Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 41, 12 October 1895 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA

 

            KEENA O KA PAPA OLA

            Honolulu, Oct. 9, 1895

            O ka rula o ka Papa Ola o ka la 5 o Sepatemaba, e papa ana i na kanaka a pau aole e komo aku iloko o ke awawa o Palolo, Manoa, Pauoa, Nuuanu a me Kalihi me ka palapala ae ole, ua hoopauia i keia la.

            Ma ke kauoha a ka Papa Ola.

            WILLIAM O. SMITH,

            Peresidena o ka Papa Ola.

2567-1

 

NA RULA O KA PAPA OLA.

            KEENA O KA PAPA OLA,

            HONOLULU, Oct. 3, 1895.

            E ae ia no na Kula o ka Apana o Honolulu e weheia, koe na kula ma na wahi i kukala ia ua puia i ka ma'i.

            Aole keiki o na wahi i kukalaia he ma'i e ae ia e komo i kekahi kula e ae—o kahi i puia i ka ma'i, oia kela hapa o ka Apana e waiho ana maloko o na palena malalo iho:

            Mai ke awa holo ma alanui Maunakea ahiki i alanui Beritania, holo ma alanui Beritania ahiki i alanui Nuuanu, holo ma alanui Nuuanu ahiki i alanui Vineyard, holo ma alanui Vineyard ahiki i ke kahawai o Nuuanu, holo ma ke kahawai o Nuuanu a me kahawai o Puehuehu ahiki i alanui Judd, holo ma alanui Judd ma ke komohana a hiki malalo o na puu, holo malalo o ke kumu o na puu a hiki i ke alanui e kaupalena ana i na Kula Kamehameha ma ka hikina, alaila ma ka laina e holo ana o ua alanui la a hiki i ke kai.

            WILLIAM O. SMITH,

            Peresidena o ka Papa Ola.

2566-2

 

KA

NUPEPA KUOKOA

ME

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

@ ka Makahiki, - - - $2 00

@ Eono Mahina, - - - 100

Kuike ka Rula.

HOOPUKAIA E KA

PUKA 1 2 3 4 5 6

AKA. Pule Pule Pule Pule Pule Pule

Iniha. . $ 1.50 $ 2.00 $ 2.50 $ 3.00 $ 3.50 $ 4.00

2 Iniha. . 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00

3 Iniha. . 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00

4 Iniha. . 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50

@ Iniha. . 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00

Iniha. . 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00

            O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.

HAWAIIAN GAZETTE CO.

GEO. H. PARIS, Luna Nui.

J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

No Honolulu, Oahu, Lakou a pau.

POAONO, - - - - OKATOBA 12, 1895

 

            E LIKE me ko makou hoopohala mamua aku nei i ka poe powa aea a kekahi poe e akena mai nei, eia ke holo mai nei e hookahuli i ka Repubalika, pela no ka mau ana o ia hoopohala a hiki loa mai i keia la. Ina ua holo mai kekahi moku me ka poe powa, e lohe ana kakou i ka mea oiaio i ka manawa kupono mamua ae o ka hiki ana mai o ia poe; a e makaukau auanei na pualikoa o ka Repubalika e apo aku ia lakou a hookipa mai me ka mahanahana o ko lakou mau kumu pepeiao i ka kakou mau mea eha.

            A ua ike no hoi makou i ka eleu o ke aupuni i ke kahea ana i na pualikoa i ka po Poalima i hala, ma o ka akoakoa ana mai o na puali pualu a pau o ke kulanakauhale nei. No ka mea, ma ia po, ua hooko mai lakou i ka leo kahea, ma ka hele nui ana mai o na koa pakahi o na komopani e hoike ma ka halekoa ia po me ka lako me na mea kaua, me ka makaukau e mohai i ko lakou ola no ka Repubalika.

 

            Mahope iho o ka hora 11 o ke aumoe Sabati aku nei i hala, ua hoao iho la o Ilamuku Brown e ike i ka mikiala a me ka eleu o ka puali makai o Honolulu, mamuli o kona kau ino ana iluna o kona kaa lio huila lua a holo hooponopono ole aku la ma alanui Kalepa me ka puali makai he 23 ka nui mahope e alualu nei malalo o Kapena Parker. Huli ino ae la ka Ilamuku i kai ma alanui Papu a holo pololei aku la i kai o ka uapo mokuahi o ka Hui Mokuahi Piliaina. Ua hookikina ia iho la na makai i ka holo ma ke alualu ana aku mahope o ke kaa.

            I keia naholo ana o na kaiko, manao iho la ka poe e hele ana ia wa a me ka poe kiai Hale Dute a me na poe ma na uapo, ua ike ia ka paha na poe powa owaho mai. Aka i ka huli ia ana aku i ka mea oiaio, eia ka he hoao na ke poo o ka oihana hoomalu i ka eleu a me ka makaukau o na kaiko. Ma keia holo puwalu ana o na makai, ua hiki aku la lakou i ka uapo makai o ke poo o ke alanui Papu iloko o na minute eha a me ka hapa, kahi o na makai i kukulu hoopaikau ia ae ai no kekahi mau minute. A i ka hoi ana i ke kahua o na makai, ua hoi lakou ma ke ano hele maa mau.

            Ua mahalo loa ka Ilamuku i ka ike ana i ka eleu o ka puali, a ua hooia mai hoi ia mau hana i ko Kapena Parker ao mau aku i na makai ma ke kulana hooi ae i ko lakou maamaalea, e mahalo ia ai e ka poe e haka aku nei i ka hakilo i ko lakou nee ana.

 

Owai ka na Hawaii e kokua ai?

            Ina he oiaio, eia he puulu o na haole powa ke holo mai nei ma ka moana me ka manao e hookahuli i ke Aupuni Repubalika o Hawaii a e kukulu i aupuni okoa ma ia wahi, eia ka ninau i na Hawaii noiau he wahi puniu iki kona e hiki ai ke pane, ia wai na kanaka Hawaii e haawi ai i ko lakou mau kokua no ka aoao pololei?

            O keia poe powa no lakou na houpuupu i kaha ia aku na kamailio a oi wale aku, he poe ia aole na Hawaii i maopopo ole i ko lakou ano a me ka lakou hana. Ua hoolimalima ia paha lakou e hele mai e okioki wale i na kaniai o ka poe e paa ana i ke Aupuni, a e hao i na waiwai a pau e loaa ana ia lakou ke lanakila a holomua ka lakou hoolala hana ana. O ka ninau mahope aku o ia wa, e pomaikai ana anei na kanaka Hawaii malalo o ia ano aku o ka aina? Aole. E pilikia loa ana ka lahui a me ka aina, a o ka poe i hemahema i keia wa e oi loa aku ana ka hune ia wa.

            Nolaila, ke okuku mai nei ka ninau ma ke poo o keia kukulu manao, Owai ka na kanaka Hawaii e kokua ai?

            Ina i manao kakou no ka pono o ka aina a me ka pomaikai o ka lahui, alaila hookahi wale no haina, e kokua i ke Aupuni e ku nei a e haawi i kou ikaika a pau no ka hoomau i ke aupuni i ku a i ike lahui ia mai e ko ke ao holookoa a pau.

            Ina eia no ka lili, ka opukeemoa, ka haihaia, ka manao hoomauhala, ka olelo awahua e nele like kakou a pau, alaila ua akaka kona aoao nanakee mai i ka ike ana i na io a me na iwi o ka aina hookahi, a e kipa hewa ke aloha i ka malihini home ole o ka au pukaka ana mai.

            Ke haawi nei keia manawa e nee nei i wa nou e ke kanaka naauao e noonoo ai, a ma kau pane ana e ike ia ai kou naauao a hupo paha.

            No makou iho, hookahi wale no haina i ka umauma, e kokua i ke aupuni Hawaii e ku nei, ina ua hoohiki oe a hoohiki ole ke kakoo: He mea pono ia oe ke haawi i kou ola no ke aupuni e malama a hoomalu ia ana e ko kakou poe o ka aina hookahi, i oi ae ko lakou lihi launa mai ia kakou ma ke ano o ka ewe mamua o ka hilinai ana aku i na kolea kauahua i maopopo ole ke ano.

 

Kanahai na Rula a ka Papa Ola.

            Ua hoakakuu ia mai ka liolio loa ana o na rula hooponopono hoomalu a ka Papa Ola o ka wa a ka ma'i kolera i kikipau iho ai ma na malama eleu i hala, ma o ka ae ia ana o kekahi mau waiwai kalepa e lawe ia mai Honolulu aku nei a i na mokupuni e ae me na palapala ae kekahi a me na palapala ae ole kekahi, a ua hoole loa ia no kekahi. O na halekuai waiona liilii, ua hoihoi ia ko lakou manawa malama oihana a i ka manawa maa mau. Ua wehe ia na kula la aupuni o Honolulu nei malalo o na rula a ka Papa. O na moku holoholo pili aina, ua mau no ko lakou papa ia i ka haliahali ana i na ohua aia wale no a pau na la hoomalu o na ohua ma Honolulu nei, alaila hookau ia ma na moku e paa nei i ka hoomalu ia. O na limahana poola o na uapo i hoomalu ia ma na uapo mokuahi Pakipika a me Oceanic, ua pau lakou i ka hookuu ia mai, a ua hoi e hui me ko lakou ohana. A ma ka nana aku i na hiohiona, me he mea la ina aole e hoea hou mai ana he makapaa kolera, alaila e hoonoa ia ana na kapu e pau.

 

Mai Hoopalaleha i ka Hana Maikai.

            Aohe mea e kanalua ai ua kanu iho nei o Honolulu i ka mai kolera, a ua nalo loa iloko o ka lua. Ma ka makaala lua ole o ka mana malama ola i ke kiai a me ka hilinai no hoi maluna o ko kakou hoolohe i na ao ana, ke manaolana nei makou, ua hiki loa ke pale aku i ka laha ana, ina he mai kolera kekahi e hoea hou mai ana, ma o ka hookaawale koke ana i ka mea mai a kaawale mai ka pee ola aku. No ia mea, o ka haawina i loaa mai i keia kulanakauhale ma ke kipa ana mai o ke kolera, aole wale ia no ka ehaeha no na mea aloha i lawe ia aku e ka enemi, aka ua ao pu mai ia he haawina maikai na kakou a pau e mahalo ai, oia hoi ua maemae maoli ke kaona o Honolulu i keia manawa, a he mea pono no ka pomaikai o ka malama ana i ke kulana malama ola, e hoomau aku pela mai kekahi makahiki a i kekahi. Mai noho a manao nukoki iho ua pau ae la ka mai, alaila he hoohemahema iho a kapulu ka noho ana. Aole pela, aka e hoolohe i ka rula o ke ola, o ka maemae. Ina e hoomau ia ka malama ana i ke kulana maemae o ke kulanakauhale e like me ia e ike ia nei i keia mau la, alaila aohe o kakou makau a pihoihoi ana no ka laha aku ke hoea hou mai ua mai nei. Nolaila e hoomau aku kakou i ka pulama i ka hoomaemae i ko kakou kulana malama ola.

            A oiai ua hoonoho mai nei ka Papa Ola he ekolu mau luna nana i ke kulana malama ola o ke kulanakauhale nei, nolaila he mea pono ia kakou e kokua i ka lakou hana, i mea e hoomauia'i ka maemae o ke kulanakauhale a me ka noho ana, a ma ia hana ana ea pale ia aku na mai lele e poi po mai ana. E hoolohe i ke ao.

 

E Akahele i ka Kahawai o Nuuanu.

            Ke olelo kino nei o Dr. C. B. Wood o ka puali kauka o keia kulanakauhale, ua inoino a pelapela loa launa ole ke kahawai o Nuuanu, a ke koi ikaika nei oia i ka Papa Ola e lawelawe koke ia na keehina e hoomaemaeia'i. Ke manao nei oia o ke kahawai o Nuuanu, he kumu mai ia e hooweliweli mai ana i ke ola o ka lehulehu. He wa wale no e hoea mai ai he mai kolera hou mailaila mai. Malia o ka mea mua a kakou e lohe mai ai ua holo aku kekahi kanaka i noho ma na hai o keia kahawai i na mokupuni e ae, e lawe ana i ka mai i na apana e hiki ole ai ke kupapa iho a paa. I ka po a me ke ao, eia keia kulanakauhale iloko o ka poino nui mai keia kahawai mai. Ua hiki i ka moo liilii ke ola iloko o ke kanaiwa mau la, a malia no kanaono mau la hou aku e noho ai ma ke kulana hoopilikia loa mai.

 

Ka Ahahui Manawalea Hawaii i ka wa Korela.

            Ua noonoo iho nei ka ahahui o na lede maluna ae ke puka hou ole ae he korela, e paniku i na puka o na kahua haawi ai manawalea i na Hawaii hune maoli o Honolulu nei, i kukuluia malalo o ka puu dala nui i hookupuia e na puuwai hamama o ka lehulehu, a i haawiia na ka ahahui o na lede o ko kakou mau io ponoi iho, no ke kaana ana aku i ka poe ua nele maoli e hiki ole ai ke hoolawa i ko lakou ola i ka wa a ka mai kolera e laha ana ma keia kulanakauhale a i papa ia ai kekahi mau mea ai no ke ola ana o na Hawaii, aole ma ka mea ai wale no, aka ma ka hana ana aku kekahi a loaa, alaila halihali aku e piepiele.

            Ua haalele keia mau lede i ka lakou mau hana ponoi a ua hoolilo ma keia hana mai ka hebedoma elua mai o Sepatemaba i hala. Ua lawelawe a kaana pono lakou e like me ka lakou i manao ai. I ka hebedoma mua, ua haawiia ka ai mai ke kahua hookahi aku ma ke kikowaena o Honolulu. Aka ma na hebedoma mahope mai, ua hookaawaleia na kahua haawi ai ma na wahi mawaho, a ua hoomau ia pela a hiki i keia hebedoma.

            I ka hebedoma e pau ana i Sepatemaba 14, ua hoolilo aku ka ahahui i na dala he $1,650.49 no ka hoolako ana ia 17,076 ka nui; no ka hebedoma elua mai e pau ana i Sepatemaba 21, ua hooliloia aku na dala he $1,186.05 no ka hoolako ana ia 22,318 ka nui; no ka hebedoma ekolu mai e pau ana i Sepatemaba 28, ua hoolilo ia aku na dala he $1,188.40 no ka hoolako ana ia 22,418 ka nui; no ka hebedoma eha mai e pau ana i Okatoba 5, ua hooliloia na dala he $1,096.74 no ka hoolako ana ia 21,945 ka nui.

            No ka hebedoma e pau ana i Okatoba 12 nei, aole i akaka mai.

            O na dala a ka poe i kakauinoa e kokua i keia hana, ua hiki aku ka huina $9,904.20, a ua pau hoi lakou a pau i ka ohiia; a mailoko mai o ia heluna i unuhiia mai ai na lilo i helu papa ia ae nei maluna.

            Ua manaoia, ma ka panina o ka hebedoma e pau ana i keia la, e koe ana ma ka waihona mahope o ka lawe ana ae i na hoolilo o kela pule, na dala he $3000 a oi.

            O keia puu dala koe iho, e malamaia ana ma ka waihona no na Hawaii wale no i nele maoli a maopopo ole kahi e loaa mai ai ka ai. A na na lede maoli no e ninauninau paka aku i ka poe hune ponoi maoli e kupono ai ke kokua ia lakou e ka hui manawalea, aole hoi o ka mea hiki no ke lapulapu aku e loaa ai ke ola o ka noho ana e like me ko lakou mau manawa mau i hala aku mamua o ka hoea ana mai a ka mai korela.

            Nolaila, e hoomau ia ana ke ku ana a ka Ahahui Manawalea Hawaii me ke ku makaukau i ka manawa e kahea ia mai ai e hoomau aku i ka hana i hookumuia a Honolulu a pau e mahalo aku ai.

 

Naauao ke Alii Naaupo ke Kanaka.

            Ua lawe o Liliuokalani i ka hoohiki e kakoo i ke Kumukanawai o ka Repubalika a ua lilo oia he makaainana me ka hookikina ole ia, a o kona mau kakoo o ke kumu manaolana poho, "ka hoihoi alii," o lakou na ikemaka. Auhea ka poe e keha nei ma ka lau wale no o ka lehelehe, he aloha alii, aloha lahui a aloha aina? Aole anei ke nahu nei na alele o keia poe mahope o ka ike ana ua hoohiki ka mea nona ke kuleana nui i ke aupuni kumu a lakou e pai nei, hoopupu wale iho no?

            Ua lawe na kanaka o Hawaii nei i ka hoohiki malalo o ke Kumukanawai o 1887, a ua loaa ia lakou ko lakou pono malaila. Aka kukuluia he aupuni hou a hana ia he kumukanawai hou, mahope o ko na hupo Hawaii hoao ana a hoka e hookahuli i ke kanawai kumu a lakou i hoohiki ai i ka 1887, eia nae ke muekekei aku nei, me ka manao paha he naauao kilakila ia no lakou. Aka eia no keia mau kia hoomanao a i elua ke ku mai nei. I ka 1887 hoohiki malalo o ia kumukanawai, aka i ka 1894 hoole i ka hoohiki. Auhea ko ke kanaka Hawaii wa oi aku o ka naauao, o ka 1887 paha, a o ka 1894 paha? Ina he hewa ka mua a he pono ka noho kumukanawai ole iho, alaila e ui iho ka ninau malaila, Ua kupono anei na kanaka Hawaii e hookele a e hoomalu i kekahi aupuni malalo iho o ka la me keia mau moolelo i kakau kehakeha ia e ku mai nei imua o ke alo ponoi? E hoonaauao ke kanaka Hawaii i keia keneturia, a e puana me ka oiaio, o ka ae he ae ia. Aole i elua lehelehe o ke kanaka Hawaii e iiki nei he naauao a pela wale aku.

            No ke kanaka Hawaii ka aina a no ke kanaka Hawaii ke kumukanawai, ke kahua o na aupuni naauao a pau ma ka honua nei. Ke nee nei ka honua, a he mea pono i ke kanaka Hawaii ke hooi ae i kona naauao i kulike ai me ka nee ana o ka manawa.

 

Ka Waeaolelo Moana Pakipika.

            O ka hoopalahalaha ana ana aku i ke kalepa mawaena o Amerika Huipuia a me Iapana a me Kina, ke hookikina mai nei ia i ka pono loa e loaa kekahi mau alanui emi a hikiwawe no ka launa kamailio ana.

            O ka hoomoe ana i kekahi waeaolelo moana mai kekahi wahi aku ma na makalae o na kapakai Pakipika a hiki i Honolulu, Ausetaralia a me Iapana, ua oi aku ke kamailio nui ia iloko o na makahiki elua i hala mamua ae o kekahi manawa e aku. O ka ike nui ia o ka ulu nui mai o ke kalepa mawaena o Amerika Akau a me na aina Asia a me na Panalaau o ka hema, nolaila ua mahuahua mai ia i ka apono aku i ka waiwai ke loaa ka launa waeaolelo ana no ka pomaikai kalepa. O ka launa kamailio ana ma ka palapala kakaulima, he loihi loa ka manawa e hala ana, a o ke ano hoi e hoouna ia nei na elele waeaolelo i na aina ma kela aoao o ka Pakipika ma ka holo ana e poai ai a puni ka honua, he nui loa ka lilo.

            O na pilikia i ike hope ia iho nei no ka launa kamailio ana me Hawaii, ua hoolako mai ia he mau ike e lawa ai ke koi ana i ke kumu kupono e loaa ona waeaolelo kamailio mawaena o ia paeaina a me ka honua nei a pau.

            O ke ku o ke ahua o na hana e lawelawe ia nei ua nui maoli no, a ke kuhikuhi mai nei na hoailona no ka awiwi e pii mai nei ka mahuahua, ka mea a ka ona miliona dala nui McKay o Kaleponi i ekemu ae kona waha, he hana puka no ka hoomoe waeaolelo moana ina no i keia manawa.

            Me he mea la i ka nana aku i ka ahaolelo lahui i hala o Amerika Hui aohe manao nui na Amerika e hapai i ka hana, aka, ke ake nei o Canada e ike i ka hoomakaia ana, a oiai, he oluolu no ko ke Aupuni o Beritania nanaina maluna o keia ano hana, nolaila me he mea la e lilo ana ka hapai ana i ka hoomoe i ka waeaolelo Pakipika malalo o ka mana o kekahi mau aupuni e ae mawaho aku o Amerika Huipuia. Ma kekahi kumu, he mea i minamina loa ia keia nana maka wale aku, aka i ke ao kalepa, mai a lakou mai na hana kui e upu ia aku nei e loaa mai ana, aohe mea ia e nana ia ai owai la ka ona, ina he emi ka uku o ka huaolelo, paa mau ka manawa a me ka hiki pono me ka maikai.

 

Ku mai ka Mokuahi China.

            Ma ka hora 10 kakahiaka o ka la 7 o Okatoba nei, ua hekau mai la ma ka nuku o Mamala ka mokuahi nui China, kapena Seabury, iloko o na la holo he 11 mai Iokahama mai, me 2 mau ohua kapena a me 581 mau ohua oneki. Ua kipa ae keia mokuahi nui ma Honokaona a me Iokahama, a he mau ukana nae ana no ko Honolulu nei no ia mau awa mai.

            Ua holo aku o Kauka Day ke kauka o ke awa o Honolulu nei iluna o ka mokuahi a hoike aku la i ke kapena i ka kulana maanei. Alaila, ua hoole mai la ke kapena aole e lawe i na ohua a me na eke leta mai Honolulu aku. Ua make ma ka moana mai nei, he ekolu la i hala mamua o ke ku ana mai i keia awa, he hookahi ohua no ke kumu he mai akepau.

            Ua malama iho ka Papa Ola i halawai ma ka hora 11 awakea, a ua hoike mai la ke kauka o ke awa, i ka wa a ke China i haalele aku ai ia Iokahama, aia no ka mai korela malaila e anee la. Nolaila, ua hooholo iho la ka Papa e nana pono ia kela kino kupapau ma ke kaha ana. A na kauka Day a me Cooper i kaha.

            Ua hooikaika loa ka Papa Ola i na agena o ka mokuahi maanei, ina aole e ae ana ke kapena e lawe i na eke leta mai Honolulu aku, alaila e konoia ka mokuahi e noho ma Honolulu nei e hoomalu ai no kekahi mau la mamua o ka ae ia ana aku o na ohua a me na ukana e hoolele mai.

            Ma ka hora 1 a me ka hapa auina la, ua malama ae ka Papa Kalepa ma Honolulu nei i halawai kuikawa no ke kakoo ana aku i ka hana a ka Papa Ola, ma ka hookikina ana i ke kapena a me na agena o ke Chiha e lawe i na eke leta mai Honolulu aku nei. Ua lawe maoli ia ae he olelo hooholo e hoike ana, o ka manao o ka Papa Kalepa o ka hooikaika e hookikina i ka mokuahi China e lawe i na eke leta, aka, oiai ua ike e ka Papa Ola i keia mea a ua onou maoli aku e lawe i na eke leta, no ia mea ke apono aku nei ka Papa Kalepa a ke pahola aku nei i na hoomaikai i ka Papa Ola no kona kiai makaala i na pono kalepa.

            Ua kue no kekahi poe i ka olelo hooholo, aka mahope o ko ka Peresidena hoakaka ana he mau kauoha maoli i kakauia ke paa nei i ke kapena aole e lawe i na eke leta a me na ohua mai Honolulu aku, aka he mea nona e hoaponoia ai e loaa kekahi hoike akea kupono o kona hoole ana i na kauoha i haawiia ai iaia. A nolaila o ka olelo hooholo auanei a ka Papa Kalepa he mea ia e hoapono aku ai i ke kapena ina e lawe oia i ka eke leta. I ka Papa e noonoo ana i ka olelo hooholo, ua loaa mai la he elele mai ke kapena mai o ka mokuahi, ua ae oia i ka makemake o na agena maanei, a e lawe ana i na eke leta.

            No ia mea, ua hooholo lokahi ia ka olelo hooholo a ua hoopanee ka halawai.

 

Na Luna Nana Malama Ola.

            Ua hoopau ia ka hoolimalima ana i na luna nana malama ola he iwakalua kumamakahi o na apana he 21 i mahelehele ia ai o Honolulu, a ua okioki ia iho la a i ekolu wale no apana. A ua hoonoho ia i ekolu mau luna nana no ia mau apana, a e uku mau ia ka poe e lawelawe ana i ka hana nana malama ola. Ua mahele ia na apana ekolu e like penei:

            Apana 1. O kela hapa a pau o Honolulu e waiho ana ma ke komohana o ke kahawai o Nuuanu.

            Apana 2. O kela hapa o Honolulu e waiho ana mawaena o ke kahawai o Nuuanu a me ka laina e moe ana ma alanui Alakea mai ke kai mai, holo iuka a loaa ke alanui Emma a hui pu me ke alanui Puowaina a hiki a komo pu ke awawa o Pauoa.

            Apana 3. O kela hapa a pau ma ka hikina e ka apana elua.

            Ua hookohu ia na luna nana malama ola ekolu, oia o G.W.R. King, George E. Smithies a me N. P. Jacobson. Ua hoomaka lakou i ka hana i ka Poakahi nei.

 

Ke Alanui Pali o Nuuanu.

            Ma ka olelo hooholo nui a ka Ahaolelo i hooholo ai ke kohoia e ka Peresidena i Komisina ekolu lala e hele ai e nana i ke Alanui Pali o Nuuanu a e waiho mai i ka lakou hoike i ka ahaolelo e noho mai ana, no ka hiki ke hoomoe ia i alanui maikai e iho ai a pii mai ilnua o ka pali no na mea a pau a me na lilo.

            O ka poe keonimano i hookohu ia no keia hana, o C. H. Kluegel, J. S. Emerson a me C. V. E. Dove, oia hoi he poe anaaina nae wale no lakou a pau.

            Ma ka auina la Poakahi iho nei, ua pii aku keia komisina iuka o ka pali, i ukaliia e ka Luna Nui o na hana hou. Ia lakou i hiki ai malaila, ua kuhikuhi aku o Mr. Rowell i ke komisina i na mea i hana ia iloko o na makahiki ekolu i hala, maluna a malalo, a e hana aku i ka oukou mau mea e hoolala ai mahope o ka nana pono ana. E pii pinepine aku ana paha keia komisina iuka e nana pinepine ai.

 

Ko Iapana Kanikela Generala Hou.

            Eia o Iapana ke hoouna mai nei i Kanikela Generala hou nona i Hawaii nei ma ka inoa Mr. Shimamura e pani ma kahi o Shimizu i keia wa. Ua hookauwa keia luna aupuni hou e hele mai nei ma ke ano Kanikela Generala ma ke kulanakauhale o Nu Ioka a ma Mekiko he mau makahiki a o ke kahea ia ana aku nei no ia e hoi ae i ka home a eia ka e hoouna loa ia ana i Hawaii nei. Ua kukala ia kela hookohu ma ka la 6 o Sepatemaba mai ke kulanakauhale poo aupuni mai o Tokio. Aole i mahiu ia ke kumu o ka hoopau ia ana o ke Kanikela e noho nei, aka me he la e hoopaa ia ana no paha oia ma ke ano Kanikela, oiai o ke kulana o keia luna aupuni Iapana hou e hele mai nei, he kiekie ae maluna o ke Kanikela o keia wa, a ua iliwai hoi me ko ke Kanikela Genrala Fujii, ka loaa o na mana kilo aupuni.

 

He Oiaio Anei?

            Aole o makou manaoio iki i keia lohe e hele palalu nei ma na lehelehe o kekahi poe lehulehu o keia kulanakauhale, mamuli ka o ko Mr. Iosepa Nawahi pani loa maoli i ka wanana a ka pupule Lutera e kauoha ana e hooke-ai na anee alii ma ka la 6 o Okatoba iho nei i hala, ua hoolohe aku oia a me kona ohana ia leo a ua hooko iho la. Ua hoole aku makou i ko makou mea i lohe mai ai aole e puni o Nawahi a hana aku ia mea i wanana a kauoha ia mai e ka pupule. Ua paakiki loa mai kela mea hoike ia makou i ka oiaio maoli e hiki ole ai ke puhili. A oiai o ka mea nana i hoike mai, no ko lakou auna hookahi no ia ma ke kalaiaina hookahi, nolaila ke hoopuka nei makou ma ke akea me ka manao kanalua aole o J. Nawahi kekahi i puni i na wanana o ia ano. O ka mea hea ka oiaio?

 

He Kaa Ili Nui no ka Oihana Kinaiahi.

            Ua hana ia no ka Oihana Kinaiahi o Honolulu nei he kaa ili wai hou loa e ka Hui Hana Kaa Hawaii o Honolulu nei a ua paa na mea a pau koe ke pena iho a me na hoaulii e ae i makemake ia. I ka Poakahi iho nei, ua hoao ia ua kaa nei ma ka hooili ia ana o ka ili i pokaakaa ia a pau iluna o ua kaa la nona ke kaumaha he ekolu tausani mau paona e lawe ai i na ili a pau i pakuikui ia ke hoomoe ia i hapaha mile ka loihi mai kahi aku o ke ahi. Ma keia malama ae e pau ai na hemahema a pau i ka paa.

 

E Malama i na Misionari Amerika.

            Ua haawiia aku nei na hoonaauao ana i ke Kuhina noho Amerika Taylor ma Sepania e noi aku oia i ke Aupuni o Sepania, e malama ia na Misionari Amerika a pau e lawelawe hana misionari ana ma ka Paeaina o Caroline ma ka moana Pakipika mai na keakea a me na hoopilikia wale ia aku. A nolaila e kau ana maluna o na Sepania ke koikoi o na hana ino ia a pau o na Misionari Amerika e hoea mai ana ma keia mua aku.

 

He Mahalo i na Hana Misionari.

            Eia kekahi mau mamala olelo a ke Kuhina Amerika Denby ma Kina i hoouna ae ai i ke Keena o ko na aina e ma Wasinetona, no na mea pili i na misionari, penei:

            "E like me ka moau a ko'u ike ke hoopalahalaha aku, ua hiki ia'u ke hana a ke olelo, o na misionari ma Kina he poe maoli no lakou i mohai ponoi ia lakou iho, o ko lakou mau ola, he maemae; ke hoopapau i ka lawelawe ana ma ka lakou hana, o na hana lima ike a me na hana akeakamai a me ka hoomalamalama ana, ke palahalaha nui aku nei mamuli o ko lakou mau hooikaika ana; he nui o na buke hoonaauao waiwai o ke komohana i unuhiia e lakou iloko o ka olelo Pake; o lakou na alakai ma na hana ku i ke aloha, i haawi lokomaikai ia e lakou, a e kaana kino maoli ana i na dala i hilinaiia mai ia lakou; ua hoohuli lakou ma ka pono a o ka poe i huli io ua hoopomaikaiia mamuli o ia huli ana mai. Ma ka lala o ka hoonaauao ana, ua holomua ia e nee la. O na misionari, o lakou ka hikimua o ka hana a me ke kalepa. O ka noomalamalama ana aku i ka noho ana pono, ke ao, ka hoonaauao, he mau welo wale no lakou no na hune hou ae a ke kalepa e hoolako mai ai. Aole i hookaawale ka hana aloha kanaka i kekahi mea oi ae, a i ole ia i kekahi mea maikai like, mekini a mau mea hana e ae paha no ka hoomalamalama ana i na kanaka naaupo pegana e like me ka poe e huli ana i ke ano karistiano. Ke hooia mai nei ka moolelo o ka honua i keia hana."

 

            E mare ana o Mr. A. W.  Carter Hope Loio Kahina me Miss Edith Hartwell, he mau Honolulu nae ana no a elua.

 

Lulu Luakini o Kawaiahao.

            I na hoahanau o ka Ekalesia Makua o Kawaiahao, a me na hoaloha a pau iloko o ka pono o Iesu Kristo e noho ana ma Honolulu nei, a ma na wahi a pau iloko o keia Paeaina, a me na makamaka a pau e noho mai la i ko na aina e, e aloha oukou a pau, e ka poe e heluhelu ana i keia, a e nana oluolu iho, na ka Haku kakou e alakai.

KE HOIKE AKU NEI.

            Maloko o na la o ka makahiki piha hookahi i hala aku la, ua hapai hou aenei kakou e kukulu, a e hana hou i ka Halepule o Kawaiahao, i kulike ai me ka palapala i hoopuka ia ma ka Nupepa KUOKOA, "Ka Leo Aloha," he pule a he palapala uwalo aku, na ke Komite o ka Ekalesia iloko o Okatoba o ka makahiki i hala. Ua ko ia, a ke ike nei kakou ano. Ua hoomaemae ia ke kahua, ua kukulu ia na kia, ua moe na pio, ua ku na pou ha-na, ua kau na kua, ua hahau ka papahele, ua ku na o'a, ua moe na kaola, ua hi'a na aaho, ua hoa kaula, ua kau ke pili, ua hamo ke pena, a ua paa ka Halepule, a ke ku kilakila nei ka Luakini o Kawaiahao, ka Hale o ke Akua Mana Loa, ua paa a ua lanakila ka hana a oukou, iloko o keia makahiki piha i hala ae nei me ka aie ole. Ua oi aku ka paa, ka ikaika, ka maikai a me ka nani i kona mua.

A KE HOIKE HOU AKU NEI.

            O kahi apana hakina hana i koe a kakou, aia no ka mahelehele pono ana i keena Kula Sabati maloko, a me kekahi mau wahi hana liilii e ae e pili ana i ka Luakini.

            Me ka manaolana ulumahiehie, oia ke kumu o keia kakau ana aku, ke hoolaha akea aku nei ma ka Nupepa KUOKOA no ka lua o ka manawa, i ike like kakou a pau, e hoomanao iho, o ka la Sabati e hiki mai ana, oia ka la 20 o keia mahina o Okatoba nei, oia ka la e lulu hope loa ai kakou no ka Luakini.

            NOLAILA: Ke kauleo piha ia 'ku nei oukou e na hoahanau, a me na makamaka a pau i kakau a i kohokoho mai i ka lakou haawina no ka wa ae nei i hala, e paa nei na inoa ma ka buke a me na pepa hoomanao me na leta ma ka lima o ke Kahu e waiho nei. E hoomanao mai oukou mai poina, ma ua la 'la e hiki mai ana, e hoihoi mai kela a me keia e like me kana i hoolaa ai no ka Haku a no kona Betela.

            Ina ua pilikia kekahi no kona hiki kino ole mai ma ia la, e haawi mai ma ka lima o ke Kahu, ma ka lima o ke komite, ma ka lima o ka luna apana, a i ole ia ma ka lima o na hoaloha kupono.

            A ke kauleo pu ia aku nei no hoi i ka poe a pau i aloha i na hana a ka Haku, na hoahanau o na ekalesia e ae, na makamaka haole, a me na malihini, e akoako like mai kakou ma ia la, me na wahi hipuu lau oliva a ke aloha, e pupu like me ka lokahi, i hookahi puuwai, i hookahi umauma, i hookahi pana ana, a i hookahi ka manao ma keia hana maikai.

            No ka mea, no ke Akua ka Hale, ke Kihapai, a Nana no kela hana e kakoo nei ia kakou imua, a kakou e ike kumaka nei, ua holopono ka hana ma na ano a pau. No ka mea, o ko kakou nawaliwali ana a me ko kakou hemahema maoli, ua kupono ia i ko ke Akua aloha a me kona lokomaikai piha ia kakou a pau, me ka malu ma o Iesu Kristo 'la.

Me ke aloha,

NA KE KOMITE KUKULU HALE.

            Kawaiahao, Honolulu, Okatoba 9, 1895.

 

He Lokomaikai nui ina i Eo.

            Mamua iho o ka heihei ana o na moku kiakahi i Amerika a me Beritania i Sepatemaba iho nei no i hala aku la, no ka mokomoko e eo ke kiakahi Amerika a Amerika Huipuia e paa nei, ua hoopuka aku o Haku Dunraven i kekahi olelo hoolana imua o ke kapena a me na luina o kona moku heihei, ka Valkyrie i lawe mai ai mai Enelani mai, ina e eo ia lakou ke kiaha Amerika, alaila e uku hoomau ana oia i na poe lawelawe a pau o luna o ka moku ma ke kanakolu mau s@ina pakahi o oukou o ka hebedoma hookahi e like ka loihi me ka loihi o ko oukou mau ola ana pakahi iho."

            O ka averiga o na makahiki o na kanaka he iwakaluakumamaono e kanakolu ana makahiki pa@ahi, a o ka loihi o na ola ana o lakou pakahi, e kanahiku makahiki ana. Ina iloko o kela manawa a i ko kela manao ina aohe ahua dala mai a ka@ a na luina moku heihei o Enelani, aka no ka halawai ana me ka mak@p@, ua nele i kela lokomaikai nui.

 

            Ua hoopau ia na poe kiai a pau i kukulu ia iho nei ma na awawa e haliu mai nei mauka o Honolulu.