Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 20, 18 May 1895 — Page 1

Page PDF (1.51 MB)

This text was transcribed by:  Ululani Victor
This work is dedicated to:  Samuel M. Kamakau

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAE AINA I HUIIA.

BUKE XXXIV.         HELU 20.       HONOLULU, POAONO, MEI 18, 1895.    NA HELU A PAU, 2546

 

Hoolaha Loio.

 

H. R. HITCHCOCK,

Notari no ka Lehulehu.

Apana Hookolokolo Kaapuni Elua,

Kaluaaha, Molokai.

2514-tf

 

W. R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

ANTONE ROSA,

(AKONI.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

Keena Hana ma Alanui Kaahumanu.

2370--

 

ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU

            E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka.

2395-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

396-q

 

JAMES M. MONSARRAT,

(MAUNAKEA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

            Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Ka@pa.  2370

 

OLELO HOOLAHA.

            O na poe lawelawe hana ole a pau me ka Hui Hanai Hipa o Humuula, ke papa loa ia aku nei lakou aole e hele maluna o na alanui a ala liilii o na aina e noho ma@a ia nei e ua Hui la ke loa a ole ka ae ia mamua.

            O na ilio e loaa aku ana maluna o ka aina, e pepehiia no; aole loa e ae ia ka ho'apua ana ma alanui.

            HUMUULA SHEEP STATION COMPANY,

            Kalaieha, Apr. 20, 1895.         2544-1y

 

PAPA!  PAPA

AIA MA KAHI O

Lewers & Cooke

(LUI MA)

Ma ke kahua hema o Alanui Papu me Moi.

E LOAA NO NA

PAPA NOUAIKI

O kela a me keia ano,

Na Pani Puka, na Puka aniani, na Olepelepe, na Pou, na O'a, na Papa Hele, na Papu Ku, me na Papa Moe he nui loa

NV PILI HALE O NA ANO A PAU

A me na

WAI HOOHINUHINU NANI

O na ano a pau loa.

 

Na Balaki o na Ano he Nui Wa

            Ke hai ia aku nei oukou e na makamaka a apu, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e ili ana ma ka laua oihana no ka

Uku Haahaa Loa,

E like me ka mea e holo ana mawaena o Laua a me ka Mea Kuai.

Hele Mai e Wae no Oukou Iho.

2396-q

 

HE MOOLELO WALOHIA

NO NA UI

Makua Ole Elua

LA FOSA,

Ka Makona,

A ME

Pia Fosa,

KA MEA I PIHA I KE ALOHA.

 

DE WODISE,

Ka Naita Puuwai Piha Hamama a me ka Olu Waipahe.

 

MOKUNA X.

KE KUHINA O NA MAKAI

            "Ua lawe ia aku oia -- na ka hoa paio o ka Makuisa, wahi a ka pane me ka leo uu a na ia mea i hooulu ae i na manao hoohuoi iloko o ke kauna, a ninau mai la oia me ka hikiwawe, me ka nana pono ana aku i ke kakauolelo me ka manao hopohopo.

            "Owai ka inoa o ke kanaka i kue aku i ka Makuisa.  Owai ia?"

            "Oia no ka Naita Mauri de Wodise," wahi a ka pane a ke kakauolelo me ka piha makau.

            "O ke keiki a ka hoahanau o kuu wahine?  O kuu keiki hoi?" i pane aku ai ke Hauna iloko o ke pahaohao nui a holo ae la ke anu maeele maluna ona i kona manawa i lohe ai i ka mea e pili ana no kana keiki ka mea ana i aloha kupouli ai, a o ka mea hoi ana i koho wale ai he kanaka i piha me ka hanohano, i aa e hele e hana i kela mau hana hoohaunaele ana hoi i manao ai he anaina ona.

            Mahope iho o kekahi mau minute o ka noonoo ana, huli ae la oia a imua o ke kakauolelo, iaia hoi e nana ana i kona haku me na helehelena kaumaha, a pane mai la ke Kauna iloko o ka leo nahenahe me ka oluolu i loaa ole i kekahi kanaka.

            "Ke kala ia aku nei oe no kela mau olelo au i olelo mai ai me ka uu."

            Kunou aku la ke kakauolelo a huli mai la oia me ka manao no ka hele ana aku, aka ua paa koke ia mai la oia e ke Kauna.

            "No keia mua aku ea, e hoomanao o ka pono ke hanaia."

            O ka leo o ka haku i keia manawa, he oolea a me ke koikoi aole hoi e like me mamua aku nei ka nahenahe a me ka oluolu.

            "Ua hiki anei ia oe ke hooiaio mai oia no ka Naita De Wodise?"

            "Ua hiki loa.  Eia ia makou ka inoa o na poe a pau malaila -- o na lede a me na keonimana."

            "Keia mau keonimana," wahi a De Linire iloko o ka leo i piha i ka huhu, "e pono e hoomaopopo ia o keia mau anaina hoohaunaele ona, ke papa loa ia aku nei aole e hana hou ia.  Aole waiwai o ka loaa ana ia lakou kela mau inoa hanohano, ua hoohaahaa lakou i ko lakou kulana iho; a o keia poe lede e pono e haawiia ka lakou wahi i makemake ai mawaena o Salapetire (he halepaahao) a me ka haalele ana iho i keia wahi no ka manawa hope loa."

            "Ua makemake anei oe e kuu haku e hookomo ia iloko o ka buke o na mea huna o na makai na mea i hana ia ma keia kahua?"

            "Iloko o ka buke o na mea huna o na makai," i ninau aku ai ke kauna iloko o ke pahaohao nui no ka mea akahi no oia a lohe i kekahi mea e pili ana no ia ano mea.

            "Ke malama io ia nei anei ia mea?" wahi hou a ke Kauna.

            "Pela ka mea oiaio, e kuu haku," wahi a ke kakauolelo me ka pahaohao no ka ike ole ana o kona haku no ia mea.  "Ka mea huna a me ka moolelo piha o kela a me keia ohana kiekie o loko nei o Farani e loaa no malaila.  O ka hai wale mai no kau i ka inoa, a iloko o elima minute, o kela buke holookoa, e komo no iloko o kou mau lima."

            Ku iho la ke Kauna a noonoo iho la me na manao kupouli no kekahi mau minute.  Ina o na olelo a ke kakauolelo a he oiaio, alaila e loaa ana ia'u he manawa e ike ai i kekahi mea a'u e makemake loa nei e ike.  I keia manawa ua hiki iaia me ka hooluhi ole aku ia hai no ia mea a o na mea huna a kana wahine i huna loa ai mai iaia aku me ka ike ole ia iloko o na makahiki he lehulehu, ua nahaha a ua ahuwale iaia i keia manawa.  A na kona kulana i hoike mai iaia ia mea a nui ole kona mau hoolilo ana, a iloko o ia manawa komo mai la na manao ano e iloko o kona noonoo.  Ua hoapono iho la oia i keia mau hoike a no keia kulana i loaa iaia ua hiki iaia ke hana i kana mea i makemake ai, aka, nona iho, pehea la oia e hoohana ai?  A i ka panina hope loa, hooholo iho la oia iloko o kona noonoo, e hoohana oia i kela buke a hiki i ka piha ana, a ma keia mua aku i kona manawa e maopopo loa aku ai i ke ano o na mea a pau, alaila noonoo aku no ia mea.

            "Ina o ka moolelo o ka hale o De Wodise aia ilaila, e pono e imi ia a piha pono ka moolelo," wahi ana me ka hikiwawe, me ke ano o ka mea ua piha i ka makau, no ka nui o na hoowalewale e hookokoke mai nei iaia.

            Kunou mai la ke kakauolelo a haalele iho la no ka hele ana no kahi o ka hana, a i ka manawa ana i puka aku ai iwaho, ua komo mai la o Piea ke kauwa lawelawe hoi a ka naita.

            O oe mai la ka ia e Piea, nui ko'u hauoli no kou hiki ana mai la.  Ua makemake au e kamailio no ka mea e pili ana i kou haku.  Heaha kana mau hana e hana mai nei?"

            Ma keia wahi, ua loaa ia Piea he manawa e hahai ai no na mea e pili ana nona, a mahope iho o kekahi kunou haahaa ana, pane aku la oia iloko o kona mau leo ano e:

            "Ma na ano a pau e kuu haku, o kana mau hana he ku i ka lapuwale nui ke ino, a kupono ole no kekahi kanaka hanohano o kona papa ke hana."

            Nana aku la o Piea ina he mau hiohiona ano e kekahi e ili mai ana maluna o kona hoa, a no kona ike ole ana, hoomau aku la oia iloko o ka leo e hoino ana, a e like ke ano o na hana ana a kona haku iaia me he kanaka kauwa ukali ole la nona.

            "Mamua aku nei, he mau hoa keonimana kona e hui pu ai, a me lakou oia e hoonanea mau ai," wahi a Piea me ka lohi o ka olelo ana, o kona ola kino ke nana aku au i keia manawa, auwe! he okoa loa i keia manawa.  Iloko o na mahina ekolu wale no i hala ae nei, ua loli kona ano mai ko ka wa mamua ae.  He oiaio e kuu haku, he nui ko'u hopohopo no ko'u ola i keia manawa, a o kekahi mea kino uhane e like me a'u nei o ka hiki ole ke hoomanawanui hou aku."

            "Ua hoike ia mai anei ia'u ua makemake oe e haalele i ka noho ana aku malalo ona?" i ninau aku ai ke kauna me na helehelena ano e e hoalii ana maluna iho ona.

            "Ae, e kuu haku!" i hooho aku ai o Piea iloko o ke kuoo nui.  "O ka naita, ko keiki hanauna, o kana mau hana aole e hiki ia'u ke apono hou aku.  O ko'u noonoo, ua hoano e mamuli o kana mau hana, a ke manao nei paha ka naita o na olelo aelike i hoopaa ia ai mawaena ona a me a'u aole e hiki ke uhai ia no ka mea, he kulana kiekie kona, aka no keia olelo aelike mawaena o maua, ke hoopau nei au," a he helehelena i piha i ka huhu ke hoalii ana maluna o Piea, ua kohu akua lapu ke nana aku.

            "Maikai no keia," wahi a De Linire," "no laila, he nani ia ua makemake oe e haalele iaia ea, e lawe no au ia oe malalo o'u."

            "Pela io anei!" i hooho aku ai o Piea iloko o ka olioli nui, haawi ae la oia i kekahi mau oni ana o kona kino, me he mea la e imi ana i ke kulana maikai nona e ku mai ai imua o ke kauna, a pane mai la oia:

            "Nani kela e kuu haku, ua hoomama mai oe ia'u iloko o keia kaumaha nui, akahi no a hoi pono mai la ko'u kulana keonimana."

            "E hooko ana no au e like me ka'u mea i olelo aku nei, ma o kekahi kumu nae," i hoomau mai ai ke Kauna; a i keia mau olelo hoi ua hoomaka mai la ko Piea mau helehelena e ano e me ke kunahihi.  "Ua makemake au ia oe e noho hou no oe me kuu keiki no kekahi manawa hou aku.  Ua nui ko'u makemake e loaa ia'u kana wahi e hele nei.  Ua hiki no ia'u ke hoohana aku i na makai, aka ua nui ka'u mau mea i lohe mai ai mai a lakou mai, a ma ou la ka mea i kamaaina iaia, e lohe ai au i na mea i koe."

            "No na mea i koe?" i puana aku ai o Piea, iloko o ke pahaohao.  "He aha kana mau mea i hana ai?" a ia manawa akahi no kona mau helehelena a hoomaka mai e mohala i kona manawa i ike iho ai e lohe ana ka oia i kekahi mau mea i hana ia e kona haku, a o ka mea ana e makemake loa nei e lohe.

            "O ka lakou mea i ike, oia no ka mea mahope iho o kela hakaka -- " wahi a ke Kauna me ka pau pono ole o kana mau olelo.

            "Ka hakaka!  O ka hakaka hea keia?" i kahamaha koke mai ai o Piea.

            "He oiaio anei aole oe i lohe no kona pepehi ana i ka Makuisa de Pesele iloko o kela hakaka no kekahi wahine?" i ninau aku ai ke Kauna me kona hakalo ana aku i ke ano o ke kauwa.

            "Ua hakaka io anei laua, a loaa i kona hoa paio na eha kuhohonu ku i ka pilikia, a no ka wahine mai anei ke kumu?" i hooho aku ai o Piea iloko o ka lealea nui no ka hana ana o kona haku i kekahi o ia mau hana, wahi a ua Piea la i noonoo iho ai oia kekahi hana maikai loa a kekahi kanaka hanohano e lawelawe ai.  "Oho, o kela ilio maalea!  A ke makemake nei au e haalele iaia!"

            "Aole, aole!  Aole i keia manawa!" wahi a ke Kauna me ka hikiwawe a me ka loaa pono o na olelo hope a ke kauwa a me ka maopopo ole o na olelo mua.  "Ke makemake nei au ia oe e noho no oe me ia, a me kou imi ana i kana wahi e huna nei."

            "E hana no au pela," i hooho aku ai o Piea me ka makaukau e hoi hou e noho pu me ka naita no kekahi heluna manawa hou aku.  "Ua manao au aole oia e hoohaahaa i ke koko o ke kanaka hanohano Farani.  Oia ka mea oiaio, aka e hele no au e imi i kahi e noho ai o keia wahine lapuwale ka mea nana i pani aku i na manao o kuu haku, a haalele oia i kona mau hoaloha, a ina o ke ano o keia wahine lapuwale he uuku, hiehie, maikai o ka nanaina, a ma na ano a pau he ui, alaila o ka'u kulana ia i makemake ai."

            "Ae, oia ka oia ka oiaio!" wahi a ke Kauna, iloko o ke pahaohao.

            "A he mea oiaio, ua nana oia i na mea a pau iloko o ke kulana maikai," i hoomau aku ai o Piea, a na keia mau lono i hoano e i kona noonoo a hiki ole iaia ke hoomaopopo iho no kona kulana.

            "Ke ole au e kuhihewa, ua lawe aku oia iaia i kekahi hale nani, a o na lumi e halii ia ana iloko o ka moena veleveta a me na hoohiwahiwa iloko o na lihilihi a me na kaliki nani loa a me kekahi mau mea nani e ae paha," wahi a ke kauwa.

            "Ina pela ka mea oiaio, ua hiki loa ia oe ke hoopoino i ko haku," wahi a ke kauwa iloko o ke pahaohao nui, no ke ano o ka Piea mau olelo a me kona ano ana hoi i ike ole ai iaia mamua.

            "Ina no kela wahine ke kumu o keia mau popilikia, a oia ka mea i loaa ai ka poino i kuu haku ke hooiaio aku nei au," i pane aku ai ke kauwa ukali me ka hooio ana.

            Ia Piea e hoomau nei i ke kamailio ana me ke Kauna me ka hoopahaohao ia hoi o ka manao, a i keia manawa no hoi, ua hoike ia mai la ka lohe no ka hiki ana mai o ka wahine a ke Kauna, a ia manawa pu no hoi i hookuu ai ke Kauna i ke kauwa me ka olelo aku aole e poina i kana mau kauoha.

            Aole i pau.

 

Hoike a ke Komite o na Olelo Hoalohaloha.

            No ka mea, aole o kakou kulanakauhale e mau ana maanei, aka, ke imi aku nei kakou ia mea ma ia hope aku.

            Aka, o ko kakou noho ana, aia no ia ma ka lani, ke kali nei hoi ka kou i ka mea hoola, oia ka Haku Iesu Kristo no laila mai.  Nana e hoololi ae i ko kakou kino haahaa, i lilo ia ia i ano like me kona kino nani, ma ka mana e hiki ai iaia ke hoolilo i na mea a pau nona.  Ua imi aku ia i ke kulanakauhale i hookumuia a o kona mea nana i kukulu o ke Akua ia.  Aka, ua makemake lakou i aina maikai aku, oia o ko ka lani.  No ia mea, aole ke Akua i hilahila ia lakou ke kapaia mai oia, he Akua no lakou, no ka mea ua hoomakaukau oia i kulanakauhale no lakou.  Aka, ua hele mai no oukou i ka mauna Ziona, a i ke kulanakauhale o ke Akua ola, i ko ka lani Ierusalema, a i ke anaina hiki ole ke helu ia o na anela.  No ka mea, ua make oukou, a ua hunaia aku o Kristo ko kakou ola, e ikea pu ia aku oukou me ia iloko o kona nani.

            Na makahiki i hala, ma ka malama o Novemaba 13, 1894, ua kiiia mai ka wahine a Rev. J. B. Hanaike kekahi paahana a makuahine maikai e lawelawe hana ana ma ke kihapai o Kristo ma Lihue, a me kekahi o ka laua mau kamalei aloha nui ia.   A ma ka malama o Feb. 20 1895 nei, ua kii hou ia mai no kekahi makuahine o ka pono, oia no ka wahine a Rev. W. B. Kapu, ke kahu ekalesia o Hanalei.  Ua hooikaika oia no kona lahui ponoi, alaila, hoi mai laua i Hawaii nei a hapai i ka hana no Waioli, Hanalei.  Ke uwe nei kakou no ka hele ana o keia mau makuahine o ka pono.  Oiai, e lawelawe hana ana laua me ka hoomaha ole.  A ke olioli pu nei no hoi nae laua i ka paio maikai a ua hoopaa no hoi i ka manaoio; mahope aku e waiho mai ana no laua he alii o ka pono, ka mea a ka Haku a ka lunakanawai hoopono e haawi mai ai ia laua i kela la.  Aole ia laua wale no, aka, i ka poe a pau i makemake i kona ikea ana mai, e like me ka mea i oleloia, aia no he wahi maha no ko ke Akua poe kanaka.

            Jno M Kealoha

            J B Haleole      Na Komite.

            S K Oili

 

Na Hunahuna Mea Hou o Kau.

Mr. Lunahooponopono o ka nupepa Kuokoa -- Aloha oe.

            Ma ka la 18 iho nei o Aperila, 1895, ua haalele mai i keia ola ana o Kahalekulu, ma Moaula, Kau, Hawaii, he mai hikiwawe loa kona i make ai, loaa no i ka la 17 a make koke no i ka hora 3 o ka la 18.  Nani na hana a ke Akua.  Nolaila, ua haalele iho la oia he kane a me na keiki elua, he pokii a he makuahine, me ka ohana ka lehulehu no a pau e paiauma aku nei ma kela aoao o ka lua-pa'u.  Aloha wale oia i niau kololani aku la.

            Nui ka la o makou nei, a he mau la o ka nele ana i ka wai ole.

            Ke hiu nei na eke kalo a L. Chong i Hilo, no ka pilikia ai ole o Hilo.

 

MAI PAU I KE AKUA.

            Iloko o kekahi o keia mau la nele wai iho nei, ua pii aku nei o Daniel Kekeau, a me kahi palena ana oia o Aola, i ka huliwai mauka o Pahala, a i ka huli hoi ana mai i kai nei, ua hoike ae la laua i ko laua moolelo o ka pii ana i ka huli wai.  Oia hoi, oiai ka laua e moe ana, lohe aku nei laua i kekahi leo penei: "Eia la ke moe nei." Ia wa hoolana ae nei laua a ike aku nei he moo nui e hopu mai ana mahope o Aola.  Ia manawa, kaukau ae nei laua, "e, he mau pulapula maua nau, nolaila, e ola maua."  Ia wa, aole no hoi i hopu mai ua moo nei, a ola ae la laua nei.  Ma ka nana aku a ka mea kakau, he wahi moolelo wahahee loa keia, no ka nui o ka inu awa a hoopunipuni no hoi, pela i ulu mai ai na hana ano e.  Mai ae i ka wahahee, o loaa ole mai na dala a olua i ka haole a poho ka luhi ana, makehewa hoi ka hana.

            Ua hiki mai ke komite noi dala io makou nei e kokua aku i na wahine a ka poe pio kue i ka Repubalika.  Aole i hoole ia aku, aka, ua noi mai nae oia i ka wa ma ke alanui.  Aohe ia he mea e nele ai ke kipa mai ma ko'u home ponoi.  Na ka Repubalika no i kokua i kekahi pohaku nui mo-ho-la aia aloha aina i poholalo ai.  Me ke aloha no i na wahine kane ole, no ka paakiki loa kekahi, alaila he kuli ka make, he lohe ke ola.

            J. JOHN.

            Mei 4, 1895.

 

Na Anoai o ke Kai Malino a Ehu nei.

Mr. L. H.

            ALOHA OE: -- E oluolu e huai ae i na hana hoike o na Kula Sabati i i hiki mai i ke kahua heihei o ke ola mau loa.

            Ma Kailua, N. Kona, ua hoomaka na hana ma ka hora 10 a.m.  Wehe ia na hana me ke mele ana i ka himeni hui Hoku Ao Nani, i alakai ia e Rev. Kamakawiwoole.  Mahope o ka pau ana o kela himeni, ua ku mai ke Kakau Leta Emeson a kalokalo mai la i na Mana Lani no na Kula Sabati a pau i akoakoa, me na poe no a pau, i ka amama ana o kana pule, ua hoomaka ia na hana hoike ma Hookena mai, oia ke kula i hiki mai.  Ma keia kula, he elua mahele; o ka mahele mua oia na pokii, na lakou i wehe ka hanohano o ka la.  He mau himeni haole wale no me na ninau ma ka olelo haole, he nui ka mahalo o kou mea kakau i na mea a pau a keia papa pokii i hana ai.  O ko lakou mau leo, ua like no me ko na anela e hosana mau ana i ka Makua nui ma ka lani; o ka lakou mau ninau he maemae maoli, o ke alakai o keia papa, o T. K. R. Amalu.  He mahalo nui kou mea kakau i keia papa, ua koho e no kou mea kakau na keia papa i papahi i ka lei.

            Mahele elua, he nani maoli no keia papa, o ka leo o na lede me na keonimana, ua like me na Oo o Laa, me he la e kikokiko ana i ka wai ono o na pua.  Ko na kane no hoi, eia no oe o na kuhukuhu o ke awawa o Sarona.  Na keia papa i hoike mai i ka Haku me kana mau haumana, ka lakou mau hana, ua koho maoli iho no kou mea kakau, o kahi no o keia mau haumana kula sabati no kekahi i hele pu me ka Haku.  He nani maoli no ka lakou mau hoakaaka ana.  Oia ka kou mea kakau i puana ae ai,

            "O oe e ka oi ahi e Kamaile."

            I ka pau ana o keia kula, ua kukala ia mai la o ke kula o Kepulu, Napoopoo, hoomanao ae la au i ka band o Chigaco.  Ua ku ae lakou imua o ke kahua kaua.  Ua kuupau mai no hoi lakou i ko lakou mau kileo ma na leo like ole a lakou i hana noeau ai.  Ma keia kula, he poe kane opio wale no.  He nani no keia kula a hookahi wale no mea anuu o ka paa pono ole o na haawina.  Nolaila ke paipai nei au ia oukou, e hooikaika aku oukou.  E hoomanao pu no hoi oukou, o ka makana e loaa ana ia kakou ke hooikaika, o kela lei daimana mae ole mao.

            Pau ka papa o na opio kane, ua ku mai ka papa o na opio wahine no ia kula no i noho alakai ia e Ela Paris.  He nani a maikai no na hana hoike a keia papa, mai na himeni a me na haawina, ma ka olelo namu na himeni i mele ia mai ai, a ma ka olelo kaukau-poi hoi na haawina i pakake ia mai ai, nana aku ia la, "Ohi ka io o ka laau, Maemae i ke kai ka pua o ka hala."

            Pau lakou me ka lakou mau apana o "Maemae Lihau," ua puhi mai la ka alihikaua nui i kana pu no ka papa himeni o Helani ia manawa.  Ia wa ua ike ia aku na koa e nee ae ana ma ka eheu akau, malalo o ke alakai ana a keia generala kaulana loa o Farani, oia o Ne, e alakai mai ana i kona mau koa no ke kahua o ka hana.  Ua wehe mai lakou i ka lakou kukala kaua me ka himeni, pau ia ua hana i na haawina.  Ma na haawina o keia papa au i mahalo nui ai, nana aku ia ia, "Haale i ka wai hui a ka manu," a no na himeni o keia papa, ua like me ke one kani o Nohili, ka uhene i ka poli o Malio.  He nani molale no mai Waialua a Kaena, aohe wahi hoohalahala a ka ua Naulu.  O ke alakai o keia papa o H. L. Kawewehi.  Ka'u wale no e upu nei, e hoomau aku ma ia hana maikai a hiki i ka hopena.  I loaa ia kakou kela home maha mao, ka ai popo ole a me ka wai komo ole ia e na holoholona liilii o keia ao, i ai kakou i ka ai mane me ka wai puna e pipii mau loa ana.

            I ka pau ana o keia kula, kukala ia mai la ke Kula Sabati o Kailua.  Ia manawa kou mea kakau i ike aku ai i ko lakou alakai oia o H. P. K. Malulani me kona pualikoa nui hewahewa.  I ko lakou kuene pono ana iho, ia manawa i pii ae ai ka leo o ko lakou alakai, a oia hookahi no ka manawa i hooho like mai ai me ka haule ole o kekahi mea.  He nani na mea a pau, na keia kula i haawi mai i kekahi leo e-ko i ka mana i pii eheu aku ai o Elia i ka lani maluna o ke kaa ahi.  He nani na himeni i mele ia mai, pela pu no me na haawina.  Ua like ko lakou mau leo ke hoomanao ae kou mea kakau me ka pila hapa a Romiana Ho.  He loihi ka manawa o keia kula, ke kula i hana a kani.  Ua manao au o keia kula ka mea i hana i ka hana; nolaila umia ka hanu a loaa ka lei momi, ola na iwi a ola pu me na uhane.

            I ke kuu ana iho o na koii no keia kula, ua ku mai la ke kula o na Ke@kukuiula o Kekaha, ma keia kula he nani na mea a pau, aohe wahi hoohalahala a ka manao.  Maikai ka lakou mau mea a pau i hana ai.  Pau keia ua kahea ia ke kula o mai Hamakua mai.  Ma keia kula he umi no haumana, eia nae he hiki ia lakou ke hoopiha ia Mokuaikaua i ko lakou mau leo e like me na Iiwi o uka e inu wai pua ana, no ko lakou wahi alakai he eleu ma na ano a pau, a oia ka'u e papahi aku nei i keia wahi lei maluna o kau kula.  O ka oi o ka la nou ia.  He mau himeni Samoua kekahi i hookuuia mai e kekahi opio wahine Samoa me kana kane Hawaii.  He mau pauku paanaau kekahi.

            I ka pau ana o keia kula, ua kukala ia mai la kekahi papa, oia hoi ka papa o na luna aupuni o ka Repubalika mai Kona Akau a Kona Hema.  Ia manawa i ike ia aku ai ua mau Puhiolali nei o Hinakahua e maki ae ana ma ka eheu hema, no ka hoike ana aku i ko lakou uanii imua o ke anaina nui e akoakoa mai ana.  E hoike aku hoi i ka lehulehu holookoa o na luna aupuni a pau o Repubalika, he poe haipule lakou, aole e like me na au o waawaa iki naapo ma, aole i ike ia na luna aupuni e hana ana e like me keia.  Nolaila paa ia a paa ko kakou makia.  O ka pono ke hana ia a haule mai na lani.  O ka pono ke hana ia a loaa ka lei o ka lanakila.

            He nani na hana o keia papa, o ka lakou mau ninau, he mau ninau kuhohonu wale no.  O ka lakou mau leo mele he ku i ka ii, aole wahi pii ole o ka okala.  O ko lakou alakai o Thos. H. Wright ka lunakanawai o Hookena, he kohu Napoliona, oia ka mea nana ke keha, imua a inu i ka wai o ke ola olina ma kela ao.  Na keia papa i hoomalamalama aku i ka puuwai o na mea a pau e nana mai ana, na keia papa no hoi i hoopau ae i na mauha o ke anaina.  No ia mea ke haawi nei au i ko'u mahalo i keia papa, no ka aui o ka manawa, nau ka oe.

            Oia ka'u e iini nei e hopu mai na luna aupuni a pau i keia hana maikoi a puni ka Paeaina.  O keia ka hopena o na hana o ka la, he mau olelo paipai na kekahi mau makua, a he lalu dala kekahi.

            I ka pau ana, ua hookuu ia ke anaina me ke mele ana i kekahi himeni ma ka Hoku Ao Nani, a hookuu ia na hana ma ka hora 2 auina la.   He nui na poe i akoakoa ae, ua hele o Mokuaikoua a "Le-i Kohala i ka nuku na kanaka."  Nolaila ke hooki nei kou mea kakau maanei me ke aloha a nui..

            HAUMANA KULA SABATI,

            N. Kona, Hawaii.