Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 24, 16 June 1894 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

i Aole o m&kon makemake e lawe I ke koikoi o ea h*la no na manao l hoopuka 1& malalo o fceia poo « tro makou poe mea kakau. I

I Waialua no k& Poina a ke kai he leo ka kai o Ewa e Hoolono-e.

K kuu nupepa Kuokoa. K welina kaua:—K oluolu hoi oe ia'u e kunihi iki ae hoi i kau wahi keena i pr«p.i wahi leaiea iki aku hoi au me ka mea i kapa iaia iho o «Makee Alii a Aloha Aina" o Waialua nei, nona ka manao i hoopuka ia ma na kolamu pooniuku ekolu ma ka aoao «•ha o ka nupepa *<Ka Oiaio" o ka la H o keia mahina, h iloko oia manao 1 ike iho ti au i ko'u inoa e nali maka ia ka ua maukauka no hoi la, kai i» » he pulehu iho a mo'a, alaila, ai ae -i ka puu. Ma ko'u h')<)ijiM(»popo <in:i i ka uaanao maoli o ka mea hoolaha, ua Jike me na keiki o Nuuanu ka pouli pohina uakea c E! auhea oe e "Makee Aiii a Aloha Aina," a'u hoi e ike ole nei i kahi kino uhane kanaka o kuu home oiwi i kapala in* ia inoa a i manao e naio ana, aole oe e nalo, ua ike ia oe e a'u ma ka mea ike a ka haole, no ka mea, o ke poo wale no o ka manu Okalika kai huna iho i ke one, muloo ka. okao no nae ka puapua i ka la. He oiaio, ua hoohiki aku au malalo o keia aupuni e ku nei, e like me kaua kauoha kanawai, ma ka la 2 o Mei i hala, mamuli no o ke alakai a ko'u noonoo a i ike ai he pono. Ua hewa nae paha wau no kuu koho balota ole ana, ina paha wau i koho, makemake loa paha oe ia'u; mahalo au ia oe iua i o hoi pela kou manp.o, aka nae, ua ike Iho au v palu ae ana ko alelo, "no ko'u ake oihann wikiwiki au e hoohiki," hihihil ī uohoika mah'maao* o-o ka moa ia oe, a me he la, e olelo okoa mai ana no o oe ke ake m mea he oihana, aole loa ia anoano iloko 0 ko'a puuwai, oiai, aole au he kanaka nele ia mea he oihana, a nolaila, ke hoihoi aku nei au ia olelo a pili no me oe, a e hoi no ke ino 1 ka x»ea mnnao ino. o ka ain;i, aole ia hemeapiii wale mai no inamuli o ke ake aku a hoopilimeai wale aku no, 1 w.vhi e loaa mai ai a ola iho la ka noho ana, aole loa e loaa pela, e ike ia mai ana oe ke hele aku ma ia alanui, iko iu mai la he puni wale, hoopilimeai wale aole kupono i ka oihana, a ke beopili aku nei au a pili pono ia oe, no ka naea, ke kaiue nei oe ia oc o Makee Aliā a Aloha Aina i mea nou e ike ia mai ai, a ina o ka hoi ae o ke aupuni moi alaila, o kou ake loa, e haawi mai i oihana nau, i uku panai no kou makee alii ole wale, oia maoli no ke kaona kc ike iho me ka hoohewahewa ole ia. O ke kulana kupono a alanui maikal e loaa ai ia mea, oia keia: He Kanaka naauao, manao kuio, a e hoopill ana iaia iho me ke apo o ka oiaio, a kakeo ikaika i ka pono karistiano a kupaa maluna o ia kahua, alaila, o ka oihana he lole wale mai no a pili, me he manu la i paa i ke kepau a ke kanaka kia manu. O ko'u kulana ia la e noho aei; a na ka oihana no e inai mai ia'n i hoa haihai olelo nona, aole ioa i ake ia aku a hoopili wale aku i mea e loaa mai iii, aole loa. Polelei aae oe i hoike ae 'nei he loio au, o kahi oihana pookela ia la iloko o na ia o ko ke kanaka naauao ola ana. Mahaio loa au ia oe i kou hoike ana ae he luna hooko mare au, lilo ole iho la ka'o wahi kenikeui no ka hooiaha ma Ka Oiaio, ua lawa ia no ka ike ia i na wahi a pau. Eia nae, e hoomaopopo pono Iho oe ia oihana laahia, ua kohu paha ia oe, aole pah», aka nae, ia'u wale no ia mea a owau wale no iloko o keia apana i ioaa ia kulana o ka hiiinaiia, a he mana ma ia oihana no keia aupuni; mamao loa aku la oe. He oihana notari lehuiehu ko'u, ke nunui nei ka'u kioe poi. He Oihana Hooiaio Aelike Paahana ko'u, o ka'u ia e inu tl nei. He kahukula Sabati au, a e piha ana he umi makahiki pololei ma ia kulana o ka hilinaiia i ka melama ae nei o lanuari o kn M. H. 1

1890, a na ia knlana i hiu ae ia'u a kau i Kilohaua i kaupoku o llanalei. Aole na na alii, aole no hoi na ke aupuni moi, aka, ma ke ano o ke kanaka a iiie kona kulana hoopono aole e like nae kau e waha palu nel. Aole no he makemakeia ena lii ke kanaka e hana aua i kekalii hana hoohaahaa a hoolapuwale i kona inon, a ina ma ia alanui oe e ku ai a o kou kahua ia e ku ai a hoi ae ke aupuni mol, aole loa no oe e ike ia mai ana a uhf kapa eleele i ko nuku. Ake kakoo hou ae la ko olelo i kuu wiklwiki ika hele i kahi o ka haole wiiiko a nonoi aku e palapaia i ke Kuhina Kalalaina e haawi mai i ua mau oihana ia a'u i kau nui ai; ke hoike loa ae ia oe I kou ano opulepule, a lili oihana maoli, a me he mea maopopo loa la me he mau oihana la e paa ia [ana e oe, a e liio tnai aua ia'u i lili loa ai oe, a nalulu ko opu nanahu ko poo, a hoolaha oe me ke olalau a ike ole i kau mea e hana ai. Ina paha he rula keouimana ke kapa 2ku au ia oe ho hupo, ina la paha ua awiwi ioa au e kapa aku la oe he hupo, aka he rula keonimana ole ia, nolaiia, aolo au e kapa aku iaia ma ia inoa o ke kulana haaliaa.

I ka pupule hea oe i lohe aku ai, rae ia ano hana o ke kulana haahaa loa ka'u e hana ai i loaa mai ia'n ka oihana e like me kau hoolaha ana e kauna koma ia ae la maluna, ao!e loa au i makemake a me ko'u uhane noonoo pono a ke Akua i waiho mai ai o ke ano hana o ke kulana hoohaahaa a hoolapuwale, me ia ano au e hana ai, aole loa. Aka nao, ina e hoomaopopo iho i ke kaona maoli oia olelo au, ua pili pono loa aku no ia ia oe, a ua maa loa paha oe ma ia ano hana, o ka hele maoli aku e noi I wahi oihana i loaa ke ola o ka noho ana, pela maoli ka io o ka mauao ke ike iho, ua like loa no me limu nui, Eia mai ka oiaio, a e loho ko poo kahi i ku ai ko e e i ao, ma ka la 17 o Aperila i hala, ua hiki kino mai i ko'u hale ka haole wiliko au hoi i kapa ai ma ia inoa haahaa, a'u hoi i makemake ole ai, a ke hoike ae nei au i ua keonima la oia o Edgar llalstead keikl a R. Halstead ka ona miliona o Waialua nei, a olelo mai ia oia, oluolu paha oe e lawe i ka hana Agena Hooiaio Palapala a me Hooialo Aelike paahana; olelo aku au laia, he luna Hooiaio no hoi ko kakou no ia mau hana, pane mai kelo, o oe wale no ka makou kanaka i hilinai ai e kupono e lawe ia mau oihana, a ma ko'u noonoo ana, ua hooholo iho la au e haawi aku i ko'u ae. Ma ia manawa mai a hiki ih© la i Mei i pau aku la, ua loaa i o mai ua mau oihana nei, eia nae, ua hookiekie loa ia ae kekahi oihana a he Notari maoli no ka lehulehu. O ia iho la ke ano ]a o ka loaa ana mai 0 na oihana he noho malie wale ia aku no, a na ka manu no e lele mai a pili. E, auhea aku la oe ; ku aku la paha oe i ke a'u, kela ia lele o ka moana, i hewa oo nae i ka leie mua Ika hooulu i ka la ino. Me mea ninau mua mai no paha, nolaila, ke hoihoi aku nei no au i kou manao ino a pili aku no me oe, e hoi no ke ino me ka mea manao ino.

He oiaio kau i kaiue ae ai, ua haule pahu kuu palnpala noi, mamuli no ia o ka mau o ka welawela o na manao o ka poe nana au i hoopau. Aka nae, ua hana ia kela noi mamuli o ke kauoha a kekahi halawai akea I nialama ia e ka poe kuonoono a pau o ka apana, a mailoko ae o na inoa he lehulehu i waiho ia aku na lakou e wao o ko'u inoa kekahi, ua lu helelei la aku na inoa o ae a pau a oiii pulelo mai la ko'u Inoa, mo he ahi kao lele la no Makuaiki. He inoa kakoo ia ko'u e ka poe kuonoono o ka aiua, pehea hoi kou inoa, ke hoole ia mai nei e ka «<lnuwai" o kuu aina. Ua loho hewa loa oe i ka'u i haiolelo ai a hoolaha lalau ma ke nno ua hele oe a kuaki loa. He oiaio, ua haiolelo aku au ma ka luakini o Liliuokalani, a penei ka'u mau liopuna olelo mua. Ke haalele nei au i ko'u noho ana ma ka aina o Aigupita a ke hoi nei au i ka aina o Kanaana kahi e kahe ana ka waiu a mo ka meli, he auo koikoi kela mau hopuna olelo au nae i Ike ole ai i ke ano, a pahu ae la ko olelo he aoao hoohuiaina ko'u, a ua haalele a o hoi ana ka au i Aigupita. Heaha aku ka'u oia aina, nau no paha e hoi hou ilaila e komo ai, o oe no a me losepa pani ku iho no a nonoho pu iho. O ko'u poe hoike no ia haiolelo, oia no ka poe o ke anaina ma ia halawai ana, aole nao o ka halawai i malama ia ma ia la 2 o Sepatemaba 1893, na ka hui aloha aina ia, aole loa. He halawai ia i maiama ia na na hoahanau o ka ekalesia a me na poe e ae e aloha ana no ke alii, aole ia o kahi maa o na malama halawai ana a ia hui aloha aina, aia kona hale halawai mau mawaho iho o kahua o ka halekuai o Aehin pake e haukake pu ai me ka poe ona rama, oia ka'u la I ike. Aole loa au i ike he

hui aloha aina maloko o ka holepule ke hoike nei au i keia, ma ko'u ano owau ke alakai ma la la ilokoo na manawa 4 ekoiu i malama ia o i:t !«, ama ko'u ano kekahi iio hope kaliunapule no E. S. Timote<». No ka haj»a mua o kou inoa n»«kee alii, ua like 110 ia me aioha alii, nolaila, he makee alii a alohu alii waie no oe mawaho oka pou o ko ihu, a maloke aku ua pai ia a pa.i keia mau huapalapala eleele "makee oihana a aloha oihana," ne ka mea aole loa au i ike i kou kino a he nalowale loa aku hoi kou heleheiena I na wa o ke kelkialii Kalanianuole e luakaha ana ma Walalua nei, a makee alii mai la hoi aloha alii mai hoi, he ole loa no ka. Eia iho na inoa o ka poe makee alii oiaia a aloha alii mai ka puuwal mai a ua kuni ia a paa loa iloko o ko lakou umauma, o A. 8. Mahaulu, J. Amara, E. S. Timoteo a meS. H. Kalamakee, a i waena hoi o na wahine, o Sera Kaluhloka, Mr». Timoteo, Mrs. Mahaulu, Mrs. Kalamakee a me Bessie Amara, a mawaho ae o keia aole mea e ae, aka, ua ike nae au i kou makee alii e hoekepue mai ana iloko o O o Laelana a o kahi poe auna aloha alii ihoooukou e nonoho nui mai ana iloko o na O eha makai amena O ekolu mauka. Malia nae palm no ka liilii iho o nei alii i makee ole ia mai ai, aia paha a he alii nui nona ka moku, alaiia, ilaila e makee mai ai, e pipili mai ai, e moe ole mai ai o ka po, pela iho la anei ke ano oia mea he makee alii.

Aole loa pela, he plepiele ia wahi * kahiko, a 1 keia au hoi he ake oihana ia, he ake e loaa mai kahi pono manao ae ke ola. Eia ka olelo ao, o ike i ke alii nui a me ke alli iki, i ke kanaka nui hoi a me ke kanaka iki i ka hanohano a me ka haahaa. A ma keia mau mea a pnu i hoike ia ae la, heaha ka pili mai ia'u o ka hohe wale a me ka ohe luli wale i ka makani a me ka ilio i hoi hou e ai i ka luai, aolo i plll, aka nou aku no ia, a ke hoihoi aku nei au ia mau mekara hoohanohano nou no, a e hoi no ke ino i ka mea manao ino. Aole au i manao e pane aku ia oe a e hoopiha wale i ka nupepa, aka, he makemake ko'u e holke ae i ke akea i ahl nana e hoopau i ke na puu opala waiwai ole. Ke hooki nei au me ko'u puuwai e nape malie nei i ka hauoli, Sol. H. Kalamakee. Waialua, lune 9, 1894.