Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 52, 30 December 1893 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

 

BUKE XXXII. HELU 52. HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 30, 1893. NA HELU A PAU, 2474

 

Hoolaha @

 

NELLIE M. LOWREY, NOTAI no ka LEHULEHU

-A NE-

LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA PALAPALA HOOHIKI.

Keena Hana me W. R. Kakela, LOIO, ma ka @ makai o ka liale Leta, Honolulu. 2370

 

J. S. smithies (KAMILA,) NOTALI no ka LEHULEHU

-A HE-

Agena Haawi Palapala Mare Mahukona, Kohala, Hawaii @

 

 

W. R. KAKELA, Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA. 2370

 

ANTONE ROSA, (AKONI.) Loio a me Kokua me ke Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

Keena Iiana ma Alanu Kaahumanu. 2370

 

ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU @ no ma ka UWAPO o PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku kulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka. 2396-q

 

E. G HITCHOCOCK, (AIKUE HIKIKOKI.)

@ a Kokua ma na mea a pau e pili ana me ke Kanawai.  E @ NO NA BILA AIE ME KA AWIWI Hilo, Hawaii. 2370

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

            @ Alanui Moiwahine me Papu. 2396-q

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PAPAPALA.

 

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka oleo Hawaii.  Dala no ka @ ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

            Keena Hana:  Hale Pohaku hou ma ka @ ma Waikiki o ka Halewai, alanni Kalepa. 2370

 

J. HOPP & CO.,

Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.  Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi. Honolulu. 2396q

 

J. T. WATERHOUSE, (WALAKAHAUKI.)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

LAKOHAO,

Na Lako Hana Mahiko,

A PELA AKU @ NUI WALE.

Alanui Moiwahine, - - Honolulu. 2396-q

 

SING WO CO.

[IELU 43 : : ALANUI NUUANU

 

            Ala ma keia Halekuni, e loaa ai na lole maikai o na lede a me na keonimana, a pela no ko na kamalii a me ko na wahine mau mea hoohiehie.

 

            Ke kono aku nei makou ia @ e kipa kilohi i ka nani o Aipo.

SING WO CO. (2436-3ms.

 

KO BIHOPA MA. BANAKO MALAMA DALE

ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoale ana ma ko makou Banako Malama Dala malalo o kela mau kumu:

            Ina e hoomaoo mai ke kanaka hookah i na dala Elima @, e uku no makou i ka uku-panee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe la ana mai o ke dala, ke waiho la ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihola paha ke dala a dala na helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakiua no na la elua paha o ka mahina.

            Aole uku pane e uku ia i na dale e lawe ia ana maloko o kekou mahina mai ka wa aku o ka hoomoe la ana mai.

            He @ la mamua ao o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka I kana mau dala e hoike e mai i na BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala Ii ka wa e kikoo ai.

            Aole dala e uku ia, ala wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomae mai i ked ala me @ lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka la mua o Sepatemaba o kela a me kela makahiki e hooponopono la ai na helu o na mea a pau, a o na uku pane i uku oei ia @ o nap au dala a pau e @ ana @ @ kikoo ole @ e helu la ma ka @ o ka mea hoomoe dala mai i hala ua malama ekolu, a @ la wa aku e hui la me ke kumu pau mua

            O na puu dala haomoe mai maluna, elima haueri dala e lawe ia no mamuli o o @ ana.

            E hamama ana ka Banako ma na la a pau o @ hebedoma koe na la Sabati a me na la Kulala.

            BIHOPA MA. @

            Honolulu, Jan

 

MA KE KAUOHA.

 

KANAWAI 49.

HE KANAWAI E PILI ANA I KA OIHANA HOPE PERESIDENA A E HOOMAOPOPO AI NO KA HOOKO IA ANA O NA HANA O KA PERESIDENA INA UA LOAA HE HAKAHAKA, A I OLE IA UA HIKI OLE E HANA KA PERESIDENA A ME HOPE PERESIDENA.

E hooholo ia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina:

            PAUKU 1.  Na ka Hope Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina, ina ua loaa he hakahaka ma ka oihana Peresidena, a i ole ia ua hiki ole mamuli o kekahi kumu i ka Peresidena e hana, a i ole la ua kaawale aku ka Peresidena i oleloia mai kahi o ke Aupuni i hoonohola ai, e lawelawe a hooko i na mana a me na hana a pau i kauia e ke kanawai maluna a i ole ia i haawiia iaia ma kona ano he Peresidena a me Kuhina o ko na Aina E.

            PAUKU 2.  Ina ua hakahaka ka oihana Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawali Pae Aina, a i ole ia ua hiki ole mamuli o kekahi kumu i ka Peresidena e hana, a i ole ia ua kaawale aku oia mai kahi o ke aupuni i hoonoho ia ai, a ua kaawale aku a hiki ole paha ka Hope Peresidena, a i ole ia he hakahaka ma ka oihana Hope Peresidena, o na hana a pau a me na mana a pau i kau ia a haawi ia ma ke kanawai i ka Peresidena i olelo ia e hooko ia no e kekahi o na luna i hai ia mahope iho nei, a e hana lakou e like me ko lakou hoonoho la ana malalo iho nei, e lawelawe lakou o kekahi mahope aku o kekahi ina ua hiki ole e hana, a i ole la ua hana ole ka poe i hai mua ia na inoa, oia hoi:  Ke Kuhina Kalaiaina, Ke Kuhina Waiwai, Ka Loio Kuhina, Na lala o ka Aha Kuka e like me ko lakou manawa i hoonoho ia ai a i kohe la ai paha, a ina he elua a oi ae paha mau mea i hoonoho ia ma ka la hookah, alaila e hana e like ka mea kahiko o lakou mamua.

            PAUKU 3.  O ka mea e lawelawe ana pela e hana no oia i na hana o ia Peresidena a hiki ka manawa e hai mai ai o ia Peresidena a i ole ia Hope Peresidena, a i ole ia a hiki i ka manawa e pau ai o ia hiki ole e hana, a i ole ia ua hoopiha ia ka hakahaka ma kekahi o ia mau oihana ma ke koho ana o na Aha Hooko a me Kuka.  Oia mea oiai oia e lawelawe ana pela e kapaia no oia ka Peresidena e lawelawe ana no ka manawa o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.

            PAUKU 4.  Ina ua kaawale aku ka Peresidena ma kahi e o ka Hope Peresidena no ka Lunahoomalu, ma o kana oihana, o na Aha Hooko ,me Kuka oiai e noho ana ma ke ano he Aha Kau Kanawai.  A ina ua kaawale aku ka Peresidena a me ka Hope Peresidena pu ma kahi e o ka Peresidena e lawelawe ana no ka manawa ka Lunahoomalu a hiki i ka manawa e hoopiha ia ai ka hakahaka ma kekahi o ia mau oihana a i ole ia ua koho ia he Lunahoomalu.

            PAUKU 5.  O na kanawai a me na hapa kanawai a pau e kue ana me keia ma keia ua hoopau loa ia.

            PAUKU 6.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolaha ia ai.

            Aponoia i keia la 25 o Augate, M. H. 1893.

            [Kakauinoaia]

FRANCIS M. HATCH,

Hope Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.[Kakauinoaia} J. A. KING Kuhina Kalaiaina.

 

KANAWAI 54.

HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KA MOKUNA XC. O NA KANAWAI O KE KAU O 1892 I KAPAIA “HE KANAWAI E HOOMAOPOPO AINO KA HOOKOMO ANA MAI A ME KE KUAIIA ANA O NA WAIONA METULIKA NO NA OIHANA HANALIMA AKAMI A ME NA HANA AKEAKAMI, A ME KA ALEKOHOLA NO NA HANA LAPAAU,” I APONOIA MA KA LA 11 o IANUARI, 1893.

 

E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pue Aina:

            PAUKU 1.  Ma kela ua hoololiia ka Pauku 5 o ka Mokuna XC. O na Kanawai o ke Kau o 1892 e penei iho e heluheluia ai:

            “Pauku 5.  Ma keia ua haawiia ka mana i ka Luna Dute Nui e ae aku i ka poe e paa ana i na laikini i hoomaopopoia maloko nei e unuhi aku i ka alekohola mai ka Hale Dute aku [o ka ikaika o kana iwa pa keneta e like me ka mea ana a Tralle] ma ka uku ana i ehiku me 50=100 dala no ke galani hookahi, a o na mea a pau maluna aku o kanaiwa pa keneta e uku no i ka dute maluna o ka alekoholo elike me ka ikaika.”

            PAUKU 2.  E pili aku no na hoakaka ana o keia kanawai i na waiwai a pau e waiho ana iloko o ka bona i kona manawa e mana ai.

            PAUKU 3.  O na kanawai a me na hapa kanawai a pau e kulike ole ana me keia nei ma keia ua hoopau loa ia.

            PAUKU 4.  E mana keia kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.

            Apono ia i keia la 28 o Sepatemaba M. H. 1893.

            [Kakauinoaia]

FRANCIS M. HATCH,

Hope Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoaia] J. A. KING, Kuhina Kalaialoa. 2474-1 191-1

 

KANAWAI 55.

HE KANAWAI E HAAWI AI I KA MANA I KE KUHINA KALAIAINA E LAWE AE A LOAA MA KA MOKUPUNI O MOLOKAI I KA AINA A ME KA WAIWAI NO NA HANA O KE AUPUNI E LIKE ME KA MEA I MAKEMAKE IA E KA PAPA OLA.

 

E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina”

 

            PAUKU 1.  Ma keia ua hoomana ia ke Kuhina Kalaiaina e komo maluna a lawe ae a e paa no na hana o ke aupuni i ka aina ka waiwai paa a waiwai e ae paha, ma na wahi a pau ma ka Mokupuni o Molokai, ma ko Hawaii Pae Aina, e like me ka mea i makemake ia e ka Papa Ola no ka hookaawale ana a me ka hoopaanana o na mai lepera, a i ole ia no na hana e ae a ka Papa Ola.

            PAUKU 2.  @ na manawa a ka Papa Ola e makemake ai i kekahi apana aina a waiwai paha ma ka Mokupuni o Molokai no kekahi hana o ia ano, e hoike aku no ka Peresidena o ka Papa i ke Kuhina Kalaiaina kela ma ka palapala i kakauia, e hoakaka ana i kahi i waiho ai a me ka nui o ia aina a waiwai paha e like me ka ike i loaa iaia, a me ka hana i makemake ia, me ke noi e hooli lo la ua aina la i ke aupuni.  Ina i ka loaa ana o la noi a me na ike e pili ana, ua manao ke Kuhina i olelo ia ua kupono, e lawe ae no oia i ua aina la no na hana o ke aupuni mahope iho o ka hoolaha mua ana aku ma ke kakau no kana kolu la i ka poe e noho ana maluna o ia aina a waiwai paha.  Eia no nae hoi, ina aole i noho maoli ia ua aina la a waiwai paha e kekahi mea ua hiki no i ke Kuhina i olelo ia e lawe koke i ua aina la.

            PAUKU 3.  I na wa a pau e hoomake ai ke Kuhina Kalaiaina e lawe i kekahi aina a waiwai paha malalo o na hoakaka ana o keia Kanawai e hooikaika mua oia e aelike me na ona (ina ua ike ia lakou e ia) o ka aina a waiwai paha no ka huina e uku ia aku ia lakou no ka aina a waiwai paha i lawe ia a i ole ia i manao ia e lawe, a i ole ia e hooponopono me lakou, a ina ua hiki ole e aelike me lakou e koho aku no ola i ekolu mau kanaka makaukau i kuleana ole e lawelawe ma ke ano he mau komisina e hoomaopopo a hooholo i ua uku la.

            PAUKU 4.  E hoolaha aku no na komisina i koho ia pela i na ona, ina ua ike ia e lakou, a e noho ana maloko o ko Hawaii Pae Aina, nona ka waiwai i lawe ia, a i ole la i manao ia e lawe.  Ina aole i ike ia na ona o ia aina a waiwai paha a i ole ia e hiki e hooko ia ka hoolaha ia lakou no ka noho ole maanei a no kekahi kumu e ae paha, alaila o kekahi hoolaha i kau ia ma kekahi wahi ike pono ia maluna o ka aina a waiwai paha, a i ole ia i waiho ia ma kahi noho o ka ona, ka mea e noho aaa, mea hoolimalima a i ole ia ka agena paha, e manao ia he hoolaha kupono ia.  Ua hiki no e hana ia ua hoolaha la e hana la ma ke ano laula a e kau ia aku i na poe a pau i kuleana.

            PAUKU5.  Maloko o ia hoolaha e hoakaka ia ke ano o ka aina a waiwai paha i lawe ia a i ole ia i manao ia e lawe, a e hai ia ka manawa a me kahi e halawai ai na komisina e hoolohe ai i na poe koi a lawe i na olelo hoike e pili ana i ka nui o ka uku e haawi ia ia lakou.  Ma na halawai a pau o ia ano e lawe no na komisina i na olelo ike a lakou i manao ai he kupono, a na lakou a i ole ia o ka hapanui o lakou e hooholo i ka uku kupono e haawi la.  O ka olelo hooholo i loaa i na komisina e mana a paa loa ia ina aole i lawe ia ka hoopii hoohalahala hou ana ae e like me ka mea i hoakaka ia mahope ae nei maloko nei.  E loaa no i na komisina ka mana e hoohiki aku i na olelo hoohiki, e hoopuka i na palapala kii hoike, e ae aku i na hoopanee ana e like me na Lunakauawai Apana.

            PAUKU 6.  Na na @, a i ole ia ka hapanui o lakou, e hana a kakauinoa a waiho aku me ke Kuhina Kalaiaina, iloko o ka manawa kupono i hoakaka ia e ke Kuhina i oleio ia, i kekahi palapala hoike no ka lakou mea i hooholo ai a me ka huina waiwai i hooholo ia, a ma ia hoike e hoakaka pono ia ka aina a waiwai paha i helu ia me ka moakaka pono.

            PAUKU 7.  I ka waihoia ana aku o ka palapala hoike e like me la i hoakaka ia ma ka pauku mamua iho o kela nei, ma keia na haawi ia ka mana i ke Kuhina Kalaiaina e hookaa aku i ke Kuhina Kalaiaina e hookaa aku i ka mea a mau mea paha i hai ia na inoa maloko o ka palapala hoike i na huina i hooholo ia e na komisina, mailoko ae o kekahi haawina i kupono no ia hana.  Eia no nae hoi, ua hiki no i kekahi o na aoao elua ke hoohalahala, ina ua kupono ole ka mea i hooholo ia e na komisina i kona manao, imua o ka Aha Kaapuni o ka Apana Hookoloklo Ekahi.

            PAUKU 8.  E lawe ia na hoopii hoohalahala a pau iloko o iwakalua la mahope iho o ka la i waiho ia aku ai ka palapala hoike me ke Kuhina Kalaiaina, ma ka waiho ana aku me ha komisina i kekahi hoolaha i kakau ia e hoohalahala hoopii hou ana, a me ka waiho ana aku me ke Kakauolelo o ka Oihana Hookolokolo i palapala hoopaa bona no na dala he kanalima no ka hoopaa ana e ukuia na koina e loaa ana ma ia hope aku.  Eia nae, ua hiki no e waiho ia aku he kanalima dala maoli ma kahi o ka bona.  Aole e lilo ia hoopii hoohalahala ana i mea e hiki ole ai i ke Kuhina Kalaiaina e paa a lawe paha ma kona lima i ka aina a waiwai paha i hoakaka ia ma ka palapala hoike.

            PAUKU 9.  E kope ia ma ke keena o ka Luna Kakau Kope o ke aupuni ke kope o ka helu a hooholo hope loa ana i hooiaio ia e ke Kuhina Kalaiaina malalo o ke sila o kona keena, a e lilo ia i palapala hoolilo ma kea ano @ mai na ona o ka aina a waiwai paha i ke aupuni Hawaii.

            PAUKU 10.  Na ke Kuhina Kalaiaina, i ka manawa e loaa ai iaia ka palapala hoike helu, e uku aku i na komisina i ka uku kupono no ka lakou hana e like me kana i manao ai he kupono, a he mana kona e hoopiha i kekahi hakahaka iwaena o lakou mamuli o ka make ana a no kekahi kumu e ae paha.

            PAUKU 11.  O na kanawai a me na hapa kanawai a pau i kulike ole me na hoakaka ana o keia Kanawai ma keia ua hoopau loa ia.

            PAUKU 12.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.

            Apono ia i keia la 5 o Okatoba, M. H. 1893.  [Kakauinoala]

FRANCIS M. HATCH,

Hope Peresidena o ke aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoaia] J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. 192-1 2474-1

 

 

KANAWAI 57.

HE KANAWAI E PILI ANA I KE KAKAU KOPE ANA I NA HOAILONA MALUNA O NA HOLOHOLOA.

E hooholo ia a ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina:

 

            PAUKU 1.  Mai a mahope aku o ka la mua o Ianuari M. H. 1894, o na kopeia ana o na hoailona oki pepeiao a hoailona e ae paha (koe na hao kuni) e hoopau ia a ma keia ua hoopau loa ia; a mai a mahope aku o ka la mua o Ianuari, M. H. 1894, aole no e kope ia kekahi hoailona oki pepeiao a hoailona e paha, koe na hoailona hao kuni.

            PAUKU 2.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolaha ia ai.

            Apono la i keia la 2 o Navemaba, M. H. 1983.  [Kakauinoaia]

SANFORD B. DOLE,

Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoala] J. A KING, Kuhina Kalaiaina. 2474-1 191-1

 

KANAWAI 58.

HE KANAWAI E HOOLLOI AI I KA PAUKU I O KE KANAWAI I KAPAIA “HE KANAWAI E KOKUA HOU AI I KE KUKULU ME KA HANAIA ANA.  O NA ALAHAO MA KA MOKUPUNI O OAHU,” I APONO IA MA KA LA 15 O SEPATEMABA, 1890.

 

E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina:

 

            PAUKU 1.  Ma keia ua hoololila ka Pauku i o ke Kanawai i kapaia “He Kanawai e Kokua Hou ai i ke kukulu me ka hanaia ana o na alahao ma ka Mokupuni o Oahu,” i aponoia ma ka la 16 Sepatemaba, 1890, a penei e heluheluia ai ua Pauku la:

            “Pauku 1.  O ka manawa i haawi ia no ka hana ana i na alahao no na kaamahu ma ka Mokupuni o Oahu, e like me ia i hoakakaia ma ka Pauku 2, o ka Mokuna 62 o na Kanawai o 1888, ma keia ua hooloihi hou ia aku no elima makahiki mai ka la aku o ka hooholia ana a me ke paiia ana o keia Kanawai, a o ka manawa o ka pono kaokoa i hoakakaia maloko olaila ua hooloihi ia aku no kanalima makahiki mai ka la i hooholoia ai ua Kanawai la o 1888.  Eia no nae, oia hooloihi ana i ka manawa o ka pono kaokoa i oleloia e pili wale no ia i na wahi o ua alahao la o ka hui i oleloia a hana ai ma na Apana o Waianae, Waialua, Koolauloa a me Koolaupoko, a i oleia o kekahi paha o ia mau Apana i oleloia.

            PAUKU 2.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.

            Aponoia i keia la 2 o Novemaba, M. H. 1893.  [Kakauinoaia]

SANFORD B. DOLE,

Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoaia] J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. 2474-1 191-1

 

HE KAAO HOONAUE PUUWAI

-NO-

PUAKAOHELO

-KE-

Kaikamahine Alii.

-KA-

Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai.

-NANA-

I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI.

-KA-

Uii Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

 

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII.

 

            O ia noho o Puakanakamaikai a o ka hiki ole ke hoala i ke kaikuahine, manao ae la ia e hoi ma kona wahi e lolii ai, ku ae la ia a hoi aku la me na wawae kaumaha i ke aloha i ke kaikamahine, hoi aku la ia a ma kona wahi aole he hiamoe, no ka mea, ke owaowaka mai la kai ao, a ua ala wale aku la no keia malamalama.

            Ia wa, ua hele aku ia keia a mawaho o ko iala wahi e hiamoe ana, walaau ae la keia, no ko ianei manao e ala ae ana ke kaikauahine mai ka hiamoe ae.  O ka hele ia a puka ka la a kiekie, ala mai la o Puakaohelo ka ui hao kila, ua hele a nohenohea lua.  A ua hoomanao ae la ka mea kakau i keia wahi hooheno kahiko a na alii.

He oki na ka hau opua o Kalena, Ku i ka hono Lihue newa na pua e He aloha e

Aloha ka pua lena o ua Koolau la.  O ka lana wale iho no i kanoenoe a.

            O ia noho o ua mau alii nei a hiki i ka manawa e ai ai laua, hoi aku la ke kaikunane ma kona hale, a o Puakaohelo hoi i kona hale e ai ai.

            Ma keia wahi e hoakaka aku au imua o ka poe heluhelu.  O ka laua mau mea e ai ai, ua hoomakaukau mua no na kahu hanai o ua mau alii nei mamua o ko laua pli ana i ka mahiai, oia no ka laua mea e ai ai, i ko laua ai ana a maona, puka aku la laua a holoholo mawaho o ko laua mau hale no ka pau ole o ka manao o ke kaikunane.  Hoopuka aku la oia imua o kona kaikuahine.  Ilaila aku au i ka wanaao nei.  I mai la ke kailuahine, hoopunipuni oe, aole au he hoopunipuni, no ke aha la hoi ko mea i hoala ole iho ai ia’u, makau mai hoi au ia oe o huhu mai, oe ia’u.  I aku la ke kaikuahine, @ hoi ka mea e huhu ai, o oe no hoi kena o kunane.

            I keia wa a laua e kamailio nei, ke kupono ae la ka la, ke kokoke mai la ka wa e hoi mai ai na kahu hanai o laua nei mai ka mahiai mai, he loa ke ala e hoi mai ai laua nei mai uka mai o Kaumana.  O ko laua maa mau o ka holoholo mawaho o na hale o lakou, o ka hele ia a ka wa e hoi mai ai, hoi mai la na kahu hanai o laua nei, o ka hele aku la no ia i ka uluulu makai aku o Mokuola, he upena no kekahi o laua a pela no hoi kekahi.

            I hoi mai ka hana, aole no hoi he i-a a kana mai, ua pulehu a ua koala ia kekahi, ua nuu iho la a pau i ka maona, ua hoonanea wale iho la no lakou nei ia koena la.  O ka hele ia a ahiahi, hoi aku la o Puakaunaoa me kana hanai i ko laua hale, a pela no hoi o Puakoolau me kana hanai i ko laua hale, ala aku la a hiki i ka hiamoe ana o laua nei, a pela no hoi laua la.  O ka hele ia a hiki i ka wanaao e like me ka mea maa mau i na kahu hanai ka pii i ka mahiai.

            Ia wanaao ae, ala ae la laua a pii i ka mahiai.  I ka wa a laua la e pii ala, e ala ana no o Puakanakamaikai me ka ike ole mai o Puakauao ke ala nei kana hanai, i loa no a hala aku la laua la, o ko ianei puka aku la no ia iwaho e nana ai, i nana aku auanei ka hana oia nei, e ukaukoe ana laua la.  O koi ala miki aku la no ia i kahi o ke kaikuahine, me ka naau mama o ka manao i ka puu wai o ke alii kane, o ia hele ko ianei a komo i ka hale, i kiei iho ka hana e moe ana no kela.  Ia wa, lalau iho la keia a hoala ae la.  E kuahine e, e kuahine, e ala eia ko kunane.

            Me he mohala ana no ka hee, ka mohala o na maka mohaha o ua ui la, i nana ae ka hana e moani iho ana ke ala onaona o ke kaikunane, pela no hoi ke kaikuahine, he ala onaona waianuhea, a i kaakaa ae ka hana o na maka o Puakaohelo, ike ae la ia he mea e ka hauoli, iae al, ia e kunane, heaha kou manao i kii mai nei au ia oe.  E aha wahi a ke kaikuahine.  I kii mai nei au ia oe e hoi kaua i ko maua hale e hooko ai i kuu iini ia oe.  O ia paha, heaha hoi ananei ka hewa.  Auhea na makani, ua hala ka puulena aia i Puna, ua pono.

            O ka puka ae la no ia o laua nei a kahi moe o ke kaikunane.  O keia hoomaka ana o laua e hana i ka hewa, he mau mea hou wale no laua aole kekahi o laua i ako i ka pua, akahi no a ako, pehea la laua e ako ai.

            E waiho kakou i na alii opio e ako pua ana, a e huli ae kakou a nana i ke kulana o na makua a me ko laua wahi i hanau ai.  O kapoho, no Puna ia aliiwahine, elua wale no laua a ko laua mau makua, ua loaa mai ka puhaka mai o Keahakea k. a me Puukea w. na laua mai keia mau alii, a oa ka hiapo o Pohakuolekia, he keiki kane, a o Kapoho w

            He kupua keia ohaua, o na kamaaina o Puna, ua ike keia poe ia Pohakuolekia, aia iluna o na pali o Kapho, he pohaku.  Penei kona wahi moolelo uuku.

Ia Kalaikini e hele ana e wahi i na kapua o Hawaii nei, o ka mua, ka hio i Pakini, i Kau, Hawaii.  O keia ka elua, iaia i hoomaka ai e eli i keia pohaku mai kakahiaka a aui ka la, ua poioli kanaka a hoi e ai, o ka hemo wale ae no koe a ku ana i ka pali, hoi e ua alii nei e ai.

            Ia wa ike mai nei ka wahine ma kela aoao mai o ka pali e hemo ana ke kane, o ko laua hemo pu no ia, a ua kahea aku ka wahine ola o Pohakuohanalei.  E Pohakuolekia eonia i paa, ia wa, e oni iho ana kela a o ka paa no ia, i hoi mai ka hana o Kalaikini e eli hou, o i noke a po ka la, aohe he mea a hemo iki, a ola kela e ku nei a hiki i keia wa.  Ola iho la kahi moolelo no laua nei me kona kaikuahine Kapoho.

            E hoi ae kakou a e nana i ka moolelo o Leleiwi, no Hilo no ia, a o kona makuakane o Waiakea, a o kona makuahine o Punahoa, na laua mai na keiki eha, a nana mai o Leleiwi.  He poe alii wale no lakou a pau, a oia iho la ko lakou moolelo.

            E hoi ae kakou e kamailio no na alii opio, ua pau aku la paha ka laua ako pua ana.  Ae ua pau io no, aia laua iwaho kahi i noho ai e like me ko laua ano mau o ka holohlo mawaho e ka lanai o ka hale.  O ka hele ia a aui ka la hoi mai la na kahu hanai mai uka mai, a o ka laua hana mau no ka hele i ka lawaia upena uluulu, i hoi mai ka hana, aole no hoi he la a kana mai.  O ka hana mau a na kahu hanai, o ke a’o i ka oo ihe me na hanai, ua hele ua mau keikialii nei a lehia i ka oo ihe, kaka laau a me na mea a pau.

            O ia nanea a po, hoi no lakou nei hiamoe, o ia moe a wanaao, aia ae la no laua pii no, a o ka hana mau no a na hanai o ka laua hana maa mau no.  O la hana aku a hala he malama, a ua ai iho la laua i ka ape i ka mea maneo.

            E o’u mau hoa heluhelu o kela nanea, e hoomanawanui iho ka ono a oili hou aku me na kuhina o ka naau ke heluhelu iho.

 

            Oi ike ole na kahu hanani i ka hewa o na hanai a laua, a ike maoli ma ka helehelena o na lii opio, i aku o Puakaunaoa ia Puakoolau, auhea oe.

            Ea, eia kuu manao imua o oukou i noho kakou ma keia mua aku a ike kau hanai i ka’u hanai a me oe no hoi, aole olua e noho koke mai, ma Hawaii nei, Maui, Molokai, Lanai, Oahu, Kauai, Niihau, Kaula, a ina e lohe au aia olua ma na mokupuni i papa ia aku la, alaila, e kii aku no au e kipaku ia olua mai na wahi a pau a olua e noho ai, a i noho olua i Oahu e kii aku ana no au e kipaku ia olua, a i paakiki olua, alaila, he make wale no ka hope, a pela no ina olua e holo i ka moana a make olua i ka ai, a manao e pae i Niihau, a lohe au aia olua ilaila, o ka’u hana no ke kipaku, ala no ko olua pono o ke kaawale loa mai kela mau mokupuni aku, alaila, hala ke kanawai mawaho, a pela no hoi au me ka’u hanai.

            Pela no hoi oe e hana ai ia’u a me ka’u hanai, o ke kipaku ia maua a hiki i ka nalowale ana mai na maka aku o kaua, a i manao oe Kaula kahi e nolo ai, mai noho oe ilaila me kau hanai, o lone no au kii aku no au ia olua e kipaku aku.

            Oia ke kanawai paa mawaena ou a me kau hanai, pela no hoi au ina na ka’u hanai ke kii ka’u hanai, hele no hoi maua.

            O Kuaihelani ka aina kahi kiki ole ke hele aku a ke hoi mai, no ka mea, ua hanai ae nei kaua i na hanai a kaua a nui a kanaka maikai, a wahine maikai, pali ke kua mahina ke alo, aole he mea e like ai, o olua wale no ma Hawaii a puni, a hooki iho la o Puakaunaoa i kana olelo.

            Ia lohe ana o na opua, ua ike ia ka paha ka laua hana e na kahu hanai o laua, ae mai ke kaikamahine, ae, i hewa no hoi paha ia oe i ko ai ana i ka hua o ka laau i papaia mai,

            Ina pela, eia ka’u hana mua, o ka wawahi i na auwaa mai ka lae o Leliwi a ka lae o Makahakalua, a ia manawa, e hee aku ana ua alii opio neu i ka wawahi i na waa mai na alii a na makaainana, ka wahi ana mai ka waa nui a ka waa iki, pau loa aohe mea koe, aole nae he ike ia o ka mea nana i wawahi i na waa.

            Ua pau pu me na malau o ko lakou makuakane i ka nahaha.

            E na hoa heluhelu, ua ike ae la kakou i ka hana a ke keikialii, no ka manano no e loaa ana laua i na kahu hanai o laua.

            E huli ae kakou a nana i na hana hou a ua alii opio kolohe nei, kohu enuhe ke panau.

            Mahope iho o ka pau ana o kela mea, i ka po o Kane, a la po hana hou ke keikialii ia hana ana, i ka wa o na huhui mauka, o ka hora 12 paha la i keia wa, ala ae la ua alii opio nei a malalo o ko moa kane a lakou nei, ohiu ae la i na wawae o ka moa a oo ao la ka moa, pela mau keia e hana ai i kumu e kanai ai ka moa, o ka inoa a ua moa nei o Lepeamoa, he moa kupua keia.

            Ma ia nana ana, aia ae la na kahu hanai a hoomakaukau no ka pii ana i ka mahiai e like me ka mea maa mau ia laua.

            Ia hala ana aku o laua la, o ko ianei miki koke aku la no ia ma kahi o ke kaikamahine a lawe mai la i ko laua hale, e like me ka mea maa mau la laua.

            E waiho kakou ia laua e u ako pua pikake ana, a na ke au o ka manawa e hoike mai i ko laua hewa nui.

            E huli ae kakou e nana i na kahu hanai, ia laua i hiki ai iwaena mahiai, aole he ao ae, hoa aku la laua i ke ahi ma hai o ka mala, a oi mahiai aku aole he mea a ao ae, i mai kekahi i kekahi, e, ela no ka paha kaua i ka po okoa, ae paha hoi, hao hoi ke kani a ka moa o keia wanaao, ke hele mai la ke anu huihui o ke kehau o ka wanaao, e uhai kaua e olala ahi, anu mai la, ae, e aho ia.

            O ko laua hoi aku la no ia a kahi o kea ahi a olala aku la, mehana mai la ke aio a anu mai la ke kua, a o la nanea i ka olala i ke ahi a o ka mania mai la no ia, a hauie aku la hiamoe, a i puoho ae ka hana ua kiekie ka la iluna.

            I aku o Puakaunaoa ia Puakoolau, e uhoi kau, ae, e @ kaua ua awakea, hopu aku la kekahi o laua i na wahi oo a laua, a lalau aku la kahi o laua i na huhui kalo a me ke kihene uaia, a hoi mai la laua a ke alanui, pane aku la o Puakaunaoa ia Puakoolau:

            Ke hoi nei kaua i kai, haupu wale mai nei no au i na hanai a kaua, ua kau e wale mai la no la’u na kahoaka o na hani a kaua, ke ako pua la, ola hoi, ua hana i ka hewa, pane mai o Puakoolau:

            Ua lohe olua i ka’u i heike aku ai la kakou mamua, ina ua kii ka’u hanai i kau hanai, alaila, o maua ke hele, a ina o kau o olua ke hele.

            Aia kela wahi a laua nei e kamailio nei ma ka @ ma Puna o na puu o Malai, he @ ia ala ilaila kahi i noho ai kamailo ai.  Aole i pau.