Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 4, 27 January 1894 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

A pau kana olelo ana i kela mau mea, a i kekahi la ae Novemaba 27, 1823, ee aku la ia ma ka moku okohoia Peiekane, <<L Algle," Sterbuck, (Kapaka) a holo aku la oia me ke kumakena o na alil. . I kekahi ia ae, ku Oahu, a kaohi iho ia na aiii iaia e noho, aole nae oia i ae mai, nui ioa ka ikaika o kona manao e holo i Beritania. Aole paha nona Iho ka makemake e holo, aka no ka ona no e nohoalil ana maluna ona inala a pau, oia no ka mea i koho wale la aku.

Olelo nae kekahi poe no ku hiiahlla I ka nui ioa o ka aie, olelo hol kekahi poe, no ka makemake ole e lohe i ka oleio a ke Akua, olelo hoi kekahi poe, i heie e huna i kona mau iwi. Aole no i akaka loa ke kumu o kona holo ana. Me he mea la, na ke Akua no i hookaawale iaia i pau kona hoohaunaele ana I ka aina. Eia na mea i holo pu me ia. O na makuahine hoahanau ona elua, mo na kahu ona ekolu me elua mau punahele, rae na kanaka lawelawe oiua, me elua haole, he haole Farani ka lua a me hookahi hapahaole. He 12 ko lakou nui me ka helu ole i ko ka moku poe. I ka ee ana keia o ke alli iluna o ka waapa, aole waimaka paa ona makaainana, puia ka lewa ina leo kumakena o na aiii a me na kanaka no ka hele o ke alii. Mamua iki iho, ua lohea wale la ae ka Kaumuaiii olelo ana, e kaohi i ke alii a e moku i ka malo, aka, i ka la nae ! holo ai aoie lakou i kaohi e llke me ia oleio.

A hala ia i ka moku, noho iho o Kamamalu kana wahine luka e uwe me na alii, alaila uwe iho ia ia me ke kaukau mai imua o na alii, penei: "E ka lani, e ka honua, e ka moana, e ka i, e ka hu, e ka makaainana, aioha oukou; e ka iepo e, aioha oe e ka mea a kuu makuakane i eha ai. Au we oe! e ka luhi a ku« makuakane ī Na-i ai, ke haalele nei maua i kou luhi, ke helo nei no a« mamuli o kau kauoha, aole au e haaleie i kou ieo. Ke heie nei no au mn kau kauoha i olelo īnal ai ia'u." Aiaila, hiki mai la ka waapa mai ka moku mai i kil mai iaia, a ee aku la la i ka wapa a o ka holo aku ia no ia. Emo ole nalo aku Ia ke kla o ua moku la, a o kona nalo pu ana aku no ia e like me ka pahu i kuu la aku i ka lua. A i kona nalo ana aku, alaila, hoomaha iho la ka aina i kona luhf, pau ka uwe ana o ka I poe i pai ia ka alna, pau ke ki nui ana o na pu, pau ka makena ana o kapoeona rama, pau ka haunaele no kona aea pineplne, koe nae keia hewa nui o ka aie me he moo omokoko la, e omo ana ia Hawaii a wlwl loa, a inoino ka opu, a hapa ka ikaika o na olona. Ola ka haawina maa mau I ka po6 ale. I ka hoio ana aku, make iho la kekahi mau mea eiua o iakou ma ka moana, a ku aku la ka moku i Rio Janelro, a malalla aku a hiki i Ladana i ka ia 22 o lanuari, 1824. A I ka malama o lulai 8, 1824,

make iho la o Kamamalu ma Lailana, ka Llholiho wahine. A ma ka la 13 mai no oia malaI ma, make iho la o Liholiho no ka | naauauwa mahope o Kamamalu. i Ua olelo ia, i make o Kamamalu i ka pepehi mau !a e Poki, ko Llholiho kahu i heie pu ai. He lili ko Pokl ia Kamamalu, aoio he makemake iaia i wahlne na ke alii. A ma ka moana, make mua na kahu o Kamamalu ia Poki, a i ka aina mallhini hoi, make o Kamamaiu. I ka make ana o Kamamaiu, i aku la o Liholiho ia Poki, "E make pu ana au me ia nel, aoie au e pono ke hoi ola aku i ka aina, no ka mea, no'u keia i make iho nei." A makaala ioa o Poki i ke alii ia mau ia me ke kiai pono ia, a i ka 4 oka la, inu nui Iho la ke alii ika rama me ka ike oie o Pokl. lle 2 mau omole rama i niniul ia iloko o kekahi kiaha nul a inu ae la oia a pau.

Aole i Uuliu, hoike mui la ka hopena awahia oka n\ma ia loko ona, a ike ia ola la Poki, i aku la ia, "O ko'u make kamalii no ka koia, aloha ino ka aiua," a make aku la ia. A make pu me kokahi kahu wahine ona ma ia hope iho. A i ka pule mua oka oiaiama o Maraki, 1825, hoihoi ia mai na kino kupapau ona moi make o liawaii nei maiuoa o kekahi mokukaua Berltania, o J3lonede ka inoa, o Lo Bailani ke aliimoku. A i ka malama ae o Mei 4, ku mai ia ka moku me na klno kupapau o na moi make. He 12 lakou i ka holo ana aku, a i ka hoi ana mai, he 7 waieno i koe. NO KA NOHO ANA O SA MISION'AKI IA MANAWA. A maopopo ka noho ana o Kakina ina Kailua mahope iho oko Binamu ma haaiele ana aku iaia, alaila kena ae ia o Liholilio i kona mau wahine a me koim kaikaina a me kekahi poe e ae e ao I k& paiapaia haole me Kakina, a ao aku no o Kakloa ia lakou.

Aole i hoomau lskou i ke kula a ua liaalele mai ka nui o lakou. o Kauikeouli a me Nahienaena a me David Malo kekahi 1 ao ia ia mana* wa. He haole mikaneie ole ka iakou kumu, a o Kaklna wahine kekahl i ao ihai. Peia no hoi ke ao ia ana ma Oahu a ma Kauai no hoi, ma ka paiapala haole ke ao ia ana o kekahi poe. Aka, aoie i loihi ioa ke ao ia ana ma ia ano, no ka mea, Jia hooikaika nui na misionari e ioaa rono la lakou ka oleio Hawail, i hiki kc pai ia ka palapaia ma ka oleio ponoi o ka aina. A i ka M. H. 1822, ua hoomaka ia ke pai palapala ma Ilawail nei. Iko Lihoiiho wa e noho ana ma Oahu, eiua mau mea e kaumaha ai ka manao o na misionari la wa, o ka inu raraa a me ka hoohuoi kekahi. £ Oka hoohuoi o na kanaka a me na aiii ina misionari no ko lakou eli ana Ika lua maialo oka haie laau ikawa i kukulu ai. A lke ko Hawaii nei ia lua, i ae la iakou l ke alil, «Ua liio ka aina ou e ke aiii ī ka haole, he kohi ka ia haie iiaio la. liaiia paha e waiho ai ka pu ame ka pauda, aiaila hai aku ī ke aiil o iakou iloko, hookomo iioko ona pahu loloa, a hoouka maiuna oke kaa e haiihaii al, a waiho i ua lua la. A hiki ikawa e pule ai, oia ka ia e make ai oe a me na alli a pau a lilo ka aina la lakou ia." Pela ko Hawali I kuhihewa a kuaf, a he nui wale akn na mea I hana ia aku i na misionarl, aka, ua hoomanawanui no lakou.

No ka mea, ua ike no lakou ma ia ano wale no e hiki ai ia lakou ke holke lea aku i ko lakou aloha i ke alii a ine na mak&ainana, ama ia ano oo hoi ko lakou hoopau ana i ka manao hoohuoi a huhn ona alii ia lakou. A hoomaopopo na «lii o na misionari ko lakou mau makamaka io, a patt ae la ko iakou kue i na mlsionar). Nolaiia, e hoomanawanui iki iho ena makamaka heiuheiu o keia nanea, a oiii hou aku ke ahi oka Maiele i keia puie ae/me na ono e hoonuu ai a lawa.