Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 13, 31 March 1894 — Ke Kii o ke Awa o Rio de Janeiro. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ke Kii o ke Awa o Rio de Janeiro.

O ke kii nialuna ae, oia no ke kii 0 ke awa kumoku uui akea a me ke kulanakauhaie poo aupuni o Ka Ripuhalika o Berazila, ma Auaerica Hema. Eia keia awa ke hamama ! Ia i ka moana Atelanika, oia hoi ma ka aoao hema o ke kii ke nana aku imua o kou alo. Iloko o kela wa aku nei e kaua ana ke aupuni malalo o Peresiciena Peikoko me kekahi mau adiinarala Berazlla mamua i bao i kekahi mau mokukaua ponoi mai ke aupuni aku, no laua na inoa Mello a me Da Qama a me ka poe i puni a hahai aku mahope o ka laua alakai ana me ka manao e lai/akiia, ua lilo i mea kau nui ia aku e ko na aina mawaho aku nei na mea hou e hoea mai ana mai laila mai. Ua hoouna aku hoi na aupuni i noho makamaka pu me Berazila i na moku manuwa e malama a e kiai 1 na ol* a me na waiwai o ko iakou mau makaainana iho ma Ber«zila. Aka o America Huipuia nae paha ka mana i oi aku ka heluna e na manuwa i hoouna ia ilaila mamua o kekuhi mau aupuui e ae. He mau malama loihi aenei ka hooulu ia ana o keia kaua kipi e kela mau adimarala aupuni Berazila no ke kumu, kolaua oiakemake e hoihoi hou ia Ber»ziia uiklhlo o ke aupunl alii. Ua lilo no kekahi mau papu ikaika o ke awa o Rio de Juuniro o ke aupuni Ripubalika i ka aoao kipi ma ka hakaka ana me na uioku manuwa kipi. A mai anehe no la paha e ko ka iini o keia poe kipi, ina i lke ia mai iakou e na aupuni kuwaho ma ke ano he aoao hākaka, aka no ka ike ole ia mai, ua poho maoii ka manaolana. E hoomanao ia, ma ka la 12 aku nei o Marakl, ua hoouna aku o Adimarala Da Gama he palapala ia Peresidena Pelkoko, e haawi pio aku ana i kona aumoku kaua a e hoopau i ka hakaka malalo o na kumu, e hoopakele ia oia a me ka poe a pau i komo i ke kipi mai na hoopai ana aku a pau. Mahope o ka hala ana aku o ka palapala haawi pio malalo 0 kekahi mau kumu, ua imi aku oia 1 malumalu nona maluna o ka manuwa Pukiki Mindello e ku ana maloko o ke awa, a ua apo ia mai la ia. I ka hiki ana iluna o ka manuwa, ua hoololl hou ae oia i ke ano o kana mau kumu e haawi pio ai, oia keia e ae ia oia a me kona mau aliikoa e haalele i ka aina, a e hoopakele la na ola o na koa. O ka lua 0 na adimarala kipl o Mello a me elua mau manuwa malalo ona, aia i ka hema, aka aohe nae he lohe hou ia nona. Ua hoole o Peresidena Peikoko 1 na kumu haawi pio a adimarala Da Gama i hoouna aku ai, oiai o kona makemake e haawi pio aku na kipi me na kumu ole. Nolaila ma ia la no ī loaa aku ai ka haawi pio a na kipi a i hoole ia aku, ua hoopuka ae ka Peresidena o BeraziJa he kukala aupuni e i ana ma ke awakea ponoi o ka la apopo, Maraki 13, e ki pu aku ana oia malunao na mokukaua kipi ame ka papu klpi o Villegrtignon a me mokupuni Cobras, e kau leo pu ana i na kamaaina e hooneenee aku ia lakou mai ke kalanakauhale aku a ma kahi e loaa ole aku

,aii na poka aka enemi. Ua manao | ia e kipu mai ana no na manuwa kipi | i na kipu poka aku a ke aupuni, a e poino ana ke kuianakauhaie. Aka, aole nae i manao ia e loihi ana ke kipu ana, no ka mea, ua loaa i ke aupuni he kanaono mau pukuoiahi nunui a keu, a ua kau maluna o na wahi lehulehu i kukulu ia ai no keia mau mea make. Ua piha na puali koa aupuni i ka olioli i ka ike iho i ka pulpui o ka lakou mau mea kaua, a ua makaukau e kaua a make no ke aupuni i ku o Berazila. Hora 12 awakea ponoi o'ka la 13 o Maraki, ua wehe mua mai la na papu o ke aupuni ma ka nuku o ke awa o Rio de Janeiro i ke kipu maluna oka papu kipi Villegaigon. I ka wa pokole, ua kipu ae la na puallkoa aupuni ma na papu Armecao j a me Graggata i ka eneml, eia nae j aohe pane mal o na pu a na klpi. I

Ua hoommi ia ke kipokaaoa ahiki i ka hom 3, alalla hoopau ia. Alaiia o na b;;tari pukuniahi keia i kukulu ia uia Castelio, San Bento, Saude, Curvelio a me na batari pukuniahi e ae a pau o ke kulanakauhaie, ua alu iike ae la ke kipu ana ia Papu Villegaignon a rae na mea hana a na kipi ma mokupuni Cobras a me na wahi e ao. O na pualikoa ma nEceadas, ua huki Iho lakou ilalo i ka hae halemai a ua uu ae ia iluna i ka hae kipi. Ma ka hora 4 ahiahi, ua ike ia aku Ia ke aumoku kaua hou o ke aupuni e hookomo mai ana i alakai ia e ka moku kaua lawetopido Aurora a me na moku e ae Nictheroy, Amerlca, Itaipa, Bahia, Tiradentes, Parahyb* a me elua mokuahi a me elima mau moku topido. 1 ka īke ia ana aku o ke aumoku kaua aupuni, ua huki koke ia ae la ka hae hoailona o na moku kaua o na poe kipi e ku ana ma Rio, a haalele ia iho la na moku kaua me ka awiwi nui. Ma ka hora 5:45 ua komo pono loa mai Ia na aumoku kaua aupuni lloko o ke awa, me ka haawi ia ana aku o na leo huro he nui mai na papu aku a me ka poe makaikai e noho ana ma na kapa kahakai. Ua haalele iho o Da Qama i kona mokukaua a kau aku la iiuna oka mokukaua Farani i ka hora 3 o ia la. Ua hoio aku la kekahi poe aliimoku iluna o na moku manuwa, a me na koa iiuna o kekahi mau moku manuwa Pukiki, Farani a me Pelekane, i pakeie ai lakou mai ka lilo pio ana. Ua la we aku ka mokukaua Farani ia Da Qama a kau iluna o ka mokukaua Pukiki.

Ua noi mai ke aupuni o Berazila e haawi ia eku o Da Qama iloko o ko lakou lima, ua hoole aku ia ke aliimoku kiekie o na mokukaua Pukiki i keia noi e haawi ia aku kekahi o na poe kipi i kau iiuna o ko lakou mau mokukaua. Nui ka huhu o ke aupuni o Berazlla no keia hooie ia ana aku o keia noi, a ua telegarapakoke ia aku keia mea i ke aupuni o Potugaia. Ua, hopu[pio ia 90 mau aiiimoku manuwa o ka aoao kipi maluna o kekahi mokuahi Pukiki lawe ohua. Ua hoao keia moku e lawe i keia poe, aka ua paa ia mai ia kona hoio malu ana aku mumuii o ke kipoka ia ana mai e ka papu o Sa na Cruz, a hopu pio ia iiio la keia poe kipi. Aia o adimuralu Melo ke houluulu la i kona mau koa ma kahi he 65 mile mai Rio aku, a ho nui ka poe e komo la iloko o keia pualikaua, me eiua mau moku manuwa nunui ame na moku topido. Aole i manao o Mele uu lauakiia ka aoao aupuni i keia manawa, mamuli o ka haawi pio ana o Ba Gama, a he iana Kona manao e ianakiia aua oia maluna o Peikoko. O ka mea maopopo, ua pau maoii iho ia i ke pio na kipi o Ber.-zila a ua ianakila o Peresidena Pei oko maluna o ka enomi. Ua koho ia mai nei o Perudenete Moraeaa i Peresidena no Berazila e Kekahi huina baiota nui hewahewa. O Moraesa, ho kanaka wai wai loa oia a o kana huna lie kauu kope. He ripubalika oiaio oia mamua o ka hookaliuli auf uni ma Berazila, a he Peresidena oia i keia wa no ka Ahuoleio Senate. Aia i ka la 15oNovemaba e lawe ai oia i kona kulana he Peresidena no ka Bipubalika o Berttziia.