Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 47, 23 November 1895 — Page 2

Page PDF (1.86 MB)

This text was transcribed by:  Uilani Paalua Campana
This work is dedicated to:  William H. and Ruth L. Paalua

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA

OLELO KUAHAUA.

Iloko o ka makahiki aku la i hala, ua ikeia na haawina lehulehu wale e ka Repubalika.  Me ka nui no hoi o ka holomua o na hana kalepa ame ka oihana mahiai, -Kuwaho a Kuloko- aia hoi, na hoea mai la na haawina ku hohonu o ka haunaele kuloko ame ka mai ahulau weliweli; mai loko mai o keia mau mea a i elua, ua hoopakeleia mai la me ke aloha wale, me ka uuku hoi o na wahi ola i poino, mamuli o ka hoopomaikai ana mai o ko ke Akua kiai ana maluna o na hooikaika ana a ke aupuni ame kona mau makaainana.

 

Mamuli o keia mau mea ame kekahi @ pomaikai e ae he lehulehu i panaiia mai ia kakou, ke hoike nei Au. o Sandford B. Dole, ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii, e hookaawale ia ae ka Poaha, La 28 o keia mahina nei o Novemaba, i la Hoalohaloha Lahui i ke Aku Mana Loa, no na pomaikai o ka makahiki i hala ame ka aeia ana mai o ko keia mua aku, a no ka pule ana i hoomau ia aku Kona lokomaikai.  (Kakauinoaia) Sandford B. Dole, (Sila) Na ka Peresidena:  (Kakauinoaia)  J. A. King, Kuhina Kalaiaina. 2573-tf.

 

KUAI O KA HOOLIMALIMA O KA APANA AINA AUPUNI MA AINA HOU, HONOLULU, OAHU.

Ma ka Poakolu, Dekemaba 18, 1895, ma ka hora 12 o ke awakea, e kuai kudala akea ia aku ai, ma ke alo iho o ka Hale o ka Mana Hooko, ka hoolimalima o ka apana aina Aupuni, Helu 60, ma Aina Hou, Honolulu, nona ka nui, 5,000 kapuai kuea:

 

Manawa:  Hoolimalima no 10 makahiki.  Uku oi aku; $300 no ka makahiki, e hookaamuaia ana i kela ame keia hapalua makahiki.

 

Ma ka ia i o Ianuari, 1896, e haawi ia aku ai ka noho ia ana o ua wahi la.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Nov. 15, 1895.  2573-3.

 

HOOLAHA PA AUPUNI.

I kulike ai me ka Pauku 1. o ka Mokuna XXXV. o na kanawai o 1888, ua hoololi ae au i kahi e ku ai o ka Pa Aupuni ma Makawao, a i Kukuiaeo, ma kahi i ikeia o ke kahua kahiko ia o ka Hale Wili Kulina o Makawao, maloko o Makawao, Mokupuni o Maui.

 

I keia la, ua hookohuia aku o Mr. Samuel E. Kalawao i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni.

 

J. A. King, Kuhina Kalaiaina  Keena Kalaiaina, Nov. 15, 1895.  2573-3

 

NA RULA HOOPONOPONO A KA PAPA OLA.

Honolulu, Novemaba 13, 1895.

Ua papa loa ia ka lawaia ana i ka i’a maoli, na opihi, pupu a me na mea a pau o ke kai, a o ka wai paha maloko o kekahi loko, kahawai, auwai, halokowai.  kaikuono a awa kumoku paha, a maluna hoi o ke kai, ma kahi he elua mile mai ka ae kahakai aku, ma ke kai e pili ana i ka Apana o Kona, Oahu, e moe ana ka paleua mauka nei, mai ka palekai hikina aku o kahi eli e hoohohonuia nei ma Kakaako a hoea i kona kihi komohana, alaila holo pololei iwahi i ke kai ma ka laina pololei me ka Boe Spar, ma ka hikina a ma ke komohana, ma ke kaha e holo ana mai ka hookui ana aku o ke Kuapa komohana o ka loko o Kaihikapu i ka aina, e kokoke ana i Moanalua a i kona welau komohana, alaila, holo pololei iwaho i ke kai, ma ke kaha e moe ana a loaa ka palena komohana loa o kahi mokupuni i ikeia o Kahakaaulana, maloko o ka Apana o Kona, Oahu, a mai uka mai o ke kuahiwi a hoea no hoi i ke kai, ua hookapu loa ia.

 

O ka manawa ana i ka i’a a me na mea a pau no loko mai o ke kai, maloko o ka Apana o Honolulu, na papaia, koe wale no ma ka Hale Makeke Hou, a ma na wahi e ae i ae ia a ma ia mau wahi e waihoia ae na i’a unalii (scale fish) na olepe, na papana a me ka ula, mailoko mai o na kai (water) mawaho aku o na palena i hoikeia ao nei maluna, malalo o ka nana ia ana e na Luna Nana i kohoia e ka Papa Ola.

 

He mana ko ua poe Luna Nana la e hopu, e hoahewa a e kiola (destry) i kekahi i’a a mea paha mailoko mai o ke kai i waihoia ae no ke kuai, a i laweia mai paha i ka Makeke, ka mea hoi a lakou i manaoio ai, na laweia mai ia mailoko mai o na wahi i papaia e keia mau rula, a i ole, ua ikeaia aole i kupono no ka ai ana.

 

Ma keia, ua hoopauia ua Rula o ka papa Ola e pili ana i ka lawe ana ame ke kuai o ka i’a, i hoolahhaia ma ka la 11 o Okatoba, 1895.

 

Ma ke kauoha a ka Papa Ola.  J. T. Waterhouse, Peresidena.

 

I keia la, na hookohuia aku keia poe, i mau Agena Hooiaio no na Aelike Paahana, no keia mau Apana i hoikeia:

 

Miss Harriet E. Wilder, Honolulu, Oahu.  J. H. Maby – Hilo, Hawaii, James Mattooa – Hilo, Hawaii,  A V Carvalho – Hilo, Hawaii,  Harry P. Miller – Kona Hema,  A N Kepoikai – Wailuku, Maui,  George Hona – Wiluku, Maui.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina, Keena Kalaiaina, Nov. 11, 1893.  2572-3.

 

KUAI O KA AINA AUPUNI O KE AWAWA O PAUOA.

Ma ka Poalua, Dekemaba 3, 1895. ma ka hora 12 o ke awakea. ma ka paka ma ke alo aku nei o ka Hale o ka Oihana hooko. e kuai ia aku ai ma ke kudala akea. he Apana Aina Aupuni i ikeia o “Ka Pa Aupuni Kahiko” ma ke awawa o Pauoa, Honolulu, Oahu, a maloko o laila he 6-10 eka – oi aku a emi mai paha ka area.

 

Kumukuai maluna aku o $1060.00 kuike.

 

O ke kahua nae o keia kuai, e uku aku ka mea e lilo ai keia Apana Aina i ke Kuhina Kalaiaina i ka huina o $2,500.00, no na hana hou maluna o na aina la, mawaho ae o ke kumukuai maoli o ka aina, mahope koke iho o ka lilo ana.  Jas. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Novemaba 1, 1895.  2571-3.

 

KUAI KUDALA O NA LAIKINI AWA.

E Kuai Kudala akea ia aku ana ma ka Poalua, la 10 o Dekemaba, 1895, keia mau Laikini Awa. no ka Manawa o Hookahi Makahiki, mai ka la 1 aku o Ianuari, 1896.

 

OAHU: KOOLAUPOKO – 1, MAUI: WAILUKU – 2, LAHAINA – 2, MAKAWAO – 1, HAWAII:  KOHALA AKAU – 1, KAU – 1, KAUAI:  LIHUE – 1, WAIMEA – 1.

 

E kuai ia aku ana no ma ka la i hoike ia ae la, ka Laikini no Koolaupoko, Oahu, ma ka hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale o ka Oihana Hooko.

 

O na Laikini no na Mokupuni o Maui, Hawaii a me Kauai, maloko o ko lakou mau Apana ponoi iho, e kuai ia aku ai ma ka la i hoikeia ae la, ma ka hora a ma kahi e hoikeia aku ana e na Makai Nui, a o ko lakou mau Hope paha.

 

Ina hoi e loaa na kumu kupono e hoololi ai i ka la no ke kuai ana, e haawiia aku no ona olelo hoolaha ma na pepa hoolaha (posters) iloko o ua mau Apana la. Kumukuai Oi: 

 

No ka Apana o Wailuku a me Lahaina $300.00 no ka Laikini hookahi; ne na Apana mawaho ae, elike me ka mea i hoolahaia he $100.00 no ka Laikini hookahi.

 

Na Kumu Aelike:  Ua makemakeia e waiho mua ia mai i Uku Hoopaa Mua (Deposit) ka huina o iwakaluakumamalima pa keneta, ma ka wa e haule ai ka hamare, a e lilo loa hoi ua Uku Hoopaa mua 15, ke kaa ole mai ka huina piha o ke Dala no ka Laikini iloko o Umi La mai ka la i lilo aku ai ma ke kuai.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Novemaba 13, 1895.  2572-3.

 

KUAI O EHA MAU APANA KAHUA HALE MA KA AOAO HEMA O KA PUU O PUOWAINA, HONOLULU.

Ma ka Poakolu, Dekemaba 18, 1895, ma ke alo iho o ka Hale o ka Oihana Hooko, ma ka hora 12 o ke awakea e kuai kudala ia aku ai keia mau Apana Aina Kahua Hale, e waiho ana ma ka Aoao Hema o ka Puu o Puowaina, ma ka aoao mauka o ke Alanui Spencer, a maluna aku hoi o na Apana Aina o Dr. C. B. Wood, penei:

 

Apana 600 Area 35024 Kapuai Kuea, Kumukuai maluna aku o $200.00. 

Apana 601 Area 33297 Kapuai Kuea, Kumukuai maluna aku $200.00

Apana 602 Area 31235 Kapuai Kuea, Kumukuai maluna aku o $200.00.

Apana 603 Area 29900 Kapuai Kuea, Kumukuai maluna aku o $200.00.  Dala Kuike.

 

E ike ia no ka Palapala Aina o keia mau Apana Aina a me na hoakaka piha i haawiia, maloko o ke Keena Aina.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Nov. 11, 1895.  2572-4.

 

KUAI O KE KULEANA NOHO MAMULI O KA MAKEMAKE O KE NO KEKAHI APANA AINA MA KE ALANUI BETELA HONOLULU, OAHU.

Ma ka Poakolu, Dekemaba 28, 1895, ma ke alo iho o ka Hale o ka Oihana Hooko, ma ka hora 12 o ke awakea e kuai kudala ia aku ai ma ke akea, ke Kuleana Noho mamuli o ka makemake o kela Apana Aina Aupuni e waiho la ma ka aoao ma Waikiki o ke Alanui Betela, Honolulu, Oahu, nona ka nui ( area) he 180 kapuai kuae, oi aku a emi mai paha.

 

E noho ana hoi mai kahi mahina a kahi mahina a hiki i ka wa a ke Kuhina Kalaina, a i ole ia. o ka mea noho hoolimalima mai paha. e makemake ai e hoopau i ua noho hoolimalima la, ma o ka haawi ia ana he hoolaha he 30 la mamua’e.

 

Uku Hoolimalima maluna aku o $3.00 no ka mahina, e hookea mua ia ana i kela a me keia mahina.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Novemaba 11, 1895.  2572-3.

 

I keia la i hookohuia ai keia poe keonimana i mau hoa no ka Papa Komiaina Pa no ka Apana o Kona Hema, Mokupuni o Hawaii.  B Wassmann, J Todd, John Gaspar, J A King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Novemaba 13, 1895.  2572-3.

 

I keia la na hookohuia aku o T. K. Bipi i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Waimea, maloko o ka Apana o Kohala Hema, Mokupuni o Hawaii, ma kahi o J. E. Laau i waiho mai.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Novemaba 18, 1895.  2573-3.

 

I keia la na hookohuia aku o Mr. Naeole i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Hana, Apana o Hana.  Mokupuni o Maui, ma kahi o Lyon K. Kakani.  J. A. King, Kuhina Kalaiaina.  Keena Kalaiaina, Nov. 12, 1695.

 

NUPEPA KUOKOA

ME

KO HAWAII PAEAINA I HUIIA

o ka Makahiki  $2.00

No eono Mahina 1.00

Kuike ka Rula.

 

PUKA     1        2        3        4        5        6

                    ANA    pule     pule      pule     pule     pule    pule

                  1 Iniha    $1.50    $2.00    $2.00    $3.00    $3.50   $4.00      

                  2  “        2.00     2.75     3.50     4.00     4.50     5.00

                  3  “        2.50     3.50     4.50     5.00     5.50     6.00

                  4  “        3.00     4.00     5.00     6.00     6.75     7.50

                  5  “        3.50     4.75     6.00     7.00     8.00     9.00

                     “        4.00      5.50    7.00      8.00     9.00    10.00

 

O na olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, ahoe hookomo la.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO

GEO H. PARIS, LUNA NUI.  NO HONOLULU, OAHU LAKOU A PAU.

POAONO, NOVEMABA 23, 1895.

 

KE AUPUNI O AMERIKA HUIIA, KA MUA, A O KONA KUHINA NOHO MA HAWAII NEI KONA AGENA.

E like me ke kulana a me ka pili ana o ka haku a me ke kauwa i kahi a me kahi, pela no ke kulana a me ka pili ana o ka Mua ame ka Agena i kahi nohoi a me kahi.  O ka hana hewa auanei a ke kauwa e hana ai, oiai kona lawelawe ana i ka hana a kona haku, e pili no la maluna o ka haku, ma ua hanaia ua hana hewa la malalo o na kauoha a ka haku, a i ole ia, ua apono paha ka haku i ka hewa i hana ia e kana kauwa.  Ina hoi e lawelawe ana ke kauwa ma ka hooko ana i ke kauoha a kona haku i haawi mai ai iaia, a hana aku ua kauwa la i kahi hana hewa mawaho aku o na mea i kauohala e kona haku, no ka hana, alaila, e ili ponoi ke koikoi o kela hewa maluna iho o ke kauwa, aole maluna o ka haku.

 

He mau loina alakai keia no na kulana hihia a pau e komo ana ma ka mahele o na Haku a me na Kauwa, a o na Mua hoi a me na Agena.  He mau loina kanawai keia e hooponopono ana i na kulana nana mawaena o ka Agena a kahi me i lilo i Mua no ua kanaka la ma kahi oihana, a i ole, o na hana ana a o na lawelawe ana paha a ke kauwa a kahi haku hana, me na poe e ae i kuleana ole i na pono ame na pomaikai o ia hana.

 

O kela ame keia me lawelawe oihana, maloko o ka nohona ohana lahuui ana, ua like no lakou me he mau aupuni kukaawale la i kahi a me kahi, a mamuli o na launa kalepa ana mawaena o kela a me keia o lakou, i pili ai ko lakou ku aupuni ana, ma ke ano lawelawe oihana, i kahi am kahi.  Pela no ka nohona poai ohana ana.  O kela a me keia ohana e noho aua iloko o kekahi lahui, ua like no ia me kekahi Aupuni e ku ana nona iho.  A o na launa ana, a me na lawelawe hana ana a ua poe Aupuni ohana nei i kahi a me kekahi, ua like loa no ia me na launa ana a me na lawelawe hana ana mawaena o na lahui, a o na Aupuni nui hoi, ma ke ano akea a nui aku i ke kulana Aupuni ohana.

 

Aka, o keia mau launa ana a ua mau aupuni ohana nei i kahi a me kekahi, a o kahi poai kalepa paha i kahi a me kekahi, ma ke mea hoi e pili ama i na hana hewa i hana ia e na poe e lawelawe hana ana malalo o na haku na lakou ka hana, a o na keiki a o na kauwa paha malalo o na makua – na poo hoi o ke Aupuni ohana – e pili mau aku ana na alakai ana a na rula kanawai i hoakaka ia ae nei.  Malalo o ke alakai ana a ia mau rula kanawai e nana ia ai ka ili ana o ka hewa a ke kauwa i hana ai, maluna o kona haku, oiai ua kauwa ia e hooko ana i kahi hana a kona haku i haawi mai ai iaia; a i ole ia, o ka ili pono ana paha o ka hewa a ua kauwa nei i hana ai maluna ponoi iho o kona hokua, oiai ia (kauwa) i lawalawe ai i ka hana a kona haka i haawi mai ai nana e hana.

 

O keia mau loina kanawai i pili i na kulana launa hana, i lawelawe hana a na Ahahui Kalepa a oihana e ae i kahi ame kahi, a pela no hoi ka poai ohana, ua pili like no ia i na aupuni nui, kahi i hoohuiia ai na poai aupuni liilii o ke ano i hoike ia ae la, a nono malalo o ka inoa aupuni, e like me ke Aupuni o Hawaii, ke Aupuni Repubalika o Amerika Huiia, ke Aupuni o Enelani, a pela aku.

 

Ma ka manao ana o ke Kuokoa, o ke Aupuni, he Ahahui Kalepa (Corporation) no ia ma ke ano kiekie loa.  Oiai e noho ana na poe hookaa auhau e haawi i ko lakou mau mahele o ka waiwai a o ka haua paha, i mea e hoomau ia ai ke ola ana o ua Anahui la, oia hoi, ke Aupuni elike no me na hana ana ma na Ahahui o ia ano.  A e hana ana hoi ua Aupuni la i ka hapanui o na hana, elike no me ka lawelawe oihana ana a na hui Kalepa koikoi a waiwai nui i ikeia mawaena o kakou nei, a ma na Aina e.

 

Elike auaneiame ka nui a me ka palahalaha ana aku o na launa pili kalepa a na kanaka o kekahi aupuni me na aupuni kuwaho e aku, pela auanei ka lehulehu o na Agena a o na kauwa hana paha, a ua aupuni la e hoonoho aku ai ma ia mau wahi.  Ua kapaia keia poe, he mau Kuhina Elele, Kuhina Noho, Kanikela, Luna pili-Kalepa, Agena Kalepa paha a pela wale aku.  O keia poe nae a pau, aia no ko lakou alakai ia ana a me ka hooponopono ia ana o ka lakou mau hana, malalo o na rula kanawai i hoikeia ae nei, ke ulu mai na hewa a me na hihia a lakou i hana ai, oiai e lawelawe ana i ka hana.  O keia mau rula no, na rula kumu alakai.

 

Mamuli o keia kulana Haku a Mua hoi o ke Aupuni, maluna o kahi mea i hoonohoia i Luna Aupuni nona, ma kekahi Aupuni okoa aku, ma ke ano he Agena a he kauwa paha, pela i ike ia ae la ma ke poo o keia kalai manao ana, ka manao alakai, “Ke Aupuni o Amerika Huiia ka Mua; a o kona Kuhina Noho ma Hawaii nei kona Agena.”

 

Ina e lawelawe ana kekahi Kuhina Noho o kekahi Aupuni i kekahi o na hana i haawi ia aku nana e hana, a hana aku oia i kekahi mea e poino ai kekahi Aupuni, lahuikanaka, poe kanaka a kanaka hookahi paha o ke Aupuni ana e noho ana, me ke kauoha ole ia aku e kona Aupuni i ku ai oia he Kuhina e hana aku ia hana, alaila e pili ana no kekahi o na loina alakai kanawai i hoike mua ia ae nei, oia hoi, aole e kau ka poino o ka hana hewa a ka Agena, a o ko ke kauwa paha i hana ai maluna o kona mua, a o kona haku paha; aka, maluna ponoi iho no o keia Agena a o kela kauwa hoi ka poino a me ke poho o kana hana hewa i hana ai, ina no ua hana oia i ua hana la malalo o ka aahu hoomalumalu o ka mana aupuni ana e paa ana, me ke apono ole ia e ua aupuni la.  He rula paa keia ma ke kanawai o ka oihana kalepa. a pela no ma ke kanawai o na lahui.

 

Eia ka olelo hooholo alakai kanawai ano nui a kekahi Lunakanawai o Amerika Huiia, e pili ana i keia kulana hihia:

 

“Aole i kau iho ke koikoi maluna o ka haku, ma ke ano he mea komohewa oia, aia wale no mamuli o kona (ko ka haku) hoomana ana aku – ma ke ano pololei maoli aku, a i ole ia, ma ke ano i hiki ke koho ia iho, ua haawi oia (ka haku) ia mana – i ke kauwa, a ma ia ano ua ae oia i ka hana hewa.  Aka, ina ua haawi ka haku he kauoha i kekahi kauwa, ma ka hoomaopopo ana iho i ua kauoha la, ua hiki i ke kauwa ke hana me ka limaikaika maluna o kekahi poe okoa aku, me ka waiho ana nae na ka noonoo ana no a ke kauwa e hooholo i ka wa e hoohana ia aku ai ia kauoha, pela pu hoi me ka nui ame ke ano o ka hana limaikaika e hoohana ia aku ai, e ili maluna ona – ka haku – ke koikoi o ka hewa, ina ma ka hooko ana a ke kauwa i ua kauoha la, ua hoohana aku la oia i ka hana limaikaika ina ke ano e apono ole ia’i (ma ke kanawai) **** aole e ili ke koikoi maluna o ka haku, ina ok a hewa i hana ia e ke kauwa, ua hana ia ia me ke kauoha ole mai iaia aku, a, aole hoi no ka hooko ana i kana mau kauoha, a i ole o ka hana ana i kana hana.  Nolaila, ke hana ke kauwa mamuli o kekahi makemake ponoi iho ona, me ka malama ole ana i ka hana i hoolimalimaia ai oia aole nae i manao ia hana ana ana – a ke kauwa – e hooko aku ai oia ia mea, a hana aku oia i poino maluna o hai, aole no ia maloko o na palena o kana hana i hoolimalimaia ai oia, aole e ili ke koikoi o ia hewa maluna o ka haku.  Aka nae ina i hana ia ua hana ia mamuli o ka hooko ana i ke kauoha i haawila aku iaia e kona haku, a ua hana ia hoi i mea e hookola ai ka mea i kauohaia aku ai iaia e ka haku, e kau ana ka hewa mamuli o ka hoohemahema, a i ole ia, mamuli paha o ka manao lapuwale a noonoo pane ole, e hooko i ka hana a ka haku ma ke ano kue kanawai.”

 

O ke kumu nui o ko makou hapai ana i keia kalaimanao ana, mamuli ia o ko makou manao hoakaka hope i puka ai ma ko makou pepa o kela pule aku nei (Nov. 16), ma ke ano nui e like me keia ina e nana ole ia aku ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia noho mai ana i keia malama ae ma ke ano he Aha Uwao, alaila, o ke koi Roialili pili aupuni e ku nei i keia wa, ina he ninau ola e ka nei imua o Amerika Huiia, alaila, o ka hana wale no a ka Poai Roialii e hana ai, oia ke noi maoli ana i ka oluolu a me ka lokomaikai maoli o ka lahui Amerika – i akoakoa iloko o ka Mana Nui o ko lakou Aupuni – ma ka aoao aku nei o ka Poai Roialili; e weheia ai ka hana hewa (?) a Amerika i hana ai maluna o ka nohona aupuni a ka Poai Roialili e hoopaa nei i ka paio ana.  A no ia kumuhana, ua olelo aku makou ma ia hapa hope o ko makou mahao hoakaka penei:  “O ka mea mua nae a keia Poai e alualu ai a loaa ma ko lakou poholima, oia keia, ka ae ana o na Ahaolelo elua o Amerika Huiia, ua pili ka hewa o ka Kuhina Kivini hana ma Hawaii nei, maluna o ke Aupuni o Amerika.”

 

O Amerika Huiia ka haku, a o kona Kuhina Noho maanei ke Kauwa; o Amerika Huiia ka Mua, a o kona Kuhina Noho ma Hawaii nei, kona Agena.

 

KA NINAU O HAWAII.

Ma ko makou pepa o ka ia 16 aku nei, ua hoike aku makou ma kekahi o ko makou manao alakai nona ke poo, “He Aha Uwao Anei ka Ahaolelo Nui o na Mokuaina Huiia o Amerika e noho mai ana i keia Kau ae?”  i ke kulana hemahema i manaoia e kekahi poe o ka Posi Roialili, no ka lilo aku o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiiae noho mai ana i keia kau ae o Dekemaba, no ka mea e pili ana i “Ka Ninau o Hawaii nei.”

 

Ma ka Poakahi iho nei, Novemaba 18, ua puka mai la ka hoaloha Nupepa KeAloha Aina, me na manao hoakaka no ia kumuhana a makou i hoike aku ai.

 

He mea na makou i mahalo nui ka laulaha ana ae i waena o ka lahui Hawaii o na manao alakai naauao, e wehewehe a e hoakaka ana hoi maluna o na kumuhana ano nui a koikoi i koia ia aku ai na noonoo ana o ka lahui, ina ua ulu mai ia mau kumuhana mailoko mai o ka poai o na hana kalai aupuni, oihana kalepa paha, a ano e ae hoi.  O ka ike ana hoi o ka lahui i na manao hoakaka a wehewehe a na aoao elua, he mea ia e loaa ai ke kaupaona kaulike ana.  O na poe ake oiaio a pau e nana ana i na kalaimanao ana a kela a me kieia aoao, a e haawi ana hoi i na hooholo ana, mamuli o ka lawa ana o na mea i hooia ia ma kela a me keia aoao.

 

Ua pane mai ka hoaloha nupepa i ka ninau alakai a makou i kukulu ai ma ke poo o ka manao i hoike ia ae la , oia keia, “He Aha Uwao anei ka Ahaolelo Nui o na Mokuaina Huiia o Amerika e noho mai ana i keia Kau ae?”  Eia ka haina a ka makamaka:  “Aohe me i hoike ia pela, aka, malia paha, aia no he mea iloko o ia Ahaolelo, aole nae, he noho Aha Uwao ana ilaila.”

 

Nolaila, ke nana nei ke Kuokoa i kona hoaloha nupepa, ma ke ano oia kekahi wahaolelo no kekahi mahele o ka lahui Hawaii, e noho ana iloko o na pulama ana a ka Poai Roialiti, a ma ia ano, ke hoike aku nei ke Kuokoa imu o ia mau hoa-lahui o keone oiwi hookahi, penei:  Ua hoole maopopo mai Ke Aloha Aina, “aole *** nohe Aha Uwao ana” iloko o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia.  Ma keia pane, ke nonoi nei makou i kela hapa o ka lahui i loaa na noonoo ana mamua, e lilo ana ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia i Aha hookolokolo, ninanina a noii i na mea e pili ana i ka Ninau o Hawaii, e hoopau loa ia na manaolana ana o ia ano.  Ke hoole nei ka hoaloha a makamaka nupepa Ke Aloha Aina ia manao.

 

He mea maikai ke ninau i kekahi ninau elike me keia:  Heaha ka Mana Nui iloko o Amerika Huiia?  Eia ka pane i hoike ia maloko o ka Buke Alakai Kanawai a Pohakueleele (Blackstone) i hooponoponoia e Lunakanawai Sharswood:  “Oia no ka hana ana ame ke kau ana i na Kanawai; nokamea, ma kahi e noho ai ia MANA, ua noho lalo mai na mana e ae a pau o ke Aupuni.”  1 Shars.  Bl.  Com. 49 Note.

 

O keia mana, oia ka Mana Kau kanawai.  Aia keia mana iloko o ka Ahaolelo.  A o keia ka Mana Nui i hoikeia ae la.  Ka mana i noho lalo mai ai na hana e ae a pau o ke Aupuni, wahi a keia loea kakau Kanawai, aole ia o ka Aha Uwao nana e noonoo mai i kela kumuhana o Hawaii, wahi a ka hoaloha nupepa.  “Aka, malia paha, aia no he mea iloko o ia Ahaolelo,” wahi a ka hualoha nupepa – Heaha la nae ia mea iloko o ka Ahaolelo e hoea mai ana a Amerika Huiia no Hawaii nei, aole i maopopo?  Ua maopopo nae, hookahi no mea iloko oia Ahaolelo e hoea mai ana, oia keia.  Ua kinai ia ka pono o ke koi a ka aoao Roialili, no ka hoihoi hou ia mai o ke Aupuni Alii.”  He ninau make ia i keia i keia wa.  O ka ninau oia, oia ke kumuhana no ka launa pili kokoke ioa mawaena o na Nupuni elua – ma ke ano hoamalu aupuni paha, a i ole, he hoohui aupuni maoli paha.

 

Oiai hoi e ku oiaio mau aua ke alakai kanawai a makou i hoike ae la, no ka mea e pili ana i ka mana nui iloko o ke aupuni o Amerika Huiia, he mea maopopo, he ekolu mau mahelele nui o na mana iloko o ke aupuni, oia ka mana Kaukanawai, ka mana hooko ame ka mana Hookolokolo.  Ma ka mea e pili ana i ke kumuhana a makou i hoakaka aku ai ma ko makou papa o kela pule aku nei, ua hooia mai ka makamaka nupepa Ke Aloha Aina, aole lilo ka Mana kaukanawai, ola hoi ka mana e lawelaweia ana e ka Ahaolelo nui o Amerika Huiia, i Aha Uwao no keia ninau Hawaii.  Ke olelo nei nae makou ma ka mea e pili ana i ke kumuhana o Hawaii nei, aia kona noonooia ana ame kona lawelaweia ana iloko o ka Mana Hooko ame ka Mana Kaukanawai, oia ka Ahaolelo.  Ina ae ka Mana Hooko a ae ole ka Mana Kaukanawai, e holopono ole ana ka hana i aeia e ka Peresidena.  Aole hiki i ka Peresidena wale no.  Ua kauoha maopopo ke Kumukanawai o Amerika Huiia, e waiho mau aku ka Peresidena kela ame keia manawa, imua o ka Ahaolelo Nui i olelo hoakaka no ke kulana o na mokuaina huiia, a waiho aku imua oia ahaolelo, no ka noonooia ana, i na keehina hana ana i makemake ai a i ike ai he kupono ke hana ia.  Ma na kumuhana e like me keia ninau o Hawaii nei, aole hiki i ka Peresidena ke hana kaokoa mamuli o kona manao iho, me kona kue ole i ke Kumukanawai; aia a nana ole ia i ke kumukanawai, alaila hiki io no iaia ke hana.

 

Ma ke alakai ana a ka makamaka nupepa, ua hooia mai ia, ma kahi o ko ka Ahaolelo Nui lilo ana i Aha Uwao, ua lilo ae la o Peresidena Kalivalana i Aha o ia ano, a ma ia kulana ua lawe ae la ia i ke kulana Lunakanawai Loho (Arbitrator).  Eia ka olelo maopopo a ka hoaloha:  “O ka Peresidena Cleveland ka Aha Uwao, oiai, oia e noho Poo ana no Amerika Huipuia.”  A nolaila, o ka Protest a ka “Moiwahine” i kakauinoaia ai o Sanford B. Dole, oia ka aelike (supamisions) a na aoao elua i waiho aku ai lmua o ua Aha Uwao la, ma ka aoao o ke Aupuni o Amerika.  O ka io nae o ka hihia i kau ai keia Protest, wahi no a ka makamaka, he okoa “ka poe hookahuli Aupuni Moi,” a he mea kokua i ka hana a ka poe hookahuli aupuni ke Aupuni o Amerika.  A olelo hou mai la ua hoaloha nei: “O kana (ka ka “Moiwahine”) koi e hoopau o Amerika i ka hana hewa a kela kanaka ona i kokua ai i na poe kipi.

 

Alaila, mamuli o koi kukulu manao ana a ka makamaka eia na mea maopopo loa:

 

  1. Ua ae mai ka hoaloha he kumuhana ka ninau pili ia Hawaii nei i ku i ka noonooia ana imua o ka Aha Uwao.  A o ua Aha Uwao la, wahi a ke makamaka, oia o Peresideka Cleveland, aole o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia.
  2. Oiai e kuhikuhi ana ka hoalo.  ha ia Peresidena Cleveland, oia ka Aha Uwao nana e hooponopono i keia ninau, oia iho la kona hooia ana mai, o keia iho la ke Aupuni o Amerika Hupuia a Mr. Damon i Olelo aku ai i ka “Moiwahine,” e waiho aku oia i kana Protest i ke Aupuni o Amerika.  Oia hoi, o Peresidena Cleveland, oia ke aupuni o Amerika Hiuiia.  ua hiki paha he oleloia pela no ka Emepera o Rusia, a no na poo Aupuni i noho ole malalo o na Kumukanawai i kaupale ole ia ka lakou mau mana?  Eia ka olelo maopopo a ka makamaka:  “Ua ao aku la o Mr. Damon i ka Moiwahine ehaawi pio mai oia i ke Aupuni, a e waiho aku i kana hoopii (protest) i ke Aupuni o Amerika, etc.”
  3. Ua ae mai ka makamaka, he poe okoa mawaho ae o ke Kuhina Amerika “ka poe hookahuli Aupuni,” a he kokua ana ka ke Kuhina Amerika i na “poe hookahuii Aupuni” la.  Aka aole hiki i ka hoaloha ke hooiaio mai ua kauohaia ke Kuhina Amerika, o ka Peresidena, a e ka mana Ahaolelo paha, a ma kekahi olelo ana, e ka Aupuni o Amerika  Huiia, e aho aku ia hana hewa i @ e kaa ai ke ko’iko’i oia hana hewa ana maluna o ke Aupuni o Amerika holookoa?  Ua komo keia mahele malalo o na rula alakai e pili ana i na Haku ame na Kauwa, a i ole ia, ka Mua ame ka Agena.  A e ikeia no ia mahele hoakaka o makou ma ka pepa o keia la.
  4. Ua ae mai ka makamaka, o Peresidena Cleveland ka Aha Uwao, no ka hana hewa o Amerika Huiia i hana ai ma Hawaii nei, mamuli o ka hana a kona Kuhina.  Alaila, o ke kanaka no anei o ke Aupuni hana hewa elike me Cleveland, ke noho mai i Aha Uwao?  O keia kulana hookolokolo ka ke Kuonoa i haohao ai.  Ina hiki ole i ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia, ke noho mai ma keia kulana Aha Uwao, oiai o kona Aupuni kai hana hewa, elike me ke koi a ka Poai roialiti; pehea la e hiki ai la Peresidena Cleveland, ko noho ma ia ano, oiai ke poo ma ka mahele o ka Mana Iloko oloko o ke Aupuni lawehala?  Hiki i ka Mana Hooko o ke Aupuni hana hewa ke noho i Aha Uwao no ka mea e pili ana i ka Ninau o Hawaii nei, a hiki ole nae i ka Mana kaukanawai ke noho mai ma ia ano, ka mea a Lunakauawai Sharswood i olelo ai, oia ka Mana Nui maloko o ke Aupuni o Amerika Huiia, elike me ka makou i hoikeia ao nei mamua?
  5. Ua ao mai ka makamaka i ka pololei o ka makou i hoakaka ai no ka mea e pili ana i ka Aha Uwao ma Geneva.  O Beritania ka mea hana hewa ia Amerika.  Ua ae o Beritania i kona hana hewa ana ia Amerika Huiia.  Kohoia he Aha Uwao, a komo kino ka aoao hoopii ame ka aoao pale i mau hoa lunakanawai no ka hihia.  Ke ninau nei makou:  Owai ka lunakanawai ma ka aoao hoopiila ma ka ninau pili ia Hawaii nei?  Owai ka aoao hoopiia?  Eia ka pane:  O ka aoao hoopiiia oia no o Amerika Huiia, no ka mea, nona ke kanaka i hana kewa, mamuli o kana kokua ana i ka “poe kipi.”  Alaila, o Peresidena Cleveland, ke poo o ke Aupuni hana hewa, ke noho Aha Uwao mai.  Like kela kulana hoohuoi o ke Kuokoa me ka mahele 3 i hoike ia ae nei.

 

O na loina alakai ano nui o ka Aha Uwao, o Geneva, oia no na loina alakai kupono e hahaia ai ma ka ninau o Hawaii nei.  Penei e maopopo ai:

  1.  O na makaainana ponoi iloko o Hawaii nei, e noho ana maloko nei o ke kulanakauhale o Honolulu ke aumeume ana i ka noho mana kaokoa ana maluna o ke aupuni, e like me ke aumeume mana ana mawaena o na mokuaina o ka Akau ame ka Hema.
  2. Mamuli o ko Beritania Nui ae ana e kapiliia na mokokaua Alebania, Florida, Georgia ame Shenandoah i mea kokua i na mokuaina Hema, e aumeume ana me na mokuaina o ka Akau, ua lilo ponoi o Beritania i mea lawehala i na mokuaina o ka Akau.  Ua like ia me ko ke Kuhina Amerika ae ana ma ka aoao o ke Aupuni o Amerika (wahi a ka poe Roialiti), no ke kokua i ka hana hookahuli aupuni, a kahi mahele makaainana o loko o Hawaii nei, e paio ana i kahi mahele o lakou, no ka aoao o lakou e lilo ai ka noho mana ana maluna o ke aupuni.

O ka hana hope a ke aupuni hana hewa, ame ke aupuni hana hewa ia mai ai i hooko aku ai, oia ko laua aelike ana e waiho i ka hana imua o ka Aha Uwao, i noho lunakanawai ai e na poe lehulehu.  Aole hoi e like me ka Ke Aloha Aina e koi nei, i hookahi no Lunakanawai, oia o Peresidena Kalivalana, ke kanaka nona ke aupuni hewa, wahi a ka Roialiti.

 

Ina paha i olelo mai ka makamaka o Ke Aloha Aina:  O Peresidena Kalivalana kekahi hoa lunakanawai o loko o ka Aha Uwao, ma ka aoao o ke aupuni hana hewa, o like ia me Lunakanawai Kiekie Sir Alexander Cockburn, ma ka aoao o Enelani ma keia Aha Uwao o Geneva, alaila he kulana a he keehinia i ku i na rula maa mau o nei mea he Aha Hookolokolo Uwao, e like me ka ke Kuokoa i hoike mua aku ai no ia me he Aha Uwao.

 

Oiai hoi makou e ae aku ana, no ka pono kaimanao ana malalo o keia kumuhana, ua kakauinoa o Peresidena Dole ma keia Protest a ka “Moiwahine” imua o Peresidena Harisona, a oia ka hoomana ana o ka Aoao Roialiti ame ka Aoao Aupuni Kuikawa ia Peresidena harisona i Lunakanawai Koho, no keia ninau, alaila, ma ka wa i pau ai o Peresidena Harisona mai ka Oihana Peresidena ae, aole e mau mai ka.  (E Nana ma ka Aoao Ekolu.)