Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 22, 2 June 1894 — KA WEHE ANA O KA AHAELELE. Ka Haiolelo Loea a ka Peresidena. [ARTICLE]

KA WEHE ANA O KA AHAELELE.

Ka Haiolelo Loea a ka Peresidena.

Ma ka hora 11 oka Poakola iho nei, Mei 30, i weheia ai ka Ahaelele Haku Kumukanawai o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aiua e ka Mea Mahaloia Peresidena Dole maloko o ke Keena Ahaolelo Kahi-

ko, imua o ke analna nui a ua ku i ke ano. iio na hana i lawelawe ia. Ma ka hoi'a 11 {odoī, i uina mai ai na pu aloha he 21 no ka wehe ana o ka Aha H*iku Kumukanawai. He maalahi i awili pu in me ke eehia na hana o ka wehe ana i keia aha, aole he kakaiahili a kua nui me na koa ame na kahili ame na wahlne paa hua e like me l;e au o na moi.

O na poe kiekie ona aupuni e i hoohanohnno m«i i na hana o ka la, oia ka Elele a me Kuhina Mana Piha Amerika Willis, Adimarala Walkei* o na aumoku kaua Amerika ma ka moana Pakipika, a me kona poe ukali, na Kapena o na mokuka ua PiliiUelepia a me Takachiho a me ko iaua mau aliimoku, a me ke Kanikela Miils, ke Kouiiaina lupa na, a me na Kanikela o na aupuni e ae, a me ka Elele Kuhina Mana Piha o Hawaii ma Wasinetona, Hon. L. A. Kakina.

O ke anaina ua piha me na wahine haole a me na keouimana ona lahui lehuiehu.

I ka wa ī hoomaka ai o Pereside na Dule e heiuhelu me ka leo moakaka i kana haiolelo, ua malu ke anaina, a ua haka pono aku na maka a me ua pepeiao o ke anaina holookoa e hoolohe pono i na wai meli e kahe mai ana mai ka puuwai mai o ka Peresidena. Aole i ike ia i na au i hala kekahi haiolelo piha naauao a kuhohonu maoli o na munao e like me keia haiolelo malalo iho, a na ka poe noonoo kaulike e kaana pono i na manao ano nui o keia haiolelo: E na Hoa o ka Aha Kuka a me na Elele, na Lala o ka Aha Kimukanawai o 1894 ' I ka wehe ana o ka Alia Kumukanawai, ke noi aku nei au i ko oukou noonoo e nana mai i kekahi mau mea e pili ana i ka hana i kaheaia aku ai oukou e hoakoakoa mai. Mamuli o ka hakalia o ka Hoohui Aina i manaoia mawaena 0 Hawaii a me Amerika Huipuia, ua hoalaia mai ka ninau e pili ana 1 ka hoololi ana ae i ke ano manawa o keia noho ana i mea e loaa ai ke ano kumau o ke Aupuni, a i mea e loaa ai ke kuleana o ka lehulehu ma o na waha olelo la a la-' kou. Ua nana akaheleia keia mea I

ma ka aoao o ka Aha Hooko a me ka Aha. Kuka, ame ka aoao o ka pono o ka lehulehu, a me na koina a pau e pili ana i keia ninau; a oiai ke koi ikaika ia mai nei keia hoololi e ka noonoo naauao o ka lehulehu, ua ike ia no hoi ua kulike keia me ko kakou kulana, a he mea e ulu ai na oihana pono kaulike me ke keakea ole ia.

Mamuli o ka ike ia ana o keia, ua ala hou ka ninau no ke alanui e hiki aku ai i kahi i makemake ia, oia hoi ma ka lawe ana mai i keia kulana e ku nei i kahua e kukulu ai, a i ole ia ma ka hooponopono holookoa ana paha ike Aupuni. 0 ka manao hope ka i hooholoia, mamuli o ka ike ia ana o kahi ia e loaa ai o ka makaukau no ke kukulu ana he Aupuni i kupono i ke ano lahui eku nei. 0 ka ninau e pili ana i ke ano o ka Aha e kahea ia no ka hana ana i Kumukanawai Hou, he mea pohihihi ia; no ka mea, oiai ua makemake ia e loaa pono ka leo o ka lehulehu, ua manao nae ka Aha Hooko me ka Aha Kuka he mea hiki ole ia lakou ke haawi aku iloko o na lima e ae ke koikoi o ka hana i hookau ia mai maluna o lakou maloko o ka olelo Kuahaua e lanuari 17, 1898, a e pili ana hoi i ka pomaikai o keia mua aku o ka aina. Nolaila hoi, ua hooholo ia e waiho aku i ka hana i kekahi Aha hoohui ia mai loko ae o na Aha a elua o ke Aupuni a me na Elele i koho ia.

He mea makehewa paha ia'u ke hoakaka aku ia oukou i ke koikoi o ka hana i haawi ia mai i ka Aha Hana Kumukanawai e hana. Mahope o ka emi wale ana i hope o ke Aupuni noho alii no kekahi manawa, ua haule wale ia mamuli o kona hoao ana e hoohuli i hope na hana holomua, me ka hoopio i na pono me na makemake o ka lahui malalo o na liana hookaumaha o ka mea hookahi.

Na keia hoao ana i hookau mai maluna o kela hapa o ka lahui e ake nei i ka ulu mau o na pono o ka aina i ke kuleana a me ke kauoha e keakea aku i keia mau hana hoi hope; no ka mea, o ka hapa o ka lahui i holomua iloko o na oihana hoomalamalama, aohe o lakou kuleana e ko aku i kekahi hapa iloko o ke ano pouliuli; aole no hoi i loaa i kekahi alii ke kuleana e hoomaka i kekahi hana hoi hope elike me ia me ka hilinai iluna o ke ano palaka a noonoo ole paha o kahi hapa i mea e hiki ai. oka poe iae wale aku i ka hana o ia ano, me ke keakea ole aku, o lakou kā i hoike ae i ko lakou makaukau ole e malama i ko lakou pono iho, a haawi aku ka hana ia hai, i ka poe e ae ana e hana ia no lakou.

Nolaila, o ka poe i ake e malama a e hooholo mua i na pono kivila o ka aina, i ka wa a lakou e lawe mai ai i ka mana iloko o ka wa pilikia e like me ia i olelo ia, aole ia he hana kue i na pono o ka poe e kipi ana i na oihana hooholomua oka aina, ai na pono paha oka poe i hiki ole ke hoomaopopo ike ano o ia kipi ana mamuli o ka noonoo ole a me ka ike ole i ke ano o ke koikoi o ka hewa i hoanaia mai maluna o lakou.

0 ke Aupuni Manawa i kukuluia maluna o ke kahua kahi i hiolo ai ke aupuni nohoalii, ua hooko aku ia i na oihana aupuni a hiki i keia wa, ano hoi ua hiki mai ka wa e hooponopono hou ai ka oihana ki- | vila ma na ano e loaa aku ai i ka I lehulehu ko lakou mau kuleana kupono. 0 ka hana ana i Kumukanawai no ke Aupuni o keia Paeaina i kupono i ke kulana repubalika, ua puni ia me na ninau pohihihi; a i nui ke aloha aina, ka naauao, ka mikiala hana a me ka wiwo ole e pono ai. 0 ka hookomo ana iloko o kekahi kumukanawai a me na kanawai i na manao kalaiaina o ka lahui kumu hookahi me na makemake a me na manao pili hoomana hookahi, he liana oluolu wale no ia ke hoohalikeia me ka lioolala ana o na hana no na lahui i ano like ole ma ke kumu, a i like ole no hoi ma ke ano o na noonoo ana a me na hoomana. Aka, ke manao nei au e loaa ana no ia kakou ka mea i makemakeia ma ka kakou hana, ina e hooiaio ia aku i ka poe e noho ana maloko o ke kanawai kumu he pono kanawai kaulike ko lakou, a me ka oihana hooko naauao, a ke loaa aku no hoi i ka poe i ae ole ia e lawelawe i ke aupuni mamuli o ke kulana e ku nei he manao hilinai i 'ke ano hoopono o ka poe e lawelawe ana i ke aupuni. 0 ka hoao hope o ka hana i hookauia mai maluna o kakou mamuli o ko ka Moiwahine kipi ana i ke kumukanawai, kahi wale no i loaa ai o kona mana, oia no ke kaupaona

ana mai o na noonoo o ka poe e nana mai nei ma ka hiki pono ana ia kakou ke paa i ka mana me ka hana ino ole i ua mana nei, a me ka hookoia o na oihana aupuni no ka pomaikai o ka lehulehu mamuli o ka mana kalai aupuni i kukuluia maluna o ka ike i ka hooko i na hana kalai aupuni.

Oiai o ka hoonoho ana i Kumukanawai kahi e hiki ai ke hooko pono ia na oihana aupuni ma ke ano repubalika, oia ka mea kiekie a oukou e huli ai maloko o ka oukou mau kuka ana, aka nae, o ka raanaomuakekumu hoi ikukuluia ai i aupuni manawa, oia hoi ka hooholo ana i kuikahi hoohui me ka lahui nui a hoaloha maikai e pili kokoke ana ia kakou, ke hai aku nei au me ka mahalo, e pono e ike ia e oukou ma ke ano he kumuhana ano nui ia o ka repubalika hou, e like me ia i hanaia e ke aupuni manawa. Ke paipai aku nei au ia oukou e noonoo iho no ka pono koho balota, he hana ia i haawiia mai e ke aupuni maluna o ka makaainana, a aole hoi ia he pono pilipaa. A he hana ia i hookoia me ka pomaikai 0 ke aupuni e ka poe wale no i makaukau ina ka noonoo no kona mau hooko ano koikoi, e like me ka ike ia ana o na kanaka kino ikaika wale no ke kupono e hele i ke kahua kaua. Ma ke ano o ke ana e ike ia ai ka makaukau ma ka noonoo, ina ia ano wale no e hoapono ia ai ke ana wai-1 wai. Oiai aole i pololei loa ia ana, a he ano kaumaha paha i ke kanaka, aka nae, he kokua ikaika ia i ka imi pololei ana i ka makaukau ma ke ano naauao, he mea ia i ano paakiki ma ka hoopili ana i ka hana. E koi ia ana oukou e noonoo akahele i ka ninau ina he mea pono ke hoohaiki i ka pono koho i na makaainana kupa wale no o Ka Repubalika, oiai oia no ka mea i maa iwaena o na lahui naauao, a oiai hoi aole akaka ka pono o ka haawi ana i keia mana nui i ka poe i kupa ole maanei a e noho ana malalo o ka mana o kekahi aupuni e oiai lakou maanei. E imi oukou me ka naauao o na mana hea la he kupono na ke Kumukanawai e haawi aku i ka Peresidena, i ole e keakea ia na pono kivila o kanaka mainuli o ka nui wale o kona mana, a i ole lioi e lilo ka Peresidena i mea ano ole mamuli o ka uuku loa o kona mana. Eia hou kekahi ninau ano nui a a oukou e kaana ai: He mea pono anei ke ae ia aku ka mea i pau kona manawa noho Pereßidena ana, e holo balota no ke koho hou ana iaia i Peresidena no ke kau e hoea koke mai ana, oiai ua ike ia e hoo' walewale ia ana oia e hoolilo i kona mana Peresidena i mea e koho hou ia ai oia. Oiai ua ike ia, aole holo pon o loa na hana ma keia aina iloko o ka ahaolelo Kaukanawai o ka Hale hookahi, he mea pono ia oukou e kuka no ka pono o ka hoomau ana 1 keia ano ahaolelo, a e kukulu paha i elua Hale Ahaolelo Kaukanawai. 0 na mea ehoomalu ai i ka ahaolelo e palakana oia mai na hana ano kipe a e hoohaahaa ana, e ulu ana iloko o ke Kalaiaina wale no, a e hoea mai ana paha, mai ka poe e imi ana i ko lakou pomaikai ponoi, he mea nui keia a oukou e noonoo ai. Ua haawi aku ka Aha Hooko i ko lakou manawa a me ko lakou noonoo nui i na ninau like ole i ulu ae mamuli o na hana o ka hooponopono hou ana o ke Aupuni maluna o ke kahua Ripubalika. Iloko o keia hana, ua kokua nui ia mai makou e kekahi mau keonimana, a ua ae oluolu lakou e noho pu me makou ma keia kuka ana, a ua hoolilo wale lakou i ko lakou j naauao ma keia hana. | Oiai hoi aole i like loa na manao 0 na mea a pau ma na ninau a pau 1 kuka ia, o na mea i hooholo ia mahope o ia kuka ana, ua hoolala a ua kakau ia, a malia paha e kokua ana keia mea i ka Ahaelele ma kana hana, nolaila eia mai, ina e makemake oukou, ke ae nei au me ke kanalua ole, aia no me ka Aha Elele ka mana e haku i ke Kumukanawai, mamuli o ke Kanawai i hooholo ia no ia mea, aka, ua manao au he mea pono e kokua aku au i ka oukou hana e like me ia i hai ia maluna ae. Ma ka hooko ana o ka oukou hana ma ka hoomoe ana i na kahua 0 ko kakou Aupuni hou, ke kahea nei au ia oukou, mai nana oukou ihope i na manao huhu i ulu iho nei paha, iloko o na mea pili aupuni 1 hana ia, aka, e nanaimua, a e imi i ka pono o ka lehulehu a me ka maluhia o na meaapau l# me ka hoomanao ole i na kuee. Oiai, he meamaikaino ke haalele aku ka manao mua o ke kanaka ma

na mea liilii, i mea e lokahi ai a e holo pono ai na hana o keia ano, ke koi ikaika nei au ia oukou, mai haalele oukou i na manao oiaio ano nui mamuli o ka makau ia hai. Aia maluna o oukou keia hana pookela, a o ka hana a ko oukou mau lima i kukulu ai, na ia hana nō e hoapono mai, a i ole e hoahewa paha ia oukou.

Eia ka manao hope; e ae mai oukou ia'u e hoopuka aku i ka olelo a Wakinekona iloko 0 ka Aha Elele ana i noho ai, oiai lakou e hana ana i ke Kumukanawai 0 Amerika Huipuia. Ia wa, mamuli 0 ka makau 0 na Hoa i ka manao o ka lehulehu e nawaliwali ana ka hana Kumukanawai—a olelo 0 Wakinekona penei: "Ina, i mea e oluolu ai ka lahui, e hooholo kakou i na mea a kakou i apono ole ai, pehea la e hiki ai ia kakou ke hoopale aku i na mea kue i ka ka kou hana? E hookau kakou i hae kahi e akoakoa mai ai ka poe naauao a me ka poe hoopono; a 0 ka hopena aia iloko o ka lima o ke Akua." I ka pau ana o ka haiolelo wehe Ahaelele Hana KumukaiiHwai m«luna ae, ua hookuu ia ke annina a ua hoomalu ia kn .iliaelele ma ke kahea ana mai a kt» Knknuolelo C. T. Rogers o nn Aha Hooko a m<> Kuka I na inon o na lioh, a e ia kn poe i 0 mai i kn ImUmi» hmu inoa: Aha Hooko ~S. li. D »le, Peresi j ' dena; P. M. Hateli, Kuhina o ko iih aina ej J. A. Kmgf, Kuhina Kalniaina; S. M. Di«i in, Kuhiua Whlwai; W. O. S niln, Li>io Kuliina. Huina 5. Aha Kuka.—W. Wilder, II Waterhouse, J. Eui!fleluth, E. D. Tenney, J. F. Morgm, W. F. Ailen, Alexander Youtitf, C-eil Brown, John Nott. J. Ena, E. Suhr, D, P. Smith,J. P. Mendouca. Huina 13.

Na Elele. — A G. M. Rt)berlson, L. C. Ables, J. M. Vivas, A. Fernandez, A. K. Kuuuiakea, D. H. Hitcheock, F. S. Lymana, D. H. Kahaulelio, J. K.mhane, J. W. Kalua, H. P. Baidwin, J. K. losepa f W. F. P(.giif». A. S. Wileoi', G. N. Wilcox, W. H Rice. Huina 16. Ua haulea lei hiki ae, o C. Bolte, C. L. Carter a me Wia. ilomei*. Ua Waiho mni o Mr. J W Kalua he «h'lo hooholo e ltoot anee i ka haluwai a noho hou i ka hora 10 ka kahiaka apopo, no ka mea he la hoowehiwehi iua kupapau keia. Apono ia. Hoopanee. LA lIANA 2. MEĪ 31, 1894. Halawai ka Ahaelele i ka h#ra 10 a. m. Pule o Rev. J Kauhane. Kahea inoa ia na hon, a ua o uuai na mea a pau, koe o C Bolte a me Wm Horner. Noi o Mr. Cecil Brown e koho ia i komite ekolu lala no ka nana aua i na palapala hookohu ona hoa. Hooholo ia. Koho ka noho ia Brown, Suhr ame A S Wilcox. Ua komo ke komite ma kekahl keena e naria ai i na hookohu, a ua hol mai a hoike ua kupono wale no na palapala hookohu ona hoa a pau. Aponoia. Ma ke nol, ua koho ia o Eakiwiu, Ena a mo Ables i komlte waiwai e noonoo ui no na lilo o ka ahaelele. Noi o Ml*. Browu e hoomaka i ke koho ana o na luna o ka ahaelt-le. Ninau o Mr. Wilder ina pahaaoie he mea pono ko hoohiki ia na hoa mamua o ka hele ana aku imua. Lilo ka ahaelele i ka hoopa ipaa a hikl i ka wa i ninau ia ai a upono la ke ano o ka hoohiki aka Loio Kuhina I waiho uiai ai no na hoa, oia hol e hoohiki ana e kokua a kupaa mahope o ke Aup* ni Kuikawa, a e kue loa I ku kukulu hvu ana i | &e aupuni alii. Ma ke noi, ua koho ia o Kalua, Vivas ame Pogue i kouuile e Uii aku ika LunaUan.iwai Kiekie e liele mai e hoohiki i na hoa. Ua ukali aku ke komile i ka Luuakanawai Kiekie, ua komo pu i ka hale a ua hoohiki i oa hoa Koho ka HhaeMe i ko lakou mau luna penei; C T Roger.s t Kakauwlelo; J L Carter, M kai o ka hale; W H Kahumoku, Eiele h me Mah.ma Ilaie; Rev. J Wai.un.u,, Kahuuapule; W L W T ilc.-x, M.iln'h'i.lHo. Ma ke uoi, ua ii<ia t» koho i Kakauolelo Pok«.le. Heluhelu niui ke K,«Uauolelo he olelo hooholo na ka llui Amei'ika i Hoolokahia ia e nv ia aku o Hon. L A Kakina e noho pu tLai iloko o ka Ahaelele ma ke aoo ho;>kuka. līoopaapaa ra ahaeli.le no ka w«i loihi ma ka apono a ii a ke kue ia Kakina no ka minamiun i ka Kaki na mau hookauwa Uiekie no lieia kumuhana. I ka ninau ia ana, ua haule ka oltio hojholo aoie i ae ia Kakina e noho i ka ahaelele. Ma ke noi, ua koho ia o Brown, Kauhane, Smith, Willkoki, Hikik 0 - ki i mau komite haku rula no ka ahaelele. Hoopanee apopo hora 10 a. m.