Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 25, 22 June 1895 — KA PERESIDENA DOLE Palapala i ka Ahaolelo [ARTICLE]

KA PERESIDENA DOLE Palapala i ka Ahaolelo

U KA KLPL'BAI.IKA O HAWAII. K sa Benate a me ka LunamaKaalNa: 1 a niHnaui'i he mea kupono e hoakoHkea i ka Ahaelelo ma ke kau kuikawa i keia cqanawa i mea e hoomaka ia ai na hana kau kanawai oke Aupuni i Keia mau la mua o ka mana kau kanawai no ka manawa o im Aha Hooko ine Kuka e hoopau iaai mamuli oia mea; a no ka hooholo ana no hoi i kekahi luau kau kanawai ano nui e plli ana i na aina o ka lehulehu, a me ka uweamoana uo ke kukai oielo aua mawaena o ko llawaii Pae Aina a me Amerika Akau.

Ma na h«ike makahiki o na poo o na oihana hooko i kauohaia ma ke kanaw&i i waiho ia mai ia'u, a ma keia ke w&iho ia aku uei imua o oukou, ua lioike moakakaia ke ano o ka houko ia nna o na hana iloko o na mahina hopoekoluo ke ku ana o ke Aupuni Kuikawa a me na mahina mua eono o ka Repubalika Mahope mai o ke kukulu ia ana o ka Repubalika o llawaii ma ka ia eha o lulai, 1894, ua ike mai na aupuni mahope iho nei i ke Aupuni hou ma ke ano like o ka hoike ia ana o na inoa:—Ke Aupuui o Ame> rika Huipuia, Farani, llelevetia } Mekiko, Rusia, Itatia, Belegiuma, iiuatamala, Reritania, Ueremania, lapana, Nelelana, Chiii, Peru, Berazila, Kina, Suedena a me N®rwai, AuBeturia, Bepania, Potugala a nie Denemaka. Ua oluolu loa ko kakou launa ana me keia uoau aupuni. Ua maluhia a holoi>ouo ua oihana kuloko o ke aupuni mawaho ae o ke kipi o lanuari i hala iho nel. Ua kiuaila ke kipi me ka nui loa ole o ka haua, o na lilo e pili ana me na liio o ka aha hookolokoio koa mahope iho o ke kipi ana ua hiki aku ka hulna i ka $90,000, a ua hookaa ia mailwko ae o na daia ioaa mau. He mau uo ke kuiana ola o ka iehulehu. Oiai aole i hookoia ka hoohui ana o keia aina me Amerika Huipula, ke mau nei no ia he kumuhaua no ke aupuui. Oka hooko io ana o'ia mea e imi ikaika ia aku ana mu ka hllinai mau, o ka hopena o la ano he mea pomaikai uui a mau loa i ko kakou lahui.

Ma ka hoomaopopo ana ua hoepilikia ia kekahi hapa nui o na kanaka noho paa uia na mea e pili ana i ka pono o ka noho'na, no ka nele i na home a me na aina e mahi ai malalo o na kuieana maopopo; a me ka hoomaopopo aua no hoi i ke kupono • loaa i ka aina ka poe e paa ana i na aina liilii 1 ona ia a i mahi ia e lakou ma ke ano kahua hoopomalkal lahui, a ke manao nei au he mea pono e haawi oukou I na noonoo kupono ana ma na mea e pili ana i ka hooponopono ana o na aina o ka lehulehu, i mea e ioaa ai i ka poe manao hana me kahl dala uuku na aina paa, a he mea pono e hoopau ia ka hoolilo ana aku i na apana aina nui ma ke kuai, a ī oie ia ma ka hoollmaiima no na manawa ioihi. Oiai i keia manawa aia na Aina Lei Aiii maiaio o ka hooiilo ana o ke Aupuni, he hana ku i ka naauao a me ke aloha aiaa e hana maioko 0 na kanawai I na mea i kupouo no ko lakou hooponopono ia ana i mea e hiki ai e noho malaiia a me na aina Aupuni e ka poe manao He kupono no ma la kau kanawai ana e hoomaopopo ia o ka v noho maiuna iho, a i ole o ka hoomaemae ana i na aina a oia mau mea paha a eioa oia kekahi kumu e kuleana ai* A oiai he nui ka poe iwaena o ko kakou poe kanaka i akaaaai ole ma ka holllill ana a me ka malama ana 1 ka waiwai a he mea waiwai nui ia iakou a peia no hoi I ke Aupuni ina

he kama kekahi e hiki ai i ka pee e makemake ana e loaa ia lakeu na koleaoA hiki' ole ke lnoolilo ia ako. Xa ka nele i na kamahana e pili ana i na aina mamaa aku nei e kokua ana ia ano ooho ana I na alna o k« lehuleha oa aneane no e hiki ole e ioaa na apana aina liihi i ka poe uuka o ke rht!a. O ke kanawai home-liilii o 1884 he heomakaana ia, a ua nui na Ike waiwai nui i ioaa mailaila mai, aks t ua lawa ole no ka hana i kupono e hanaia ma ka nana ana i ke kalana o ka aina i keia m&nawa. Ona huahelu mahope ibo nei he hoike ana ia no ke kulana o na hana e pili ana i na aina iloko o ka manawa i haia, a be hoike no hol no ka neie i na mea e leaa ai ka aioa anpnni mawaho aku o Henolulu, aole hoi no ka neie i ka make* makeia. lloko oka makahiki e pao ana ma ka la 4 e lalai, 1894, he kanakolukumamawalu kuai aina aupuni ana no lakou ka haina o $2,059.15, no ioko hoi o iaila he kanakolu mau aina ma Honolulu a me na wahi e kokokeana nona ka huina o $18,061, a lie ewalu wale no no na aina ma na wahi e ae a pau mawaho aku o Hooolulu, a ua ioaa ka huiua o $2,528.15. Iloko oka ma< kahiki i hala mai lalai 4, 1894, a hiki i keia manawa be iwakaluakumamakahi kuai aina aupuni ana nona ka hulna o $14,260.95, uo ioko hoi o laiia he umikumauialima mau kuai aina ana aiii Honolulu a me na wahi e kokoke ana, nona ka huioa o $11,958, a he eono waie no no na aina ma na wahi e ae nona ka huina o $2.802.95. No loko ona aina he umikuinaoaaha mawaho aku o Ho nolalu i kuai ia e ke aupuni iioko o na makahiki elua i hala he ewalu o lakou i emi malaloo hookahi haueri eka pakahi.

E waihoia aka ana imua o oukou e keKuhina Kalaiainahehoolalaana i na kumuhana e pili ana i na aina e iike me ia i houkakaia ae nei. O na mea i hoakakaiu mamua ae nei e piii ana i na aina o ka iehulehu oa ulu mai no ia aoie mamuli wale 0 na mea e pili ana I ka poe e noho ana, aka i kuuiu no hoi e hele mai ai o kekahi poe kupono e noho mai Amerika a mai na aina e mai, i hoakakaia ke kupono maloko o ka hoike a ke Komisina Limahana e plii ana I ka oihana kanu kope imua o na Aha Hooko me Kuka. O na mea e pili ana I ka heia ana mai o na kanaka mai na aina e roai ua noonoo nui mau ia e ke aupuni. O ka hapanui o na eemoku Asia i Hawaii he kuewa ka hapanui, a ua Ikeia aole hiki ke hilinai ia aku ma ke ano he poe noho paa. A nolaila e mauao ia ma ke ano nui he hoo iawa ana no ka manawa i ka makemake i na limahana oihana mahiai. He mea i makemake nui i* oiai e hoolawaia ana na hemahema e loaa no ka poe noho paa maiuna o ka aina a mahope e pau aua ka lawe mau ana mai i na lima hana hou. Me keia manao ua hoomaka hou ia ka iawe ana mai i na lima hana Pukiki e ke Aupuni a he hookahi piha moku o 730 kanaka i hiki mai. E hoomau aku ana ke Aupunl ma ka hooikaika ana e kokua hou aku 1 ka heie ana mai o ka poe noho paa o|ke ano i kupono tio ka hoopiha ana i ko kakou heiuua kanaka.

O kekahi o na mea a'u I makemako ai e alakai i ko oukou noonoe nui ana oia no ke kukai olelo ana ma Ka uwea teiegarapa rae na aina e. A hiki mai ka mauawa e ioaa ai ia mea e mau ana no ko Hawaii ku kaawaie ana. O ka hana i ua hana apau i hiki ia kakou e hana i kukuiu ia ai ia hoohui ana ma o ka uwea oia no kekahi o na kumu hana o Hawail a hiki i koaa hooko ia ana. 0 keia no ke kumu hana o ke Aupunl o Hawaii iloko o na wa i haia aku ma ke ano hooikaika ole. Ua haawi kakou i na pono kaokoa a m£ na pomaikai a ua ae aku e haawi i na uku kokua i kekahi poe me ka I hiiinal aku i ko lakou ikaika a ml- | kiala e loaa al na lilo a e hana ku> ! pono i kinohi. He nui ka manawa a me ke dttla 1 hooiiloia ma keia ano, aka, a hiki mai ikeiamanawaaole mau hopen pomaikai i ikeia. | Ua hala ka la i kupono ai ia ka- | kou e kali aku na ke dala • kekahi [ poe e hoomaka i ka hana ana no ke» | kahl mea i pili loa i na pono kalepa i a pili aupanl o kela aina. He mea ipono e hoomakaia kekahi hana o keia ano e keia aupuni a e hoomao ia ka hana a hiki i ka hoiopono ana. Ua hoolako ke aupuni iaia iho me aa ike e pili ana i aa manao a me na hooiaia ana no ka hana ana i na uwea oielo mal kekahi «oao a i kekahi aoao o ka Moana Pakipika iloko o ka makahiki i hala, a ua kapono e ku me ka makaakaa e kokaa a hlki i ka piha pone aua o koea ikalka i kekahi hana o ia ano. Ma na ike i ioaa i ke aupuni oiai henulno na manao a mena hoo* maopopo ana i keia mea e na aapuni e plli ana I ka moaaa Pnkipika aole nae i hoikeia ae kekahi auinao i hiki e ikeia aku e hooko koke ia

aoa ioa aoie e lou kekāhi mea hou ttana e hooholomaa koke ae. O kekahi o oa kaioa nai uu I ke»kpt t k& hoomaka ana u kekahi h»n» m i;i ano oia bo ka oele i oa ike to3to|Nip'» t* pili ana i ke ano oka awea i kupooo e hiina ia, kona lilo, n» iiio o k* hoohaonia au& a me na! tf»na i manao ia. He hiki no e loaa kehi muu ike a paa me ka nni ioa nie oka !il«. Ue mea pono e hooI maoa ia ke aupani e imi aka a loaa xuni ia uiea t a e kuka pu ma na aina e »e, a i "le in me kekahl poe i mea e ioaa koke ai ka haoaia ana o keia mea. E hoolako ia aku ana <$ukna me aa ike a pau i ioaa i ke aupaoi e piii ana i keia komohana, a e waiho ia aku ana kekahi biia īmaa o oakoa a ina e hoohoioia aoa a iilo i kana* wai e hiki ana i ke at?puni e hana tua keia mea. £ wwiho aku ana ke Kuhina Waiwai imua o onkon i kekahi bila haawioa pakai no na hoolilo ana, a oia ka'a e waibo aku nei he mea pono e noonooia. K iilo ana he hana na keia a me Keia Hale o ka Ahaolelo e koho i elima inau lala no ka Aha Kuka o ke Aupuni e iike me oleio o ke Kumukauuwai, Ke manao nei uu he mea pono e hanaia keia hana me ka hoohakaiia nui ole, no ka ma ka pau ana o na hana o ka Aha Kuka ua iilo i mea kupono e koho ia ka Aha Kuka o ke Aupuni me ka hoohakaiia oie.

O keia halawai muaana o ka Ahaolelo o ka Repubalika ola no ka mea naua i hoopau i ka uoho aua o ke* kahi poe kanaka no lakou na hana i iilo i hapanui no ka moolelo o ke Aupuoi Kuikawa a ineka makahiki mua oka Repubalika. Ke oleio nei au uo ka Aha Kuka i huiin me ka Aha Hooko ua lilo ia i nmna kau kanawai no ke Aupuni no na mahina he iwakaluakumamaiwa i haia. Uh lomt no he mau ioli aua ma na kino īloko o ka Aha Kuka, aka, o na manao wiwooie a aioha aina i ikeia ma kona hoomakaiu ana aole loa i haalele. Ua maiamaia ka halawai mua ma ka auina ia o lanuari 17, 1893, a o ka halawai hope i keia mau ia iho nei no; —he 152 halawai aua a puu loa. Ua hana keia poe kanaka me ka uku ole, a me ka hoopilikia nui ia lakou ponoi ihoj aoie nae i ikeia ko iakou nele ana i ke kokua. Mawaho ae o na hana kau kanawai he nui 1 hanaia aole e hiki ana ke heiuia a hookaaia ka aie o ka Aha Hooko a me ka aioa ia iakou no ua manao ao maikai a wiwo ole. Ke hoomaikai aku nei au ia oukou no ka waihoia ana o ka lawelawe mua ana i na hana kau kanawai o ka Kepuhalika ma o kona Ahaoleio i kono p»uo ia ma ko oukou mau lima; a ke hiiinai nei au e hoo-, maepopo anaoukou i ke ano nui a koikoi o ko oukou mau kuiana, a he mea ia e hooi mau aku ai I ka maemae a me ke kulana o ka hana o ka poe kau kanawai.