo pono n hana hoi mo ka mauao pono i ka mnke una o ko lakou liana no lukou uia na mea kupono ole a auo uaau|M) loa no hoi, a *tie ko kuhi walo ana aku i make anaana ut. KO LIIIOMHO K AMKU AMEIIA. 11. PIT A N'A I KA NOHOALII. A pau na ia he umi oko Lihoiiho noho ana i Kohala, alaila ua hoi mai ia oia ma Kawaihae, a maiaila mai no Kailua. A no ko Kekuokalani ue ole hoi, aole oia i hoi pu me Liholiho kona kaikuaana haku, a keiki ma kahi olelo aua. A i Wu lu>t o Uu lu o Liholiho uia Kaiiua mai kona hoi ana mai, lioakoakoa iho la na alii a me ua kaiiaka o Kamehameha me ka lako i na pu a me na makaainana o Kona ma Kamakahonu, Kaiiua, a ua noho iho la ka uhaoleloa na alii, a ma ia wa i hooiii pono aku ai o Kaahumanu i ke aupuni ia Liholiho, no ka mea, ua kauoha mai o Kaiueiuimeha ia Kaahumanu penei: ooe no ka makuahine, ke kahu a..ip9 ; r(ie. ( kuhiua uui o ka kaua kej^f^J|^'e trf jbewa kana hana ana, e la\ye ij[ $e aupuni n;.u e maiama,. , I ka akoakoa o'na' hele mai la o Liholiho mailoko inai o ka heiau, ua uahu ia i ka lole ula> a me ka ahu mamo, a me ka papaie alii ma kona poo, no Beritania mai, a me kekahi mau alii ma kona miu aoao e ukaii ana mo na kahili he nui wale e paa ia ana e kekohi poe

alii opij kane, me na ipu kuhana kekahi. L T a ilihia ua kanaka Ika Ike ana ia Liholiho, a ua hanohano oia ma ia la ona i hoonoho ia ai i alii, a oiioli ka uaau ona kanaka. A halawai oia me Kaahumanu, i aku la o Kaahnmanu iaia penei: E Kalani, ke liai aku nei au, o ka mea a kou makuakane i kauoha mai ai, eia na aiii, a eia na kanaka a kou makuakane, a aia kou pu-a, eia korfaina, aka, e ai pu uo kaua i ka aina. Ae mal la o Liholiho ia Kaahumauu, a kupono iho la oia maluna o ke aupuni. Aua kapaia kona inoa alii o Kamehameha 11. NO KA HU.NA AXA I 2fA IWI O KAMKHAMKIIA I. Kukuiu ia iho la kekahi hale no ko Kamehameha mau iwl, i mea o hoolilo ai iaia i akua aumakua. A pau ka oihana oia hale, kena aku ia o Hoapiii i kona kanaka o Hoolulu kona iuoa, e lawe e huna I na iwi o Kaiuehameha ma kekahi aina o Kaloka ka inoa. A kakahiaka ae, holo aku la o Hoapili a me Keopuolani ma ka wa& a hiki ma Kaloko, a huna iho la o Hoapili i na iwt o Kamehaoieha a naio loa maioko o kekahi lua huna inalaila, e iike me ke ano maa mau mai ka wa kahiko mai. NO KA NOA ANA O KA AI KAPU. He hana ano Uke ioa keia i ikeia ma na pae aina eae o keia moana Pakipika. He ai kapu no ma Borabora, a ma ko iaiia mau aina, a ma Nuuhiwa ama na wahi e ae. Oka &i noa, oia ka hoomaka ana e pau na ai kapu nei ma keia pae aina. Aole no I maopopo ioa ke kumu o ka ai noa ana, aka, eia kekahi mau mea i hoomaopopo ia. Ia manawa, ua nui loa mai oa haoie I hiki mai, aaaio aku hol 1 na kanaka a me na alil, he mea iapuwale ka ai kapu, aole he mea oiaio e make oukoa ke ai noa, aka, aole ae o na alii amena kanaka, ua paa io do ko lakou manao he mea make ke al noa, no ka mea, he hana la i kuluma mai ka po mai. I ka la 16 o Dekemaba nei, plha iho la ke 35 ona makahiki o Mr. Cbaa. W. Aehi. Nuiaiia, ma U la, ua hoooiaUdO ae oia i kooa I» ī hanu mua ai i na ea oiouiu o ka part*i»i*j nel a eue koaa mau how* ioha, me kekahi papa ahaalaa ohuohu i na 000 a aa Hawaii.