Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 19, 11 May 1895 — Page 2

Page PDF (1.81 MB)

This text was transcribed by:  Leimomi Morgan
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA.

 

            Ua hookohuia o Mr. Harry T. Mills i keia la i Notari no ka Lehuiehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu o ko Hawaii Paeaina.

            J. A, KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Apr. 29, 1835.         2514-3

 

            Ua hookohoia o Mr. William Kamanoha i keia la i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Kealakekua, Apana o Kona Hema, Mokupuni o Hawaii, ma kahi o S. Kekumano i make.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Aperila 29, 1895.    2544-3

 

HOOLAHA PA AUPUNI.

 

            I KULIKE ai me na hooko ana o ka Pauku 1 Mokuna XXXV o na Kanawai 1868, ua hoololi au i keia la i kahi e ku ai o ka Pa Aupuni ma Hauula, a i ka aina i ona ia e David Kekoa Kaapu, a i ike ia o Haleaha, ma ka aoao mauka o ke Alanui Aupuni e holo ana i Punaluu, Apana o Koolauloa, Mokupuni o Oahu.

            I kulike ai me na hooko ana o ka Pauku 2 Mokuna XXXV o na Kanawai o 1838, ua hookohu aku au i keia la ia David Kekoa Kaapu, i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni maluna ae, ma kahi o J. Wahinemaikai i hoopauia.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Mei, 7, 1895.

            2545-3

 

Kuai o ka Aina Aupuni ma Mokuleia. Waialua, Oahu.

 

            Ma ka Poalua. Iune 4, 1895, hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko e kuai ia aku ai ma ke kudala akea ka aina aupuni ma Mokuleia, Waialua, Oahu, nona ka ili he 220 mau oka, oi iki aku a emi mai paha.

            Kumukuai Kiekie:       He $450.

            E haawiia aku ka aina ma Okatoba 21, 1835.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, April 30, 1895.        2544-3

 

Kuai o ka Hoolimalima o ka Hale Maluna o ka Halepaikau Kahiko ma Alanui Moiwahine Honolulu, Oahu.

 

            Ma ka Poakahi, Iune 17, 1895, hora 12 awakea ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko e kuai ia akuai ma ke kudala akea ka Hoolimalima o ka Hale Maluna o ka Hale paika@. Kahiko ma Alanui Moiwahine, Honolulu, Oahu.

            Manawa:         He 3 makahiki hoolimalima.

            Koho Kiekie @ Loomaka ai:  He $200 no ka makahiki @ hookaa mua ia no ka hapalua makahiki.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Apr. 30, 1895.

            2544-3

 

Kuai o ka Aina Aupuni ma Alanui Prospect Ihona Hema o ka Puu o Puowaina Honolulu, Oahu.

 

            Ma ka Poaha, Mei 30, hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko e kuai ia aku ai ma ke kudala akea ka pa aina Aupuni ma Alanui Prospect Ihona Hema o ka puu o Puowaina, Honolulu, Oahu, nona ka ili he 12156 kapuai kuea, oi iki aku a emi iki mai paha.

            Kumukuai Kiekie e koho aku ai, he $150.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Apr. 24, 1895.

            2543-3

 

Kuai o ka Aina Aupuni ma Kamananui, Waialua, Oahu.

 

            Ma ka Poaha, Mei 30, hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko e kuai ia aku ai ma ke kudala akea kaaina aupuni olowi ma Kamananui Waialua, Oahu, nona ka ili he 12.30 mau eka, aku a emi iki mai paha.

            Kumukuai Kiekie e koho aku ai, he $61.50.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Apr. 20, 1895

            2543-3

 

            AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA

 

            Eha o ko Hawaii Paeaina.  Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o Kalawa w. o Puumoi, Hilo, Hawaii, i make kauoha ole.

            Ma ka waiho a me ka heluhelu ana i ka palapala uoi a D. K. Kauhi k. kaua kane o oleloana o Kalawa w. o Puumoi, Hilo, Hawaii, ua make kauoha ole ma Puumoi, Hilo, i ka la 16 o Iune, 1891, me ka waiho iho he waiwai ma Hawaii nei e pono e hooponoponoia, a e noi ana e hoopu@aia ona palapala kahu malama ia D. K. Kauhi no ke kino a me ka waiwai o na keiki oo ole a ua Kalawa la.

            Ke kauoha ia nei o ka POALUA, la 4 o IUNE, 1896, oia ka la i kohoia no ka hoolohe ana i ua palapala hoopi@ la ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha ma Hilo, Hawaii, a ma ia manawa a ma ia wahi e hele mai ai ua poe a pau i pili a e hoike ina he kumu io ka lakou e ae ole ia ai ua noi la.

            Kakauia ma Hilo. Aperila 29, 189@.

            Na ka Aha:

            DANIEL PORTER,

            Kakauolelo.

            2545-3

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA

 

            Ekahi o ko Hawaii Paeaina.  Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o S. KEKUMANO o Napoopoo, Kona Hema, Hawaii, i make kauoha ole.

            Ma ka waiho a me ka heluhelu ana i ka palapala hoopii a S. Lui Kekumano o Honolulu Oahu, e olelo ana o S. Kekumano o Napoopoo, Kona Hema, Hawaii, ua make kauoha ole ma Napoopoo i ka la 2 o Aperila, 1@5, a e noi ana e hoopukaia na palapala lunahooponopono waiwai iaia, i waiho ia mai e S. Lui Kekumano.

            Ke kauoha ia nei o ka Poalima, la 31 o Mei A. D. 18@5, oia ka la i kohoia no ka hoolohe ana i ua palapala hoopii @a ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha ma Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi e hele mai ai na poe a pau i pili a e hoike ina he kumu io ka lakou e ae ole ia ai ua noi la.

            Kakauia ma Honolulu, Aperila 30, 18@3.

            Na ka Aha.

            CHARLES F. PETERSON, Kakauolelo

            2344-@

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA

 

            Ekahi o ko Hawaii Paeaina. Ma ka Aha Hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o THOMAS KEEFE o Honolulu i make.

            No ka mea, ma ka la 30 o Aperila A. D. 18@5, ua waiho ia mai i keia Aha kekahi palapala i oleloia oia no ka palapala kauoha hope loa a Thomas Keefe i make a me ka palapala hoopii e noi ana e hoopukaia na palapala lunahooponopono waiwai ia Cecile Brown i waiho ia mai e ua Cecil Brown la.

            Ke kauoha ia nei, o ka Poakahi, la 3 o Iune A. D. 1895, hora 10 A. M. o ia la, ma ke Keena Hookolokolo o ua Aha la ma Aliiolani Hale, Honolulu, oia kahi a me ka manaw@ i ko@o ia no ka hooiaio ana i na palapala kauoha la a e hoolohe ia ai ua palapala noi la, a ma ia manawa a me ia wahi e hele mai ai ka poe a pau i pili e kue i ua palapala kauoha la a me ka hoopuka ana i ka palapala lunahooponopono waiwai.

            Hanaia ma Honolulu, April 30, 1895.

            Na ka Aha,

            GEORGE LUCAS, Kakauolelo,

            2533-@

 

NUPEPA KUOKOA

 

ME

 

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

 

o ka Makahiki $2.00

No Eono Mahina         1.00

 

Kuike ka Rula

 

HOOPUKAIA E KA

 

PUKA 1          2          3          4          5          6

ANA.  Pule     Pule     Pule     Pule     Pule     Pule

 

Iniha..  $1.50   $2.00   $2.50   $3.00   $3.50   $4.00

2 Iniha..           2.00     2.75     3.50     4.00     4.50     5.00

3 Iniha..           2.50     3.50     4.50     5.00     5.50     6.00

4 Iniha..           3.00     4.00     5.00     6.00     6.75     7.50

5 Iniha..           3.50     4.75     6.00     7.00     8.00     9.00

6 Iniha..           4.00     5.50     7.00     8.00     9.00     10.00

 

            O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.

 

HAWAIIAN GAZETTE CO.

 

GEO. H. PARIS, Luna Nui.

J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

N@ Honolulu, Oahu, Lakou a pau.

 

POAONO,      MEI 11, 1895.

 

Ke Noke mai nei i ke Noi.

 

            O ke noi awiwi ana mai nei i ka Repubalika o kekahi poe pio kalaiaina i kipaku ia ai ma ka aina aku nei o Hawaii nei no ko lakou komo pu ana iloko o ke kaua kipi o Ianuari i hala, he hoike anei ia no ke oni paa ole o ka Repubalika a me kona hilinai ole ia?  Oiai, he poe anee alii wale no lakou e noi mai nei, nolaila he hoike ana ia i ko lakou hilinai maluna o ke aupuni a me ko Hawaii nei pomaikai ma keia mua aku.  Aole hoi lakou i holo ae malalo o ka malumalu o ka noho ana a lakou i kuko ai e hoihoi hou ia ae ana ka lakou kumu hinu, aka ua ike lakou o ke alanui wale no e hiki hou ai i Hawaii ma o ke aupuni la i iki puni ia mui e ke ao nei a puni, oia ka Repubalika Kumukanawai.

 

Kiai kaiko ia na kai.

 

            Ua noonoo iho nei ke Aupuni a ua hooholo e hoao i ka hoolimalima i kekahi mokuahi no ka holoholo ana e kiai mua na kai o keia mau mokupuni a e hakilo i ka poe hoopae malu mai i na lako kaua a me na opiuma a me na hoolaha no hoi e hoaka ia mai nei, eia he huakai o ka poe ohumu ino i kukulu ia ma na aina e no ka hoolako ia lakou me na mea kaua e holo mai i Hawaii nei e kaua ai i ke aupuni.  Nolaila, ua hoopaa ia ka mokuahi "Lehua" o ka Hui Mokuahi  o Waila, oia ka mokuahi nana e lawelawe i ka oihana kaiko ma keia mau kai, a o ka hapanui o ka manawa ma ka poai ana ia Oahu nei.  Ma ka la inehinei i manaoia ai, oia ka la e hoomaka ia ai ia hana.

 

Enelani Hoeaea ia Hawaii:

 

            Ua waiho ae nei ke Kanikela nui o Beritania ma Honolulu nei i ke Kuhina o ko na aina e o ka Repubalika o Hawaii no ka hana pili i ka lahui oiwi o A M Hewitt, T B Walker a me W. H. Rickard, no ka mea o lakou a pau iloko o ka wa i hoala ia iho nei ke kaua kipi a na anee alii, ua komo kino pu lakou iloko o na hoolaha ana e hookahuli i ke aupuni a ua manao lakou he mau kanaka Beritania lakou a nolaila i hoopii ai i ke aupuni makuahine e komo mai e malama i ko lakou mau pono.  Ua hoole mai nei ke Kuhina o ko na aina e ia Mr. Hewitt aohe kupono o kana koi, a ia T. B. Walker a me W. H. Rickard, ua manao ua kuhina la o ko na aina e o Beritania nui aole he mau kupa Hawaii laua.  Ua pane ke H@hina Hatch aia no keia mea ke noonoo ia nei e ka aha hooko, a o ka manao a ke Kuhina o ko na aina e o Enelani i o@u mai nei, aole i ae ia e ia aha.

            He mau holo palapala kilo aupuni aku koe o ko kakou keena o ko na aina e me ko Enelani no keia manao o ke Kuhina Beritania e olelo nei, he mau Beritania no ka keia mau haole elua i hoohiki kupa Hawaii a e noho ana ma Hawaii, oia hoi he elua lahui o keia mau haole i hoohiki kupa Hawaii a e noho ana ma Hawaii, a he elua lahui o keia mau haole i na wa a pau e noho a e lawelawe oihana ana malalo o ke aupuni Hawaii i like loa ko laua mau pono me ko na kanaka hanau o Hawaii.

            Ke manao nei makou he kumu maikai ka Hawaii nei e hoopaapaa ai me Beritania ma keia ninau, a e puhili ana no ia Hawaii.

 

Koho Balota Kuikawa.

 

            Ma ke koho balota kuikawa i malamaia e ka Apana Koho Lunamakaainana Eha i ka la 6 o Mei, i pani oo ka makaloa i hoohakahaka ia ma ka make ana o Charles L. Carter, no koho ia o Alexander G. M. Robertson, Hope Loio Kuhina.  A oiai oia hookahi wale no ka moho holo, aole he hoa holo paonioni, nolaila na lilo ole i mea e anoi nui ia ai ke koho balota ana, a ua kakaikahi loa ka poe i hele mai e hookomo i ko lakou balota ma ia la.  O ka nui o na balota i hookomo ia ma na mahele a pau ehiku, he 128, aka no ka hemahema a me ka hawawa o kekahi poe i ke kaha ana i ko lakou mau balota, ua kiola ia he 17 mau balota a ua koe mai he 111 balota oiaio kupono, penei:      Mahele Ekahi, 14; Mahele Elua, 20; Mahele Ekolu, 9; Mahele Eha, 22, Mahele Elima, 13; Mahele Eono, 32; Mahele Ehiku, 1.  Huina nui, 111.

            E hoomanao ia, o ka nui o ka poe kupono i koho balota lunamakaainana wale no ma keia Apana Eha, he 349, aka ina e hui ia me ka poe kupono i ke koho Senatoa he 852, alaila he 1,201 pau loa ko keia apana.

 

Huli ia ka leta Auwana a Gresham.

 

            Mamuli o ke noi a Kuhina Wilils, ua kauoha iho nei ke Aupuni i ka buro Oihana Leta e huli i ke kumu o ka hoouna lalau ia ana o ka palapala noi a Kuhina Gresham i ke Aupuni Hawaii e kauoha aku ia Kuhina Kakina e hoi mai.  Ua ninaninau ia na poe a pau i pili i ka oihana leta no keia mea, a ua maopopo aole i hoouna ia mai kela palapala i Honolulu nei, aka ua hoouna pololei ia ae no mai Kapalakiko a hiki i Iapana ma ka mokuahi holo pololei loa ae no malaila, aole ma kekahi o na mokuahi i ku mai i Honolulu nei.  Ma keia ae la, e ike ia iho ai, aole wahi hawa @iki e kau mai ai maluna o ka Oihana Leta o Hawaii nei.

 

Hale Paahao Lewa o Maui.

 

            Ua lohe mai makou, malalo o ka hooponopono ana a ka Makai Nui o na Hono a Piilani i keia wa, ua kapiliia he hale paahao maluna o na kaa huila nui e kauo ia ai e na lio ma kela a me keia wahi e makemake ia ai na paahao no ka hoohana ana ma na alanui.  Ua kapili ia he mau keena maluna o ke kaa no na paahao ewalu e lawa ai ka moe ana a me ke keena no na kiai a me ka hookele kaa.  Ua hiki ke hoomoe ia na paahao a me na kiai iluna o o ke kaa mai na wahi mamao aku a e apa loa ai ka hoihoi ana mai a lawe hou aku i na paahao ma na wahi i makemake ia ai ko lakou mau hoohana ia ana i kela a me keia la.  Ua paa keia mau kaa i ke kapiliia, a ke hoomaa ia nei ka lawe ana e hoohana a me ka malama ana i na paahao maloko o keia mau halepaahao niniu a na huila.  Eo no ia Maui.

 

Ka Papa Lapaau Lepera.

 

            Ua halawai iho nei na kauka eono o ka Papa Lapaau Lepera i ke ahiahi o ka la 7 o Mei, a ua hoohalikelike manao.  O kela mau mai lepera he umikumamalua i hoihoi ia mai ai mai Molokai a e noho mai nei ma Kalihi no ka makemake ia e hoao i ka lapaau maoli ana, ua haawiia he elua mai na kela a me keia kauka pakahi o lakou e lapaau ai ma ka halemai no.  E malama ia ana he moolelo pololei o ka lapaau ana a me ka hopena e ike ia aku ana o kela a me keia mai, alaila, hoike aku i ka Papa Ola i kela a me keia hebedoma e halawai ai.

 

Ka Puali Pahiohe Lahui.

 

            He la maka kanaka nui no ka uapo mokuahi Oceanica ma Ainahou ka auina la Poakolu iho nei, ma o ka nui la o na makamaka haole e hoi ana, a i hui pu ia hoi e ka huakai a ka Puali Pahiole Lahui e holo ana i Kapalakiko maluna o ka mokuahi "Australia" e hoi ana ia la, na lakou na wahine, na ohana, na makamaka a me na hoaloha i hele nui ae e ike a e haawi i na aloha hope, no ka mea e hele ana lakou i ka aina malihini e imi ai i wahi koalaala o ke ola ana, oiai ua haalele lakou i ka lakou ai ponoi no na makahiki elua a oi i hala.

            Ke hele la lakou i ka aina lewa malalo o na lilo o ka poe haole ma Kapalakiko, a e noho ana malaila malalo o ka lilo o ia poe.  Aka, o ko lakou wahi ola aia no ia ma ko lakou hoo@pau aku ma ka lakou hana i maamaalea he puhiohe.  Ina e hahai ia ana lakou e ka pomaikai, a e nui ana ko lakou wahi e kono ia mai ai e puhiohe, alaila e loaa wahi dala ana lakou ke hoi mai, ke koe iho mahope o ka lawe ia ana o na lilo.

            O ka loihi o ka manawa e hele ai, he hookahi malama, aka ina e ki@ia mai e hele aku ma kekahi mau wahi, maila o pahee aku a mahuahua mai na pomaikai o ka huli hoi ana mai.  O ko makou makemake e hoi mai lakou me na ola maikai a me ke koele o ko lakou mau ekeeke.

 

Hoopauia ka Aelike.

 

            O kela haole o A. Feek i hana aelike ai me ka Hui Alahao o Oahu a me Aina, no ka hoomoe ana i ke alahao mai Honouliuli aku a hiki i Waianae, ua hoopau ia, mamuli o ko ka mea hana aelike Feek, hoopii mau ia no ka hiki ole e uku i ka poe hana malalo ona, a e hiki ole ai ke hoomau ia aku pela ma ko lakou helu.  O ka hoopihapiha a me ka hoiliwai ana i ke alanui kahi e hoomoe iho ai ka hao, ua aneane loa e pau pono a hiki i Waianae.  A o na hao, eia ma kahi o ka hana ia e ahu nei.  Eonou ia aku ana ka hoomoe ana ahiki i Waianae e ka Hui.  Ua hoi aku o Mr. Feek a me kona mau kokua hana maluna o ka mokuahi Australia o ka Poakolu nei, no ko lakou wahi.

 

Paikau Koa Bataliona.

 

            Ma ka po Poakolu iho nei, ua malama ia he paikau o na komapani a pau o ka Bataliona Koa Kiai Lahui o ka Repubalika ma ka Uniona Kuea.

            I ka akoakoa ana o na komapani ma ke kuea, ua uwai ia ae ke Komapani D a ma ka aoao ma o mai o waena o ka laina koa, mahope o ka lawe ia ana mai o ka hae Hawaii e keia komopani mai ka Hale Mana Hooko mai.  Ua puka mai la o Mrs. Dole mahope mai o ke Komopani D i ukaliia e ka Peresidena, Akukana Generala Sopa a me Mekia Potter, ma ka misiona makana i ka hae Hawaii i ka bataliona koa.

            A i ka makana ana mai i ka hae, ua hoopuka mai la o Mrs. Dole i keia mau huaolelo:  "E Kolonela Fisher a me na keonimana o na Koa Kiai Lahui o Hawaii---Ke lawe nei au i ka oluolu o ka haawi ana aku ia oukou i keia po i keia hae, i mea hoomanao no ka oukou mau hookauwa ana waiwai nui loa iloko o ko kakou wahi kaua hope iho nei.  A ke manao nei au e lawe aku ana keia mahele koa a hiki i ka wa e pani ia iho ai e na Hoku a me na kahakahana."

            Ua pane aku o Col. J. H. Fisher, me na huaolelo kupono ma ka aoao aku o ka mahele koa, a e hooia aku ana o ko ka puali koa iini aia no ia no ka hanohano o ka Repubalika.  Ina no ka make, e pale no makou me ko makou mau ola.  A e pahola pu aku ana no hoi oia i na lede e ae o Honolulu nei na lakou na hana maikai he nui i na wa i hala, oia mau mea a pau, ua pakui mai ia i ka hoihoi o na koa.

            O ka makana, he hae Hawaii lole silika no ia i humu maiau ia me ka noeau.  A o ka laau, he koa i hoonani ia me he poo pua kea la.

            Pau keia mau hana makana, alaila ua kai hoopaikau ia aku ka bataliona ma na alanui me keia hae e pulelo ana a hiki i ka hoopau ia ana.

 

Hookohu Generala Hou ia o W. H. Dimond.

 

            Ua hooholo o Kiaaina Budd o Kaleponi e hookohu hou aku ia Mekia Generala William Henry Dimond ma ke kulana Alihikaua o na Koa Kiai Lahui o Kaleponi.  O ka hookohu hou ia ana o Generala Dimond i Alihikaua no ko ka mokuaina o Kaleponi mau pualikoa, e apono lokahi ia ana ia e na koa o ka mokuaina, no ka mea aohe aliikoa oi aku o ka makemake ia iloko o ka oihana kea e like me ia.  Ua loihi ko Generala Dimond kamaaina i ke ola ana o ka oihana koa, a no na makahiki he umikumamalima kona pilipaa ana me na koa kia@ lahui o Kaleponi, oiai ua hookohu mua ia oia e Kiaaina Perkins ma ia wahi.

            I ka hoomaka ana o ke kaua kipi mawaena o ka Akau a me ka Hema o Amerika Huipuia, a me ka hoomaopopoia ana he kaua hookahuli aupuni maoli, ua hoala ae o Generala Dimond ma Honolulu i pualikoa kaua lio kuokoa e holo ai i Amerika Huipuia, oiai oia ma Hawaii nei no kahi i kaukau poi ai, no ka mea o Hawaii nei no kona onehanau.  Aka mamuli o ko Peresidena Li@ekona hoole ana mamuli o na hihia lahui e ala mai ana, ua haalele pu ia ka holo ana o ka puali kaua lio, aka ua holo kino aku no o Generala Dimond i Amerika Huipuia a haawi maoli aku i kona hookauwa ana malalo o ke aupuni o ka Akau.  Ua hoolako oia iaia iho me na leta mai ka moi a me na kuhina lehulehu e ae i ke aupuni mokupuni, a nolaila ua hookohu koke aku ka Peresidena iaia i kokua akukana generala, me ka inoa kapena.  Ua hoonohoia oia ma Beaufort, Karolina Hema, kahi ona i noho ai a hiki i ka pau ana o ke kaua huliamahi.

            Ua haawi aku ka Peresidena i k@ Komisina e noho paa iloko o ka pualiko@ kuma@, eia nae ua hool@ oia a hoi mai i Hawaii nei.  Lawelawe hana kalepa maanei he mau makahiki, alaila ua holo aku oia i Kapalakiko a noho malalo o kekahi hui kalepa nui o ia kulanakauhale, a hala he mau makahiki, lilo maoli i lala no ka @ui a hiki i keia wa.

 

Na Ouli o ka Manawa.

 

            Pouli hakumakuma ka lewaluna a kaumaha na eheu o na poai o ke kulanakauhale nei me na lono lauahea a o@ enemi o ka maluhia iloko o na la i hala koke ae nei mahope, a p@luluhi iho la na hiona inea o ka hopena uluku maluna o kekahi poe i ulupuni ia me na manaoio no ua mau lono nei a ka @oono@ awahua.  Ua akamai a ua piha no i ka maalea ka imi ana i ke alanui e hiki ai ke hookoia na makemake o ka poe e ake nei e hookuia a hoomokuahana i ke Aupuni Repubalika o Hawaii, a ua hoomaopopoia aku la kekahi o na alahele i hoohanaia.

            Ua ike ia aku aku la he elua o na olohe laweolelo hoouluku i kekahi la o ka pule i hala maloko o kekahi wahi kuono ma alanui Maunakea, a ua lohe pu ia aku no hoi ka laua mau olelo.  E kamailio ana laua me na leo hanehane, a e ke ano nui, oia no ka olelo ana aku o kekahi i keia mau huaolelo:

            Pane aku nei o A---:    "E; auhea oe, he nuhou nui kamahao ka ʻ u no keia la maikai, he nuhou, e noho hou ana kakou i kiekie a e hehihehi iho ai kakou i na kani a i o keia poe e noho mai nei iluna o ke aupuni."

            Puana mai la o M---, me ka leo pihoihoi:        "O ko ʻ u lohe mahui ana mai la no ia, eia nae, aohe i maopopo pono; a o oe paha hoi kai lohe pono?"

            Pane hou o A---:          "Ae; mai kahi pololei mai la o ka hana i lawe ia mai la ia ʻ u, na N---, ka lunahoomalu o kakou i hoike mai la ia ʻ u, a eia ka mea pololei.  Ua hui ae nei o Kakina me Dole a ua kuka malu iho nei a ua hooholo o ka hana pono wale no oia ka hoihoi hou ia Liliuokalani @na o ka nohoalii, a i ole ia o Kaiulani ke hoonoho aku ma ia wahi, no ka mea, ua ike laua he nawaliwali ke kulana o ke aupuni, a ua makau ia kakou.  Ua wai ho aku nei laua i keia kumuhana imua o ka Aha Kuhina, me ka hoike aku aia na pualikoa o uka nei a me ka manuwa ma ko laua aoao, a ua makaukau e hookoia ka hana i ka hora 12 awakea o ka la apopo Poaha, a i ka hora 6 o keia ahiahi e hookuu ia mai ai na pio e noho mai nei .iloko o ka halepaahao.  I ka lohe ana aku nei o ka Aha Kuhina i keia mea, ua piha lakou i ke kahaha a me ka huhu ia Kakina ma, a ua nui ko lakou makau me ka weliweli no kakou, a nolaila, ua hoole lakou a ua waiho nui aku nei i ko lakou mau hookohu, a ua pau lakou a aia ka Paresidena ke wae mai la i Aha Kuhina hou, a o Kakina ke Kuhina nui.  O keia mau mea a pau ua hana ia mai nei me ka malu loa, o lohe ka poe Repubalika hoala ae i haunaele, a nolaila, e hana ia ana me ka malu loa.  Ua kauoha paa mai nei ko kakou poo oia o N---, e hele koke aku e huli i na lala Komite Ahailono o kakou, a e hoike aku, eia ke kauoha:---e hele awiwi aku mawaena o na kanaka a e hoike aku i keia mau mea a pau me ka malu loa, e noho makaukau lakou no ka hoailona, oia hoi he elua pukuniahi e ki ia ana i ka manawa hookahi mai luna ae o ka manuwa, a o ka manawa ia e komo ai kakou a pau i na aahu keokeo, a e akoakoa ae na mea a pau ma ka pa alii no ka hoike aku i ka hauoli me na hoohiwahiwa aku ia Liliuokalani a me na mahalo aku ia Dole me Kakina.  A i ka po ana iho he kai kukui lamalama nui ka kakou."

            Pane o M---: "Aohe manawa no ka ulolohi, e au kaua a e wiki a e hooko aku i ka hana."

            A o ko laua hele aku la no ia ma na alahele like ole e imi ana i na hoa komite lawe olelo wahahee a hakuepa o lakou.  Aole i liuliu ua ike ia aku la ka nui manu o ua auna nei e holoke ana i o a ianei, a i uka a i kai, me na helehelena i hele a piha hauoli, e kuku ana kahi poe ma na huina alanui e liki ana me ka haanui imua o ka poe hoolohe, a he manawa pokole, ua hala loa aku la ka lono ma na kuaaina, a o na leo e wa ia ana ia manawa---"e hoihoi hou ia ana o Liliuokalani iluna o ka nohoalii e Dole me Kakina; a e hookuu ia mai ana na pio!"  Ua pihoihoi loa kekahi poe lehulehu i puni a manaoio i keia mau lono, a i hoomanao ole i na olelo ao oiaio e hoike mau ia aku nei, a ua makaukau na apuwa a me na poopuaa no ka molia a mohai aku a alana ae; a ua komo e aku la no kahi poe iloko o na kulaia, aole hiki ke huna iho e like me ke kauoha a ke poo o na @ hailono oia hoi o N---, aka, ua hoike e ia ae la no i ke akea.  O na olohe iho, ua paa mau ko lakou manawa i ka lakou hana i maa mau o ka oloio ma ua kauhale e kalekale a e liki hoonuinui ai e luai i na anoano maalea o ke kue aupuni me ko lakou mau maka paweo.

            I keia manawa e uluaoa nei na lono lauahea mawaena o kahi poe, ua ku nana mai la no kekahi po@i lehulehu me na manao kanalua, me ke kali aku o ke koho hilinai wale aku i na olelo lalau a kela poe.  O lakou ka poe i loaa na noonooo maikai mamuli o na mea i hooiaio ia aku ia lakou:  a o kekahi poe aku hoi, ua pii na manaolani a ua ulu na kuko no ka loaa o ka mana a o ka hauna iho la no ia e kamakeloa i ka poe i enemi ia a i lili makona ia.

            He mea ku i ka minamina a he kaniuhu maoli no ke hoomaopopo iho i keia haawina, aka, pehea la e hiki ai ke pale ae.  Eia keia poe ke hana nei i na mea a pau e mau ai ka manaolana kuhihewa o kekahi poe, a ke hooia mau mai nei ka nupepa "Makaainana" ma ke ano he wahaolelo no ka poe kue i ke Aupuni Repubalika a he ko@ hoi no ka poai hoolaha manaolani kahua ole.  He mau hana hoohoka a hoonaikola wale no keia i ka poe i hilinai aku i ka lakou mau kalekale; a ma keia wahi la e ka makamaka a hoaoiwi e heluhelu a e kuka pu nei me keia mau huaolelo---o oe anei kekahi o ka poe i hilinai, ale aku la i kela mau kalahea hoala manaolana kahua ole?  O oe anei kekahi o na hoakanaka i paakiki e noho enemi a hoole hoi me ke kue i keia aupuni e ku nei mamuli o ka punihei i na haaliki kaena a kela poe makaula olalau?  He manaolana keia aole oe iloko o ia auna, aka, ina o oe kekahi, alaila nou ka minamina ia, oiai, ua hoohoka ia kou mau manaolana; a e hoolilo i keia hoohokaia ana ou i kumu ao ia oe, a e apo me ka hilinai i ka mea oiaio, a oia keia:

            Ua kamoe ia ke kahua, ua hoonoho ia ka pohaku kihi, a ua ku iluna o ke kulana onipaa ke Aupuni Repubalika o Hawaii, a o kekahi mau koo ikaika e kakoo nei iaia ma kona alahele holomua me ke kue loa i ka hoihoi ana ae i ke kulana aupuni kahiko i make loa, oia no kona Peresidena mua loa o Sanford B. Dole a me kona Kuhina Elele mua loa i na aina e L. A. Kakina.  Ua paa ke Aupuni Repubalika o Hawaii, aole loa @ hiki ke kulai ia kona onipaa, a aohe hopohopo nona.

            Eia oia k@ neo nei imua, a aole loa e hiki ke keakea ia a ke kaohi ia.

            Ua ike a ua maopopo lea i kela poe kue a enemi i ke aupuni keia mea, a ua nui a manuunuu ko lakou lili.  Ua makemake lakou e hoouluku i ka nohona o ka lahui me ka manao kuhihewa he kumu hoopilikia ia i ke aupuni.  Aole o lakou makemake a he lili loa hoi i ke komo mai o na kanaka Hawaii malalo o ka mana maluhia o ke aupuni aka, o ka noho kue a hoole ia mana maluhia ko lakou makemake, me ka manao, he kumu ia e noho pilihua mau ai ka poe ia lakou ka lawelawe a hookele ana i ke aupuni.  A i kumu e hookoia ai keia mau makemake o lakou, ua ohumuhumu a ua kukakuka a haku lakou i na olelo wahahee he nui wale o ke ano e manaoio ai ka lahui aia no he manawa e kokoke mai nei e ku hou ai ke Aupuni Moi, a mamuli o ia manaoio e hoomau ai lakou @ ke kue a hoole hoi i ka noho kuka ana malalo o ke Aupuni Repubalika a e nana aku hoi i ka poe a pau e kakoo ana i ua aupuni la ma ke ano he poe enemi ino loa no lakou.  Aole hana e ae a keia poe malalo iho o ka la, o ka hooikaika wale no i na manawa a pau e hooko ia keia mau makemake a me keia mau kuko kue maluhia o lakou ma ka poe la e hilinai aku ana i ka lakou mau olelo. 

            O keia e ka makamaka ka mea oiaio, a me he la, ke lawe ae @e a nana pono iho, e ike a hoomaopopo koke ana no oe o ka mea pololei ia e hoike ia aku nei.  E nana iho--- Heaha na mea i ikeia a i hoea ae no ka hoola mai i ka oiaio o kela mau olelo hakuepa?  Aole loa kekahi lihi mahui a hiona o ka oiaio iloko o kela mau olelo haanui a pau.  A hiki mai i keia la, eia no ke Aupuni Repubalika ke ku nei maluna o kona kahua onipaa, a ke holomua nei no kona mau keehina wawae malu na o na hookuikui , na kuee a me na ohumuhumu laweolelo hoouluku a na enemi; a o ka mea oi loa aku, ke ulu mau nei kona ikaika i kela a me keia la.

 

Na Ikeoleia ka Eo o ka Paani mua o 1895.

 

            Ma ka hora 3:30 auina la Poaono i hala, i hoau mua ia ai ke Kau Kinipopo o 1895, ma ke kahua mau o Makiki e na puali Hoku a me Ikeoleia.  O na poe paani o loko o keia puali, o na lae oo paani no a keia anaina i maa ai, a koe paha kekahi mau mea hou, aka he kamaaina no nae ma keia hana.

            Aole po i ulumahiehie loa ka poe makaikai oloko o ka Halau i hiki ae, aka ua ahona no nae no ka hoomaka ana o ka paani mua o ke kau.

            Ma ke aumeume ana i ka pual@ mua e komo ai i ka hahau pop@, ua lilo mua i ka puali Hoku a o Ikeoleia hoi mawaho.

            I ka iho ana iho o ka Hoku i ke kome ana i kinohi, aohe wahi puni iki a pau wale i ka lilo.  O Ikeoleia hoi, he hookahi puni a lilo.  Hoi hou iho o Hoku i ke komo ana elua, aohe no he puni a pau wale i ka lilo.  Komo aku o Ikeoleia, he 4 puni ka loaa a pau nui i ka lilo.  I ke komo ekolu ana, lo@a ia Hoku 2 puni, a he a@ hoi o Ikeoleia.  I ka ha o ke kome ana, aohe puni a Hoku, a he @ puni a Ikeoleia.  Komo ana elima, ua p@a mai la ka Hoku he 3 puni a me ok@ loa o Ikeoleia.  I ke komo ana eono, he mau hua kaka ka na puali a elua.  Komo a@a ehiku oia hua kaka nae ana no a elua.  Komo ana ewalu, loaa ia Hoku he 1 puni a he neo hoi ka Ikeoleia.  I kela wa, pai-a-pai ae la na puni a laua.  I ke komo ana hope loa, ua lilo ka iloku me kahi puni ole, a ua loaa hoi ia Ikeoleia @ puni, a oia no hoi ka puni i eo ai ia ia ka paani mua loa o keia kau, a noke ae la na poe p@i mahope o Ikeoleia i ka pa ʻ ipa ʻ i a me ka olioli, oiai hoi ka poe i haule iho la e hokahoka ana.

            I ka hapa mua o ke komo ana ehiku o ka Hoku, ua nui ka hoopaapaa a me ka hoohalahala o ka poe oloko o ka Hoku i ka hooholo ana a ka lunakanawai Henry Kaia ua lilo o Hart ma ka pahu elua me ka olelo he paewaena a he piliwai paha ma ka olelo kamaaina, a ua kokoke maoli e hoopau ia ka paani ana, a i ole ia uhaehae la paha o Kaia.  Eia nae, i ka ninaninau pono ana o ka lunakanawai Whitney mahope mai o ka mea hahau popo i na mea e hoopaapaa ia ana, ua apono aku la oia i ka olelo hooholo a Kaia i haawi ai, a pela iho la i oki pu ai ke kai aohe i pii loa i ka pohuehue.

            O na puali e paani ana i keia auina la ola o Kamehameha a me Hoku.  Aole e ole ana ka piha ia e ka poe makaikai.

 

Ua Hala o Rev. D. Puhi.

 

            Ma ka hora 7 paha o ka la 8 o Mei, ua hala o Rev. D. Puhi, kekahi kahunapule kahiko o keia Paeaina.  O Haneoo i Hana kona wahi noho.

            No ke koho ia ana i haiolelo, ua hoi mai oia i Kaupo a noho pu me ka mea kakau, he 10 ko ʻ u mau makahiki ia manawa a he 30 kona, nolaila, ua piha he 80 o kona mau makahiki.  He oihana kahunapule kana oihana a kuu aku la ka luhi.

            Ua noho loihi oia i ka Ekalesia o Kipahulu, a no ka nawaliwali, ua waiho aku oia a ua hoi mai i Pauoa ae nei e noho pu ai me na keiki a me na moopuna a hala wale aku la.

            Na kana hunona i hoomakaukau i na mea e pono ai kono kino lepo. a haalele iho, au aku keia no ka Ipuka Gula no ka imi ana i ke ola no ka ohana, oia kekahi o na keiki Puhiohe Lahui.

            Ua loihi na la, ua piha nae me na popilikia.  Pomaikai ka mea make iloko o ka Haku.

            J. P. IWA,

            Kana Keiki-hanai.

            Auwaiolimu, Mei 9, 1895.

 

Halepai Hawaiian Gazette.

 

            O keia ka Halepai Nupepa Alakai o ke Kulanakauhale o Honolulu nei.  Ua lako i na Uha Kepau o na ano a pau a ka makemake e ui ae ai.

            Eia ma keia Halepai e pai ia nei ka Nupepa KUOKOA, a me Nupepa HAWAIIAN GAZETE PACIFIC COMMERCIAL ADVERTISER CHURCH CHRONICLE  a me PLANTERS MONTHLY.

 

            Ua hiki loa i keia Halepai ke pai aku i na pepa nunui hoolaha alanui, na buke, na bila kikoo, na bila hookaa, na palapala poloai ahaaina a me na hana e ae a pau o ka oihana pai.

            Eia maloko o keia Halepai he Keena Humuhumu Buke, kahi e humu ia ai na Buke, na pepa a me na mea a pau i pili i ka humuhumu ana i na palapala.  He oluolu ke kuka ana a he emi kupono na auhau.

           

Keena Hana, Helu 318 Alanui Kalepa, Honolulu i ka Hale@luna.

2531-@