Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 20, 19 May 1894 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Kerri
This work is dedicated to:  no na kupuna

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME  KO  HAWAII  PAEAINA  I  HUIIA.

 

BUKE XXXIII.  HELU 20.  HONOLULU, POAONO, MEI 19, 1894.  NA HELU A PAU, 2494

 

Hoolaha  Loio.

 

J. S. SMITHIES (KAMILA,)

NOTALI no ka LEHULEHU

---A HE---

Agena Haawi Palapala Mare

Mahukona, Kohala, Hawaii.   2378-1v

 

W. R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

ANTONE ROSA,

                        (AKONI.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

Keena Hana ma Alanu  Kaahumanu.

2370

 

ALLEN  &  ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU.  E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku kulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka.

2395-q

 

E. G. HITCHCOCK,

            (AIKUE HIKIKOKI.)

Loio a Kokua ma na mea a pau

e pili ana ma ke Kanawai.

E OHIIA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

            Hilo, Hawaii.                           2370

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

2396-q

 

JAMES M. MONSARRAT,

            (MAUNAKEA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

            E hana ia no na Palapala kuai, Palapala.  Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka h@aie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

            Keena Hana:  Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kaie@.                                2370

 

J. T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI.)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

LAKOHAO,

Na Lako Hana Mahiko,

A PELA AKU AE NUI WALE.

Alanui Moiwahine,  -  -  Honolulu.

2896-q

 

Hoolaha a ka Lunahooponopono

Waiwai Wahine.

UA HOOKOHU PONO IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo iho i Lunahooponopono Waiwai wahine no ka waiwai o @oluhila @ (k) o Hanalei, Kauai, i make, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka lohe i ka poe a pau a ka mea i make i aie aku ai, e waho mai i ka lakou mau koi me na hooiaio kupono i ka mea nona ka inoa malalo iho maloko mai o na malama eono mai keia la aku, a i ole ia, e hoole mau loa ia aku no; a o ka poe a pau i aie mai i ka mea i make ke kauoha ia nei lakou e hookaa koke mai i ka mea nona ka inoa malalo iho ma kahi o Aalona (k), Loio o ka lunahooponopono waiwai wahine.

                                    HULUKAALANI,

                        Lunahooponopono Waiwai Wahine.

Hanalei, Kauai, Mar. 31, 1894.                       2490-4t

 

He Manawa Maikai.

 

            E kuai ia aku ana na WATI  PAKEKE, WATI  KAUHALE a me na LAKO GULA o ka hui o

WENNER & COMPANY

--:MA ALANUI PAPU:--

            E like me ke kumulilo uo ke Dala Kuike.

            Eia iloko o keia ahua kekahi mau waiwai i@ loa o ka maikai i hookomoia mai iloko o keia Paeaina.  Aohe wa kupono e ae e ike @ ia ai e like me keia, a nolaila e wehe @ma ia ana no ka wa pokole.

2492-2

 

KO  BIHOPA  MA,

BANAKO MALAM DALA

ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:

            @ e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na @ Elima Haneri, e uku no makou i ka uku@ me ka Elima Hapshaneri o ka makahiki, @ ka wa uku o ka lawe ia ana mai o ke dala, @ waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a @ waihoia pa@a ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o na dala ha@a no na la elua paha o ka mahina.

            Aole uku panee e uku ia i na dala o lawe ia @a maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka @moe ia ana mai.

            He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kaua mau dala, e hoike e mai i KE BANAKO a e lawe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

            Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka @awe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka ia mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai ua helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma @ wa aku e hui ia me ke kumupaa mua.

            O na paa dala haomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o aelike ana.

            E hamama ana ka Banako ma na ia a pau o @ hebedoma koe na la Babati a me ua la Kulaia.

                                    BIHOPA MA.

            Honolulu, Ian                          2396-q

 

HE  KAAO  HOONAUE  PUUWAI

---NO---

PUAKAOHELO

---KE---

Kaikamahine Alii.

---KA---

Ui Oi Kelakela o ka Nani

a me ka Maikai.

---NANA---

I  HEHI-KU  NA  KAPU  O  KUAIHELANI  A  ME  NUUMEALANI.

---KA---

Ui i Hiolo ai'ke Kapu a me ka Mana o@ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

 

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII.

 

MOKUNA II.

            Ia ka alawa ana ae ai na maka ponipono o ka ui au moana me kona @iehie nui i hope i ka aina o Kanehunamoku, oiai ka ui hoohie Kahakauakoko e hoolei pau mai ana i ka ike a kona mau maka iluna o ka ui o Kauakaoilehua o Hilo o Hilo, oiai na pana like a ke aloha mawaena o laua, oiai hoi e ani peahi ana laua i kekahi o laua.  E na hoa, aia laua iluna o ka aina o Kuaihelani ka aina a ka poino i noho ai, he elua la a me ekolu po ko lakou noho ana a nalowale aku la ka aina o Kanehunamoku mai ka ike aku o ko laua maka, a hoomanao ae la ka mea kakau i keia lalani mele a ka poe kahiko:

Huli haliu Kawaikini a Kane

E hakoi ana i ke alo o Waialeale

O ke kumu ia o ke anu o Maunahina

A Maunahina huli na pea o Puna

Huki ae la Kalalea ka paia makani

Lele pueo ka alihi ua ia o Koolau

O ke poo ua ia o Hanalei

Aohe anoanoa Hihimanu

Ua like no laua a like me LImunui

Ka ua o--Luhi--e--

            Oiai laua e unoho ana maluna o ka aina o Kuaihelani, oiai ka aina o Kanehunamoku i nalowale aku la mai ko laua mau maka aku; a ia laua e noho ana no kekahi mau la, aia laua iloko o ka hale o kekahi elemakule me kana wahine, oiai o laua wale no kahi hale ma ia wahi, aole kekahi mea e ae malaila, o keia he aina nani a maikai, he mau kuahiwi, he mau pali a me na muli wai.

            He nui kanaka o keia aina i like ko lakou ano me kakou nei, a o ka mea like ole, oia ke alii o ka aina, a ola hookahi no ko ka halealii, aia kana wahine iluna i ka aina o Nuumealani a me Kahakaekae, aia no ilaila me ka laua kaikamahine ka ui a me ka nani i oleloia aole he ui e ae nana e kulai i kona nani nui, nona ke kiowai kupua i olelo ia ma ke poo o keia moolelo kaulana o Hawaii nei i na la i hala e aku la a kakou hoi e hoinau nei i keia mau la e nee nei.  O kona kaikunane, aia i ke aupuni i ka maka o ka la, ua kapaia kona inoa o Kaonohiokala ekolu no mau keiki a keia mau alii, elua keikikane, akahi kaikamahine ua kapaia kona inoa o Kalihilihio kala, oia ka ui e noho ana i Nuumealani, oia ka mea nona ke kiowai kapu, nona ke kapu e hiolo ai ka nani o na mea a pau, o keia kiowai no keia poe keiki no a pau, a o lakou wale no ka poe nona ia kiowai, a o ke aupuni o ke keiki waena aia i ka maka o ka mahina, oia no kona mea nana e malama, he poe keiki ui wale no keia a pau, he nani ma ke kua a he nani no hoi ma ke alo, aohe puu, aohe no he kee, he pali ke kua a he mahina ke alo, ae, o lakou nei io ka oi ma na ano a pau iloko o ko lakou mau aupuni like ole, aka nae hoi, ua oleloia ma keia moolelo kaulana o Hawaii nei, nana i hehiku ke kapu a me ka mana kupua o lakou nei, a e aluhee ai hoi ko lakou kapu a i hoomanao ae ai ka mea kakau i ke@a wahi hoohe@o a ka ui noho anu:

            Aia ka pua i ka hikina

            Kahi i hoolai mai ai

            Na ka welelau o ka makani

            Nana i lawe mai ke ala

            A loaa i ka la lihilihi

            I ka welelau o ke aloha

            I aloha ia no Haupu

            I ke ku hoolai i ke kula

            Ua lai ke kula i na manu

            Ua ike mai no paha oe

            ka eleu au o Ewa nei

            Nana i hehi ku ka honua

            Hoi olioli ai na manu

            Me ka pua Olewa i ka lima

            Haina mai ka puana

                        A no'u no iala ka puana.

            E na hoa heluhelu o keia moolelo e waiho kakou ia lakou nei a e huli ae kakou a nana i na mea nona keia mooleo; oia, ia laua i pae aku ai i kula, i noho ai laua elua la a me elua po, a hiki i ka nalowale ana o ke aupuni o Kanehunamoku.

            Ua noho laua i ka hale o kekahi mau elemakule, ia laua e kueo hele ana iluna o keia aina malihini, ia laua e hele nei, o kona kahuhanai mamua, o ka ui nohea mahope.  Ua hele ua ui ala a noheanohea lua kaua mea o ka nani lua ole, e honi ana i ke aia o na pua ano like ole o ka aina o Kuaihelani, aole no iloihi ko laua hele ana mai kahakai aku, ua ike aku la laua i kekahi hale e ku mai ana mamua o ko laua mau @....hoa, e oluolu mai ko oukou kiekie e kali malie iho, e wehewehe aku au i ka moolelo o na mea nona keia hale e ku mai nei mamua o ko laua mau aol, oiai no na kiai ma ka aoao hikina o ka aina, he kaukau alii no, he mea pili i ke alii o ka aina, aia no ia laua ka make a me ke ola, ke ike laua i ka hewa hiki ole ke kali no kahi wa aku.  O ka inoa o keia elemakule o Kapohinamakauakea, oia no a me kana aliiwahine o Keahiwahineokaloa. Ia laua e hookokoke aku nei i kahi o ka hale e ku mai ana mamua o laua, aia no ka hale iloko o kekahi pa nui i hoopuni ia me na pohaku like ole o ka aina, eia no laua ke hela aku nei me ka manao kanalua.

            No ka mea aole he puka mai o kekahi kamaaina mailoko mai o ko laua hala, oiai laua nei e hele aku nei i mua ma na ano a pau, aole no he mea a puka mai kahi olaua, oiai laua e kaana olelo ana laua, me ka ninau ana ia laua iho, no hea la hoi keia mau malahini e hele mai nei, he lua ole ko laua ui a me ka maikai nui waie, aole he lua ma ka ike aku, i olelo aku ai ka wahine i kana elemakulekane, mai ko kaua mau la opio a hiki i keia la a kaua e noho nei i keia aina, aole i ike ia ka ui e like me keia mau keiki.  Ua like no laua a elua, me he mea ala o ka mua a me ka muli, a no hea mai la keia mau keiki, ma ka hoomaopope aku he mau alii.  Oiai ke hele mai nei no laua me ka hele pu mai no o ka ua me ka punohu, a me na anuenue e pio ana maluna olaua, i hoooki iho ai o Kealiiwahineokaloa i kana kamailio ana, i pane mai ai o Kapohinamakauakea, he mea oiaio ke na au e olelo mai nei, i kuu manao koho wale aku.  O na alii opio paha, malama ua hele mai nei, e hoomakakiu ia kaua, a i ole ia mau alii paha mai ke kai mai, e ninau aku paha i na opio, o na haku paha o ka aina, a i na olaua aole no hoi he ui a kana mai.

            Ola no hoi ka aina i na o na alii opio keia, i hele makaikai ae nei.  E na hoa, ke ike ae la kakou i ko laua nei noke i ke kamailio me ka manao ole mai ia laua nei e hele aku nei e kokoke i ka hale.  Mahope o o ko laua kamailio ana i olelo aku ai laua, malama he mau kamaaina, ae wahi a ka elemakulekane, i puka mai ai oia mailoko mai o ko laua laua hale, he aina nani no keia, hookahi no hewa o ka ulua ole, a he aahu no ko lakou, me ka nani nui.

 

[image]

KE  KIA  HOOMANAO  O  DAMIANO

 

Kia Hoomanao ma Molokai.

 

            Ke hoolaha aku nei makou maluna ae i ke kia hoomanao i ke kii i kukulu ia no ka makua Damiana i make ai ma Kalawao Molokai mai ka mai lepera mai i loaa iaia.  Ua luluia ma Ladana he puu dala nui, a ua hookaawaleia he $500 no ke kukulu ana i keia kia.  Ua halihali ia mai keia kia hoomanao i ka makahiki 1893, a ua kukuluia ma ka la 12 o Sepatemaba o ia makahiki ma Molokai e ke Aupuni Kuikawa.

 

MAKE  MA  MOKUPUNI  LAYSAN.

 

Loaa Aku o Hans Holstein e Okuu ana ua Make.

 

            Ma ke ku ana mai o ke kialua Beritania "L'Avvenier" kapena E.P. Jameson, i ka auwina la Poakahi iho nei, Mei 14, mai ka mokupuni o Laysan, ua loaa mai ka moolelo o ka make ana o ka haole Geremania nona ka inoa Hans Holstein i hoolimalima ia e kapena Freeth a hoonohoia e kiai maluna o ua mokupuni lepo manu la.

            I ke ku ana o ka moku ma ua mokupuni la o Laysan, ua holo aku o kapena Jameson maluna o ka waa pa me kona mau kanaka iuka o ka

[image]

aina a ua haohao oia i ka ike ana aku i na helehelena ua nohoia o luna o ia mokupuni e kanaka, a nolaila, ua komo aku la oia iloko o ka hale i nohoia e kapena Freeth a me kona ohana i ko lakou wa e noho ana maluna o ua mokupuni la.  Ia kapena Jameson i kaalo ae ai mamua o ka paepae puka, ua loaa mai la kona pukaihu i ka maea hahana o kekahi mea make.  He sekona mahope iho, ike aku la oia he kino kanaka ua inoino haalele e okuu ana iluna o ka noho, me kekahi lima e kalele ana iluna o ke pakaukau a e puliki ana he wahi buke uuku.  Ua paluhe haalele a inoino ke kino, me he mea la ma ko ke kapena manao, ua make o Holstein no elua paha mau hebedoma mamua aku.  No ke ano aloha kanaka o ke kapena, ua kauoha ae la oia i kona mau kanaka e eli ia ona luakupapau no ka mea make e kanu ia ai, a pela i hookoia ai, eia nae, ua hoole na kanaka i ka lawelawe ana mai e hapai aku i ke kino kanaka make, nolaila, ua hapai ae ke kapena me kona mau lima ponoi a hookuu iho iloko o ka lua.  Mahope o ke kanu ia ana, ua hoi aku la iloko o ka hale a ohi mai la i na wahi opeope o ke kanaka make, oia hoi, he panana, mea nana la, he wati pakeke me ke kaula, he mau pepa, me ka palapala pu i kakauia na kapena Freeth a me kahi buke uuku i hoikeia mamua ae nei.  Iloko o ka buke, ua kahakaha iho ke kanaka make i na mea ano nui o kela a me keia la.  He wahi mea uuku loa kana i kakau ai no kona mai ana, aole nae wahi olelo no ke ano o ka mai, a pela no hoi aole i kakaou i ke kumu o kona make ana e ikeia ai la.  Ua kakauia ma ka olelo Geremania, a o ka mea hope loa i kakauia ma ka la 80 o Maraki, penei no ia:  "Aole e hiki ia'u ke kakau hou aku."  Mamua o kona make ana, ua kakau oia i palapala kauoha.  Me he mea la, malo@o o kahi bake uuku, e hooili ana @ia i kana mau mea a pau maluna o @ana kaikamahine e noho nei ma Kauai me ke kaikuaana i mare i ke kane.  Aohe ona waiwai, a o ka @ i @ no ke kaikamahine oia na dala e loaa mai ana iaia mai ka Hui hoomomona mea kanu mai.

            Ua nui na olelo e kamailio ia nei i ka Poakahi aku nei e na kanaka lehulehu wale, a ua hoopuka ae hoi kekahi poe i ka hoahewa i ka hui no ka hoonoho hookahi ana i kela haole e noho mehameha oia wale no maluna o keia mokupuni.  Olelo hoi kekahi poe na keia Holstein wale no ka makemake e noho malaila.  Ua hoolimalima ia oia e kapena Freeth no ekolu mau makahiki, a ua noho oia ma mokukuni Laysan no eono malama.

            He huakai holomoana oehuehu ka keia moku kialua "L'Avvenier."  Ua haalele oia ia Nu Kakela ma ka la 1 o Ianuari me ka piha lanahu no Williams, Brown & Co. o Kapalakiko.  Mamua o ka hiki ana o keia moku kialua i mokupuni Laysan, ua punia oia me kekahi ino nui launa ole, a mamua o ka pau ana o ka ino, ua pau i ka pokopoko kekahi mau ia-moku, ua nakaka na hookuina o na papa ma ka aoao o ka moku a ua komo mai ke kai i na wa a pau e aleale ino ai ka moana.  Ua pauma pinepine ia ka moku i na wa a pau a ku wale mai la no i Honolulu nei.  E okomo hou ia ana maanei a paa, alaila, holo loa aku no kona awa i aelikeia ai.  Eia ke ona hookahiia nei keia moku kialua e kapena Jameson i kapiliia ma Italia aka ua hooloiiia malalo o ka hae Beritania.

            I ka wa e nakulu ai oloko o ka opu me ka eha, a hele moku ka lepo, alaila, e hoao i ka CHAMBERLAIN'S COLIC, CHOLERA a me DIAI ROEA REMEDY laau lapaau a e oi ak@ ana kou mahalo ke ike oe i kona hopena.  He oluolu, palekana a puhili @e.  He oluolu, palekana a puhili ole, He 25 a me 50 keneta o ka omole, a e kuai ia no ma na halekuai lapaau a pau.  BENSON SMITH & CO., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina.   tf.

 

He Moolelo Hawaii

 

Papa Hoike Manawa o na mea Ano nui o Hawaii nei.

 

            Novemaba 21, 1816, ku mai he wahi moku manuwa Rukini, o Rurik ka ina, kapena Kohzebue, ma Kealakekua, a holo loa i Oahu.  Oia ka mua loa o na manuwa i komo i ke awa o Honolulu, haawi oia i kona aloha ma ka hoonakolokolo ana i kona mau pu-kuniaha nunui.  A i Dekemaba 14, haalele oia ia Honolulu.

            1816--Hookumu ia ka hae Hawaii i hae no ka lahui.

            1817--Paa ka Papu o Honolulu.

            Mei 8, 1819, make o Kamehameha I, a lilo o Liholiho I. (Kamehameha II.) i moi, a hoai noa ia o Kauikeouli e Keopuolani.

            1819--Holo aku o Liholiho ma Kawaihae.  A ma ia wa, ku mai he moku manuwa uuku Farani Carvette @ Uranie, kapena Freycinct malaila, a bapetemaia o Kaleimoku a me Poki e na kahuna Pope o ua moku la ma Kawaihae.

            1819--Hoi mai o Liholiho mai Kawaihae mai, a ainoa oia me na makuahine ona Kaahumanu a me Keopuolani, i ka po o Kukahi.  A i ka malama o Okatoba, ua kuahaua ia ka ainoa mai Hawaii a Kauai.

            Novemaba--, 1819, kipi o Kekuokalani ke keiki a Keliimaikai no ka ainoa ana.  Ua pale o Kapu a auhee @    makua.

            Ianuari 20, 1820, kaua ainoa ma Kuamoo, a make o Kekuokalani a me Manono kana wahine.

            1820--Hoohiolo ia na kapu a me na heiau a me na akua kii.

            Maraki 30, 1820, hoaa mai ka huakai mua loa o na misionari ma ka moku Amerika Thaddeus, kapena Hunnewli; ma ka la 5 o Aperila, kuu ka heleuma ma Kailua.  Na inoa o na kumu, Rev. A Thurston a me Rev. Hiram Bingham a me ka laua mau wahine.  O na kokua, o Daniel Chamberlain, Thos. Holmes, o Samuel Whitney, Sam'l Ruggles, E. Loomis a me eha mau kanaka Hawaii.  O Hopu, Honolii, ua loaa iki ia laua he wahi ike baibala ma Cornwell Institute; Kanui a me George Humehume, ke keiki a Kaimuaii ka moi o Kauai.

            Apr. 18, 1820, hiki o Binamu ma i Honolulu, Oahu.

            Iulai--, 1820, hiki o Whitney a me Ruggles i Kauai.

            1820--O Mary ka moku okohola mua loa i komo i ke awa o Honolulu; o Allen ke kapena.

            1820--Makaikai o Liholiho ia Maui, i ka malama o Dekemaba.

            Feb. 4, 1820, makaikai oia ia Oahu.

            Iulai 28, 1821, holo oia i Kauai ma ka waa, a hui me Kaimualii.

            Aug. 25, 1821, kukulu mua ia ka hale halawai ma Honolulu.

            Oct.--, 1821, hoao o Kaimualii me Kaahumanu.

            Ian. 4, 1822, pai mua ia ka palapala e na misionari ma Honolulu.

            Apr.--, 1822, pae mai o Kaeleiki.

            1822, Mei--Haawi makana o kapena Kent ia Liholiho ma ka inoa o o ka moiwahine o Beritania he moku kuna, o Prince Regent ka inoa, nona na tona he 70, i hoolako ia me na mea kaua.

            1822.  Iulai 4--Malama mua ia ka la kulaia kuokoa o na Amerika ma Honolulu e ke kanikela J. S. Jones.

            Aug. 11 1822, malama mua ia ka mare karistiano ma Hawaii nei, o Hopu a me Kelia.

            Aug. 11, 1822, puhi ia i ke ahi he 102 mau akua kii ma ke kauoha a Kaahumanu.

            Aug. 13, 1822, holo o Kaimualii a me Kaahumanu i Kauai, a hoi mai no i Dekemaba.

            Dec.--, 1822, kanu mua ia ke kupapau ma ke ano karistiano.

            Dec.--, 1822, holo o Kaahumanu i Hawaii.

            Ian.--, 1823, hoi mai o Kaahumanu mai Hawaii mai.

            Feb.--, 1823, hoolaha ia ma ke akea ke kanawai no ka malama ana i ka la Sabati.

            Aperila 4, 1823, hiki mai o Rev. Elisa mai Borabora mai.

            Aperila 26, 1823, malama ia he anaina hoomanao no ka make ana o Kamehameha I.

            Aperila 27, 1823, hiki mai ka huakai elua o na misionari, oia o L. Andrews, J. S. Green, Petter, J. Curick, E W Clark, G P Judd a me S Sheperd.

            Mei--, 1823; kohoia o Hoapilikane i kiaaina no Maui.

            Sept. 16, 1823, make o Keopuolani ma Lahaina, waiho ia ma ka lua o Kiha.

            Oct. 19, 1823, ma Lahaina, mare ia e Rev. W. Likeke o Hoapilikane me Kaheiheimalie, i kapaia ma hpe mai o Hoapiliwahine; o kekahi wahine ia a Kamehameha I. o ko Kaahumanu kaikaina ia.

            Nov. 27, 1823, holo o Liholiho ma i Beritania ma ka moku Pelekane "L Aigle," kapena Sterbuck.

            Mei 22, 1824, ku o Liholiho ma i Portsmouth, Enelani.

            Mei 23, 1824, make o Keeaumoku opio ke kiaaina o Kauai.

            Mei 26, 1824, make o George Kaumualii ka moi o Kauai ma Honlulu.

            Iulai 8, 1824, make ka moiwahine Kamamalu ma Ladana.

            Iulai 13, 1824, make ka moi Liholiho ma Ladana.

            Augate 13, 1828, hoala kipi o Humehume (George Tameree) ma Kauai.

            Aug. 18, 1824, kaua ma Wahiawa, a make o Kiaimakani.

            1824--Kukuluia ka Papu o Lahaina.

            1824--Ao nui ko Hawaii nei i ka olelo a @

            1824--Iho o Kapiolani ka Naihewahine i ka lua o Pele.

            Apr. 16, 1825, ku mai ma Honolulu o Richard Charlton he Kanikela Beritania.

            Mei 4, 1825, pae mai o Boki ma me na kupapau o na moi make Liholiho me Kamamalu ma Lahaina, ma ka mokukaua Beritania Blonde, kapena Rev. Binamu, Lord Byron; a ku ma Honolulu i ka la 6 ae.

            1825--Noho kahu aupuni o Kaahumanu a pau na makahiki elua, lilo o Kauikeouli i moi.

            1825--Holo o Haku Byron ma ka Bronde a ku ma Hilo, a nona ka inoa e kapaia nei ke kaikuono o Hilo "Byron Bay."

            Oct.--, 1825, hana ino wale ia ka hale o Rev W. Rikeke ma Lahaina e na luina o ka moku okohola Beritania "Daniel," kapena Buckle, malama na alii iaia.

            Oct. 7, 1825, kolohe ke kane a Leoiki i ka moku ma Lahaina.

            Feb.--, 1826, make ka moku Ladana ma Lanai.

            Feb. 26, 1826, hana ino wale na kanaka o ka mokukaua Dolphin ma Honolulu, a hoao e wawahi i ka hale o Kaleimoku, a me---

            Aug.--, 1826, kaapuni o Kaahumanu ia Oahu.

            Sept. 27, 1826, komoia ka halepule o Mokuaikaua ma Kailua, Hawaii.

            1826--Make o Kahaiaia.

            Oct.--, 1826, ku mai he moku o "Peacock," kapena Catesby John.

            Feb. 8, 1827, make o Kalanimoku ke kiaaina o Oahu ma Kailua, Kona Akau, a lilo o Boki kona kaikaina i kiaaina no Oahu.  Waiho pu ia ke alii opio Kauikeouli me ia.

            Iulai 7, 1827, hoea mua mai ka huakai misionari Katolika mua ma Honolulu, ma ka moku Comet, kapena Plaisard, mai Bordeaux mai.  Oia o Rev'd Bachelot, a me Short.

            Iulai 14, 1827, pule Katolika Mesa mua ma Honolulu.

            Oct.--, 1827, make o Kinau ke kaikamahine a Kamehameha I. me Kaheiheimalie, me Mataio Kekuanaoa.

            Mar. 23, 1828, make o Kaeaumoku ke keiki a Keeaumoku me Namahana ko Kaheiheimalie muli aku.

            Mar. 30, 1828, hiki mai ka huakai ekolu o na misionari; Dwight Baldwin, Ruben Tinker, Shelden Dibble Andrews.

                                    Aole i pau