Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 10, 10 March 1894 — HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI. KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei. [ARTICLE]

HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI. KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII. O ka hele ia a hala na pule ekolu o ka noho ana i ke Kaha o Mana ua ku a hoohihi loa ia ka manao o ka ui no ka nani o ia aina, o ka hula a me ke kilu ka hana nui a na lii oia mau la, o ka hee nalu kekahi nui a na'lli, aia kahi e hee nalu ai i kai o Keone o Paweha, he kunananalu maikai a nani ia. E hoohie ana kahi poe alii opio i ke kaikamahine o ke one o Waiolama, aka nae, ua poho ia manaolana o ia poe alii opio, no ka mea aole lakou i piliwi ia, aole no hoi i like aku ko lakou nani me ka mea nona keia moolelo. O ia noho o laua nei a hala hou he mau pule hou aku o ke kaana ana ma ia kaha e hoohihi ana i ka nani o Aipo, o ke ako mai o na keiki kukulu hale a Limaloa i ke kaha ohai. O ka hana no ka hula a me ka heenalu, o ka hele ia a piha na malama eono o ka noho ana ia Kauai, a mahope o laila ua kamailio mai ke kupunawahine o laua e hoomakaukau ka hele ana eia lakou i na malama ino o Kauai, aia a pae i Niihau alaila pono, no ka mea, o keia mau malama a lakou e noho nei aia iloko o Augate ma ka helu haole a o Nana ma ka helu Hawaii, o ia nei ka mea i kapaia ke aho pu lua. Ma kela wahi e aui hou ae kakou a nana aku i kahi makaula, oiai oia e kali ana i waa nona, a ma kekahi la ua pane mai la kona mau akua, e kali hou oe no elua pule maanei, alaila loaa ka waa ia oe, he mea oiaio ia, he waa e kau ana mai Kauai mai no Hanalei, no kekahi kaikamahine ui nohea o laila oia o Luia, i holo mai i ka makaikai ia Waimea i ke kaulana i ke kala kai o Waimea a oia kona kumu o ka holo ana mai, O ko ia nei noho kali no ia a hiki i ka manawa a na akua ona i olelo mai ai iaia, ua ko io ka mea i olelo ia aku iaia. O ka hele ia a hiki i ka wa e hoi ai ua waa nei no Kauai, ua hookokoke loa aku la keia malaila, a ua launa mau no hoi oia me na kanaka o Kauai, a ua kamailio mua no hoi keia no ko ianei makemake e holo i Kauai, ua ae mai ka mea nona ka waa. Ma ka po o Laaupau, haalele ka waa ia Waimea no Kauai, ia po no a ao, ia ao a po, a ma ka wanaao kaalo ana ka waa mawaho ae o ka lae o Puupoa, e waiho kahela mai ana ke one o Mahamoku, a oia ka mea i oleloia,

Pahee i ka limu ka kanaka O Manuakepa i ke one o Mahamoku O ia hele o lakou nei a pae i kula hehi aku la na kapuai wawae o Honokaapeape i kula, me ka ike ole mai o na kanaka nona ka waa, oiai hoi lakou e liuliu ana i na wahi ukana, ua nalo aku la ka makaula mai ko lakou mau maka aku, a i huli aku ka hana he ole ka loaa, a i kahea aku ka hana he ole ke o ia mai, aia kela no luna o ke kuahiwi o Waialeale no ke ake no e ike pono i kahi o kana mea e imi nei i noho ai o Kauai, a i iaia i hiki aku ai iluna o Waialeale, huli aku la ia a nana ia Mana, aole; ua kaulua iki keia ilaila no elua la aole no he wahi mea a ike iki o ia nei, a i ke kolu o ka la, haalele keia ia luna o Waialeale no Kilauea, a hiki keia i Koolau a noho i Anahola a hala elua la, hele keia no Lihue a noho elua la, a pii oia iluna o Haupu. Iaia e pii ana iluna o Haupu, me kona mau hoa hele no, oia kahi puaa a me kahi moa a me ka puawa hiwa, o ka puaa ua hele a nui loa, o kahi moa ua ulu kakala, a o ia pii ko ianei a hiki iluna o Haupu, ua noho keia e hakilo no kana mea e lia nei, a iaia e nana ana, ike aku la ia i ke ku a ka punohu iluna o Niihau, a hoomanao ae la ia aia kana mea e imi nei i Niihau, pau kona manao nana i kana mea e huli nei, a he ekolu la o ko ianei noho ana iluna o Haupu, hoomaka keia e hoi ilalo hiki mua aku la keia no Mahaulepu a moe malaila, ma ia po ua loaa aku la iaia kona mau akua a hai mai la: E, aole paha e loaa ana ia kakou ka mea a kakou e imi nei. Ninau aku la o Honokaapeape, no ke aha hoi? Eia, ua oi aku ka ikaika o kela aoao i ko kakou no ko lakou makemake ole e ike i ka lakou mau alii, oia ke kumu o keia mau hana i lohe oe, ano e na hoa heluhelu o keia moolelo, e hoike aku ana wau ia oukou, e haalele ana na hoa hele o ka makaula i ka la i ka mea mehana, oiai ka olelo a na akua o ka makaula, ua oi aku ka ikaika o Punahoa i ka hoopale i ke alahele o Honokaapeape, a ma keia wahi iaia e nanea ana i ka noho, ua make mai la ka puaa a me ka moa. I ka hele ana aku o ka makaula e nana i kona mau hoahele o ka au ana mai i ke kai loa a me na kuahiwi, na alu a me na ala loa o ka hele ana, a i nana iho ka hana ua make no laua a elua, he mea e ke kaumaha o kona naau no ka make ana o kona mau hoahele a me ke ko ole o kona iini nui o ka hele ana mai i ka loa. Ua lawe na akua o ka makaula i ka uhane o ka puaa a hoonoho iluna o Haupu, oia ka mea i olelo ia kau ae la ke ao puaa iluna o Haupu, o ka uhane o ka moa, aia iluna o Kemamo, a o ka puawa oia wale no ka mea e koe nei ma kona lima. No ka nui loa o kona aloha i kona mau hoa i make, nolaila, ua haalele keia ia Mahaulepu no Koloa, a ma ia wahi oia i noho ai. A ma ia wahi, ua manao oia ua pau kona hooikaika ana e huli i kana mea i imi mai ai i ka loa a me ka inea o ka hele ana, a ua hoohiki pu iho la hoi, aole oia e hoi i Hawaii, malaila oia e noho ai a make, oia ka olelo hoohiki a ka makaula. He mea oiaio ia, ua noho io no oia ilaila a make, oia ka mea i kapa ia ai oia wahi e waiho la i kai o Koloa o Honokaapeape, a maanei e waiho kakou i ke kamailio ana nona a e hele aku ana kakou no kamea nona keia moolelo.

Ia laua e noho ana me na lii o Niihau, a hala ka makahiki hookahi o ka noho ana, aole he mea okoa ae ka mea nana keia hana e hoolauwili nei ia laua, aka, na Punahoa no ia, no kona makemake ole i ka hele o na moopuna i Kuaihelani, manao ia o ka noho loihi i Niihau, oia ke kumu e pau ai ka manao hele, aole nae pela, a o ka hele ia a piha na makahiki elua o ka noho ana i Niihau o ua mau alii aukai nei, e walea ana i ka nani kamahao o ia aina i ka welona a ka la i ka ilikai o Lehua. Aole i pau.