Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 19, 12 May 1894 — HAIOLELO A ALEKANEDERO. No ka Noho Hoomalu ana o Rusia ma Hawaii nei, 1809, me 1824. [ARTICLE]

HAIOLELO A ALEKANEDERO.

No ka Noho Hoomalu ana o Rusia ma Hawaii nei, 1809, me 1824.

Ua nui na lala o ka Hui Noii i na Moolelo o Hawaii nei i akoakoa ae raa ke keena maluna o ka liale Y. M. C. A., Hul Opiopio Imipono Karf«tlĀnn n ' ' - — • ma ke ahiahi Poakuhi, Mei 7. O na makamaka kekahi i hoea pu ae e hoolohe ina olelo a Prof. W. D. Alekanedero. līe hui keie. ua na haole i koala he elua ae nei makahiki 1 hala, a ke ike ia nei na hua waiwai o keia ahahui. Oke kumu nuiikukulaia ai keia ahahui, oia ao ka iini o na haole naauao i hanau ia a i noho loihi paha ma ke one aloha ona moku o Hawaii. Oiai he kakaikahi waie no na haole i ike pololei i na mooieio kahiko o Ha--vaii nei, e laa o Prof. W. D. Aleka nedero, Dr. Emesona, W. R. Kakela, a me kekahi poe kakaikahi e ae, a eiai no hoi he uuku ioa na wahi Hawaii naauao i paa poloiei aa mooielo oko kakou aina aloha, ahe huikau ka hapanui, noiaiia ua kukuluia keia hui a ua noii a nowelo ia na buke mooieio a pau i kakauia e na poe haku moolelo e piii ana no Hawaii nei. Oia ka waiwai nui a keia hui, a aia ma kolakou waihona i keia la, he wāihona waiwai nui o na moolelo poloiei o Hawaii nei o na makahiki he hoekahi haneri aoi i kaahope ae nei. He oiaio he kakai kahi wale no na poe hoihoi ika lehulehu a huii pono ana paha i keia ano mooleio, aka, oka iuhi o keia poe i huli iho nei, ua hiki ke pahola ia aku imua o na tausani o na poe naauao oke ao nei i hoomaopopo pono ai lakou no keia mau pae moku e waiho nei iwaenakonu o ka moana Pakipika, na paemoku hoi o Kamehameha. Aoie ina makahiki he kanalima a oi ae nei e like me keia wa ka lialiu lokahi ana mai ona poe koikoi ona aupuni e a kilohi pono mai ia kakou. Eia na miiiona maka o Amerika ke hoohie mai nei ia kakou, pela na iahui Europa ame Enelani, nolaila he hana naauao ma ko kakou aoao ka hoike pono aku i ko kakou kulana a me ka moolelo oiaio o keia mau paemoku. O keia maiaio iho ke ano nui o ka haioleio a Prof. W. D. Alekanedero: He kakaikahi loa na poe i hiki i na moali e hoohui aaa ia kakou me ka aoao akau komohana o Amerika, oia hoi o īlusia Amei ika, a o Aiaaka i keia wa. O kekahi mea hoomauao waiwai nui oia no ka papa ana Hukini i kukuiu ai i Waiiuea, Kauai, e kokoke ana i ka nuku o ka muiiwai, a milaila no hoi kekahi hookahe koko hahana ika M.H. 1824. O kekahi hoomanao o na liana a na Rukini oia no kela ahua lopo poepoe a lakou i hōopuupuu ai ma ka aoao oka rauliwai o Hanalel.

Ma ka'u huakai aku nei i Wasinetona, Amerika Huipuia, ua hele kino au i ke keena o a o Mr. Allen ke kiai o ia keena, ua huli hoomanawauui oia mamuli o ka'u noi i na mooleio o Ilusia Amerika e pili ana ia Hawaii nei. I ka wa o Alaska i kuai ia ai ia Amei ika Huipuia, ua iilo pu mai me na buke waihona a pau a maloko o keia poe buke iehulehu I loaa ai na moo* lelo e pili ana no kakou, a ua oluolu lakou e unuhij maihHeo mai o ka olelo Rukini no ko pomaikai. IVTA f K r* »v\ o A lmin .b.nnAhiriQ 0 Count Baranoff ke klaaina o Sitka e pili ana me Alaska, a ua oleloia oia he kanaka heieuiuuiu he heahea nae, he imi paiena oie, he koa, he kaiepa a he hoa hoomakeaka j puni ieaiea o ke au kahiko, a he kohu bea kona nanaina. He nui kona mana ma kona mokupuni. O ka haawi ahaaina kana puni, a ina oe e inu ole i ka rama e paiia ana e like me na pohaku pele, e ao oe ia oe iho ke iho na kikiao o ke kuiana hehena iluna ona. Aka, iioko o ka nui o kona mau hana ino, he kuiana mahaloia no kekahi ona. He ike hookele aupuni kona. Eia ka 6ancroft ko Amerika Huipuia haku moolelo i olelo ai no Baranoff: <<He puuhonua mau oia no na poe nele, a o kana mau hana haawi manawaiea ua hooiia ae mamuli o kona hooiawa me ke kupono a kaulike i 01 loa ae mamua o kona poe hoa." He leo hoolohe ia kona e na Ilikini mamuli o kona manao hopoole ame ka maikai mau o kona noonoo. Ua iini mau o Baranoff e kukulu i pana iaau no Rusia ma Hawaii nei. <«He mea maopopo ioa," wahi a Bancroft ua makemake ioa o Baranoff e noho mana o Rusia raa Hawaii nei, aka, i hnpapu kona noonoo mamuli o kona hopohopo ia Euelani, oiai ma Augate G, 1809, ua kakau aku la o Kamehameha i ka Moi Keoki 111 o Enelani e noho hoomalu maluna o Hawaii." Mahope koke iho no o ka pau ana o ke kaua mawaena o Enelani a me Amerika i ka 1812, ua hoouna ia kekahi moku Rukini o Berina mai Sitka mai, a ua ili ma Waimea, Kauai. Ua pakeie na poe oluna a me na ukana, a ua malama ia e Kaumualii.. I ka 1815, ua hoouna hou mai o Baranoff i ka moku Isabella, a ua hoea mua lakou ma Kailua, Hawaii. Ua hiipoi o Kamehameha ia lakou, a mahope holo lakou maluna o ka moku Millwood no Kauai e hoomaopopo i ka ukana ma ka malu o Kaumualii. Ua hoea pono lakou i Waimea, a ua kuai mai o Kaumualii i na laau iiiahi ma ka pauda ka lawe. Maliope koke [ iho no ua ku ae raa Waimea ka moku Discovery me 30 Ilikini, a ua j hoonoho ia me Dr. Scheffer raa Wai- | mea. [ Ma ia wa no ua ku mai ma Honolulu ka moku Myrtie. Ua iele mai na Rukini a kukulu i hale kuea, huki i ka hae Kukioi, a hoolako pu iu me na pukuniahi. I ka lohe ana

0 Kamehameha, ua hoeuna mai ola 1 Honolulu nei ia Kalanimoku me Keoni me na koa, e hakilo pono i ka hana a na Kukini e hana noonoo me ke a ina he mea pono ke kue aku i na Eukini me ka ikaika ona mea eha. Ku mai o Kalanimoku i ka po, a o ka holo ana aku no ia oka Myrtle no Kauai. Ua hoouna aku o Kamehameha he «lele ia Kaumualii e kauoha ikaika ana e kipiku ia Dr. Scheffer. Ua olelo ia ua haawi ia o Haoalei ia Dr. Scheffer, a mauiuli o ke kauoha a Kaumualii, ua kukuiua Dr.Schefler he papu ma Waimea hooiako ia me na pu a welo ka hae Hukini. Ma keia wa ua kukulu o Keoni Ana ame Kaianimoku i ka pnpu ma ke awa o Honolulu, a paa i ka 1810. Ma ka la 12 o Maraki, 1817, ua huki ia llalo e Capt. ka hae Ilukini, a pulelo ana i ke aheahe lau makani ka hae Hawaii. Ua holo mai ka moku Myrtle no Oahu nei, aka, no ka popopo ano kahiko, ua piholo ma ke awa o Honolulu. Ua hookipa oluolu o Kamehameha i ua malihinl, oiai aole oia i makemako e heopai aku ka ino no ka ino. Ua oleiola, mamuli ona hana a keia poe, he mea kamahao ka luku ole ana o Kaumualii ia lakou, aua oluolu wale no oia eki poka ia ekolu ilikini, a hookuu laeiae mai i ke koena. Mamuli o ka hoea'ana mai o keia poe, ua kukuiu hou la he heiau i Houolulu, oiai, ua haumia ka heiau mua ina Lualihini. Ua pii ka ena o na kanaka i keia} hana, e ole o Keoni Ana, akakuu ai ka manao pepehi oua kanaka ina malihini. He iini nui ko Baranoff e holo mai i Hawaii a hui me Kamehameha a wniho kona'mau iwi ianei, eia nae, ua huit . ... ' ... . ' a ma kanalhuakai moana, ua make oia ,/«]ii ka moana, ika 1819, a i,wacna ona ' ale ahiu oka moana, ua kanu ia aktrla kona mau Iwi, a ua upoi maijna'ale o # ke kai Inianai ke kino wailua.o Baranoff.