Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 22, 2 June 1894 — HE WEHEWEHE NO PUULOA. [ARTICLE]

HE WEHEWEHE NO PUULOA.

O ka manao noeau malalo iho e pili ana no Puuloa, ua haku mikioi ia e Wm. E. Gurtis, ka hope Kuhina Waiwai o Ameiikn Hnipuia, a he Lunahooponopono mamua no ka nupepa «»Waena-Moana" o Kikako.

Ua hiki loa o Puuloa ke hooliloia i papu kaua paa a ikaika loa me na lalani pukuniahi ina ka nuku a me na papu ma ke kuono, oiai he ano piina ka waihona o ka aina ma ke kua pono mai. lle ehiku mile wale no o Honolulu mai Puuloa aku ma ka laina pololei. Ua lawa he kanakolu mile uwapo ko kukulu ia ina ka aekai o ke kuono o Puuloa e haliu pono aku ana i ka moana-wai hohonu. He akea kupono oloko o ke awa no na aumoku kaua a pau o ke ao nei e ku ai, me ka loaa pu o kahi kaawale e paikau ai na moku. Mai ka hapalua mile a i ka mile ke akea o Puuloa, aole mau pohaku akoakon, koe wale no ho mau wahi pohaku kakaikahi ma kapa loa. O ka lua o ke awa kupono no na moku e pili ai ma ka uwapo oia o Honolulu, he awa maikai e poino oie ai na moku, eia nae he uuku loa a ua ano haiki loa no na moku kalepa i keia wa. Aole he wahi kaawale ma Honolulu no ke kukulu ana i wahi hoomoana e ae no na aumoku kaua. Aia no he awa e hiki ai ke hana ia i mau uwapo no na moku e pili ai, oia o Hilo ma Ilawaii, aka, aia wale no nae ke kupouo a kukuluia i palekai o hookahi mile ka loa, alaila laiku ia awa ke hiki aku i na mahina ino okaikai mai ka akau mai, a he mau milioua dala paha e hooiilo ia no ia hana. Oiai, ho haliu pono o Hilo i ka makani, he luahi ia na na kai hoee i ike ole ia ina Puulon, oial he ololi ka nuku o Puuloa, a i waho no pau ka ikaika o na kai mimiki. Aole he wa e ino ai o Puuloa a poino paha na moku, oiai ua poai puni ia e ka aina. Ua olelo ia o Puuloa oia ke awa maikai loa a maalahi hookahi ma ka moana Pakipika e na Adimarala a me na Alihikaua kaulana o na aupuni a pau i makaikai ia wahi. Ile nui na wai maoli o keia awa, a ua hoopuni ia ia wahi e na wai mapuna iehulehu, a ua loaa he mau lua wai-ani-ani eli o 300 a rae 400 kapuai ka hohonu, a hu ka wai he 32 kapuai maluna o ka ili kai, e kahe mau ana mailoko mai o na paipu eiwa iniha he elua miliona galani wai a oi aku iloko o na iwakalua kumamaha hora a pau. Ile eono o keia poe lua wai ua eli ia he haueri kapuai ka mamao o kahi i kahi, a he kahe mau lakou a pau aole he wa e emi iho ai o ka wai mamuli o ka lehulehu o | na lua wai. He eiwa tausani mile ke akea o

ka Pakipika mai Panamn, Amerlka Waena, a hiki i Honokaona,.Kina, aolo liookahi o na moku kaua holo loa o na aumoku Amenka, aole no hoi hiki ia "eolumehia" ka moku holo ioa o ke ao nei, ke hookuu pau i ka holo mai keia aoao a kel.i aoao o ka Pakipika ke ole e kipa ma Honolulu e hoopiha lanahu hou ai. Ua hiki no i keia poe moku ke au i keia kai loa ma kahi holo kupono o umi miie i ka hera, aka ina o ka manao e hookuu pau i ka holo ke haalele ia Kapaiakiko me ke ake e hiki koke i kahi i manaō ia ai e hoouna, aia wale no ka hiki a kipk ma Honolulu e hoopiha nanahu al.

Ma ka akau mai o ka poai waena honua, o sa pae moku o Hawaii waie no ka oioina kahi e ko'u ai ka puu o ka mea make wai, a loaa hoi kahi papaa barena a me kahi puu ianahu.

Ina paha o keia mau pae moku aia ma ka moana Atelanika e like ka mamao mai Earopa mai e like me ka mamao i keia wa mai Amerika aku, ina la paha ua poloai ia aku o Enelani e like me ko Hawaii pahola ana mai nei i kona kino ia Amerika, me nei hiki ia Enelani ke hehiku a noho mana loa maluna ona moku kalepa o Europa a pau a me Amorika pu.

O ka hapanui oka aina ma ke kua pono mai oke awa o Puuloa a me na aina ma ka aoao malalo, ua lilo I ka Hui Kaa-ahi, o ka aina ma ke komohana, ua lilo ia Kauka Makaru. No Ilon. S. M. Damon, Kuhina Waiwai o ke Aupuni Kuikawa kela aina waiwai ma ka aoao akau oke komo ana aku, a ma ka heina no Kimo Pelekane. Mahope aku o kona aina ka mahiko o Ewa malalo o Kimo Kamepela he SekOtia, ua hoolimalima ia nae no kanalima makahiki i ka Hui Alahao o Oahu.

Ai.i o Mokuumeume iwaenakonu o ke uwa, he hohonu ke kai a puni 0 kanakolu kapuai, a maluna o keia walii i manao ia ai e kukulu o Adimarala Walker i ka hale hoolako o na auuaoku kaua. He 345 eka ka ili o keia aina, ao C. A. Baraunu ka mea nona ia wahi, kela haole Amerika i koi mai ai ia Ameiika nei e hoolilo mai ia wahi I keia mau makahiki aku nei mahope koke iho no o ka holo ana o ke kuikahi Panailike, a me he raea la eia no ke mau nei la manao onn. O kela aina loihi e moe la iloko o ke awa no kana waliine ia, a ua hiki ke lilo ia Amerika no ke kumukuai inua i noi ia mai ai. Aia no ma ka waihonao Amerika 1 keia wa he $250,000 i hooholoiai kela mau makahiki aku nei no ka lioomaemae ana i ke awa, a ua Adimarala Walker ia e hoohana aku.