Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 8, 24 February 1894 — He Hoolelo Hawaii [ARTICLE]

He Hoolelo Hawaii

NA lIUA O KA PONO I L.ULUIA MA KEIA PAE AINA, MAI KA 1820 A lIIKI I KA 1840. Ia wa no, 1840, kukulu ia ka luakini pohaku o Kawalahao ma Honolulu. I Augate 3, 1840, hoi aku o Hairama Binamu i AmeHka Huipula, me ka ohana. I Okatoba 8 ae, i haawi mai ai o Kauikeouli Kamehamoha 111. i kona kumukanawai ma Luaehu, Lahaina, Maui, oia ke kumukanawai mua. 0 keia na hua ohaha oka pono karistiano i iawe ia mai, a i kiko ia mau makahiki he 20. A ma ia wa mai, ua hoohua nui loa mai la ka pono ina pomaikai o ke kino o kanaka a me ka uhane. KA MAKE ANA O KAIMUALII A ME KE KAUA ANA MA KAUAI. Ika M H 1824, Mei 2«, make o George Kaumualii ma Oahu, ola hoi ke aiii o Kauai. Ua mare hoao o Kaumualii me Kaahumanu i ka malama o Okatoba, 1821, he hookahi makahiki a oi mahope oko Kamehumeha I. make ana. Iko Kaumualii make ana, hana ino iho la na kanaka a pau ma Kauai; kiko'a ka lae o na kane a me na wahine, ua wawahi ia na loko i'a, ua uhukl ku wale ia ka ai. He mea maa mau no i kekahi poe, ina e hana ia keia mau mea mahope iho o ka make ana o ke aiiiaimoku, he iiaua no ka hope. A kakali iho la na kanaka a me na alii ame na puali koa i ka hopena e u "fka*la 2Ī mai o lune, 1824, haiawai ae ia ka la me ka mahina, a hoike ae la o Binamu ia mea, ina kanaka, a nieniele mai la na kanaka i ke ano oia mea, a hoakaka aku ia ia e like me kana ike ana ia mea ma kona aina iho.

A olelo mai la kanaka, "he kaua j no ka hope o keia mea," ua maopopo no pnha iko lakou manao ke kaua. I A mahope iho, holo aku la o Kahaiaia a pee ma Waimea, Kauai, a noho iho Ia maiaila, ola hoi ke aiH hou i hoonoho la maluna oka aina 0 Kauai, no ka mea, mahope iho o ko Kaimualli make ana, ua noho iho la ka ahaolelo o na aiii o Kauai, a hoohoio iakou e haawi i ke aupuni ia Kahalaia, malalo aku o Kāuikeouli. A hala kekahi mau la, holo aku Ia o Kaleimoku I Kauai, e nana i ka Unu o Haaheo, he moku ia no ke alii i nahaha ai ma Hanalel. A e hai kekahi i ka olelo a Kaimualii i kauoha mai ai ia lakou. Pae ae Ia o Kaleimoku ma I Hanalei, a mai popoi (kaua) ia lakou malaiia e Kikaia, oia hoi kekahi | kanaka puali kaulana o Kaumualii ma ke k'nua. # Oiai, i ko Kikala iohe ana iko Kaleimoku hiki ana mai ma Hanalei, hele mai ia oia mai Koolau mai me ka puaiii kaua e pepehl ia Kaieimoku ma, aka nae, ua holo iho la kela i Kona. A hiki o Kaleimoka, ma i Kona, a Poalua iho paha, ua kauoha ae la oia i na aiii a pau o Kauai a me na kanaka koikoi o ka aina, a akoakoa iho la iakou ma Nihoa, ko Kaahumanu liale. I aku la o Kaleimoku i na'iii a me ke anaina a pau i akoakoa mai. "I holo mai nei au e hoike aku i ke kauoha a ke kupapau ia'u a o hooponopono iko oukou noho ana. Eia ke kauoha a ke kupapau ia'u, o ke kanaka i waiwai mamua, ua waiwai no oia, a o ke kanaka hol i ilihune mamua, ua ilihune nooia; a o ke keiki a maua maluna aku o oukou." | Alaila, oleio mai la <s Kiaimakani, "aole peia, e hui hou ka aina a e okiokl hou." Hoole mal la o Kaleimoku, i mai la, <<a ia no eiike me ke kauoha ana a ke kupapau, pela no ka pono." A kekahi la ae, o ka Poalima ia, ► i hou mai la ia, "aia no e like me > ka ke kupapau i kauoha mai ai. 1 Aika po Poaono mai, klmopo iho ia ko Kauai poe malalo o George

Humehume, kekahi keiki a Kaumuaii ka moa i holo pu mai me Binamu ma i Hawaii nei. Ma ka papu lakou i kimopo ai, a pakele o Kuleimoku mai make. Oke kaua iho la no ia, ana Kahalaia i kaua aku i na enemi ia po, a nui loa na kanafca i make, a na ka puaa iai iko lakou mau kino kupapau, aole hiki ko hoomnopopo ia aku. A ao ae, ho ia B:tbati ia, a l ka puina la, iae ia o Kaleimoku, '<e hoouna aku ka moku i Oahu e hai aku ia lakou ia, mai papapau iho nei makou ianei." Ae mai la o Auhea. Ee mai la o Wini ma a me Binamu, oiai oia malaila ame hookahi pio, o Kanemakahini kona ino, a hoolei ia oia I ka moana o Kaieiewaho. Ia po no, ku ka moku i Ilonolulu a liuliu iho la na kanaka o Oahu e hoio i ke kaua ma Kauai. Hiki aku la ka moku i Lahainn, a ike aku ia na kanaka i ka hae, ho ano e, a holo mai ia ke kapena iuka a hui rae Kaahumanu ame Kauikeouii a hai aku la, <<ua kaua o Kauai, i kii kanaka mai nel au.'' A lohe o Kaahumanu, hoouna oia ia Hoapili a mo ka liekili opio a tne na kanaka o Maui he nui wale, a hui lakou me ko Oahu poe, alaila holo aku iakou i Kauai, a hui pu lakou me Kahaiaia ma. A ma Wahiawa i Hanapepe i hoouka ai ke kaua a hee o Humehume ma a me na puali kaua o Kauai malalo ona. Luku nui ia kekahi poe alii a me na kanaka he nui, a nui no hol ka l ftaV»u, i Maui a i Ilawaii. A pau keia kaua ana, ahaoieio iiio ia lakou, a hoolilo ia ka ina maialo no o ke aiii nui Kauikeouli, a waiho ia no ka mana hoomaiu o Kauai ma ka iima o Kaikioewa ke Kiaaina. KEKAHI MAU HANA I HANA IA K NA MISIONAIU. A la mamua ae nel, ua ike ia kekahi mau hana i hana ia e na misionari f aua ike ia hoi kekahi mau hua oka iakou mau hana. Kia ma keia, ua ike ia kekahi mau hua e ae o ka hana i hana ia ma Hawail nel ma ia mau makahiki he 20. O KE KAUA MAOLI. Oia kekahi mea i po'no wale ai na kanaka mamua ioa aku o ka hiki ana mai o na misionari ma keia pae aina, ua pau ae la īa mau mea ino, a kakaikahi wale no na kaua ana mai ka 1820 a hikl i ka 1840, no ka mea, ma ia mau makahiki, ua paa ke aupuni ma na lima o na mamo ponoi o Kamehameha I. O KE UMI KAMALII. Aoie i ike ia, i na i hana ifl, ua hana ia ma kahi malu; no kn mea, ua hilahila na kanaka ia hana, e hoemi ana i na kanaka o keia pae aina ma ka wa kahiko. NA MEA INO EAE. O ka pepehi kanaka kekahi, aoio i ike pinepine ia, aka o ka aihue, o ka nui ia. A pau hoi ka lawe papaiua a pakoiu ana oke kane i na wahine, a pela hoi na wahine aoie e noho papalua a oi aku na kane. Ua hoemi ia aku kela mau ano mamuli o ka ike ana o na alii a me na kanaka ika olelo ake Akua, a ike pu hoi i na kanawai o ke Akua, a hooiilo ia ae ia ia i mau kanawai no ka aina. Ua mare ia ke kane i ka wahino hookahi a me ka wahine i ke kane hookahi. . He nui no nae ka hewa i koe a me na hemahema ma ko ano oka noho ana o ka lahui ia wa, aka aole lakou l kanalua no ka hoemi la. Oka lilo ana o ko Hawaii aei l poe hoomana aku i ke Akua a i ka Haku lesu Kristo, oia ka hua nui a me ka hua io o ka na mlsionar| i hoomanawanui ai. Aia ma ka moolelo ekaleaia 1 hoike ia Si keia hua, uka ho mea ) pono no ke hai hou ia aku ma keia mooielo e panee ia aku nei no ka po- > maikai ona opio hou a e hauoii ai > hoi ka naau oka poe haipule.