Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 46, 17 November 1894 — Page 1

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Kamaile
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Buke XXXIII. Helu 46. Honolulu, Poaono, Novemaba 17, 1894 

H. R. Hitchcock. Notori no ka Lehulehu. Apana Hookolokolu Kaapuni Elua, Kaluaaha, Molokai. @

W. r. Kakela, Loio a he Kokua ma ke Kanawai. Luna Hooiaio Palapaia.

A Stone Rosa, Akoni Lolo a ke Kokua  ma ke Kanawai Luna Hooiaio Palapaia

@

Allen & Robinson,

Namaka kuai papa on a ano a pau @@@@@@@

Wilder & Co., (Waila Ma. @@@@@@@

James M. Monsarrat@@He luna hooiaio palapa @

J.T. Waterhouse (Walakahauki)

Halek@ai o na ole Nani Panio! Lokahao NaLako Hana MAhiko, @ Alanui Moi wahine, Honolulu 2896-q

E. M. Nakuina, @ o na ala liilii me na Pono @@ no ka Apana o Honolulu. Notari o ka lehulehu. lana haawi palapala ao o mare. @

Kula Kaiakamahine Kamehameha.

@@@@@@@

Poakahi, Dekemaba 19, 1894 @@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

Hoolhaha a ka lunahoopono waiwai

Ua hookohe pono ia mai ka mea @@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

Kuai a ka ilamuku.

Man@@ o ka mana i loaa @@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@

17 O Novemaba, 1894

@@@@@@@@@@@@@@@@

E.C. Hitchcock

Paikau o na koa aupuni

Malalo oka Mahina Ronane ma ka Po a ka Poakahi nei me ka Ulammahiebie nui.

O kekahi o na paikau hookahakaha nui o ka bataliona koa klai o ka Ripubalika Hawaii, ua malamaia imua o ka Uniona Kuea ma ka po Poakahiho nei, Novemba 12, Malalo o ke konana o ka mahina m@ ka ulumahiehie nui. Ua hoihei a eleu ua alilkoa a me na koa ma keia hoike akea ana o ko ke aupuni mau kiai naue ole i ko lakou makuakane ma kela po. Ua hele nui ae na makaikai i helu ia maluna aku o ke tausani, a ua paipai pinepine ia na bana o ia po, a ke pii mau nei ka meamaalea lawelawe mea kaua o ka ke aupuni mau kiai.

            O col. J. H. Fishe, oia ko ke aupuni aliikoa kiekie i kela wa, ke pani mahope o ko Col. J. H. Soper waiho ana, a oia no ka lua o na aliikoa mana mai ka la 17 poina ole mai o Ianuari 1843. He mea i puka mai ka Kaleponi mau puali koa mai, a i ike nui ia ma ko Kapalakiko mahele koa. Ua komo kino oia iloko o ka haunaele a Dennis Kearney ma Kapalakiko, a oia kekahi o na kanaka mua loa i hiki kino ao me kana pu rafela i ka wa i haunaele ai muanel. Ua loaa i ke koronela na ike o ke ano alakai ana a mamuli o ka hana mau i eo ai iaia kona kula na e paa nei i keia wa. He kunu ao paikau akamai a he kipu rafela pelolei. Ke kapa ia nei oia ka makuakane o na koa pualu ma Hawaii nei. Oia no k amea mua nana i halihali i ka palapala heopii i ka Ahakuka Malu e ae ia mai e kukulu I Pualikoa Raifela in a Honolulu. Ke kakoo ia nei kona aoao o Mekia George McLeoad a me Kapena J. W. Pratt.

 

            O Mekia McLeod, ola kekahi o na kanaka koa kanaka makua o Hawaii. Ua like no ola me kona poo ke Coronela, mai Kapalakiko kona wahi i hele mai ai. Noko pu no laua o ka pualikoa o ka mokuaian o Kalep@@nui. He koa papaana a he unakemake io hana.

O Kapena Pratt, ka Akukana o ka Mahele koa, i Oakland Kaleponi kona wahi i kono mua ia i ke koa he imikumamaha aku nei makahiki i hale.

            Ua heike ia i kela po ao@nei ka ike kana kihakahaka e ke Komopaai F, Malalo o ka paikau ana o Lutanela Ladwigs a ua ku maoli i ka eleu na hooke ana a ia Kumopani ma na ike i no ia.

            Mamua aku nei he paewaewa ka @@@@@@@@,  uku i kela wa, ua pii ae ka maamaaiea a ua palamimo ka hookuu ana o na paone he mea la hookahi ka haule ana i ka wa e kahea la aku ai, a pela ma kekahi mau mea e kahea ia aku ai.

Halawai Kuikawa

            E hala wai kuikawa ana ka Ahahui Euanello Mokupuni o Hawaii, ma ka luakini a Kohala Akau, ke hiki aku i ka la 29 o Novemaba nei, hora 10 o ke kahiaka, a ke kono ia nei ka kahu a me @ne na elele o keia ahahui, e hiki kino ae ma kahi a ma ka manawa i hoike ia maluna. O keia kahea, ua kakau inoa ia e Rev. S. W. Kekuewa, kahu o ka Ekalesia o Kohala Akau.

Makahiki Hookelakela Kanaka Kaulana.

            Mailoko mai o na kanaka kaulana i lohe ia ko lakou mau inoa ma ke ao naauao, e like la me Aberahama Linekona, Pohakuhauoli, Tennyson, Darwin, Oliver Wendell Holmes a me Robert C. Winthrop, ua hanau wale ia no lakou i ka mahahiki 1800. Eia nae, mai keia heluna mai o lakou, he elua wale no e ola nei, ola o Pahakuhauoli a me Winthrop. Nolaila ua haaheo ka makahiki 1809 no ka hanau ia ana maloko o ia makahiki he pee keiki nana i hoohanohano a hooi ae i na hoomanao ana o ia makahiki nui e na kanaka kaulana.

Uku o na Pahana Enelani.

            Ma ka papahelu hoike helu i hoopuka ia ae e ko Enelani Komisina puahana i ike ia iho ai ma na apana aina mahiai ia ma ka averiga ana, aia ma ka $3.35 o ka hebedoma hookahi, a ma kekahi mau wahi lehulehu, ua hoihoi ia na hora hana ma umikumalua o ka la. O keia mau paahana, e noho ana lakou ma na pupupu hale a e ola ana ma ka ai ana i na lau ai la a me kahi io pipi i hookahi manawa i ka hebedoma. O keia mau kumu,a ole i ma nao ia no ka loaa mai o na koho balota no ke kalepa hoonoa date mawaena o na poe mahiai a me na paahana o Amerika Huipuia.

Manawa no ka Mahelehele.

            Me he mea la o Lionel Wolata Rokekaila wale ana no paha, ka hanau mua loa a Haku Rokekaila, ka mea naauao a maamaalea, no ka mea aohe keikikane hookahi a Baroa Rekekaila i kupono e lawe ae i kahi o kona makuakane iloko o ka hui. O na keikikane a ka Rokekaila ma Parisa he mau keiki omali a nawaliwali wale nae uo laua o na kino a me ka noonoo, o ke kumu o keia, no ko lakou mare iho no i ko lakou mau pilikoko ponoi loa i mea e paa ai ka waiwai iloko o ka ohana ponoi aole hoi e pahee aku i waho, a i pulama loa ia ai na mea hana  o ka hana o ka h@@@@ malama d@la elima poo mai ka ike ia ana mai e waiho aka. O ka nui o ka waiwai o keia hale hana nui, ua kuhola aia maluna aku o ka $2,000,000,000.

He Pohaku Daimana Nui

            Ua loaa aku i ka la 30 o Iune, 1893, ma na lua mineminerala o Jagerstein, Copy Colony, Aferica, ia Edward Jorgansen he pohaku daimana nui a ka launa ole ma ke ao nei, nona ke kaumaha he 2,051 mau garama. He pohaku o ka wai mua, a ua kau ia kona waiwai io aia ma ka elima miliona ($,000,000) dala. Ua ooahikihiki k@ikawa o na poe nana i halihali a hooiliia maluna o ka mokukaua e lawe i Ladana, a e waiho ia maloko o ka banako o Enelani kahi maluhia i manao ia ai. He waiwai nui keia phaku daimana no ke aupuni.  

Ka Lahui Hauoli Loa o ka Honua Nei.

            Ke ae nei na mea a pau, o ka lahui hauoli loa ma ka honua holookoa a puni ke ao nei, oia no ka lahui o Farani. ua hauoli lakou oiai ua oluolu ka noho ana, no ka mea o ka hapanui loa o lakou aia ke noho nei maloko e ko lakou mau home ponoi iho. Aole i oi aku mamua o ke 39 hapa haneri o lakou e noho ana ma na wahi hoolimalima. Nolaila o lakou io ka lahui i lako pono i kahi e noho ponoi ai ka oiwi. Oiai he 33,000,000 wale no ko lakou heluna, eia nae he 9,000,00 o lakou heluna, eia nae he 9,000,000 o lakou mau hale nohe. Ma keia e ike ia iho ai, no kela a me keia 4 a me 2 hapa 9 kanaka, he hookahi hale noho no lakou, a oia ke kumu koikoi o ke lakou hoomakaulii. Ma Amerika i ka 1890, he 5 a me 45 hapa haneri mau kino kanaka oloko o ka hale hookahi; i ka 1850, aia ma ka 5 a me 95 hapa haneri kino kanaka o ka hale hookahi, a eia nae ua oi loa aku ka pili o ko na kanaka imua o ko Amerika. Ma ka averiga, aia he 187 kanaka Farani i ka mile kuea hookahi i ko Amerika Huipuia 21 kanaka wale no, a ma ka Atelanika Akau, he 107 kanaka i ka mile kuea hookahi. Ma Amerika Huipuia i ka 1890, he 47 a me 5 hapaumi o na mahinaai a me na hale a pau i on a ia e na poe e noho ana, a o ke 52 a me 5 hapaumi i koe @ noho ana lakou he mau hoaaina a ma ka hoolimalima aku. No na home ma na kulanakauhale a me na kauhale Amerika, he 622 hapa haneri he mau hale hoolimalima ko lakou.

Hoopau ia Mai ka Hana

            Ua hoopau ia ke kapena makai kau li@ C. Klemme mai kona puali makai mai ma ka auina la Poaono aku nei i hala e ka Ilamoku, mamuli o kekahi maa kumu kupono lehulehu e hiki ole ai ke hoomanawanui hou aku e hoopaa iaia ma ka o@hana, a o kona lutanela mamua i lawelawe pu iho nei i ka hana, oia ka mea e pani nei ma kona wahi ne ka manawa a loaa ke paai. I ka wa e noho kapena ana o Mr.Klemme, ua nui ka nema ia ma kekahi mau mea, a ma ka imihala ia mai. He @@@@@ paha kehai, a he hakuepa wale iho kekahi. Akama ka loaa ana o na kumu hope mai nei i maopopo loa ka hewa, nolaila ua lawe ia ka hana mai kona lima mai a hookuu ia aku la oia e hele.

Makemake mau Mokukaua

            I keia wa e kaua nei o Kina a me Iapana, ua makemake loa laua pakahi e loaa hou ia laua on a mau mokukaua. Nolaila, ua hoouna aku laua i ko laua mau agena i na hui kalepa nui o Ladana, e kuai i mau mokukaua.

            Ua hoouna kau ko Kina mau agena i na hoonieniele kuai i na inokukaua o Kile, a o Iapana hoi i ko ke aupuni O Venezuela mau mokukaua. Eia nae ka mea i lohe ia mai, ua hoole loa kela mau aupani Repubalika o Amerika Hema i ke kuai mai i ko laua mau mokukaua, i na aupuni e nonoke nei i ke kaua.

Mai ka Aina Lepo Manu mai.

            Ua hoi mai ka mokupea "Planter" a ku i Honolulu nei i ke awakea Poakahi iho nei, iloko o na la he 23 mai Mokupuni Lepo Manu mai Laysan. Ua hoohikihiki mai oia me ka piha lepo manu a hoihoi pu mai la hoi i ke Kiaaina Freeth, he luna hana haole iho o Selema a noe na Iapana limahana he kaualima. Ua hookoe ia aku la e noho kiai i ka mokupuni, a e nana i na pono o ka Hui Hoomomona Lepo he Iapana o Otto ka inoa, ka wahine a me elua mau Iapana e ae. Mailoko mai o na Iapana e ae. Mailoko mai o na Iapana e ae. Mailoko mai o na Iapana i hoi mai nei, he mau poe onawaliwali kekahi. Ua pau ke kau hana, a ua hoihoi ia mai na paahana e uku ia a hookuu aku.

He Kauhoa Wikani e Hoopii

            Ua kauoha aku nei ka Moiwahine Kahu Aupuni Christiana o Sepania i na Luna o ke Aupuni, e hoopii kanawai aku i na luna nui a me na on a nupepa o na nupepa hoi nana i hoolaha ua hookekena oia i ka Moi opio e komo iloko o ka Hui Malu. Ua wela ia ka inaina o ka makuahine o ka moi no keia mau hana a na nupepa, a nolaila oia e koi nei i na lima hooko o ke aupuni, e hopu aku i na hakuepa a hakiikii iho ia lakou malolo o ke kanawai o ke aupuni alii. Aka o ka hopena o keia kauoha a ka makuahine kahu aupuni, aole i lohe ia mai ka hooko ana, eia nae he mea kanalua ole paha ka hooko io ia. E akahele no nae ka makuahine o hanini ka inika a ka mea pai, alaila pau paeke pu i ka eleele o ka inika pai.

Hoi i Iapana no ka Hakaka

            Ua hiki ae i Kapalakiko ma Okatoba 22, ma ke alanui e hoi ai i Iapana, na luna aupuni aliikoa o na Keena Kubina Iapana ma Sana Peteroboro a me Parissa, oia o Mekia Tchichi o kahi hope. Ma ka laua olelo, ua kahea ia aku laua o hoi i ka home no keia kaua o Iapana me Kina. Aole o laua wale, aka ua pau loa me na aliikoa a pau i hoonoho ia ma na keena k@hina Iapana o Eurepa. Wahi a ka laua kamailio nei, ua hoike o Rusia a me Farani i ko laua menemene no Iapana ma kela kaua ana me Kina.

            Ua kalokalo ia na pule wahi a Kusunose, maloko o na luakini o Sana Peteroboro no ko Iapana lanakila, a no kapena Sakomoto hoi, ke aliimoku nana e noho hookele ana i ka mokukaua Iapana Akagi i haule make ai ma ke kaua o muliwai Ialu. O ka hooho ana o na wa manao, no Iapana wale no, aka o na luna aupuai nae, aohe puai leo.

            Wahi hoi a Mekia Tchichi o ke keena kuhina Iapana ma Farani, mamua o kona haalele ana ia Parisa, ua hoikeike ia kau oia imua o Peresidena Casimir Perier, a ua i mai oia i kona aloha no Iapana. Ma na wahi a pau mawaena o ka lahui Farani, oia manao hookahi e like me ko ka Peresidena.

            O ke kumu e kahea ia nei e hoi a on aliikoa i hoonoho ia ma na keena kuhina Iapana o Europa, no ko lakou maamaaiea ike kaua ma kekahi mau anuu, a noiaila lakou i makemake ia ai no na kulana ano nui. Ke pau nei lakou i ka hoi me ka makemake a ake nui loa i ke kaua no Iapana.

-Ka Makaikiu-

Leone Aka.

-:A O:-

Ka Opio Puuwailiona.

- : A O KA : -

Hopo ole Nana i Kuekaa na Hana Pohihihi a ka Poe Haihai Kanawai.

--

Nona hoi na maka ooi i like me ka U@ila,--a me na lala wikani kohu kila mageneki.

Mokuna I.

----

Ia wa, ua huli koke ae la oia, a ninau koke aku la i ke kakauolelo o ka Hotele ma kana olelo ponoi, (Beritania) heaha la ka mea hou o ia kakahiaka, a ia wa ua pane mai la ke kakauolelo me ka maopopo lea a nao ke ano keaonimana: "E Mr.Keonimana, he mea hou kaumaha loa ko keia kakahiaka, oia hoi, ua loaa aku ke kino o kekahi keonimana Pelekane opio, ua make loa maloko o kona keena moe, a o kana wahine hoi, aohe ike ia."

            Owai ka inoa o kela keonimana?"wahi a ka ianei ninau.

"Ka Haku Ela Bairama!"

I kela wa, ua hiki hou ole iaia nei ke pane hou aku, a ua pahola koke ae la ka haikea ma kona mau papalina, a no ia mea, ua puiwa koke ke kanaka kakauolelo o ka hotele, a ninau koke aku la oia ina paha ua mai ia oia, a i ole, heaha la; aole i pane koke mai ka opio malihini (Kale) aka, ua ku oia pela no aneane elua minute, a ia wa ua hoike aku ia oia i na mea, ua hoihoi aku la keia ma kona keena noho, a mamuli o ka hoike ana aku a ua kupakako la, ua hoea mai la ka ilamuku nui o ke kulanakauhale imua o ke kaikaina i hoehaeha ia, a ne ia pu, ua haele aku la keia me ia no kai i noho ai o kona kaikuaana, a i kona ike ana aku i ke kino make o kona mua, ua hiki ole iaia ke kaohi mai i kona mau waimaka. Aohe paha he pokii i hoehaeha nui ia e like ia me keia, ka hoonele ia a me ka hapukula o na waiwai mai ko lakou mau kupuna mai, a me keia ano e koke ana o kona hanau mua ka mea ana a me koona muli iho i aloha nui loa ia. He mea oiaio, i ka wa i mare ia ai o ko laua hanau mua me kela wahine, aole no ia i lilo i mea maikai i ko laua manao, a ua oi no ke laua makemake e noho lakou e like me ia, a hiki i ka wa e loaa ai he wahine i maikai like i ko lakou manao.

            He mau minute pokole mahope iho o kona hoohanini ana i kona mau waimaka, ua huli koke ae la oia a kauoha aku la i ka Ilamuku e hoomaka koke ia ka huli ia ana o kela wahine. Ua hoakaka mai la nae ka @@@muku, ua hana mua ia o ia kela mea, a ua hoike ia ka lohe ma na wahi a pau o ka aina i na makai e hopu mai i ke kino o na wahine la ke ike ia, me ka hoouna ia ana o kona mau kii hooleleaka ma ia wahi.

            I ko Kale Bairama lohe ana i kela mau hoakaka a ka ila muku, ua haawi aku la ola i kana mau hoomaikai iaia. I kela wa, ua hooholo iho ia oia e noho ne oia maloko o keia hale, kahi hoi e waiho ana o ke kino kupapau o kona mua i poino. Ua kahea koke ia ke koronela a me na kauka, a mahope o ko lakou noho ana e kuekaa akahele ua hiki ole ke maopopo heaha ia ko kumu i make ai o ka haku opio. Ua nana hoi ke kauka me ka haawi ana i kona mau ike a pau, aka, ua hiki ole ke hoomaopopo ia, koe wale no ua loaa na hoohuoi ana mamuli o ka holo malu honua wale ana no o kela wahine, a malaila wale no ka mea i ma@@@@@ i na kolohe kela wahine. 

            Ua lilo no hei keia mea i mea n@na nui loa ia ma na wahi a pau a ua okalakala ae na makikiu me ka manao e hiki ana paha ia lakou ke noii a loaa ke kumu o kela hana limakoko a puuwai eleele.

            Ua koi aku ka ila muku i ka opio malihiui, he mea maikai ole nona ka noho ana maloko o keia hale, a mea pono no e hoi oia no ka hotele aka, aole he ae iki mai o ka opio.

            Ia wa, ua hoolimalima koke ae la oia i kauwa lawelawe nona, a e noho pu hoi me la maloko o ua hale la, Kahi hoi a kona mua i noho ai a hiki i ka loohia ana o keia popilikia. Ua hoonoho pu ia he makai ilaila no ke kiai ana i ke kino o ka mea make a hiki i ka wa e hoolewa ia ai o ua mea make la.

            Ua kauoha ae la no o Kale Bairama e hoihoi ana no oia i ke kino lepo o kona hanau mua no Enelani ko lakou one hanau.

            Me ka hookaulua ole, ua telegarapa koke aku la oia i kona pokii. Keoni Bairama e noho la ma ka aina oiwi, me ka hoike aku iaia i keia lono kaumaha.

Ua pane mai ia hoi ke kaikaina me ka walohia a me ka kaumaha a me ke ao pu mai i kona mua, he mea pono e maka@la loa oia iaia iho oiai ua maopopo koke no iaia ua make ko laua hanau mea mamuli o na hana lokoino a ka wahine, a me kekahi mea paha e kokua ana iaia, a nola ila, aole e nele kona hooikaika e make pu keia kane opio ana, i lanakila loa kana @@@@ kuko lapuwale.

            Mokuna II

            I ka hoea ana i ka hora 2 o ka wanaao, ua uhi mai la ka hiamoe ma na lihilihi maka o ka opio Kale, a ua lilo aku la oia i ka hiamoe kulipolipo. O kana wahi kauwa hoi, ua ehi no oia e hiamoe maloko o kehai keena kaawale e aku. Koe wale no he hookahi mea e ala ana maloko o ke keena ku@@@au, oia hoi ka makai kiai.

            Ua ike ole ia ke komo ana mai o kekahi kanaka kino poupou, me ka umiumi eleele loloa, a ina kona lima he waho holowaa uuku. Me a nihi malie loa oia i komo mai ai ma ka puka aniani o ke keena e moe ana o ka opi malihini, a oiai aia no ka opio iluna o kekahi noho pulu kahi i noho ai, me ke kulou ana o kona poo iluna o ke pakaukau, ua maalahi loa ka hana a keia powa. Nihi hele mai la ke kanaka ano e me na kaina wawae mama a hoea ma ka hope o ka nho a Kale e hiamoe ana, ua wehe koko ae la oia i kekahi kuikele lahilahi mailoko ae o ka holewaa, a me ia kui, ua hou aku la oia i ua kui ia mahope o ke poo ma kahi e pale ai o ka puniu me ka ai, oia paha kahi i kapa ia o ka hono. Me ka palamimo loa keia hana ana, aole loa he leo i pu a ae, aole hoi he oni i ike ia, aka, me ka malie wale no, ua pau koke ae la ka nape ana a ka hanu o ka mea hiamoe, a haikea koke ae la kona helehelena, lalau iho a ua kanaka la i kekahi ilima o ka mea hiamoe, a haha iho ia ma kahi o ka pana, a ma la wa ua mino aka iho la oia, me he mea la, ua hookoia kona makemake. Onou pono aku la oia i na kai la a komo loa iloko, a nalewale mai ka ike@aku a ka maka. Ia wa, ua huli ae la oia a oili aku la ma kahi no ana i komo mai ai, a nalo aku la oia iloko o ka aaki a ka pou@l.

                        I ke kani ana o ka hora 5 o ka wanaao, ua ala ae la ke kanaka kauwa a hoomakaumakau koke iho la i pola kope no kona halu, e like no me ka mea i maa mau i na kauwa. Ia wa na lawe mai la oia iloko o ke keena moe o kona haku. I kona ike ana mai i kona haku e moe ana no, ua hele mai la oia e hoala, aka, i lawa no a pa kona lima i ka poohi wi o kona kau opio, ua hikilele keke oia i kona hoomaopopo ana iho ua oolea oia, a i kona nana pono ana iho me ka hoomaopopo lea ma ka helehelena o ka opio, ua ike iho la oia na make kahiko oia, a ua hele a anuanu ke kino holookoa. He hoopuiwa ino loa keia i ka noonoo o k kauwa, a ua hiki koke ole iaia ke kahe ae, oiai ua eehia kona kino holookoa, aka i ke akakuu ana iho o kona eehia, ua kahe koke aku ia ola i ke kiai me ka leo haalulu.

                                                Aole i pau.