Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 10, 10 March 1894 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Mahope iho, inu iho iao Boki i ka rama, a iiio ioa ika hewa. A hiiahila o Kaleimoku kona kaikuana, a liolo oia ma Hawaii, a make oia malaila i ka la 8 o Feberuari, 1827. Ile mau kaikunane pokii o Kaieimoku a me Boki no Kaahumanu ma ona makua ia, no ka mea, o Namahana ka mua ko Kaahumanu ma makuahine, a o Kekuamanoha ka muli ko Kaleimoku ma makuakane. Noiaiia, aia no iloko oko lakou iima ka mana hooponopono o ke aupuni o ke alil opio. He kanaka haipule o Kaleimoku, a kokua ikaika oia mamuli o ka pono, ahe Ailhikaua ikalka no hoi oia. A ike o Kaahumanu i ko Boki heie i ka inu ona, iawe hou oia i ka mana hooponopono aupuni ma kona iima me ka wiwo ole. Nolailn, kue īho ia o Boki e kaua ia Kaahumanu no ka 1110 hou ana o ka aina laīa. Hooikaika loa iho Ia o Boki a me kana wnhino ma ka hewa, a aie nui iho ia o Boki. He uuku ka Liholiho, he nui aku ka Boki. Aiakai iho la o Boki a me kana wahine ia Kauikeouii ma ka hewa, a hiki hou mai la ua mau hewa nui la i hana ia ika wa o Lihollho oia ka inu rama a me ka aie, a luhi iho ia na makaainana ika pil ana ika wahie aia a me ka iml ana i ke dala. 1 Aole he mau hewa nui eae ma I keia paeaina e iike me keia mau | hewa elua a hoea mai i keia la © i like me ka inu rama a me ka aie, o I 7 na mea no ia e poino ioa ai ke aupuni. Hooikaika nui loa iho ia o Boki e j hoohuli i na kanaka i ka hewa, i | nui na kanaka me ia, a hiki ia ia | ke kipi ia Kaahumanu; aka, nui no [ hoi ko ke Akua kokua ana mai I ka | pono, ma ka waha o Kaahumanu. Noiaila, aole i nui na kanaka i lilo me Boki i ka hewa; ho mau opaia wale no ka i iilo me ia.

Nui ka lioki hana ino mai ia Kaahumanu ia wa; aka, ua hooi loa la aku ko Kaahumanu ikalkae kukulu paa i ka pono, a e hoauhee aku i ka hewa. Nolaila, kau iho ia o Kaahumanu i ke kanawai no Hawaii nei, e iike me ko na aina naauao. Hele aku ia o Boki a hui me kekahi poe haole kalepa, a me kekahl poe kanaka Hawaii e ae, a kue loa mai ia lakou ia Kaahumanu, a hoala mai ia lakou i na manao kaua; a haunaele loa iho la ka aina. M Ua noho o Boki me ke kau nul o kona manao no ka walwai, a me ka hanohano; a peia oia i manao ai e kipi i ioaa mai ai ia mau mea ia ia. Ia manawa no 1827, holo aku la o Boki i HUo, Hawaii, a noho malalla; okioki iho la oia i ka alna, a haawi ae ia i na alii a me na kaoaka oke alii. A hoike oia i kona manao kuko i ke kaua, e make o Kaahu- | manu. I A lohe ia no keia olelo ma Honoiuiu. A mahope iho, i ka malama o Feberuari 1828, hoi mai la oia i Oahu, a la manawa iho hele aku la ia ma Waikiki, a huonoho iho la i ke kaua. Manao ae ia o KekuaDaoa,-a me Kanaina e hele aku e nana 1 oa kaua la, oial ua lohea Ia mai ualono kaua ia.

A holo like ia manao ia laua, ee ae la laua maluna o na lio, a holo mai la a hiki i Kewalo, aiaiia pipii mai Ia ke ano puanuanu makau ia Kanaina. I aku ia ia ia Kekuanaoa, o heie oe, e hoi au me na wahine a kaua, a e hoomaha aku ia laua a ine Elisabeta, (oia hoi o Kaahumanu.) A ae mai ia no hoi kela, a hoi aku la no hoi o Kanaina, a hola aku la no 0 Kekuanaon. 0 kona holo aku Ia no hoi ia me kona lio a hiki i Waikiki, naaa iho ia keia I na kanaka paapu ke Kou o Kahalen, e paa ana ana na lima i na pu. Aoho leo pane, elua mnu kanaka ī aioha mai la ia, a aloha aku la no hoi keia. A ike mai la o Hoki ia ia, paweo ae la kona niau maka ia ia nel, a ike keia i kona ano, lele aku U keia mai kona lio iho me ka manaolana hopo ole aku i ke alo o Boki. A paa ia ia nei na lima o Uoki, a lulu Uma aloha iho ia laua a hoohuli aku ia o Kekuanaoa i ko Boki nianao e hoopau i ke kaua ana, a oki wale iho ia hana. Peia ke kue inau ana o Boki ia Kaahumanu, a aiakai no hol oia a me kana wahine ia Kauikeouli ma ka hewa. No keia mau mea nui ioa iho ia ka haunaeie o ka aina, a noho hulkau hou na kanaka, a hoomana hou kekahi poe i ke kii. Ia wa hooikaika hou mai ko Akua 1 ka pono ma ka waha o Nahienaena, kupaa oia m.i ka pono. Kii aku oia ia Kauikeouli kona kaikunane e hoohull mai i ka pono; oia a me Kaahumanu a me kekahi poe e ae o na alii wahine, a ae mai oia. A maopopo io no iaia, oia ka mea e pono ai kona aupuni a me kona lahui kanaka. Nolaila, haawi lilo aku la oia i kona aupuni a me kona lahui kauaka no ke Akua; a makia ae ia oia i kela ieo lani ma na paia o Hawail i ka puana alii ana ae. "0 ke kanaka pono, o ko'u kanaka ia; aoke kanaka hewa, aole ia 0 ko'u kanaka." A kaapuni ae la o Kaahumanu a me Kauikeouii ia Oahu, a hoio i Maui a mailaiia mai no Moiokai, no Maui a me Hawaii, e hoohuli niai ana i na makaainana ma kapono. A ua huli nui io mai no na maknainana ma ka pono, a maluhia iho la ke aupuni. Oia ka M. H. 1830. NO KA HOLO ANA O BOKI MA K KUA LAAU ALA. E noho ana no o Boki me ka manao no e heie i ke kua iaau ala mi na kuahiwi o Ilawaii nei, no ka hookaa ana aku i kona mau aie ana 1 imi ai; a e kauoha aku hoi i na alii a me na makaainana a pau e pii i ke kua laau ala. Ua holo aku hoi o Kaahumana ma i Kauai ia manawa. Ua hele aku no hoi kekahi hulumanu i ka iaau aia. Ia wa ku mai la kekahi moku haole, a na na haoie a me ke kapena hoi o ua moku la i olelo aku ia Boki, penei: «Ina e holo oe i kela paeaina i loaa mai nei ia'u, he nui ioa ka laau ala, o ke ano laau hookahi waie no la mai kahakai a hiki loa i ke kuahiwi, hookahi no wahi e kua ai, komo ka moku." Aoie no he hiiinai loa o Boki, aka, holo aku oia ika moku o aa haoie la a ike io i ka laau ala, alaila paa ioa io iho la ka manao o Boki e h«Io. 1 hou mai la ua haoie la, "o keia mau iaau ala la ea, i kii ia aku i wahie, eia ka auanei he laau ala; olelo mai kuu poe kanaka o keia wale iho la no ke auo iaau ma īa kahakai a hiki loa iuka iilo." No ia olelo a ua haole nei, o ka ahu koke ae la no ia o ka manao holo. O ka hoolale koke iho la no ia o ke kalua o ke o e hoio ai i ka moana, a makaukau ae la na mea a pau, alaila, oinau ae la ia i na ka« naka no ka makemake e holo me ia. Ae mai la no hoi na mea a pau, ma ka i ana mai. «Ae no hoi paha, i aha ia auanei ka makou uku ia oe, no kau malama ana ia makou. He hana no ka hoL