Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 13, 31 March 1894 — Page 4
| This text was transcribed by: | Leeah Javier |
| This work is dedicated to: | Kumu Luukia Archer of Leeward Community College |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA
NUPEPA KUOKOA
-MR-
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
No ka Makahiki $2.00
Ka Eono Mahina $1.00
Kuike ka Rula
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
H.M. WHITNEY, Luna Nui.
J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono
N@ Honolulu, Oahu, Lakou a pau.
POAONO, MARAKI 31, 1894
KULA SABATI.
AHIKI ako la o Iosepa i kona poe kaikuaana, @ao ae la lakon i ko Iosepa kapa, o ke kapa onionio maluna on a. @@ L@lau ae la lakou iaia, hoolei aku la iaia iloko o ka lua. Ua kaawale ka lua, aole @e wai olek@. @ A noho iho la lakou e ai i ka ai. Alawa ae la ko@@kou maka, ike aku la, aia hoi ke@ahi p e matno a Isemaela, e hele mai ana, @@@i Gilead@ mai, me ko lakou ma kamelo, ua kauma@a i ka mea ala, a me ka @ama, a me ka @um, e lawe hele ana i Aigupita. Olelo aku la o Iuda i kona poe hoahan@. Keaha ka maikai, ke pepahi kakou i ko @@@@ kaikaina, a @@@a i kona koko? laa kakou lima maluna on a, no ka @@@ o ke kakoa kaikaina no ia, a me ko kakoa @o. A @@@l he mai la kona poe hoaha@a@ iaia. Hele ae la ua poe kanaka kuai la, no M@@@. @@k@ mai la lakou, a hapai ae la ia @@@@, mai loko mai o ka lua, a kuai aku la @@@@@kemaela, i @a hapakala, he iwaka@@@. @@@ la lakon ia Iosepa i Aigupita. @@@@ @@@ epa iloko o ka lua; haehae iho @@@@ @@ kapa. @@@@ @akuli ia i kona poe hoahauau, i ake@@. A @le loa k@ Ke ki; a o waa, ihea la qau @ @@@ ai? 31 L@ae ae lakon ke kapa o Iosepa pep@ni @@o la lakon i ke kao keiki, a kupenu mao la i ke k@pa i ko koko. 32 A@@@. i aku la lakon i ua kapa oaionio la, a hi@ i ko lakou makaaka@e; i aku la, @a loaa mai keia ia makou: e nana oe, o ke kapa pa@a o ka@ keiki, aole paha. 33 He mai la kela, i mai la, oia, o ke kapa no ia o ka'n keiki; ua pau o Iospepa i ka ilio hihiu, oiaio no, ua haehae ia o Iosepa. 34Haehae iho la o Iseraela i kona kapa, kaei ae la i ke kapa @noino ma kona puhaka, a kanika@ iho la ia i kana keiki a nui na la. 35 Ku mai la kana mau keikikane a pau, a me ka@a mau kaikamahine a pau, e hoonana iaia. Hoole aku la @ela, aole @ na: i aku la. e kanikau no au, a hiki au ilalo i ka lua i kuu keiki la. Pela i uwe ia kona mak@akane iaia. 36 A kuai aku la ko Midiana iaia i Aigupita, ia Potipara, he luna Parao, oia ka luna o ka poe koa.
Aperila 15. O Iosepa i kuai ia aku ma Aigupita. Kinohi 37:23-36. Pauku Gula. Kinohi 50:20. I manao no oukou e hana ino mai ia'u, a hoololi mai ko Akua ia mea i mea maikai.
Manao Nui. E pono ke ahonui i ka wa pilikia.
Olelo Hoakaka. Ua inaina aku ko Iosepa mau kaikuaana iaia a oi aku ko lakou inaina no kona hoike ana aku i kana mau moeuhane, me he mea la oia no ke alii o ko Iosepa ohana. Ua loaa ia kakou ma keia haawina Baibala ko lakou hana hoohalua ma ke kuai ana aku iaia i na mea kalepa Aigupita i lilo ai i kauwa kuapaa malaila, M. H. 1729. Ua hoouna aku o Iakoba i keia keiki punahele i loaa ai laia ka au hou e pili ana i ko Iosepa mau kaikuaana, e malama ana aku i ko Iakoba mau puahipa. Ua noho o Iakoba ma Heberona, 20 mau mile mai Ierusalema aku ma ka hema. Ua hanai ia na hipa ma Dotana he mau mile 70 mai Heberona aku, ma ka akau hikina. Ma Dotana @a noho o Elizai i ka wa mahope loa. No Iosepa he mau makahiki 17, no Iakoba 109, no Isaaka 168 ia wa hookani. Ua kukakuka malu ko Iosepa mau kaikuaana e pepehi iaia, aka ua manao ka makahiapo, o Renbena, e hoomau i kona ola. Nolaila ua ao aku o@a ia lakou e hoolei iaia ilalo i kekahi lua, me ka manao huna e hoopakele iaia i ka wa mahope. Ua kaawale nae oia, a mamua o kona hoi hou ana ua maalo kekahi poe kalepa e kaahele ana me ka huakai nui Aigupita. Ia wa ua kuai ia aku o Iosepa mamuli o keia moolelo Baibala.
Hiki, i Dotana, p.17. 24 lua, - lua wai, i hoomalooia. 25. Isemaila, - he poe mamo no ke keiki mua a Aberahama, i kapaia, p.28, no Mibiana. Ala, - ua nui loa na mea ala ma ka waonahele o Arabia. 28. Hapala, - sekela, he mea kaupaona; he hapalua auneke, 55 mau keneta pahe. Iwakalua, -oia no ke kumukuai o ke kanaka opio, Oihana, 27:5, he mau auka elua pakahi. @30 ke k@mukuai no ke kanaka oo, @@@k. 2@:32. 31. Kupenu, - i mea e man@@io ia ai ua nahu ia o Iosepa e na @@@holona. 34. Haehae, -he hoailo@a o ke kanikau, ka uwe no kona wahi poino. 36. Parao, - ka inoa oihana o ka moi Aigupita. Kapa inoino, - he wahi lole kalakala Hoik.6:12, no ka poe uwe, Hal. 30:16.
I. O Iosepa i hopuia, -heaha ka manao ino o ko Iosepa mau kaikuaina ma ka nana ana iaia? Heaha ko lakou hana p.23? Heaha ke kumu no ko Iosepa hookomo ana i keia aahu ano e? Heaha ko lakou kumu no ke kaili wale ana i keia aahu? Heaha ka lua o ko lakou hana ino, p.24? Heaha ke ano o keia lua? Heaha ko lakou manao ma ka waiho wale ana ia Iosepa ma ua lua la? Heaha kekahi mau kumu ehiku no ko lako@ manao ino? Heaha ka Iosepa ano hana, Kinohi 42:21?
II. O Iosepa i kuai ia aku, 25:28. - Heaha ka lakou hana olai ua paa o Iosepa ma ka lau? Owai ka poe maalo ia wa? Heaha ka I@da olelo paipai? Heaha ke kumu no keia manao ino? Ua emi i hope anei ko lakou ano lawehala no ke kuai a@a aku i ko lakou kaikuaaina, oiai ua hoopau lakou i ka manao mua e pepehi iaia a make? Ua hoohahala anei ke kaula ia lakou, Amosa 6:6? Heaha ke kauoha o na kauoha he umi a lakou i uhai ai? Heaha ka Iesu olelo ao Mat. 5:21-22? Heaha ka hana ma Aigupita nona na mea ala he nui wale, Kino. 50:2? Owai ka poe Isemaela? Mahea ko lakou wahi noho? Owai o I@da? Heaha ke kumu no kana olelo papai? Ehia mau dala i loaa ai i na kaikuaana pakahi? Heaha kekahi hana ano like, Mataio 26:14-15?
III. O Iosepa i kumakena ia, 29:36. -Heaha ka hana Renbena? Heaha kona manao ma ke kaawale ana, ma ka hoi hou ana i ka lua? Pehea i hoike ia ka hoka o kona manao? Heaha ka hana i hana ia aku i ko Iosepa aahu? Heaha ke kumu no keia hana? Heaha ko Iakoba olelo ma ka ike maka ana i ka aahu i paele i ke koko? Pahea i hoikeia kona aloha ino? Heaha ka hana o kona ohana? Heaha ko Iakoba olelo pane? Heaha ka hana i hana ia aku ia Iosepa? Heaha na hewa ana o ko Iosepa mau kaikuaana? Heaha ke kapa inoino? Heaha ke kumu no ka hookomo ana i ua kapa la? Ehia mau makahiki mamua o ka halawai hou ana o Iakoba me Iosepa?
Manao Pili. 1. He mea pepehi kanaka ka mea inaina aku i kona hoakanaka. 2. Hiki anei i na kanaka ke uhai i ko ke Akua manao paa? 3. Heaha ke kumu hookahi no na hewa a pau loa? 4. Heaha kekahi mau kumu no ka ino oi o na manao lili? 5. Ina paha ua loaa i kekahi kanaka he kulana maikai, ua hoopauia anei kona mau pilikia?
NA LETA
⎡ Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau. ⎤
KE KULANA AUPUNI .
E ke KUOKOA; Aloha oe:
Ke manzo nei au e ae mai ana no oe me ka maalahi la'u i kekahi wahi kaawale o kou mau kolamu, e hoakaka aku i ko'u mau manao no na mea i pili ana i keia kukulu manao maluna ae; nona ke poo "Ke Kulana Aupuni."
Makahiki a oi ka lahui i noho ai malalo o ke kulana hooponopono apuni ano Kuikawa," aka, ano, ua kokoke mai ka manawa e loaa ai ia kakaou ke ano kulana hooponopono aupuni paa. Ma ka la 15 iho la o Maraki, M.H. 1894 i aponoia ai kekahi kanawai e kono, e kahea a e haawi ana i ka mana i kela a me keia kanaka i makemake e loaa ona Aupuni oni paa, e koho ai i kana mea i makemake ai e hele aku iloko o ka Hale Kau Kanawai e hana i Kumukanawai no ka noho ana o ka lahui kanaka; a no ia kumu ua kono ia mai au e ko'@ noonoo e hoakaka no na mea e pili ana keia ninau i keia manawa.
Ma kuu hoomaopopo ana o ka poe i kapa ia lakou iho e mau "Alakai no Hawaii," ke hoao a ke ao maoli aku nei lakou i ka lahui Hawaii maoli, aole make komo pu iloko o ka hana o ke koho ana i na "Elele Hana Kumukanawai;" ma ko'u noonoo maikai ana, aole ia he mau alakai ku i ka pono a me ka pololei.
I na makahiki mua aku nei, oiai, ka Moiwahine Liliuokalani e noho ana maluna o ka nohoalii, ua ike a hoomaopopo au o kekahi o ua poe la i kapa ia lakou iho he mau alakai no Hawaii, ua hoike ae lakou he oi aku ka pono e loaa ia kakou ke ano noho aupuni Ripubalika ana; aka, i keia wa; ka wa hoi e kokoke loa aku nei kakou e komo aku iloko o ia ano hooponopono aupuni, ke kuemi hope nei lakou a alakai hewa hou aku i ka lahui. O ka ninau mua a'u e hoakaka ai ma keia kukulu manao, oia no keia, "E hoihoi hou ia ana anei o Liliuokalani maluna o ka nohoalii, aole paha?"
Me he mea la maluna o ka haina o keia ninau i kau nui ai, ke komo maoli mai o na kanaka Hawaii, e koho i na "Elele Hana Kumukanawai," a me ka ole. Malia paha, manauli o ko'u hoakaka maoli ana aku i ko'u manaoio ma keia ninau, e kapa ia mai ana au e kuu lahui he kumakaia i ke alii, he kipi i ka aina a me na ano olelo ino a pau; ke ae nei au e lawe i kela mau ehaeha a pau maluna o kuu poo; a e hoakaka aku hoi i ko'u mau manao maoli.
Ke kau nui nei ka manao o ka lahui Hawaii, me ka manao, na ke aupuni o Amerika Huipuia e hoihoi hou i ka Moiwahine maluna o ka nohoalii; ua nana nui no wau ma na buke kanawai o Amerika Huipuia, a oi loa aku ma na mea e hoakaka ana i ke kanawai laulaha mawaena o na aupuni a pau o ke ao nei, o a ka hopena i loaa i ko'u noonoo, oia keia, aohe e ko ia moeuhane palaualelo iloko o na puuwai o kuu lahui aloha. E nana i ka buke 1 a James Kent mai ka aoao 1 a hiki aku i ka aoao 200.
O James Kent oia kekahi o na kanaka kakau kanawai kaulana o Amerika Huipuia.
Ina no e hoao na loio Hawaii e ae e nana pono i kana mau hoakaka ana, me ka hookaawale ana i na manao huhu iloko o lakou iho, alaila aole au e kanalua ana e hiki aku ana no ka lakou mau olelo hooholo hope loa i ka hopena i like me ka'u e olelo nei i keia wa.
Pela no in a e nana hou ia ana ma na hoakaka kanawai ana a ka Haku William Pohakueleele (Blackstone) kekahi o na lunakanawai a kakau kanawai kaulana o Pelekane; alaila, e hiki aku ana no ma ia kulana hookahi, oia hoi keia: He hana kue i na kanawai lahui, a e hulu aku kakou mamuli o na hana iloko a ka Ahaolelo Makaainana a me ka Aha Senate o Amerika Huipuia, i mea e loaa ai kekahi mau kahoaka e loaa ai kekahi mau kahoaka e maopopo ai ia kakou e hoomana ana lakou i ka Peresidena Cleveland e hoihoi hou i ka Moiwahine maluna o ka noho alii; alaila, ke olelo nei au, mamuli o ko'u nana ana i ka moolelo o ia mau hale kau kanawai kiekie, aole mau mea iki e hiki ai ia'u ke manaoio e hooholo ana ka lahui o Amerika Huipuia e hoihoi hou i ka Moiwahine maluna o ka nohoahi.
Ma ka olelo hooholo i hooholoia iloko o ka Hale o na Lunamakaainana, aohe wahi hoakaka iki no ia mea.
Ma ka hoike hoi i waihoia ae e ke Komite o na Aina E iloko o ka Aha Senate; ke ike nei au i keia mea, he ehiku mailoko ae o eiwa lala o ia Komite, ua hoike ae lakou i ko lakou mau manao, e kokua ana i ka hoohui ia Hawaii me Amerika Huipuia; a o na mea elua i koe iho aohe no a laua hoike e hoakaka ana e kokua ana laua i ka manao hoihoi hou i ka Moiwahine; he mea pono hoi e hoomanaoia he elima a eono paha o kela komite o ko na aina e iloko o ka Aha Senate he poe Demokarata. Nolaila, ke olelo nei au i keia hora a'u e kakau nei i keia kukulu manao.
E like me ka maopopo loa, e hiki mai ana ka la i ke kakahiaka o ka la apopo, pela no ke akaka loa, aohe e hoihoi hou ia ana ka Moiwahine maluna o ka nohoalii; a e like pu no hoi ia me ka like ana o elua a me elua ia eha.
Nolaila, in a ua akaka, aohe e hoihoi hou ia ana ka Moiwahine maluna o ka nohoalii, heaha ka hana pono a ka lahui Hawaii e hana ai i keia wa? E haalele wale aku anei kakou i ka hana o ke koho ana i na elele hana kumukanawai i na kanaka o na aina e? Aole.
Ehoolilo anei kakou ia kakou noonoo no ka kakou mau mamo ma keia hope kau? Aole loa pela. He mea pono i na Hawaii a pau e komo pu iloko o keia hana o ke koho ana i na elele hana kumukanawai, a aole no e nele ka loaao kekahi mau elele ma ka aoao o na kanaka Hawaii.
Malia paha, aole no e loaa ana ia kakou ka hapanui o na elele, aka, ke manaopaa nei au, in a o loaa ia kakou he hapa uuku o na elele, a hoakaka pono ia hoi na mana o kupono o ka lahui Hawaii iloko o ka Ahaelele Hana Kumukanawai, a oiai hoi, o kekehi hapa o na poe o ka Aha Kuku ikeia wa, a e komo pu aku ana hoi iloko a ka Aha Hana Kumukanawai, he poe i hanauia ma Hawaii nei, a he poe aloha no i ka lahui Hawaii, alaila @a akaka loa e loaa ana no kekahi mau pono ia kakou mamuli oia hana ana.
Ma ka la 2 o Mei e hiki mai ana, e koho ana kakou i na Elele Hana Kumukanawai, a oiai ma ke kanawai, o ka hoohiki mua e hooko i na mea i olelo ia ma ke kanawai ke anuu mua e loaa ai ia kakou ka mana koho; he mea pono i na Hawaii a pau e hana koke ia mea, a mai puni i na alakai hewa a ka poe kakaikahi i manao i ko lakou mau pono ponoi wale no.
I ka M.H. 1887, ua hoao no kekahi poe e ao i na kanaka Hawaii, aole ma ke hoohiki malalo o ke kumukanawai o 1887, aka ua akaka i na mea a pau he mau ao lalau ana ia, a pela hookahi no keia. Ke olelo nei au, o keia ka mua loa, a mahope o ke ku ana o ke aupuni Ripubalika o Hawaii, ina e hoolohe mai na kanaka i na ao pololei ana, e loaa hou ana no ia lakou na pono a oi loa aku mamua o ke au aupuni moi.
E hiki mai ana hoi he wa o na Hawaii ponoi e hoonaauao maikai ai aku ana ma keia hope aku, e loaa ai he mau aku maikai no lo lakou naauao.
Nolaila, o ko'u kono kope i kuu lahu, e komo pu kakou i keia hana o ke koho ana i na elele hana kumukanawai; oia ke ala o ka pololei a me ka pomaikai.
Owau no me ka haahaa, WILLIAM C. ACHI. Honolulu, Mar. 21, 1894.
Heaha ka Hala nui e Hoino loa ia nei o na Missionari a me na Mamo a Lakou ma Hawaii eni i keia mau la?
Ua maopopo he oe hoino ia na lunaolelo mua a ka Haku. Pehea o Paulo ma? Ua hoino ia no, a ua pepehi ia. Pehea na kahunapule mahope mai o Paulo ma i ke keneturia mau a hiki i ke keneturia ewalu? Eia, he nui ko lakou hoino ia, pepehi mainoino ia. Puhi ia i ke ahi, pela i make ai o Polikapa, Romano, Ioane Husa i puhi ia i ke ahi. Nui ka hoomaau ia o Lutero, Ioane Kalavina. Pela ka poe Puritano a me ko lakou kahunapule o Ioane Robinesona, a no ko lakou hoino a hoomaau ia, nolaila haalele lakou ia Enelani, holo malu a noho ma Holani, malaila lakou i (4th column starts) noho ia a make o Robinesona, holo aku ke koena i Amerika me Bereu taka lunakahiko. A ma Amerika i loaa ai ia lakou ka maluhia o ka hoomana ana i ke Akua me ka oiaio a me ka pololei a hiki i ka mahuahua ana o na kanaka, ka mahuahua anao na Ekalesia Kristiano a me na kla imi naauao.
Ka hoo@na ana m@ o ka papa Bosetona i na misionari i Hawaii nei. Ka nui no o na hoino ia o Binamu ma hoino ia o Mr.Likeke a mai make. E ole no ka lokomaikai o ke Akua ma o David Mako la pakele ai ke ola ola kauwa oiaio a ke Akua, mai make ia poe kaikauana mua o oukou e ua poe hoino mikanele nei.
Nolaila, ke ike ia nei no i keia mau la, weliweli ka hoino ua piha pu ke ea o Hawaii nei i na olelo hoino i na mikanele. Ea! E na makamaka e hoino naaupo nei. Pehea? Aole anei oukou e nana la, hoino ia ke keiki a ke Akua, hoino ia kana mau haumana o ke keneturi 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, a hiki i keia keneturia 9. Nolaila, ke hai aku nei au ia oukou, he poe lunalelo oiaio maoli no na Misionari Kristiano e hoino ia nei ma Hawaii nei na Iesu Kristo.
4 Owai na mamo a na msionari? Eia ka'u mau manao wehewehe malalo o keia mahele. 1 O ka lakou mau keiki mai ko lakou mau pahaka aku. 2 o na keiki aku a ka lakou mau keiki, ke hai aku eni au ia oukou e ua poe hoino mamo mikanele nei. Ua kani moopuna na mikanele i ka lepo ou e Hawaii, ua ulu, ua kawowo a mahuahua loa lakou na mamo a Binamu ma e like me ka lahui Iseraela ma Aigupita, ke hooko nei lakou i ka olelo kauoha a ke Akua ia Adamu.
"E hoopiha i ka honua," ma ka hoomaopopo ana i na mahele hana a ua poe mamo nei a na misionari, ua loaa keia mau mahele. (1) Ua koho kekahi poe i ka oihana a na makua, oia ka oihana laa a ke Akua; oia o H. H. Paleka, S. E. Bishop, O. P. Emekona, J. Alekanedero F M Damon a me na keiki a Gulika. Ina paha ua koe aku kekahi poe o lakou ia'u ma keia helu ana, e kala mai ia'u ke mea kakau manao. (2) Ua koho kekahi o lakou i ka oihana loio; oia o S. B. Dole, W. O. Smith, H. L. Hikikoki, L. A. Kakina, A. F. Judd a me kekahi poe e ae, o lakou i pau ole aku ia'u i ka heluia. He oiaio i hai aku au ia oukou e ua poe hoino mamo mikanele nei, e hele oukou e kaapuni a puni ke ao holookoa, aole e loaa ia oukoa kekahi poe loio i oi aku ka naauao mamua o na loio keiki a na mikanele a oukou e hoino nei, ke hele la a poniuniu o Kalivalana ka Peresidena o Amerika, ke hele la a naueue na aupuni nui o Europa i ka hana nowelo kanawai a na mamo mikanele; oia Dole ma, pololei wale ka olelo a ka poe kahiko, "o ka iki ulu iho ia nana e kaa ke kahua loa." (3) Ua koho kahi poe o lakou i ka oihana kauka a me kekahi poe o lakou i pau ole aku ia'u i ka helu papa no ka nui loa; o lakou nei no ka oi mamua o kekahi poe kauka e ae i hiki mai i Hawaii nei. (4) Ua koho kekahi poe o lakou i ka oihana Ana Aina, oia o W. Alekanedero Laiana opio, Bala@ina opio a nui aku o lakou. O lakou nei no ka oi aku mamua o kekahi poe lae ma Hawaii nei, nolaila; hoolilo ia ai o W. D. Alekanedero i Ana Aina nui no ke Aupuni Hawaii. Oia paha ka mea i make kaanini loa ai na poe hoino mamo mikanele. (5) Ua koho kekahi poe o lakou i ka oihana kumukula, e like me Hikikoki, D. D. Balauina, S. E. Bihopa. (E pono au e hoakaka no S. E. Bihopa, he nui kana mau oihana, kahunapule, kumukula, anaaina, kakau nupepa.) A ua nui aku o lakou i pau ole aku la ia'u i ka helu papa. I hai aku au ia oukou e ua poe hoino mamo mikanele nei, o ka lakou nei mau haumana i ao ai iwaena o kakou na ili ulaula, he oi aku ka naauao ma na mea helu, himeni, a ia mea ike aku, ia mea ike aku. (6) Ua koho kekahi poe o lakou i ka oihana mahiai, e like me H. P. Balauina, Samuela Alekanedero, a nui aku o lakou. Ma ka nana ana, ua holomua loa lakou ma keia oihana, a ua nui na mahiko malalo o ka lakou hooponopono ana. Eia ka olelo hoohenehene a ka Ona Miliona Claus Spreckles i kekahi mau makahiki i hala aku nei ia H. P. Balauina, - "Aole on a makemake e lele ae ka nalo mamua o kona mau maka." Aka, ia makahiki, poho iho la ua Ona Miliona la he $180,000, a puka aku la o Balauina he $180,000. E nana e ka poe hoino mamo mikanele. Heaha ka hope o kela Ona Miliona? Kukuli mai oia imua o ke keiki mikanele mahiai. Nui maoli no ka naauao o keia poe mamo a na makua misionari. Nohea lili wale ia ai no e ka poe naaupo, no ke ku maoli no o ka paila hana ka haawe o ua mea he dala a ka poe keiki mikanele.
E ninau mai ana paha oukou e ua poe hoino mamo mikanele nei: Pehea oe i ike ai e nei wahi kanaka e palolo nei? E hoolohe mai na poo o oakou kahi i kau ai o na pepeiao. Na H. P. Balauina i uku i na kahunapule Hawaii no ko lakou ola ma ka noho ana ma na kihapai ekalesia. Penei ka hana - Hapalua o ka uku o ke kahanapule na ka Ekalesia ia e uku; ka hapalua i koe na ka Hui Kokua ia o na keiki mikanele. Akahi mai oukou e ua poe hoino mamo mikanele nei, e hoolohe hou mai na pepeiao o oukou. O ka hapanui o na kaikamahine a kanaka Hawaii e noho nei ma ke Kula Hawaii o Maunaolu ma Makawao, na Balauina e uku nei. Alua mai oukou e ua poe hoino mikanele nei. E hai aku au ia oukou, e pau ana ia 'u i ke kakau he mau hanari aoao kanana, aole e pau aku na kokua a na keiki mikanele i keia Lahui kanaka (start of column 5) a i keia poe no e hoino nei. Pehea ke Kula Hanai kaikamahine o Kawaiahao, Kohala ma Hawaii, Malumalu ma Kauai; pehea kahi poe keiki iloko o na kula Kamehameha, nawai e uku nei ka uku makahiki, pehea na kahunapule ma ka mokupuni o Hawaii, pehea nia Oahu a me ka mokupuni o Kauai o Manokalanipo; eia no ka'u e hai aku nei ia oakou ka poe hoino keiki mikanele, na ka "Hui Kokua" o na keiki mikanele e kokua nei a me ka poe hoopono e ae.
3 Na kahunapule Hawaii, he poe mamo no lakou na na misionari. E i mai paha auanei oukou e ua poe hoino mikanele nei, heaha ka pili o na kahunapule Hawaii i na misionari? Eia hoi ka'u e ninau pu aku ia oukou ka poe e hoino nei, pehea ka hoi i kapa aku ai ka Haku o Iesu i kana poe haumana, "e na keiki aloha." E nana oukou ma ka euanelio a Ioane mokuna 13:33. "E na keiki aloha, he manawa pokole ko'u me oukou. A e imi mai auanei oukou ia'u, a e like me ka'u i olelo aku ai na I@daio. Ma ko'@ wahi e hele ai, aoie loa e hiki ia oukou, ke hele ilaila, pela hoi ka'u e olelo aku nei ano."
Nolaila, e moakaka ana paha ia oukou e na poe hoino mamo mikanele nei kahi keiki ai na kahunapule Hawaii na na mikanele la. Oia hoi, ma ke ano he mau kumu lakou, a he mau haumana hoi na kahunapule Hawaii. Ua apo aku nei lakou nei i ka lakou mau ao ana, e like no hoi me na haumana a Iesu, i apo aku ai i na mea i ao ia mai ia lakou. Nolaila, e maopopo ana paha ia oukou e ua poe hoino nei, he poe mamo io no na kahunapule Hawaii oiaio no na mikanele. Eia no nae, i ka nana a halo ana i waena o na kahu Hawaii i keia mau la, me he mea la, elua mau mahele. Ke ku nei kekahi poe o lakou ma ka aoao e kokua ana i na misioari a me na keiki ponoi a lakou ma ke kino, i ike mai ai ua poe hoino mamo mikanele nei. Eia ko lakou mau inoa, na J. Waiamau, J. Kauhane, A. Pali, E. S. Timoteo, G. Waiau a me J. K. Iosepa. E wehewehe au no Iosepa, (oia ua koho oia i ka oihaua luna makai no ka Apana o Hana i kela makahiki aku nei, a ua waiho aku nei paha oia i kona inoa Rev., eia no nae, ua ku mau oia ma ka aoao o ka pono i keia mau la,) a me kekahi poe kahunapule Hawaii e ae no paha i pau ole aku la ia'u i ka heluia. Aole i pau
He Moolelo Hawaii
Aia hoi, ua hoouna ia aku ka olelo no ko Kaahumanu make ana ma na leta i Kaleponi. A ike ua poe nei a me na makamaka o lakou, alaila manao ae la lakou, e hiki ana paha ia lakou ke hoi hou mai, no ke kaawale ana o Kaahumanu, a e hoomalimali aku i ke alii opio e ae mai i ko lakou pae hou ana u@ka nei o ka aina.
A lana ka manao malaila, ee iho la lakou maluna o ka moku kialua, o Kelemenekina ka inoa, he have Beritania kona.
I ka la 17 o Aperila, 1837, ku i Honolulu me ka ike maopopo no i ke kanawai e pili ana i na moku mai na aina e mai.
Olelo aku o Kekuanaoa ia lakou a me ka mea nona ka moku e hoi aku no lakou maluna o ka moku. No ia mea, ulu mai la he wahi haunaele uuku i hana ia e lakou a me na makamaka haole o lakou.
Ua hoouna ia kekahi poe i ke alii nui, oiai oia ma ka aoao kukulu makani hikina, e noi aku iaia e ae mai i ua poe kumu la e noho, a hiki i ko lakou holo ana i na mokupuni o Gamebia. Na ke alii Kiaaina Kekuanaoa i hoouna aku ia lakou i ke alii i ike ia ai kana mea e hana mai ai.
Alaila, i mai la ke alii, menei: "Me ko lakou kipaku ia ana mamua, pela no e pono ai lakou e holo aku ma ka moku a lakou i holo mai ai."
Kue mai la ke Kanikela Beritania me ka hooweliweli aku, a hoce ia aku la ua poe haole la maluna iho o ka moku, me ka nana ole ia aku o ia olelo hooweliweli a ke Kanikela John Miller.
Alaila, huki ia ka have o Kelemenekina ilalo, a halihali ia mai iuka, a puhi ia i ke ahi ma kahi o Kalamakini, Kulaokahua na ke Kanikela Beritania John Miller. A ma kana olelo ao, ua haaleleia ua moku nei i kekahi manawa e ka mea nona ka moku, aia no nae ua mau kahunapule la iluna o ua moku la.
Mahope iho, hiki mai la i Oahu nei he moku manuwa Beritania a me ka manuwa Farani, a ua noi na kapena oia mau moku i na'lii e ae aku i ka pae ana mai o ua poe la @uka e noho ai a loaa ka moku e holo ai i Gamebia, kahi a lakou i makemake ai e holo.
Aka nae, i ka pae ana iuka, ua holo aku o Kalemenekina a me na moku manuwa, aole hoi ua poe nei e imi e holo hou ilaila.
A noho hou iho la lakou e kue hou no i na kanawai o ka aina a me ka makemake o na'lii. Nolaila, hoolimalima hou ia he moku okoa, a hoouna ia lakou i ka aina o Gamebia.
O keia iho la na mea i hana ia ia Baheloka ma, na kahunapule Roma e na'lii o Hawaii nei, no ko lakou komo ana mai ma keia pae aina a me ke kipaku ia ana aku.
NO KA MOKU MANUWA ARISEMATE O FARANI
A lohe hou paha ke alii nui o Farani no ke kipaku hou ia ana o kona peo kahunapule, alaila ulu kona manao e hoo@na mai i kekahi mea nana e hooponopono no ka pono o kona manao e hoouan mai i kekahi mea nana e hooponopono no ka pono o kona poe kahuna a me kona lahui i hiki nui mai maanei ma ia mau makahiki. (Start of column 6)
I ka malama o Iulai 9, 1939, ua ku mai la ka moku manuwa Farani "Alisemate," o Lapelake ka inoa o ke kapena o ua moku la; ma Honolulu, Oahu i ku mai ai.
A i kona ku ana mai, ua hana oia i kekahi mau hana ino a me ka hooweliweli ma kahi o ke Kiaainawahine Kinau. A ma ke ano hooweliweli kona waiho ana mai i kona mau manao hoakaka no kona kumu i holo mai ai, penei:
1-E hoopau na'lii ma ke ao ana a na misionari i ka hoomaau ia o ko lakou aoao hoomana Roma e noho ana ma Hawaii nei.
2-A me ka hoopai ana i keia lahui kanaka no ko lakou hoopio wale ana i ke alii nui o Farani.
Alaila, kuhikuhi mai la oia i kekahi mau mea e pau ai ka hihia, a e oluolu ai ka manao o kona alii, penei:
1-E ae ia aku ka poe a pau e pule ana ma ka hoomana Roma ma na aina a pau malalo iho o Hawaii nei, e like me ka poe Hoole Pope.
2-E haawi ia aku na ko Farani poe a pau i holo pinepine mai i Honolulu, i wahi aina e kukulu ia ai i luakini ma Honolulu, i hoomana ia ai ke Akua iloko olaila e na kahuna Farani.
3-A e hookuu ia aku na makaainana a pau i komo i keia aoao hoomana i hoopau ia ma ka wa i hoomaau ia ai na kumu misionari Farani.
4-A e ae ia oi na makaainana a pau i huli mai ma keia aoao hoomana e like me ka manao koho o ke kanaka no ka hoomana ana aku i ke Akua.
5-A e waiho aku hoi ka Moi o Hawaii nei iloko o kona (Lapelaka) lima i $20,000 i mea e maopopo ai kana hana i ko Farani mahope iho.
6-A e hoihoi ia aku no hoi ia mau dala ke ike maopopo ia ua malama pono ia ka olelo kuikahi.
Alaila, i hou mai la o Lapelaka, "o keia na mea pono a'u i noonoo akahele ai e hoolaulea aku ia oe e ke alii nui (Kauikeouli) o Hawaii nei a me ko'u alii nui ma Farani. Ua lana kuu manao, e ike iho oe e ke alii nui o Hawaii, oia ke mea e maluhia ai kou aupuni a e mau ai kou nohoalii ana. E noho kuikahi oe me ko ke ao nei a pau loa, a e wikiwiki hoi oe i kou pu lima e kakau ma keia palapala kuikahi a'u i hana ai. A pela oe e hahai ai mahope o ke alii wahine o Borabora, mamuli o kona ae ana mai i ko ka poe Roma hoomana ana ma kona (aina) aupuni.
Aka, i ole pela, ina e hoole mai oe e ke alii nui o Hawaii nei a me na alii e ae aole e kakau inoa ma keia olelo kuikahi, alaila ua makaukau au e kaua aku.
A o na luku ana a pau, a me na mea e poino ai e pili ana i ke kaua, no oukou wale no ia hewa, a na oukou no e uku i na haole e noo ana maanei ke poho ko lakou mau waiwai." A ua ike maopopo ia ka hopena o keia hooweliweli ana a Lapelaka.
A ike o Kauikeouli a me na'lii a pau i ka palapala kuikahi i hana ia, ua ae koke ke alii a me na'lii i na mea a pau ana i kauoha mai ai, a ua haawiia aku ia mau dala he $20,000, alaila, kakau iho la na'lii pau i ko lakou mau inoa ma ua kuikahi la. Alaila, pae mai la o Lapelaka iuka me na koa on a a pau, a pule Mesa lakou ma Honolulu. A launa pu aku la o Lapelaka me ka poe makemake mai i kana hana.
No ka makau paha o na'lii i na pu nunui a me na poka o ka manuwa Farani, nolaila i ae aku ai lakou i ke koi a Lapelaka.
A i ke kokoke ana e holo ka moku, kakau iho la o Kauikeouli a me Lapelaka i ko laua mau inoa ma ka palapala aelike kuikahi. Alaila, i hou mai la o Lapelaka, "O keia iho la ka mea e hoomau ia ai ka noho aloha like ana mawaena ou e ke alii nui o Hawaii nei a me kou mau hooilli@a me ko'u alii nui ma Roma a i kona mau hope."
A hala aku ka manuwa Farani, alaila, huli koke ke kahuna Pope i hoonoho ia iho ai e Lapelaka ma Honolulu me kana poe haumana, oia hoi na kanaka i huli, ma ka hoohuli ana i na kanaka ma ko lakou aoao.
I ka 1840 ae, pae hou mai la kekahi poe kahunapule Pope hou me ka nana ole aku no ka ae ia mai e na'lii, a komo no, a lawelawe i ka lakou hana. E hele pinepine ana lakou ia wahi aku ia wahi aku. Ma Ewa kekahi, a ma Waialua, a ma Kaneohe a pela aku. Aole o lakou molowa i ka lakou hana ana a me ka imi ana e hoohaumana aku i na kanaka, e like no me ko lakou @aa i keia wa.
Ia wa no, M. H. 1840, kukulu ia e lakou ka luakini pohaku o Maliekamalu e ku nei i keia la, a hoonoho ia ka pohaku kihi ia wa no. O kela iho la ka nui o na hunahuna o ko kakou Moolelo Hawaii i loaa aku ia'u ma na mea i paa i ka palapala ia ma na buke a ma na nupepa, a'u hoi i iini nui ai, a me kekahi hoaloha o'u i makaukau e kokua mai ia'u ma ka hooholo mua ana i keia hana, a pai buke ia no ka pomaikai o na hanauna hou. Aka, mamuli o ka emi mau mai o ka ikaika o ko'u ola kino ma o keia mai rumati@a i hoohia ai au, nolaila, i panee aku ai au, i keia moolelo me ke kali hou ole aku. A o ka mea i lawe i ka nupepa KUOKOA Puka Pule a me Puka La a i malama nona iho i keia moolelo Hawaii, he hana naauao ia.
A mahope o keia, e makana aku no au i ka papa kuhikuhi manawa o na mea ano nui i hooponopono hou ia e a'u mai na papa kuhikuhi manawa mai a pau i pai ia ma na nupepa a me na buke dictionary o Anaru a me Hikikoki a me kekahi mau buke Hawaii e ae, no ka pomaikai o ka poe heluhelu a malama. KA HOPENA. G. W. NAKAA JR. Halemai Moiwahine, Dec.29, 1898.
@oolha @umau.
KA AYER SASEPARILA
Oia ka LAAU oi loa o ka maikai no na mai i hookumu ia mai ke koko ino mai. Ua oi loa ae hoi, no ka mea, o kona kahua i hookumui a io ka Honodorusa Saseparila Oiaio. No ka mea, o ka LAU NAHELEHELE a me na mea a pau i maa i ka hoohuihui la, oia na laau oi loa o ka maikai, a no ka mea hoi ua ike ia ka waiwai io ma ka lapaau ana i na MA'I o ke KOKO- ua oi ka
Ayer Saseparila
ma na mea a pau e hooikaika a e kukulu hou ai i ke kino i hoonawaliwali ia e ka ma'i a me ka eha. Ua hoonoono ia ka ai, ua hoopau ia ka ma'i o ka waihona hoowali ai, ua hooikaika ia ke Ake a me ka Puu Hoowali ai, a hoohana maikai ia na lala a pau o ke kino. Ua hookuke ia mai ke kino ae, ka laau make o ka ALAALA, ua hoola ia na EHA, na PUHA, na RUMATIKAA, na MAIHEHE, na HUEHUE a me na ma'i ma ke poo kahe wale o ka hupe, a ma na wahi a pau ke hooia mai nei na Kauka alakai ka maiksi o keia laau. Ke hoola nei ia hai, a e hoola no hoi ia oe.
No ke KUNU a me ka ANU o ka Ayer Cherry Pectoral ka laau lapaau alakai o na ohana.
@o ka NALULU, ka LEPOPAA ka LENA a me kekahi mau mea ino@no e ae o ka opu, e lawe i ka AYER HUAALE CATHARTIC E makemakenui ia nei e ko ke ao puni. Hoomakaukauia e Kauaka J. AYER & Co., Lowell, Masekuseta.
HOLLISTER & CO.
Na Agena ma ka Paeaina Hawaii.
KAKELA ME KUKE
KA-HALEKUAI-NUI
WAIWAI LIKE OLE
NA MEA
HANA KAMANA AIPAU
Na lako pili hao kukulu hale, Na kepa, Na lei ilio, Na kania@ao ilio, Na Pahi, Na Upa, Na kope hulu, Na Pulupulu.
PALAU LIO
Na mea mahiai, Na au ho, Na au koi, Na kua @ipi, Na lei @ipi, Na kaulahao @ipi, Na@wea pa, Na ka@ palala, Na mea pi@la, Na ipuhao.
Makau me Aho Lawaia
Na Iliwai Na kaula, Na hulu pena, pulumi, Na pena, me ka aila, Na kop@, Na aila ma@@, Na pakeke, Na @@eke hao, @ @ a kapu@@o, Na @@@@, - kaepele, @@@ wiki, a me Na ipukukui.
Mikini Humuhumu Kaulana
Wilcox, & Gibbs Hookahi Lopi.
Ka Remington, Elua Lopi.
A me na ukana he nui loa, o kela ano @ me keia ano.
Kakela me Kuke