Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 52, 30 December 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Oka al kapu ame ka ai ana ma kahi uialu, he niau kanawai k»pu to3 ia. Aka } ike aku U U* kou 1 na haole eai aoa ana aole i make, aiaihi nooneo iho ia lakou ua ai pinepine no na wahine, aoie nae i make, aka no ka makau i ka make mai i na kahuaa a Ina aiii paha, hiki ole ke ai noa e iike me ka ua haoie i ao mai ai. Aka, ina no paha he ao ana na n« haole haipule, ina ua pau io no ke kuhihewa o na ali», a loaa ka oiaio ia wa. Eia nae ka ia> kou haua ana i mea e ai noa ai na alii ame na kanaka. Hoopae mai ia lakou i na walwai rama ma keia pae aina, a īnu iho ia na alii i ka rama.

A i ka wa ! ona ai na alii i ka rama, ai huikau ino la lukou me na alii kane, a ike iho ia iakou aole he pilikia i ioaa mai mn ia ai noa ana a lue kekaiii mau mea kapu e ae. A maopopo ia iakou, he mea pono ka ai noa a me ka uoa ana o iu kapu a pau.

A pau ka maknu, wikiwiki iho la na alii wahine e ai noM, a e hoohuii i na aiii a me na k«naka mnhiiia, no ka mea, he mea luhl ia iakou a he mea e kaumaha ai hoi ke ai kupu.

A noa ka ai kapu, aiaiia, manao ae ua aili a me na kanaka he lapu> svale na ai kapu akua a pau, aua haaleie no lakou.

Penei ka moolelo no ka ai noa ana: Ikala i make ai o Kamehameha I. a i ke ahiahi ana iho o ua la ala, al iho la na wahlne alii i ka niu, a ai pu hoi kekahi poe alii kane me na aliiwahiue, aua kapa ia hoi keia ai noa ana, he kumakena, aole hoi i laha nui ka ai noa ia ia.

A pau ke kumakena ana o na alii ma Kailua, hoouua uiai la o Kaahu* manu a me Kaleimoku i na eiele e kii mai ia Liholiho e lioi aku i Kailua. Oiai hoi o Liholiho ua hoi mai Kohaia mai, a e noho ana ma Kawaihae, mamuii o kona liookaawaie ia ana no ka haumia oka aina, a aia pu hoi malaiia o Kekuokalani kona kaikaina, ka Keiiimaikai keiki, i kapaia o Keliimalokuloku, ko Kamehameha I. kaikaiaa. I ka hiki ana mai o na eieie a hai aku la ia Liholiho e hoi, ma ke kauoiia a Kaahumanu a rae Kaleimoku. Hooie aku la o Liuoiiho, ma ka aua u Kekuokaiani, no ka mea, ua maopopo no iaia, ina e hoi aku ana ke aiii, o ka ainoa no ia, a ua menemene nui oia o make auanei ke alii ke ai noa. Pela iho ia i aua ai o Kekuokalani. A hoi aku ia na eieie a hai aku ia Kaahumanu, a loheoia a me na alii, aua kaumaha ioa ko Kaahumanu manao. Alaila, hoouna hou mai la iaua ia Eka. A hui oia me Liholiho olelo aku la ia. I i mai nei ou kahu e hoi oe, a ua ae aku la oia. īa \va, ua hele aku la oia e halawai me Kekuokalani, a hoakaka aku la no ka hoi. A koi aku la ia ia Kekuokalani e hoi iaua. I mai Id keia, e noho*no kaua, he i-a no o kai, he ai no o uka. A i kii hou mai ou kahu ia oe ea, he alo no he alo, makau wale ka make ana ma ka naheieheie. Hooie aku ia o Liholiho, aoie au e noho. Hele aku ia oia a ee i ka waa a hoi aku la i Kailua. Ia ia no i pae aku ai i hana ia ai na mea a pau e piii ana i ke kukaia ana a Kaahumanu i ke aupuni ia Lihoiiho, e iike me na mea I hoike ia mamua ae nei. A pau ke kukala ana a Kaahumanu, nana ae iao Keopuolani kona makuahine iaia, a i ko Liholiho aiawa ana aku, kuhikuhi ae ia o Keopuolani i kona waha, e ai noa. A ua ike na kanaka i ko Keopuolani hana ana pela, hoino ioa lakou iaia. A ma ia ahiahi no, ai noa iho ia o Kauikeouli, na Keopuolani i hoai noa.

A i kekalii la ae, hoolaoa aka la na aiii a me ke alii nal ma Kawaihae } a haipule iho la na aiii a me na kanaka malalla, a ai kapu hou Jho lu ka poe i ai ooa> a me ke alll nui oo« Noho haipule nae me ka ona rama a me ka lealea pu no malaila. la manawa, oia hoi ka 1319, ku mai la i Kawaihae he moka manuwa Farani uuku, oia o l'Uranic ( kapena Freyeinct, a bdpelema ia o Kaieimoku a iue Poki e ke kahana* pule Pope o ua moku la. A pau ia ooho ana ma Kawaihae, hoi aku la o Uholiho a me na alii i i Koni», a uiaiama Jho U oia i ke kapu heiau o kona akna Kukailimoku ma Honokohau. A noa ae inoouua mai ia o Kaathuniane i kekahl eiele 1 ke aiil, t ua hui mal la oia me ke alii, 1 mai ia ke alii. Heaha kau dolo I heie

mtl nei? I aku lā koia, i hooooA i.i mai nei au e koa kaha e f«ie laoi kou «kua ke hiki i Kailua.

AldUa f kuloa iho Uke aiii * liolialia ikf, a oleioika U i ke kanaka. O hoi, 4 boi »kti au. A hoi sku U ka «»liib. h«x>ana aka ta ke aiii i kekahi eieie e kii iaama, jt i ka ana nuii, ok« inu iho Uno ia. A hos*»hoio ibo U o Lihoiiho mi« una o k» waa:s* i na ia elaa ma ka oio&oa o Kou», me ka ona mnta i ka Ei* hoi ke hoomakaukaa ia noi U mau U na me* «! a {xaa ao k* ai no« ana t Rii KeopnoUoi a me Kaahuioana keia roau meo.

Aoa ai iho la no ke «Ui, ake hooponinlni mai la i ka moaiUL A i ke ahhihi o ka U elu« T poha !oa iho la ka makaoi, a moiolea iholaka wanp* l i k*bi hookahi. soa kll ia aka Uena kahu HoapiU ma ma na waa kaaiua a loaa n«a, a hoo ia aku ia i Kailaa. Hoois»leble aka ia o Hoapiii wnhine i ka iiio t a »i iho !a oU me na kaha wahine ooa, a inu rama pu, a puhi pu ika ipii paka hooknhi.

A ike ui3l U na ksoaka, oa at a in« pu fee alti me na maknahine ona, »»ia o Keopaoiani a rae K*«ha« mano, a me na kahu o HoapUi wahlne ma, aiaHa, o ka hoomaka no ia o ka ai noa.

la po no, ai i ka !oko o ka Hio, a hoomaka ka noa ona mea kapu e ae. A komn iho ia ke aiii ika haia laahala, ono ae ta no i ka tnea e ono ai, iaiaa ae la no ioaa, aohe mea iako ole ia ia. XJa iako na mea kapa i ka hoomakaukaa ta.

Hooiaie ae ia U I mau wahi haie e noho al. A iko pono Iho Una kanaka ua noa ke kapu o ke aiii a me ka ni noa.

Lawe ia aku \% ka paaa makuaaina e haawi i na m«ka»lnana wahine a me na kane, i kuikahi ae ka ai noa o ke aopuni. A i ka maiama o Okatob«, ua hoouna aku o Uholiho \ kekahl ka» n aka ma Kami e hal aku la Kaimualii e ai noa na alii a pau, ft jne na makaainana. A ua ae mai o Kaimualii la manao o kre aiii nui. A ua ai noa o Kauni, Oahu a me Mani. aole nne i ae oluoia kekahi poe alil i ka ai noa ana, ua kue no lakou, a ua kaua ka poe a! kapu i ka poe ai noa.

KE KAUA AT NOA MA KUAMOO ME KEKUOKALANI M. H. 1819.

A lohe o Keknokaiani keknhi aiii. ke keiki ako Kam»»hampha I. kaikaina. ua ai noa ke alii nni, huhu loa iho ia keia aiii ia Kaahu manu ame kona mau hoahanau a pau I ka hoai noa ana o Ukou i ko niii a m#» ka ni noa ana o ke kanu alii o lakmi. No ia mea i hnhu loa ai keia niii, a hemakemakeai kapu no kona.

Hookaaw«le ihn 1« nia a noho ma Ivaawt>loa no ka makan i ka ai noa. Mahuka nk*i la kekahi poe k«hnna a me kekahi poe kaa kn«a mai a Lihoiiho aku, a nohr> me Kekuokahini. Hooikaika akn !a Ukon Uia e.hoopaakiki m« ka ai kapu. Penei iakou i elelo ni UU:

Aoie hala a na alii aia m*mua, i nele ae lakou i ka aina oie e iike nie keia hala. A haawi ay la iakou i ka aina no keia alii. Pela io no ka oleio a ko onei poe kahiko. O ka haipuie ka mea i ku I ka moku, aka, o na alli ai-a he illhune.

Xo ia ololn aUa jw>o kahuna, un hoopauklki Um ia Uh mnnao o kem aiii ma ka ai kapu T u uu manao oia 0 iuku i kn \><jQ ui uoh. A pioo ae ia ku aina ia uiau ia, nui 110 nu makaaiuanu a me na all 1 niH iao mahope o Kokuokaianl, a he uuku im makaainana a me na alii i liolo mahope o Liholiho ke alii nui ia wa. No ia mea, hoouna ia ka wahine a ko Kekuokaiani makuakane, o Piia k:i Jnna, e noi nku e lioi mai o Kekuokaiani ma Kniiua e al noa ai, aka, aole oia i hol mai i Kailun. Noiaiia, hoomahui iho la na makaainKna ma o Kekuokainni ia. A hoala kipi iho la keknhi kanaka no Hamakua. o Kainupau ka inoa o ua kana'ka la, he kanaka kuaaina oia } a he kanaka hoi ma ko Kekuokaiani aoao. A lohe na 'lii ma Kona I kela kipi ana, hoouna la kekahi kanaka mai o Lihoiiho oku, o Kainapaoakai, e nana i ua kaua ia, a halawai lakou i Mahiki me ua kaua makaainana !a. A pepehi ia iho ia o Kainapauakai e Kainapau ke kanaka kuaaina a make loa, a me elua pu mau kanaka o ke aiii i make i ua kaua makaainana ia. A iohe ia ka mako ana o na kanaka o ke alil, alaila, ahaolelo iho ia na alii, a hooholo iho la lakou e hoouna aku i puali kaua i panal ia mai ai no kanaka i make ai. I mai la o Kaieiokamoku, (( Aoie pono e kaua aku malaila, no ka mea, eia no ke kumu o ke kaua ma Kaawaioa, o Kekuokalani. Noiaiia, he mea pono ma Kaawaioa e kaua aku ai. No ka uoea, oke kaua ma Hamakua be iau ia no ka laau, a o ke kumu ka'u o kii mua, a ina e hina ke kumu, mae wale no ka lau."

Ae mai la na 'lii a me oa kaoaka l kana olelo, alaila, hoouoa ia o Hoapili a me Nalho o kii raua ia Kekuokalaai ma, ma fee ano kii makamaka aku, 1 akaka al ka hol mal, aole e kaua, a i iioi oie mai e kaua no. A i ka ee ana o HoapiUkaoe a me Naihe ma ka waa, ee po ae la o Keopooiani me kona hooona ole ia e holo. Holo ako ia iakou a pae ma KaawHloa ia ahlahi, a halawai iakoo me Kekuokalani. I ako ia o Hoapiil la Kekookaiani. *«E! i kii mai ne! au ia oe. Kana mal nei au a, o oe no ke kei* ki a Wu kaikoahine, kli mai nei &u ia oe e hoi kana 1 Kaiiua me ko kelki, no ka mea, ke kaoa mal nei na makaaiuana, a oa hooiii mai ka lakoo kaoa ana maluna 00. A I ko mal ka lakoo olelo I koa ooho kaa« w»ie ma kahi e; noiaila, e hoi kaoa 1 Kailoa, a noho po me ko keikl ea t

aoie e kau mai keia hewa malan* oa. Ke hai pu oe me ko keiki a olelo pa oe me ht, aia 110 ia oe koa ®i noa a me k* ai no« oie. ,> I mai U o Kekaokaiani, "Ae, he loi aka ko'a, aiia nae t aia au a hul pu me Manono ka'u wahine, a oieio pa maaa, alaiio, hoi aku. Aole nao aa e ai DO« ana." ? A p«a ke koka oleio ana, aiaihi, heiakuUo KekuokaUni, a hoike aka U i na ouea a pau iiuoa o Manono, a ua hoi mai U o H<wpih a me KeopaoUni oia ka hale o N*ihe ma. A iohe hoi o Manono i na oieio * me ko Kekaokalani *e ana e hoi. aUiU, oleio aku UoU U Kekooka* Uni» aole e hoi. Ae mat U o Keku* okaUni. AUila, paka aku ia o M*neno a hookonok >no aku U i na kanaka e hoomakaukau i na wu* kaaa. A kaU mat U kekahi iuna o Ke* kookaUni i kooa poe kanaka e hoo~ makaukaa i ko Ukoa mau au iho no ko l ikou holo ana iua Kailua e ai nena ai. PeU ke k»U ana a ka luni ī» po, a manao tho U hoi o Hoapiii ma, ua ae U mai ka iakou noi, eia ka he hoopunipuni keia mau hana. la pq uo, heie aku U na kanaka e koi U KekuokaUni e pepehi ia Hoapiii ame Keopuolani, uka } Ue aloha oia U Keopuiani kona kai> kuahine a me Hoapiii ke kaikunane o kona makuahine, a hooie o KekuoknUni a pakeie Uua. 1 ke aakahiaka nui aua ue, hele aku ta o KekuokaUni mai kona hale mai kona kanaka uk ili, me ka pu ma ko !aiki mau iima a me k* po~ lolu a me ka Ihoiho kukui a me na kamaa, aku UUni mai U m kanaka a puni o Hoapili ma. A maopopo iho U, ua makaukau mua Ukon e kaua klpi i ke aupuui. Heie mai U o KekuokaUni a noho iho U ma ke aio o Hemaiii a me KeopuoUni, aUiU, oleio mni U 0 Hoapiii ia KekuokaUni, "(> ka hele keia o kakou?". Ae mai U kela, « ( Ae. M I hou mai Hoapiii, «'Maiuna kakou oka waa e holoai." I mal U keU, «'E ae mal oe U*u, ma uka au me tm wahi kanaka o'u, im pui nui i ka |K)!oli, i lu>k» aku hoi mimkou ;» kuhi e iu) , a wahi iuiu puh'hu ai, a ii>aa iioi ona wahl o i ola." 1 hou uiai U o Hoapiii, t4 M»i uuihmo nui aku oe iu kanaka, o oo uo a k-tu ae uiaiuua o ka waa, hoio u«* knk> u, na ia kanuka no ia e hele ae m.vuku, o oo no ka'u i kii luai nei." I mai la keln, "Aole au e hol»ma kal, ma uka uo makou. M ( <Aiaila pauo luai lu o Keopu<>Uni # *«E! wehe hoi i ka piko la e k i hoahanau." O ka pau ana ae ia \i\ o ka lakou kamaiilo unn, u mao|H)po ilu> l.t i. ; ia Hoapili iuu o ku kaua waU nn koe. O ke kumu o ko KekuokaUni u<? oie ike nji a llonpili mu, ua ao u aku oia e na kahuna ona e ao ho<>meamea aku no e hoi i Kuilmi; nuU* uae e hoi pu ma kai. A ina' eae mai o iioapill ma, mauka m.> o Kekuokalani e hele aleu al mo ku ike ole ia mai o ka luanao kipi, alalla e luku ia ana ua alii o Kaiiua me u.i omao pohaku, e iiko tne ka uim kipl ana ia llakau. ianuari2o, 1820; kaua ainoa ma KUAMOO. A pau kela mau kukai oleio ana, heieakula o Kekuokaluni mauka me na puali kannka ona, a eu aku U no hoi o Ho.ipiil ma ma ka wa*. Ma ke kauluao Keopuoiani a ma ke kaukahi o Hoapili. Aiaila, kaie h i inai ia o Naiho ia Hoapili. ii<M> oe a Keauhou, kali ihooe i ke k* iki 1 a kaua a hiki aku. M A lohe o Keopuoiani i keia k.AU oha a Naihe, o ko Keopuoluui haaleie iho U no la a koua wan, a kuu aku la mu ko Hoapiii waa. Aoie I makemake o Keopuolani e noho <> Hoapiii ma Keauhou. A holo aku ia no ia a p;.e ma Kailun. [Aole i pau. j I I ka wa e nakulu ai oi<jko o kt opu me ka eha, a heio moku ka Ipjk), alaiia, e hoao i ka Ciiamdkki ai\'s Culic, Ciioi«KßA a me Diai uoka Hemedy laau Upanu a e ol aki ana kou mahaio ke ike oe i kona hopi ua. He oluoiu, palekanii u puhiii l < • He oluoiu, palekana a pahlli oie, Ue 25 a me 60 keueta o ka omole, a e kuai U no ma na halekuai iapaau a pau. Benson* t>MiTU & Co., na Agena ma ko Hawaii Pae Aiua. tf. "O ka oi ma ke ao hoiookoa." OU ka W.D. Woodrinq o Bordly Kenetoke, e hookauUna nei no ka OhamheHnin'a Cough Bemedy (Laau | Kunu). Ke kaeuaiiio nei oU nm kona ike ponoi iho i ka iuu ana, oiai 0 kona a me ko kona ohana ola ana mai nel no U mai ka loaa ana i ke kunu koikoi loa a me ke anu, a ua hoohoio ola o keU iaau lapaau ka 01 ma ka honua nel. £ kuai U ; no ma na Halekoai Laau Lapaau a pau. O Benson, Smitii A Co., na Agena ma ko Hawall Pae Aina. tf