Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 12, 24 March 1894 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

NO KA lilKI MUA AXA MAI O NA KUMI7 TOPE MA HAWAII NEI. Aluila, kau Iho la o Itive ma ka moku okoa, a holo flku la ua inoku la mal Faranl aku no ka a©ao Komohana o Ameiika, a noho loa Ja malalla. Oka moku hoi a ltive i hoouna mai ai me kona innu wniwal ana i kuai ai ame ka poe hann a me na kahunapule, ua hiki mai la i Hawali nei, a ku ina līonoluu, Oahu, i ka 1827, a i ole i ka 1828 paha, mamua iki iho o ka pae okolu ana mai 0 na misionarl. A Iko lakou ku ana mai, aolo kekahi inea i kii nku Ika ukana, a e uku i ka lawe ana mai ia mnu mea, ame kauku tnoku hoi ona pnahana ame na kahunapule no ia hoio ana mui.

Nolaiin, hoopao iho la ke kapena ia lakou me ke kali ole no ka ae ia mai, me ke kue l na kanawai o ka aina. I ko lakou pae ana iuka, ua kii ia aku lakou o kipaku, alaila olelo aku la lakou, «me ke kapena o makou oukou e olelo ai." Alaila, kii la fee kapena o ka moku, a hookolokolo ia oia imua o ke alii K'aaina, a ao aku iaia no kona hoopae ana mai I na kanaka me ke kue i ke kaoami, nolaila ua kauoha ia oia e lawe koko ia lakou. Hooakaka aku no hoi ke knpena nona iho imua o ke Kiaaina, a me kona hoopunipnni ia a me kela poe a pau e Itive. I aku Ia ke kapemi, <<aole au o hose ana i keia poe maluna o kuu moku. O kuu moku aia no I waho, aole ou kuleana i koi mai ni ia'u o hoee hou i ua p >e l i innlua o kuu i moku." A noho iho la ua kMpt k n;i la ma Oahu me iamau popilikln, a imi oia e kuai mal no Ttive, aole nue i hiki, holo aku la oia. Pela iho ia ke ano o ka hoopae ia an:i mol «> nn kahunapule Roma. Aole pela ko ano o ka pae ana mai o ka huakai mua a me ka !ua inai no hoi o na punli uiisionari mai Amerika mai, a me ko lakou hookipa la ana me ka maikai e ua alii ka poe no lakou ka aina. Ho uno okoa ko lakou i ko keia ano puali. He wa mahopo loa mai, ua pau ke koena o kela waiwai i ke kual ia aku e ke kapena moku ma Amerika, a mahopo iho, ioaa iho la o Rive iaia ma Meklko e auana hele ana, he kanaka hune loa, he ona a he mea hoowahawaha loa in. A aole no hoi oia i ao la e hol» hou mai ma Hawaii nei ma ia hope mai. Ma ia hope iho o ka holo ana aku o ka moku i lawo mai ai i ka poe Homa, hoolimaiima iho la lakou i kekahi wahi hale ma kahi kokoke i kekahi haole kalepa waiwai. He hale ia i hoopunl ia me kekahi pa uuku no ka haole kamana Amerika, a nana i hooiimnlima ia wahi me ua poe nei. 0 na kahunapule, o na paahana a me ka poo inahiai, o lakou no a pau ka i noho pu lloko o ua wahi pa palanalki nei. 1 ka nana aku, ua olelo ia iie poe ilihune lakou, akn, ua hana iokomaikai aku no nae na kanaka Hawaii ia lakou e like me ka lokomaikai o na hiole e ae. Eia he wahi hoakaka na Wm. Richardson, (Likikini) i kanaka, oia hoi ka haole kalepa pu ana ma kahi i noho ai lakou, penei. "I ko'a noho ana he haole kaiepa, aole au i hookipa i na manao kue ia lakou, manao au e hana iokomaikai aku a me na mea e hiki ai ke kokua aku ia lakou." Ua hooikalka ua mau kahunapuie Roma nel, aole i liuliu mahope iho 0 ko laua pae ana mai iuka nei, hoolauna kamaiiio mai la iaua me a'u, me ka ninaninan mai no kela a me keia mea pili i keia aina a me ka noho ana o knnaka. Ua ninau pu mai uo hoi iaua i na buke i pai ia e na misionari mai! Amerika mai, he makemake iaua ia mau mea i maopopo ai ia laua ka olelo Hawai. la'u no na palapala a pau i pai ia e na misionari, a ua iawe akū o Xr. Sehoka i na mea aua 1 makemake ai. I ko lakou ninau ana mai ia'u i keia mea keia mea,

ua hoakaka aku au e like me ka'u I ike ai. I aku la au, e heie hou mai olua e ike ia'u, a e hele aku hoi olua e ike i na misionari mai Amenka mai. Ua hai aku au i na misionari Amerika i kuu haawi ana i ka'u palapala Hawaii, a ua mahalo lakou no ko'u haawl ana, a haawihou mai la lakou I ka panai no ka'u mau palapala Hawali i iilo aku a oi ae. KO NA ALII KIPAKU ANA AKU I NA K AITUNA POPE MAI KA AINA AKU. Mahope iho o ko lakou noho ana ma ka aina, ua noho hooiuanawanui no lakou mo ka uele, a ua aloha aku no hoi na ulii itt Likou, a ua ao i aku na aiii ia lakou aole oaoi na kanaka ma ko lakou aoao hoomana, no ka # mea, ua olnolu na'lii i ko Ja« kou poe kumu. Olelo kekahi i>oe, ua kokua o Boki ke alii kiaaina ia lakou, aua makemake ia lakon e noho, a ua paa ia ma na bue moolelo a kekahi poe. Aole nae ia he oiaio, no ka mea, ua ike o Boki uia Knelani i ko lakou ano hf omana a mo na hoomana eae he nui wale i kukuhi ia. Nolaila, aole i makemake o Boki ia lakou e noho maanei, a e hoonul i na ano hoomana. Aka, ua manao no nae o Boki e hana lokomaikai aku i ko lakou noho ana, nolaila, ua hoakaka aku o Boki ia laua, penei: "Aolo olua o ao i na kanaka maanei ma ko olua aoao hoomana, no ka mea, ua uuku na kanaka o keia pae laina, aole i makemake na'lii īa oukou e noho maanei eao a e hana i na mea e mahele ai a e hauuaele ai ka alna, no ka men, ua oluolu na'lii iko lakou mau kumu iui.siunari. Ua pono no palia ka nni ona ano hoomana m.'i na aina nui, he nni na kanaka, a maanei aole e pono, no ka mea, he uuku a naaupo no hoi, nolaihi, p.mo ia lakou o manao 10- ( kahi, a noho malie," pela iho ln na olelo ao a Boki. Aole i makemako ua'lH e lalau aku ia lakou, a no ko lakou hoomanawanul ana, ua noho pu Iho la lakou no keknhi mau makahiki, aka ua ao aku no nae lakou mo ka malu loa me ke kuo i na mea i ao ia aku

a rae na kanawai. A ike na'lii, ua palahalaha loa ae la ko lakou ao ana, alaila hoomakaukau iho la na'lii I kekahi moku kialua o Makauwahle ka inoa, a hoonoho i.i kapena Wm. Sumena i alii moku, he kanaka Enelani ia, me ko kauoha laia o lawe ia lakou me ka hewa ole a me ka maikai ma ka aioa o Kaleponi. Aole no paha lakou e kipaku ia e na'lii ke malaina pono lakou ike kanawai ame na mea e hooponopono ai. A makaukau ka moku, liole ponoi aku o Kaahumanu ke Kuhina nui imua o lakou, a lalau oluolu aku i{ lakou nia ka lima, a olelo aku ia lakou, "e haalelo mai ana oukou i keia aina, eia ka moku ua makaukau no oukou e lawe ia aku ma ka aina o Amerika, mamuli o ko oukou malama ole i na kanawai o keia aina iloko o keia mau la liuliu loa a oukou i noho iho nei me makou." I aku la o Kaahumanu, <<ua hele kino mai nei au e ike i keia hana, i ole e hiki i kekahi ke olelo me he mea olaio la, ua hoino wale ia lakou." Aiailn, iawe ia aku lakou me ka maikai a kau i ka moku, alaila, i aku la o Kaahumanu ike kapena, »e lawe aku oe me ka hewa ole ia lakou a hoopae aku i Amerika a i Sepania, kahi i noho ai na ano hoomana mo lakou, a malaila e noho pu ai lakou me ko lakou mau hoahanau." Alailn, huki ia ae la na pea, a hemo ka iaina a panee aku la ka moku, a naio aku la i ko ehu ake kai. Ki-pu ae ia i ku ln, lva iau o ka ai o Polo-a-e, Po wale hoi. A hala he mau makahiki eiua mahope iho oka lawe ia ana aku o na kumu Koma, makeiho !a o Kaahumanu Ika la 5 o lune, 1832. A liio o Kinau i Kuhina nui ma kahi o Kaahumanu, oia hoi ka Kekuanaoa wahine. Ua mare ia laua ika maiama o Okatoba, J827, a nn laua mal na lani alii Kamehameha, Liholiho a me Lota Kapuaiwa.