Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 17, 28 April 1894 — HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI. KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua—kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI. KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua—kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA Ul O HAWAII. A hala na la elua, makaukau na mea a pau imua o ke alo o ke alii, na mea ai ano like ole, na pua aala e pua ana i na pua ano like ole, eia imua o ke alo o ke alii na mea a pau o ke kali wale aku no o ka hiki i ka wa e paina ai ia la nui hanohano, a ma ka la hoi i ai ai ka papaaina, ua hoaahuia ke kaikamahine alii o ua aina kupua la me na ano nani a pau, a o ko na alii aukai hoi, o na kahiko no o Hawaii nei, oia na kapa o-uholowai o Olaa, me na lei lehua o Mokaulele i awili ia me na maile o Panaewa, a o ia mau nani a pau oia kai ili iho maluna o ia lii au moana. I ka makaukau ana o ka papaaina ua noho iho la na mea a pau e ai, no elua pule ka ai ana a me ka hula ana, he ku i ka nani ka hula a na kane a me na wahine, e hula ana i na manawa a pau, a ua lawe ia na lii aukai e makaikai ma na wahi a pau o ka aina, a mahope iho o ka pau ana o ka ahaaina, ua pau lakou i ka hoi ma kela huli o ka aina no

ka halealii o Hinahulimoana, a i ka hiki ana malaila, ua kukulu hou ia he ahaaina ma ia halealii, no elua pule ka paina ana o na mea a pau e like no me na la i nohoia ma kela huli, ua hoohalaia ka manawa o na mea a pau me ka hula a me na paani e ae o ia aina, ua ai ua inu a kena i na mea ai oia aina. Ua noho na lii aukai me na kamaaina o ia aina a hala ka makahiki, ua ku a hoohihi loa ka ui o Hilo i ka nani a me ka maikai o ia aina, a o kona manao maoli no hoi, o ka noho me ia mau kupuna, a o Kuaihelani iho la no ia wahi ana, ua like no hoi ia me ko Punahoa manao, aka, o Puakoolau, aole ia e ae, no ka mea, nana ke kanawai i kau o Kuaihelani ka pahu hopu o ka hele ana. Ua noho laua ilaila a hala na makahiki ekolu, a ma ka eha o ka makahiki ua halawai mai la o Puakoolau me ka uhane o ko laua kupunawahine oia o Punahoa.

E na hoa, akahi no a halawai hou na moopuna me Punahoa, mai ka pae ana i ka aina o Kanehunamoku a hiki i keia la, ua piha na makahiki eha, akahi no a halawai hou a kamailio pu me laua nei, o keia hui ana o laua e hoike mai ana ua hoi oia i Hawaii. HOIKE O PUNAHOA IA PUAKOOLAU I NA MEA HOU O HAWAII. Ka hoike i hoikeia mai ia Puakoolau, oia keia: I Hawaii aku nei au, a ua ike au ia'u keiki a me a'u mooopuna, ua make o Leleiwi, alua ae nei makahiki o ka make ana; o Puakaunaoa, he mai no kona i keia

mau la a'u i haalele aku nei, a o Puakanakamaikai, aha ae nei puni o Hawaii iaia. O ke aupuni ua lilo ia Piikea, oia mau no nae o na pono o ka aina, o kuu mau hale oia mau no, o ka anoano ipu i kanu ia ai ma ka puka ma ka hikina a me ke komohana, ua ulu a ua hua, ua hihi a puni ka hale, ua maloo, a o kahi o kuu kino i kanu ia ai, he kumu lehua puakea ke ai ia la e na manu like ole o ka honua, pela no e lele mai ai na manu ano like ole mai na aina e mai o ke ao holookoa, a pela auanei e lilo ai o Hawaii i puuhonua no na aina a pau o ke ao nei. Aole i akaka ke ola o ko Puakaunaoa mai, aole nae he mai e make ai. O Kapoho he ola maikai no kona kino, oia mau no ia e noho la, aole nae he pau o ke aloha ia olua, oia mau no kona hoomanao i na wa a pau, ua like pu no kona hoomanao me na makaainana, ka pau ole o ka hoomanao ia olua. Aole no he mau pilikia e ae o ka aina, oia wale no na mea hou o Hawaii. Ia'u i hoi aku nei a Niihau, he mea e ka huhu o na keikialii o laila ia olua no ko olua holo malu ana mai mai ia lakou mai, o na keikialii no a pau, a o ko lakou manao ina e loaa pono olua ma ka holo ana mai nei ianei, ina ua paa olua, a hakaka no paha na keikialii. I ka hiki ana aku nei o'u i Kauai, ua make ka makaula o Honokaapeape i Koloa. He nui ka Punahoa mau kamailio i kamailio ai ma na pepeiao o Puakoolau, a ua hoopau ae la oia i kana mau kamailio ana ma ka pepeiao o kana moopuna. Ia Puoho ana ae o Puakoolau, he moeuhane ka keia, a he mea hou hoi iaia akahi no oia a halawai hou me ko laua alakai, a ua kulu kona waimaka i ke aloha i kona papa, ua hala i ke ala hoi ole mai, a ua like no ia me ko laua kaawale ana mai ka poli mai o ka makua, a he nui kona aloha no na makua, a pau kona kuwili ana me na manao walohia i kona makuahine a me ka ohana no a pau, a oia paha keia wahi kanaenae e hooheno ia aku nei. Kuu makuakane mai ka ua o Hilo O ia ua hoomaha ole ke ike aku I ike aku au ia oe i ka moeuhane Ua haalele au ia oe e ka makua Kaawale olua na makua Kaawale hoi maua na keiki Eia maua i ka aina lewa i ke kai Aloha olua na makua a me ka ohana Auwe kuu aloha e— I hiaa wale ia no e Puakoolau a ao ia po, kakali aku la oia o ke ala mai o kana hanai alii. O ka hele ia a hiki i ka hora umi o ke ao, ua ala mai la ka ui hoomahie a kahiko iho la i kona mau kahiko a paa, a i nana ia aku ka hana ua hele wale kela a mohala na pua o Piilani, ua pehia e ka ua Kanilehua, hele kela a maholehole, e like la me keia mau wahi lalani mele a ka poe loea, Nee papa ka helu a ka la ia Punahoa He hoa no no'u ka pua o ke aalii He alii he hiwahiwa na ka Onohiula He punahele hoi na Malamanui He nui kuu aloha na ka ua Kanilehua

He lehua ko aloha na'u e kui nei E kui no oe a lawa ko makemake Makemake au e ike ia Waiakaea I ka lawe miki a ke au i Halaea Miki no ka ua lawe ka makani Okipau ka hana i ke one o Opua He aloha—e A i ka ui i oi pono iho ai a noho pono, ua nee mai la kona kahu hanai a kokoke ma ka noho o kana hanai, a pane mai la me ka walohia i ka puana ana mai. E kuu lei, kuu milimili, kuu haku, kuu alii, ua halawai au me kupuna i kela po, a ua olelo mai ia'u, ua make o papa Leleiwi, aia no o mama Kapoho ke noho la, he maikai no kona ola kino a me kona ohana no a pau. I ka make ana o papa, ua lilo ka nohoalii ia Piikea. I keia manawa a ke kahu hanai e kamailio nei, na na waimaka no e hanini ma kona mau papalina no ke aloha makua, oiai na la e noho ana me ka makua a kaawale mai hoi i ka aina lewa i ke kai makamaka ole oiai no hoi kona kahu hanai e hoomau mai ana no i ke kamailio ana i na mea e pili ana ia Hawaii, a o kunane o kana hana mau no o ke kaapuni, he eha ae nei ona kaapuni ana ia Hawaii. Aole i pau.

Drawn from the Painting by Charles Graham. Copyright by Winters Art Lithograph Company, Chicago, Illinois, 1893.