Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 39, 28 September 1895 — I Mau Home Hawaii. [ARTICLE]

I Mau Home Hawaii.

£k& «Nop«pA Kuokoa/' | N Aloha oe: I E se mai ia'u e hoak&ka aku I keknhi m«a mea e pili »na I ke poo i maaao malana *e: Ina • nana aku kakoa i ke au I halana ua makahiki he 70 i kaa hope ako; ame na makahiki he 301 e hiki ma! aaa 8 i lawa ai i keaet«ria i o ko kmkou !*#&s ana lahal; alalia, e j ike aosiiei' k&ko® ioa ssn ke aao o 1

na makahiki he 70 I hala ke ane o ko kakoo alakai ana no ka noho ana no Bā uiakahikl he 30 e hlki mal ana, alaila e hiki ako ana kakou i ke kulana kakaikahi loa o na home Hawaii. Oka hnaoielo "Home"' he huaokio haole ia; &ka, ke laweia nei ma ke ano he huaoielo Hawaii; a o kona aoo maoll, oia n«, he hale kahi e noho ai kekahi kanaka a ohana paha; aaa pUi no hoi ika aina kahi e noho ai oke kaoaka. Aoie aa e olelo ana ma keia kukolo manao, aa neie maoli na Hawaii i na ole; aka, e hoao ana aa ma keia poo manao e hoakaka I kekahi maa mea; i mea e alakal i a ai na Hawaii I loaa ole na home i keia wa, • hooikaika i leaa ona maa home no iakou. No na makahiki maa ō na makahiki her 70 i hala ae nei, mai kawa mai i hiki moa mai ai o m& na kapakai oluolu 0 Kaiiaa i Hawaii, a hiki mai ike au i nohoalii ai o Kauikeouli ka Lokomaikai 'maluna o keia Lahui Kanaka; aole no e hiki ke eleloia, ua loaa maoli i na Hawaii o ia mau la he mau home maoll no lakou; a mahope mai oka M. H. 1845, ka wa hoi i haawlia ai ka pono ina kupa o ka aiua e ho«kuieana i mau "home" no laKoli; ia wa, ua nui a iehuleha na Ilawaii i hookuleaaa i mau aina, a kukulu i mau Hale no lakeu iho maluna o na aina a lakou 1 hookuleaoa ai; a oia mau Hale pili o ka wa kahiko i kakulu ia maluna • na aiaa i haawi iilo loa ia no ia* i kou, ua hīki no ke kapala he mau t{ Horae;" a no lakou ka huina mawaena o 11,000 a me 12,000. Ke nana hoi kakou mai ia wa mai a hiki i keia wa, he mea kanaiua ole j ke oleioia mamuii o ka hana a ua! keiki, a me na moopuna a me na hooiiina e ae o ua poe 11,000 la, ua akaka ioa, ua emi loa mai ka n«i o na "Home" Hawali i keia ia; nolaila, i na o ke ano o ka noho ana o ka Lahui Hawaii ma keia mau makahiki aku he 30 e hiki mai flu;t, e hoohalike aaa lakou me ke ano o ka noho ana o na inakahiki he 15 a 30 i hala ae nei; alaila, aole auanei e ioaa ka makemake o keia poe manao maiuna'e. Ke iko nei hoi au ano. o ke kulana o ka Lahui Hawaii iioko o ko iakou aina ponoi, ua neie ka hapanui i na "Home" ole no lakou iho, Ke nana ia ma ke kulanakauhale nei o Honoiulu, e ike ia no; o ka hapanui ioa o ka Lahui Hawaii, ke uoho nei ma na Hale hooiimalima; a ua piii loa no hoi keia poo manao i na poe e noho ana- ma Honoluiu nei. Ke hoohalikeiike i ka noho ana o na poe e noho ana ma Honolulu nei me ka poe e noho ana ma na apana mawaho aku o Honoluiu; ua akaka loa, ua oi maoli aku aku ka lako o na Hawaii ma na apana e ae i na Home mamua o ka poe e noho ana ma Honoluiu.

Nolaila, e hoopili aua au i keia manao oia I mau Home Hawaii i ka poe e noho nei ma Honolulu nei i keia wa. Aka, he mea oiaio QO } ua na kulanakaahale nui a pau 0 ke ao nei, he ano like no ka nele 1 na Home ponoi ole, me ko ka poe e noho ana ma Honolulu. Malia paha; h« mea pono e ninau ia; Heaha ia na poino ke hoomau na Hawaii i k«ia ano noho ana no kekahi wa hou aku? Ke hoao nei au e pane i ka ninau mua, i ku like me ia a'u i hoakaka ae nei mamua ae; 0 ka noho ana o ka hapanul o na Hawaii ma Henoluiu nei; aīa no ia ma ke ano hoolimaiima; ke ike nei kakou, mamuli o ka makemake o na poe imi»waiwai e mahuahua ko lakou mau puka; nolaila, kehoomau mai nei no lakoa i ka hookomo ana 1 na limahana i loko o ka aina; i aa pela, alaila, e iiio ana ia i mea e ki* paku mai ai i na lapana a me na Pake hanalima ma ia mahiko i keia wa iioko e ke kulanakauhal« nei; o ka hopena maa mau hoi ma ia komo nui ana mai o na kaoaka iloko o ke kuianakauhale nei a aina paha; e pii loa ana ka uku hoolimalima o na haie a aina paha, e eml loa mai ana hoi aa uku hana i ka poe hana lima a poa e ae paha. Nolaila, ma ia ano, alua poino e loaā ana i ka pee l ioaa ol i mau Home no lakou; oia hoi ka pii loa o na uku hooiimalima a x&q ka «mi pu o 'na uku hana; a ia wa hookahi hoi e pii loa ana na mea ai. Ala aaanawa, aneane liio i mea nui kela a me keia poe ohana ka haua o ka ana i ke oia o.ko lakou mau ohana pakahi iho. A ke oleio nei au i keia ia; i na ® hoomau na kanaka Hawaii, i ko iakou noho ana o keia maa makahiki i haia, aoia ko lakou ano a kuleana e neho hou aku ai no na makahiki he 15 a 20 e hiki mai ana; aiaiia, e kau mai no auanei keia mau poino i hoakaka ia maiuna'e maiooa o ku T u Lahui Aioha. Ua Uhe oqi kakou ma Amerika i ke kipaku ia o na Hikiai ma na kuahiwl o ko lakou mna; aka, aoie au e oieio aua e kipaku ia ana na ka&aka Hawaii ma aa kuahiwi o ke i&kou aina; aka, ke oleio nel ao o na H&waii ole © liio m&

km hiki oleia Ukoo e aka i na aku hooUmalima u keia hope ako, i mea no Ukoa e hele ako ti a uoho ma eui knahiwi o Haw*ii aloha. H« mni a lehaleha oa poioo eae e klki ai ia'a ke hoakaka aka; aka, oa iawa keia iiiao hoakaka pokoie maiooa'e i mea e loaa ai kekahi maa noonoo aaa i keia a me keia Hawmii oo aa poioo aokawae hiki mai ana f malooa ooa r a o kana maa mame paha mahope aka eaa. A ano, © hoao ana ao e hoakaka akn Imaa • ko'a Lahoi poooi i kekaki mao ala e loaa ai na Home Hawaii. I na e oaoa ia ma ke kulauakauhale o Hooolala nei; he nai a iehoieho wale o na kanaka Hawaii; i ioaa na aku malama he $40 a«i aku; o na poe a paa oia ano, ua hiki no e loaa ia lakoo i mao "Home" ponoi iioko 0 na makahiki elima a emi mai paka; e iika me na Makai, na Kakaooieio o na Keena Aupuni a me na Haie Kaiej>a. E iawe ana au a hoak&ka no ke kanaka he Makai oihana; Ina 1 loaa i ka makana he $40 o ka maiama; ua hiki no e loaa iaia ka hale kapono nena, kana wahiue a me na keiki no $o o ka malama; aiaiia i $5 no ka poi no ka maiama; i $10 no ka ia a me na iiio iiiiii e ae; a i $K>no na wahi lole; ua like ia me $30 no na lilo apau; ma ia ano ua oluolu maikai no ke ola ana ma na ano apau; he mea pono hoi e komo pu na wahine ma keia hoao ana e loaa i Home ponoi. Alaila, e koe ana he $10 i keia a me keia makai i ka maiama hookahi; apau na makahiki elima, ua loaa m& ka waihona na dala he $600, me ia mau dala, ua loaakahi apana aina kupono no $300 a $300 no kahi hale; a aaahope aku o ia wa, ua loaa 1 kela makai he $15 kou no kona mau hoolilo mau; oia hoi na dala $5 o ka uku hoolimalima haie a me na daia lie $10 i hookoe mau ia i kela a me keia malama a loaa ai iaia kela $600. Eia ho«: 1 mea hoi e ioaa koke ai na home i keia wa i kekahi poe o na makai, a e kaulike ia ne hoi ma kekahi ano i mea e kaulike ai na pomaikai penei palia: E hui ilt makai ma kela ama keia hui, ma ka houiuulu aua i $10 pakahi o ka malama, alaila, e loaa ana i $100 i kela ame keia hui ika m&iama, iloko ona malama eouo, ua loaa i kekahi makai kona home penoi; aka e hana ia no nae ma ke aao i oie oia e hookemahema i ka uku ana i kana $10 oka malama. Ina e hui na makai a pau ma ia aiio, alaila malaIo mai ona makahiki elima e noho ana aa makai iloko eko lakou mau home ponoi. Ina ua hiki ke hoopenopono ia a leaa i na makai i mau home, aiaila, he mea maalahi ioa i na poe uku maiama mahnahua ae ka loaa ana i mau home. No ka poe i io&a ole na uku he $40 o ka malama; e loaa no kelakou mau home no ka wa loiki akli, a e hoemi mai no hoi ko lakoa mau lilo Mamuli o ke'u kamaaina i ka noho ana ona kanaka Hawaii ma Hono* lulu nei, aa hiki no ike kane ka wahine a me na keiki k« ela m# kamaikai maoli no $4 oka pnle, oia h«i i $16 no ka maiama. Nolaila, ma ka hoohui ana i na mea a pau i hoakaka ia maluna ae, • loaa ana keia heakaka pokol* i mea e loaa ai na home Hawaii. 1. E ho«ikaika mau k« kanakn HaWaii i ka hana. 2. E hoemi mai ina lilo oka noh» ana. 3. E malama ma kahi • «hauha ole ia ai ke keena loaa o kela a me keia pule a malama paha. 4. E paa keia manae iloko o keu punwai. I home »o'u ame ke'a ohana. 5. Ika wa e loaa ai ke elala no ka aina, e kaai koke i ka aina. 6. I lawa ke dala no ka hale, e kakulu koke i ka hale. 7. Mai hoao • moraki i kou hom« i ioaa ma ia ano. M« kaia mai heakaka maluna ae, ke lana nei kou manao, e heluhela ana kua mau hoa Hawaii i keia ku« kulu manae a hoao e hooko 1 na kahikuhi ana i hoakakaia malona ae. Ina pela, aolt e hala i umi makahiki mai k*ia la aka, ua lawa ka hapanai ona Hawali me na home no lakoo iho. Owaa no me ka haahaa, AV. C. Achi, Honolulu, Sept 25, 1895.