Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 4, 27 January 1894 — Page 1

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Lehua Castro
This work is dedicated to:  Debra Hokuahiahi Burrows

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaha Loio.

 

J. S. Smithies (Kamila,)

@@TALI no ka LEHULEHU

 

@gena Haawi Palapala Mare @@@@kona, Kohala, Hawaii    238@@

 

W.R. KAKELA, @@ o he Kokua ma ke Kanawai. He Luna Hooiaio Palapala.

@@@@

 

ANTONE ROSA, (AKONI.) @ A HE Kokua ma ke Kanawai. LUNA HOOIAIO PALAPALA.

@RE@A Hana ma Alanu  Kaaahumanu. @ 2370.

 

ALLEN & ROBINSON, Na Mea Kuai Papa O Na Ano A Pau E lo@@ no ma ka Uwapo O Pakaka Ho@@@niu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku kulu hale.  E kipa ma@ a e ike kumaka.  2@@@-@

 

E. G HITCHCOCK, (Aikue Hikikoki) Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.  @ @@@@ No Na Dila Aie Me Ka Awiwi Hilo, Hawaii.  2370

 

WILDER & CO., (WAILA MA. Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea @ ae a pau e pono ai o ka hale.  Ki@i o Alanei Moiwahine me Papu.  @@@@-@

 

JAMES M. MONSARRAT, (Maunakea. Loio a he Kokua ma ke Kanawai He Luna Hooiaio Palapala.  E hana ia no @a Palapala kuai, Palapala @ @olimalima, a me na Palapala Pili Kana@@@ e @@ ka olelo Hawaii.  Dala no ka @ ma ka @oraki ma na Waiwai Paa. 

 

@ Hana: Hale Pohaku hou ma ka @ ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kakepa.  2370

 

J. HOPP 7 CO., Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau! Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc. Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi. Honlulu. 2396 @

 

J.T. WATERHOUSE, (Walakahauki.) Halek@ai o na Lole Nani Panio! Lakohao. Na Lako Hana Mahiko, a P@la aku he nui wale. Alanui Moiwahine, -- Honolulu. 2896-q

 

Ua Nalowale. Ua nalowale aku kekahi @o eleele @@elo loihi mai ka hale noho aku o Dr. Hy@ ma ke alanui Beritania, i ka la 2 o Augaate @ ina o ka mea a mau mea paha o hoihoi ae ana ma ka lima o ka mea no@a ka inoa mahalo @ @ e loaa no iaia ka uku makana.  @  WALTER C. WEEDON.

 

Hoolaha i ka Poe Hele i ke Kiowai o Waiakeakua, Manoa.

O Na Poe a pau e makemake ana e hele i ke Kiowai O Waikeakua ma Manoa, ke hoo@ahaia aku nei e pono e loaa mua ia lakou ka ae ia mai ka mea non aka inoa malalo iho nei.  a o na mea a pau e komo hewa ana ma ia wahi me ka ae ole ia e hoopilia no ma ke Kanawai.  JAMES H. BOYD

Ma ke Keena Aina Hale Aha Hookolokolo. Honoulu, June 17, 1893  2447.tf

 

 

KA BIHOPA MA, Banako Malama Dala Hoomoe ma ka hoale ana ma ko makou Banako Malama Dala malalo o keia mau kumu; Ina e hoomoe mai ke kanaka hookah i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahanerri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ka dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina a na waihola paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.  Aole uku pane e helu ia maluna o na dala hakina no @ la @lua paha o ka mahina.

 

Aole aku pane e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka waaku o ka @moe ia ana mai.

He @ la ma@ua ae o ka @nohi ana aku o keahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i @ Banako, a e luw@ pu ia mai ka buke dala i @ wa e kikoo ai.

Aoia dala e uku ia ala wale no ma ke kikoo ka mea mana i hoomoe mai i ke dala me @ lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

I ka la mua o Sep@temaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai @ helu o na mea a pau, a o na uku pane i uku ole ia ma@ o nap au dala a pau e waiho ana me @ ole ia e helu ia ma ka aomo o ka mea @ dala mai i hala ne malama ekolu, a ma @ wa aku e hui ia me ke kumu paa m@a.

O @ puu dala haomoo mai maluna, e@@ma haneri dala, e lawe ia no manuli o @ @elike ana.

@ @ ana ka Banako ma na ia a pau o ka hebedoma ko@ @ la Sabati a me ua ia Kulaia.  BIHOPA MA Honolulu, Ian  @@@@-q

 

PUAKAOHELO ke Kaikamahine Alii.ka Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai.

Nana – I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI.

Ka – Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

 

Ke Kiowai Kapu A Me Ka Mana Kupua E Kiai Ia Ana E Na Honu Alii He Umikumamalua; Ua Lilo Ia Mana I mea Ole I Ka Nani A Me Ka Ui o Hawaii.

 

O kana kaikamahine aia ilu@a i ka lewa, he aina nani a maikai, aia ilaila ke kiowai kupa a me ka mana e hiolo ai ka mana kupua o ka la hiki.

 

Oia kuu hoakaka la e na moopuna i hoopau iho ai ke kupuna i ka olelo ana.  E hooko i na mea a pau mea ka poina ole.

 

I ka pau ana o ka olelo ao a ke kupunawahine, o ka lalau aku la no ia o Puakoolau i ke koi holu pohaku a oki aku la ia Punahoa, o ka hele la ka lima ui, hookah no oki ana o ka make no ia.  O ka hana iho la no ia o ka moopuna i na mea a pau i kamailio ia mamua, huki ae la ia i ke alelo a hemo, a hoolana aku la iloko o kekai, a paa na mea a pau i ka hana ia iluna o ka wae, a o na wahi puelo no hoi o laua a kau aku la iluna, o laua wale no koe a kau aku.  Huli ae la o Puakaohelo a nana aku la ia kai o Mokuola a kulu iho la na waimaka, a puana ae la ola, aloha oe e kunane, ka mea nana i wehe ke kikipani o kuu makemake, a i hou iho la ia, ae, ke hele nei au, a haalele iho i kuu aina hanau, kuu home aloha, e hookuu ana wau ia oukou, a n aka hua  o kuu opu e ike hou ia oukou ma keia hope aku, i hoopau ae ai ola I kana kamailio ana.

 

Ia wa i kauoha mai ai o Puakoolau ia Puakaohelo, e kau ae iluna o ka waa.  Ia laua e kau nei, aole he kanaka maalo ae ma ko laua wahi e hoomakaukau nei e hele, no ka mea he kapu ia wahi.  Aole no he mea i ike ua make o Punahoa, ka mea i weli ia.

 

I loa no a kau o Puakoolau, elua no mapuna hoe, kaa hope ae la o Kaipalaoa, ke nee ala kahi waa o laua nei i ka ohuku ale.

 

E waiho kakou ia laua e hele ana iluna o na ale o ke ahua.  E huli ae kakou i hope e nana ai i na lii a me na makaainana.

 

Ia lakou i ike mai ai ia laua nei e ana maluna o ka waa, he wahi waa uuku ioa, ua hoopihaia ka naau o na mea a pau i ke aloha no na lii opio e hele la i ke kai loa me kahi waa uuku loa e hele ia i ke kai loa i kupono ole i ko laua kulana alii.

 

Kaa hope ae la ka lae o Makahanaloa, a i huli ae ka hana o laua nei i hope, e oni ae an aka lae o Leleiwi i ke kai, o ka waiho mai a ka aina l@ko, e nee ae an aka ua kaulana o ka aina, e kipehi iho i kona mau pakaua i na @ o ka lehua oiai ko lakou mau @ @ e hea ae ana hoiho i eloelo, o ka waiho mai a Mokuola iloko o ke kai; ae, wahi ana i puana ae ai iloko o kona puuwai e pana malie ana me ka hoomaha ole, aloha oe e kuu aina hanau, kahi a’u i luakaha ai, eia au ke hele nei, a n aka hua o kuu opu e kaana pu me kou nani, aloha no hoi oe e kunane, kuu hoa o ia aina moku i ke kai, kahi a kaua e luakaha ai i na la o ko kaua wa opiopio a nui wale no, ae, nau no oe e imi ae a loaa ae au i ka aina lewa i ke kai, i uumi iho ai oia i kona mau wam@ka, o ike mai kona kahu hanai.

 

Ia laua e nee nei imua, ke haia ae la ka lae o Maulua ihope, a aia hoi laua nei iwaho ae o Honokaa kahi i holo ai,aia no ka la iluna aole i haule aku ilalo, o ka hele ia a hamama ka pali o Waipio a me Waimanu, a nana aku la na maka o ka ui hooni puuwai ia loko o Waipio, o ka waiho mai o Pakaalana a me ka lele maopu mai o ka wai o Hiilawe i ka pali, me ka po mau no o ke anuenue iluna o kahi waa o laua nei e hele nei, a aia iuka o Waipio, he kilo, he makaula, he ike i na mea pohihihi e hiki mai ana, i kaulona pono main a maka o ua wahi kanaka @akaula nei iluna pono o kahi waa o laua nei oiai laua nei e nee ae ana imua o ka ike a kona mau maka, o ka inoa o ua wahi kanaka nei, o Honokaapeape, a kani iho la ke u o ua wahi kanaka nei, ina o oe e na lii a he alii noho i Hawaii nei ola na iwi, no hea la nei alii e hele nei, o ka waa, he waa uuku loa, o na hiohiona o ka waa, he kupua.

 

Ia wa, ua hoomaka iho la ua wahi kanaka nei e uhai mauka o ka aina, me ka manao e pae an aka waa luka o Kahala, o ka hopu aku la no ia i ka puaa, i ka moa lawa, i ka puawa hiwa a o ka hele aku la no ia, aia no laua la mawaho e holo la, aia no keia ma kula, o ka hele ia o ua wahi makaula nei a hala o Waimanu, a o ia hele ko iauei a luna pono o ka pali o Awini, i nana aku ka hana i kahi waa, ua pouli i ka ua awa, ike poliuliu aku la keia i ka punohu iloko o ka ua awa, ua lele lo aka waa iwaho loa, manao ae la keia e pae ana i Mahukona.

 

E au, e wawe keia hele ana, hala hope ana iaia nei kahawai o Hawi, a o ko ianei hele ia a hala o Kohala loko a hala o Kohala waho, a i nana aku ka hana o ianei i ka waa aole he ike ia aku, o ka ua a me ka punoho ka ianei e ike nei aia i ka moana loa kahi i hele ai, i iho la ia, kai no hoi e pae ana ka’u mea e ike nei i Kohala nei, eia ka no Maui, ae e loaa ana oe la’u ilila, o ka’u hahai iho la no ia la oe.

 

O ka lanei hala loa no ia a Kawaihae, ike aku la keia he mau kanaka e lawelawe ana i ka waa, a hele loa aku la keia a ku ana i kahaone, a ninau aku la hoi i na mea non aka waa, o holo ana ko olua waa ihea?

 

Aole olua a ae ia’u e holo pu me olua?

 

Mai hea mai nei oe, wahi a kau wahi kanaka.

 

I aku la keia, mai Waipio mai nei au, e hele ana wau i Maui.

 

I Maui o hea oe e hele nei, wahi hou a ua wahi kanaka nei.

 

I Maui no a puni.

 

I mai la kahi kanaka, ua pono heaha ka hewa, he holo wale iho no ka maua aole he ukana, aia ka ma ua ukana i Hana, aia i Kauiki.    Aole I pau.

 

I ka wa e nakulu ai oloko o ka opu me kaeha, a hele moku ka lepo, alaila, e hoao i ka Chamberlain’s Colic, Cholera a me Diai Roea Remedy laau lapaau a e oi ak@ ana kou mahalo ke ike oe i knoa hop@ na.  He oluolu, palekana a puhili @ e. He oluolu, palekana a puhili ole, He 25 a me 50 keneta o ka omole, a e kuai ia no ma na halekuai lapaau a pau.  Benson Smith & Co., no Agena ma ko Hawaii Pae Aina.  tf.

 

“O ka oi ma ke ao holookoa.” Oia ka W.D. Woodring o Bordly Kenetuke, e hookaulana nei no ka Chamberlain’s Cough Remedy (Laau Kunu).  Ke kamailio nei oia ma kona ike ponoi iho i ka inu ana, oiai o kona a me ko kona ohana ola ana mai nei no ia mai ka loaa ana i ke kunu koikoi loa a me ke anu, a ua hoohoi oia o keia laau lapaau ka oi ma ka honua nei.  E kuai ia no ma na Halekuai Laau Lapaau a pau.  O Benson, Smith & Co., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina.   tf

 

THE MIDWAY PLAISANCE WORLDS FAIR

 

Ka Hoikeike o Kaleponi

 

O ke kiimaluna ae, oia ke kii o ke kahua a me na hale nui o ka hoikeike ma ke kulanakauhale o Kapalakiko mokuaina o Kaleponi e weheia ana no ka makaikai mai o ka lehulehu i ika la 29 o ka malama o Ianuairi nei.

 

O ka nui o ka ili aina i hookaawaleia no ke kukulu ana i na hale a me ke kuene pono ana i na mea a pau i hoolalaia no keia hoikeike, he 60 mau eka.

 

O ka hale oi loa o ka nui, oia ka hale o na Mea Hana Lima a me na Mea Hana Lima Akeakamai, no ka mea, o kona loa, he 450 mau kapuai, kona laula he 250 mau kapuai, a o kekiekie, he 55 mau kapuai.  O na lilo i kohoia no keia hale hookah he $105,000.  He mau hale e ae no kekahi, aka, he emi iho ko lakou nui a me na lilo i kohoia no ke kukulu ana ia lakou.

 

Aia mawaena o keia kahua hoikeike, he hale kekahi no na mea hoikeike o Hawaii nei, I hoeueu ia e ka Hui Hoikeike o ka lua pele o Kilauea.  Ma ka mokuahi Australia i holo aku ai i Kapalakiko, i ka la 6 o Ianuari nei, i lawe pu ia aku ai kekahi mau waiwai Hawaii, na mea hoomoamoa, na mea e hoohialaai iia ai o ka makaikai nui ia mai, na ano ia like ole i loaa mai a i hooholo ia me ke ola iloko o ka pahu aniani. Mamuli o ka loaa ole ana i lua no kela mano mua 14 kapuai i hei a make ai mahope iho mamuli o ka hemahema o ka lawelawe ia ana, nolaila, ua imi ia a ua loaa he wahi mano keiki 2 kapuai ka loihi a ua hooili ia aku la.  He puhi a he honu kekahi.  Mawaena o na waiwai hoikeike o Hawaii nei i hului pu ia aku la, na kumu laau kope i hooulu ia ma na kulana like ole, na kano o na laau hihi a me na lala kumu nui a me na mea a pau i loaa a i makaukau no ka heenalu, a pela aku a pela aku.

 

Ua hooili pu ia aku nei he elua mau pipi laka loa i hoouna ia mai e Mr. Wile La@ki, i pipi e kau ai no na Hawaii ma ka hoikeike, a e makahehi ia ai ka makaikai ia mai e na haole i ike ole i ke kau ia o ka pipi e ke kanaka.

 

Ua pau aku i ka holo e hoopuipui i ka hiehie o ke kauhale Hawaii, o Mrs. J Ailau a me kana kane, Mr. a me Mrs. O. Stillman a me ka laua mau keiki elua, Mrs. M. K. Keohokalole, Miss Annie Reuter, Miss Kaauwai a me kekahi poe e ae ma ka papa ohua elua i pau aku nei malalo o keia hoikeike ia Hawaii nei.

 

Nuhou Kamahao ma ka Pa Ma’i o Kalihi

E Mr. Lunahooponopono; Aloha oe:

 

E oluolu mai kou ahonui e hookomo iho ma kahi kaawale o kou pahu uwea olelo i ka nuhou i kamahao i ike ia ma ka pa ma’i o Kalihi nei, a i ike ia mai hoi na kini makamaka a pau o ka poe e noho ana iloko o ka luuluu a me ka ehaeha o na haawina a ka ma’i lepera.

 

Ma ka auina la Poalua, Ianuari 11, ua hoike mai la o W L Beku imua o makou, ma ka la 17 o Ianuari e hiki mai ana, e haawi mai an aka agena o ka Papa Ola, kekahi lala o ke Aupuni Kuikawa he papaaina o na mea ai Hawaii na oukou, no ka hoomanao i ka piha ana o ka makahiki hookah o ke ku ana o ke Aupuni Kuikawa.

 

Ma ke kakahiaka Poakolu, Ianuari 17, ua hiki mai la na mea ai a makou, a me ka lokomaikai o na makuahine Virikini, ua kokua mai lakou he mau mea nunui momona.  He nui na mea ai i hoomakaukauia na makou; ma ka auwina la, hora 3 ua makaukau na mea ai a pau ma ka papaaina, mamua ae o ko makou noho ana e ai, ua haawi mai la o Paholei kekahi makua o ka hoomana o na la hope, he wahi haiolelo pokole e pili ana i keia la kamahao ma Hawaii nei, he ku i ka maemae a me ka nani kana haiolelo ana, a e mahalo ana i ua hana lokomaikai a ke Aupuni Kuikawa, he mau leo himeni kai hoohenoia mai e na kaikamahine, ma ke alakai ana a E. Lawaia.  Wehe ia ka pule hoomaikai no ka papaaina, a mahope iho o ka amama ona, ua noho iho makou maluna o nan oho iwaenakonu o ka luhiehu o na pua ano like ole i hoomanua ia mai maluna o ka papaaina me he la ua noho o Laka iluna, i ka hele a ohuohu Halemano I ka lau lehua, ua ai a lawa i ka lokomaikai o ke aupuni Kuikawa.

 

Nolaila, ma o ko makou komite la, ke waiho aku nei makou ma ke akea i ko makou hoomaika@ piha i ka agena o ka Papa Ola, a me na lala a pau o ka Papa Ola, a me na koo o ke Aupuni K@@kawa no ko oukou kokua ana mai i na mea e oluolu ai makou.

 

O ka lua keia o na hana kokua lokomaikai a ke Aupuni @uikawa i pahola mai ai ia makou na mai e noho ana ma Kalihi, oiai makou e noho ana ma ko makou mau home ponoi, aole makou i manao penei e hana ia mai ai ia makou i na kokua maikai, nolaila, ke kau leo aku nei makou a pau i ka poe i loaa i na haawina o ka mai lepera, e ku a e hele mai eia ka home maikai no ka poe a pau i loaa i keia an@ mai.

 

A ke hoike aku nei no hoi makou a pau ma ke akea i ko makou mahalo i ka luna nana e malama nei ia makou, a mamuli o na hana loko maikai a ke Aupuni Kauikawa, ke hoike nei makou ma ke akea he nuhou kamahao keia. 

 

O makou iho no a pau loa he 22 ma o ko makou komite la,  H. Kaauwai,

 

Pa Mai o Kalihi, Ianuari 18, 1894

 

He Moolelo Hawaii

 

A pau kana olelo ana i kela mau mea, a i kekahi la ae Novemaba 27, 1823, ee aku la ia ma ka moku okahola Pelekane, “L Aigle,” Sterbuck, (Kapaka) a holo aku la o@a me ke kumakena o na alii. 

 

I kekahi la ae, ku ma Oahu, a kahohi iho la na alii iaia e noho, aole nae oia i ae mai, nui lo aka ikaika o kona manao e holo i Beritania.

 

Aole paha nona iho ka makemake e holo, aka no ka ona no e nohealii ana maluna ona i na la a pau, no ka mea i koho wale ia aku.

 

Olelo nae kekahi poe no ka hilahila i ka nui loa o ka aie, olelo hoi kekahi poe, no ka makemake ole e lohe i ka olelo a ke Akua, olelo hoi kekahi poe, i hele e huna I kona mau iwi.

 

Aole no i Akaka loa ke kumu o kona holo ana.  Me he mea la, na ke Akua no i hookaawale iaia I pau kona hoohaunaele ana i ka aina.

 

Eia na mea i holo pu me ia. O na makuahine hoahanau ona elua, me na kahu ona ekolu me elua mau punahele, me na kanaka lawelawe plua, me elua haole, he haole Farani ka lua a me hookah hapahaole.  He 12 ko lakou nui me ka helu ole i ko ka moku poe.

 

I ka ee ana keia o ke alii iluna o ka waapa, aole waimaka paa o na makaainana, puia ka lwea i na leo kumakena o na alii a me na kanaka no ka hele o ke alii.  Mamua iki iho, ua lohea wale ia ae ka Kaumualii olelo ana, e kaohi i ke alii a e moku i ka malo, aka, i ka la nae i holo ai aole lakou i kaohi e like me ia olelo.

 

A hala ia i ka moku, noho iho o Kamamalu kana wahine iuka e uwe me na alii, alaila uwe iho la ia me ke kaukau mai imua o na alii, penei: “E ka lani, e ka honua, e ka moana, e ka i, e ka hu, e ka makaainana, aloha oukou; e ka lepo e, aloha oe e ka mea a kuu makuakane i eha ai.  Auwe oe! E ka luhi a ku@ makuakane @ Na-i ai, ke haalele nei maua i kou luhi, ke hel@ nei no a@ mamuli o kau kauoha, aole au e haalele i kou leo.  Ke hele nei no au ma kau kauoha i olelo mai ai la’u.”

 

Alaila, hiki mai la ka waapa mai ka moku mai i kii mai @a@a, a ee aku la ia i ka wapa a o ka holo aku la no ia.

 

Emo ole nalo aku ia ke kia o ua moku ia, a o kona nalo pu ana aku no ia e like me ka pahu i kuu ia aku i ka lua.  A i kona na@@ ana aku, alaila, hoomaha iho la ka aina i kona luhi, pau ka uwe ana o ka poe i pai ia ka aina, pau keki nui ana o nap u, pau ka makena ana o ka poe ona rama, pau ka haunaele no kona aea pinepine, koe nae ke@a hewa nui o ka aie me he moo @mokoko la, e omo ana ia Hawaii a wiwi loa, a inoino ka opu, a hap aka ikaika o na olona.  Oia ka haawina maa mau i ka poe aie.

 

I ka holo ana aku, make iho la kekahi mau mea elua o lakou ma ka moana, a ku aku la ka moku i Rio Janeiro, a ma@a@@a aku a hiki i Ladana i ka la 22 o Ianuari, 1824.

 

A i ka malama o Iulai 8, 1824, Make iho la o Kamamalu ma @, ka Liholiho wahine.

 

A ma ka la 18 mai no @ia malama, make iho la o Liholiho no ka naauauwa mahope o Kamamalu.

 

Ua olelo ia, i make o Kamamalu i ka pepehi mau ia e Poki, ko Liholiho kahu i hele pu ai.  He lili ko Poki ia Kamamalu, aolo he makemake iaia i wahine na ke alii.

 

A ma ka moana, make mua na kahu o Kamamalu ia Poki, a i ka aina malihini hoi, make o Kamamalu.

 

I ka make ana o Kamamalu, i aku la o Liholiho ia Poki, “E make pu ana au me ia nei, aole au e pono ke hoi ola aku i ka aina, no ka mea, no’u keia i make iho nei.”

 

A makaala loa o Poki I ke alii ia mau la me ke kiai pono ia, a I ka 4 o ka la, inu nui iho la ke alii i ka rama me ka ike ole o Poki.  He 2 mau omole rama i ninini ia iloko o kekahi kiaha nui a inu ae la oia a pau.

 

Aole i Iluliu, hoike mai ia ka hopena awahia o ka rama ia loko ona, a ike la ola ia Poko, i aku la ia, “O ko’u make kamalii no ka keia, aloha ino ka aina,” a make aku la ia.  A make pu me kekahi kahu wahine ona ma ia hope iho.

 

A i ka pule mua o ka malama o Maraki, 1825 , hoihoi ia mai na kino kupapau o na moi make o Hawaii nei maluna o kekahi mokukaua Beritania, o Blonede ka inoa, o Lo Bailani ke a@@moku.

 

A i ka malama ae o Mei 4, ku mai la ka moku me na kino kupapau o na moi make.

 

He 12 lakou i ka holo ana aku, a i ka hoi ana mai, he 7 wale no i koe. 

 

No ka Noho Ana O Na Misionari Ia Manawa.

 

A maopopo ka noho ana o Kakina ma Kailua mahope iho o ko Binamu ma haalele ana aku iaia, alaila kena ae la o Liholiho i kona mau wahine a me kona kaikaina a me kekahi poe e ae e ao i ka palapa@a haole me Kakina, a ao aku no o Kakina ia lakou.

 

Aole i hoomau lakou i ke kuia a ua@aalele mai ka nui o lakou.  O Kauikeouli a me Nahienaena a me David Malo kekahi i ao ia ia Manawa.  He haole mikanele ole ka lakou kumu, a o Kakina wahine kekahi i ao mai.  Peia no hoi ke ao ia ana ma Oahu a ma Kauai no hoi, ma ka palapala haole ke ao ia ana o kekahi poe. Aka, aole i loihi loa ke ao ia ana ma ia ano, no ka mea, ua hooikaika nui na misionari e loaa @ono ia lakou ka olelo Hawaii, i hiki ke pai ia ka palapala ma ka olelo ponoi o ka aina.

 

A i ka M.H. 1822, ua hoomaka ia ke pai palapala ma Hawaii nei.

 

I ko Liholiho wa e noho ana ma Oahu, elua mau mea e kaumaha ai ka manao o na misionari ia wa, o ka inu rama a me ka hoohuoi kekahi.

 

O ka hoohuoi o na kanaka a me na alii i na misionari no ko lakou eli ana i ka lua malalo o ka ha@e laau i ka wa i kukula ai.  A ike ko Hawaii nei ia lua, i ae la lakou i ke alii, “Ua lilo ka aina ou e ke alii ka haole, he kohi ka ia hale ilalo la.  Ilaila paha e waiho ai ka pu a me ka pauda, alaila hai aku i ke alii o lakou iloko, hookomo iloko o na pahu loloa, a hoouka maluna o ke kaa e halihali ai, a waiho i ua lua la.  A hiki i ka wa e pule ai, oia ka la e make ai oe a me na alii a pau a lilo ka aina ia lakou la.: Pela ko Hawaii i kuhihewa a kuai, a he nui wale aku na mea i hana ia aku i na misionari, aka, ua hoomanawanui no lakou. 

 

No ka mea, ua ike no lakou ma ia ana wale no e hiki ai la lakou ke hoike le aku i ko lakou aloha i ke alii a me na makaainana, a ma ia ano no hoi ko lakou hoopau ana I ka mano hoohuoi a huhu o na alii ia lakou.

 

A hoomaopopo na alii o na misionari ko lakou mau makamaka io, a pau ae la ko lakou kue I na misionari.

 

Nolaila, e hoomanawanui iki iho e na makamaka heluhelu o keia nanea, a olii hou aku ke ahi o ka Malele i keia pu@e ae, me na ono e hoonuu ai a lawa.