Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 11, 17 March 1894 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Malia hoi o bana aku uo hoi a nui ka la&u a ke alli a kaawale hoi kana a koo ihoholke koena kuai loaa no kahi lole." Ao mai ia no hoi kekahi kanaka, me ka l mai, «e erao la hoi ia kaa koke ae no ka aie a ke alli, oia hoi 0 kann ae la oka iaau aia. Ke ku la ka hoi mai kahakai a kauka/' A iana liaakei ae ia ka manao o na kanaka i ka waiwai, me ka oleio iho, peuei: "Oia hoi—e he aiH okoa aku, o ke alii iokomaikai no ka hoi nei ona aiii a pau." [Aohe uoea hiki o!e i ke Akua ka hookaawale ana aku i ka ino mai ka aina aku no ka wa eiua. Ka mna ia Liholiho, ka iua o kela.] Nana aku ia la> li-li lua na kana* ka i ka heie, aohe kanaka aa ole i ka iiele, na ke alii wale oo ka hoonoho mai, koi aku no nae iakou i ka liolo. | Aohe oleio eae a kela kanaka | keia kanaka o fca holo waie no, o ka | ioaa no ka laau aia, oka hooikaika no e nui, oke kuai no i ka lole a nuiwaieaku. Oka hana hookahl wale iho ia no ia e olebai, aole manao eae. la manawa, ua hoi iki mai o Hoki ma ka pono iki ma ke kino, aolo hoi he kuuiala loa e liko me mamua. Alaila, hoolfkolako ao la oia i na oiea o pono ai nu kanaka ame ia Iho hoi no ka hele ana, oka lole, o na koi lipi, o na koi holu, ona koi kalai ame nn mea no a pau e piii ana no ka laau aia. O ka pu ame ka pauda no hoi kekahl mau moa i | hoolako ia. i A i ka la hoomaloio ac, he la pule i hoomau ia, akoakoa nui mai la na hale halawai. Alaila, ku m»i ia o Boki a hai ma) la i kona manao, me nel: •«Auhea oukou e na hooikaika, e hooiohe maioukou I kuu manao. Ua ike . oukou I kuu hewa nui, ua ku ko'u pilau mal Hawaii a Kaual, he nui ko'u howa, aole na hai mal, na'u no. Eia wau ke heie nei aole nae wau e heie ana ma ke kolohe, ma ka pono no, ke hele nei au no ka aie oke alil aole ka'u he hele kolohe." A lohe na kanaka no keia mau oleio aaa a Boki no kona hewa, hlolo makawalu nui mai la ka waiīnaka o na kanaka no ke aloha iaia." Ku mai la o Hinamu a hoolana mai ia i ka manao o Boki. aahea oukou, ua iohe mai nei oukou 1 ka m&nao oke alii, aole ia e hele ana a hana kolohe hou." A kakahiakanul ae, he Sabali ia, hele aku la o Manuia e ukuhi wai no ka moku o lakou o holo ai, kli aku la kekahi mau hoahanau e papa iaia, oia o Kapelani n me Kaukaliu, i aku la, "o Manuia el ua oki, mai ; ukuhi wai oo i keia la."

Aoho oia la a« mai, hookikina aku la no i na knnaka me ka i aku, «ukuhi, ukuhi." Hoolkaika aku ia laua ina ka oielo a ke Akua, aohe hoolohe mal o Manuia, ukuhi no ka wai. A hala ia ia, a kakahiaka ae, ho mau liuliu wale ana no no ka hele, aohe wahi mea a ike wale iho o na kane i na wahine. Kc paiauma aku nei na wahine no ke aloha i na kano, aohe wahi mea a maiiu ia iho. Kaa ke kumakena a na wahine ia mau Ja maluna ona kane o lakou ma ka iiele wale no aoie he manao aloha ae i ke alualu loloa ana wahine. He 4 mau hoahanau ekaiesia i hele pu ma keia huakai no ka Ilni no i na pomaikai o ke kino, Ma ka ia 2 o I)ekemaba, 1829, haalele iho la o Boki ma ia Hawaii nei, .a holo aku la lakou, he 2 mau moku i holoai. O Kamehameha, o ko Boki moku ia; o Keokoi, oko Manuia moku ia. He 50 aoi aku lakou i holo ai. Aole no i maopopo loa ko iakou aiahele moana, aka, ua hai mai ka poe i hoi m»f, ua feu lakou i Botuhia. A malaiia, ua pae aku iakou iuka a ike iho la i ke ano oia aina, a hoomanao ae ia lakou ia Hawaii nei a i na wahino hoi a iakou, a heomanao pu ae la me ka pol, na la lawalu, na

lio puaa, i ka ohana a me ka noho ' ana oka aitia hanau, a i:i mea aku ia mea aku. A malaila nku, hol<» liuu aku ia lakon, ama ia po, kaawale iho la lakou a nalowale aku la o Uoki mai a Manuia ma aku. Aao ae, aole he ike iaaka,' h o ka nnlowalo loa ana ia o Hoki nia. Hoomau aku la no hoi o Manuia ma i ka holo ana, n ku aku la lakou ma kokalii aina i kapaiu Nanapua, a loohia iho la hikou ika ma'i, a uul o lakou i pau i ka make, a inake pu iho la me Manuiu, a waiho lluiU mi iwi o kainahelo. A o ke koena iho, hooholo iho la lakou o hoi mai i ka aina hanau, u 1110 mai la ia Kukninui keri! \kai ana o ka moku. A haalule lakou ia Nanapua, u hoi hou lakou a ku i Kotuma, a lele kekahi poe o lakou Haila, he 20 ka nui. A noho loa kekahi poe o lakou īlaila no ka hilahila paha ko hoi mai, a hoi mai la kekahi poe maluna o Keoki ko lakou moku. A nalowale loa aku hoi o Uoki a me na mea a pau maluna o Kamehameha, aole i lohe liou ia mai kokahi lono no lakou. I ka malama paha o Mei, 1830 ae, ku mai la o Keokoi ma Ilonolulu, a hul lakou me ko uka nei poo, alalla hai mai ia iakou ika mooleio oko lakou holo ana ame ko lakou kaawale ana me lioki ma a mo ko lakou loohia ana i ka inai luku ma kekahi aina, a mako pu hoi o Manuia ma, a me ka nolio ana aku o kokahi poe 0 lakou ma keleah aina. A kaa iho la ke kumakena anu wahino no ke aloha 1 na kano, pela no hoi na ohana o ka poo mako. Nui loa ao la ke kupinai kanikau mal ka la a po, a pela no lioi na'lii no Boki. k AYr*KKI. I ka inanawa i hulo ui »j Lihollho ma i Ladana, ala pu hol ma la moku o Bive, oia ka lua ona haolo 1 holo pu ai me Liholiho, he haolo kalepa oia e noho ana ma keia pae alna ia wa, ahe haole Farani hoi. O Luahine kona inoa a kanaka i kapa aku al.

Mahopo iho o ko Liholiho ma hiki ana i LaUann, hoio aku la o ua Rive la i Faranl kona aina hanau, a malaila, oielo hoopanipuni aku la oia, penei: "Ua loaa ko'u mau nina aia ma Hawail, no na aiii>mal, a he mea nui loa wau ia iakou mo ko aloha nul ia mai o ke alii nui o Ilawaii. JL no kona makemake o nui e ike ia Laelana, no ia mea i holo mai nei makou a aia oia ma La<lana, a i noi aku noi au o holo mai ia nel o iko hou i ka aina." A no keia mau oiolo, (wahahee) ua hookipa nui ia oia e na poe hano* hano a waiwai ioa, no ko lakou ma* nao ana e loaa ana ia lakou ka pomaikai ma keia poe aina, no kona lilo ana i mea launa pu me ka mea i kapaia o ko alii nui. Kual iho la ua haoie ia i na waiwai kalepa he nui a mo ka oleio pu aku ika poe ona waiwai, "e uku mai nowau i na kumukuai a pau «» keia mau mea i ko'u wa q hiki ol | ma Hawaii." I A hoakaka ae la oia ma na nupepu i kona makemako i mau kanaka paahana, i mau kamana, i poe kukulu hale pohaku, 1 poe hana kekahi no kona mau aina. A mahopo iho, hoakaka oia i kona i mau kumu kahunapule o holo maialo iho ona. A ike ke alli nui o Farani i keia mea, olioli ioa ia, a hoouna ke aiii he okolu mau kahunapuio Pope, a make nae kekahi o lakon ma kn moana i ka )iolo ana mai a koo elua, oia liakeiaka a me Sehoka. 0 Bakelaka, he kanaka Farani no ia a he kahunapuie no hoi, o Mr. Behoka, he kanaka uiana 1010 oin, he Ireiani e noho ana ma Farani, a ua olelo ia he kahunapule no hoi oia. O laua na kanaka ake aiii nui 0 Farani l makemako ai e holo mal 1 Hawaii iiei me Rivc. TJa hoolimaiima o Rive i keia mau kanaka, alaiia, kuai nui iho la o Rlve ina kii pepa ame na mea hoonani e piii ana i ka luakini o ka poe Ro«a. Ua olelo ia, he mau tausani o na dala liio noia mau mea. Alaiia, hoolimaiima oia i moku e holo mai ai i Hawail nei mo na kahunapuie ana a me kona mau waiwai a pau, rae ka laku i ke kapena, <«o hoio oe me keia poe a hiki i liawaii, aia no malalla kuu mau hoa, a haawi mai no lakou i kou uku me ke kali ole. E hoio ana wau ma Laelana i ko alil nui o Ilawaii, a maiaita makou e hoi pu ae ai." A ae mai ia ke kapena. Aole 1 pau.