Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 47, 23 November 1895 — Ka Ninau o Hawaii. [ARTICLE]

Ka Ninau o Hawaii.

Ma ko makou pepa o ka iu li» aku nei, ua hoike aku makou ma kekalii o ko makou manao alakai nona ke poo, <«He Aha Uwao Auei ka u;Vhaolelo Nui o na Mokaaina Huiia o Amei'ika e noho uiai ana i keia Kau ae ?" i ke kulaua hemahema i manaoia c kekahi poe o ka Poai HoialUi, 110 ka lilo aku o ka Ahaolelo Nui o Ameiika Huiiae noho mai ana i keia kau ae o Dekemab3, 110 ka mea e pili ana i <<Ka Ninau o Hawaii nei." , Ma ka Poakahi iho nei, Novemaba IS, ua puka mai la ka hoaloha Nupepa Ke Aloha Ai7ia, me na manao hoakaka no ia kumuhana a makou i hoike aku ai. Ho mea na makou i mahalo nui ka laulaha ana ao iwaona o ka lahui Hawaii o na manao alakai naauao, e wehewehe a e lioakaka ana hoi maluna o na kumuhana ano nui a koikoi ī Aoia ia aku ai na noonoo aua o ka lahui, ina ua ultr mai ia mau kumuhana mailoko ma»i o ka poai o na hana kalai aupuni, oihana kalepa paha, a ano o ae hoi. O ka ike ana hoi o ka lahui i na manao hoakaka a wehewehe a na aoao elua, he mea ia e loaa ai ke kaupaona kaulike aua. O na poe ako oiaio a pau e nana ana i na kalaimanao ana a kela a me keia aoao, a e haawi ana lioi i na hooholo aiwi, mamuli o ka lawa ana o na mea i hooia ia ma kela a me keia aoao. Ua pane mai ka hoaloha nupepa i ka ninau alakai i\. makou i kukulu ai ma ke poo o ka manao i hoike ia ne la, oia keia fc «<He Aha Uwao anei ka Ahaolelo Nui o na Mokuaina Iluiia o Am€rika e noho mai aua i keia Kau ae ?" Eia ka haina a ka makamaka: "Aohe mea i hoike ia pela, aka, malia paha, aia no he mea iloko o ia Ahaolelo, aoie nae, he noho Aha Uwao ana ilaila." Nolaila, ke nana nei ke Ktiokca i kona hoaloha nupepa, ma ke ano oia kekahi wahaolelo no kekahi mahele o ka lahui Hawail, © noho ana iioko 0 na pulama ana a ka Poai lioialiii, a ma la ano, ke hoike afeu nei ke Kuokoa imua o ia mau hoa-lahui o ke one oiwi iieokahl, penel: Ua hoole maopopo mai Ke Aloha Aim, "aoie * * - nohe Aha Uwao ana" iloko o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia. Ma keia pane, ke nonoi nei makou i kela hapa o ka lahui I loaa na noonoo ana mamua, e lilo ana ka Ahaoieio Nui o Amerika Hoiia i Aha hookoiokolo, ninaninau a noii i na qaea e pili ana i ka Ninau o Hawaii, e iieopau loa ia na manaolana ana o ia ano. Ke hoole nei ka hoaloha a makamaka Ke Aloha Aina ia manao. He mea maikai ke ojnau i kekahi ninau elike me keia: Heaha ka Mana Nai iloko o Amerika Huiia ? Kia ka pane i holke ia maloko o ka Buke Alakai Kanawai a Pohakneleeie (Biackstone> i hooponoponoia e Lunakanawai Sharswo9d: "Oia no ka hana ana ame ke k&u ana I na Kanaw&i; nokamea, ma kahi © noho ai ia uasa , ua noho laio mai na mana e ao a pau o ke Aupuni." 1 Sbars, 81. Com. 49 Note. O keia mana, oia ka ManaKau-

I kanawaL Aia kela manaiioko o ka i Ahaoieio. A o kei i ka Maaa Nui i hc īke:a ae Ui. Ka iwaaa i noho b!o mai ai na hana e ae a pau o ke | Aupuni, walii s keia loea kakau | Kaoawai, r«.ole ia © k e . Aha Uwao e ooonoo uwi i kela kumu-; h&na o Hawau> wabi a ka healoha ; nupepa. "Aka, eulia i*aha. aia no j he mea iloko o ia wahi a ka hoaloha nupepa—Heaha nae ia mea iloko o ka Ahaoleio e fcce;\ mai anl a Amerika Huiia no Hawaii nei, aoie i maopopo? Ua maopopo nae, hookahi ao mea iloko oia Ahaoielo e hoea mai ana, eia keia. Ua kinai ia ka |>ono o ke kei a ka ae&o Roia?iti t no ka hoihoi hou ia niai o ke Aupuui Alii." He ninaa make ia t i keia i keia wa. O ka ninau oia, oia ke kumuhana m ka launa ! pili kokoke loa mawaeea o ua puai elua—ma ke auo hoomalu aupuni paha, a i ole, hehoohui aupuni maoli paha. Oiai hoi e ku oiaio iiuiu ana ke alaka! kunawai a makou i hoike ue la, no ka mea e piii ana i ka mana nu i iloko'o ke aupuni o Amerika Huiia, he mea maopopo, he ekolu mau tua..ele n\:i o na [mana iloko o ke aupuni, oia ka maua Kaukanawai, ka mana Hooko ame ka raand Hookolokolo. Ma ka mea e pili ana i ke kumuhana a makou i hoakaka aku ai raa ko makou j>epa o kela pule aku nei, ua hooia mai ka makamaka nupepii A*e'Aioha Aina, aole lilo ka Mana Kaukanawai, ola hoi ka mana e lawelaweia ana e ka Ahaoielo «ui o Amerika Huiia, i Aha Uwao no keia ninau Hawaii. Ke olelo nei nae makou ma ka mea 0 pili ana i ke kumuhaua o llawaii nei, aia kona noonooia ana ame kona lawelaweia ana iloko o ka Mana Ilooko ame ka Mana Kaukanawai, oia ka Ahaolelo. Ina ae ka Mana Hooko a ae ole ka Mana Kaukana* wai, e holopono ole ana ka hana 1 aeia e ka Peresidena. Aole hiki i ka Peresidena wale no. Ua kauoha maopopo ke Kumukanawai o Amerika Iluiia, e waiho mau aku ka Peresidena kela ame keia manawa, imua o ka Ahaolelo Nui i olelo hoakaka no ke kulana o na mokuaina huiia, a waiiho aku imua oia uhaolelo, no ka noonooia ana, i na keehina liaua aua i makeinake ai a i ike ai ho kupouo ke liana ia. Ma na kumuhana e like me keia ninau o Ilawaii npi, aole hiki i ka Peresidena ke hana kaokoa mamuli o kona manao iho, me kona kue ole i ke Kumukanawaij aia a nana ole ia i ke kumukanawai, alaila hiki io no iaia ke hana. ' . Ma ke alakai ana a ka makamaka uupepa, ua hooia mai ia, ma kah» o ko ka Ahaolelo Nui lilo ana i Aha Uwao, ua lilo ao la o Peresidena Kalivalana i Aha o ia ano, a ma ia kulana na lawe ae la ia i ke kulana Lunakanawai Loho (Arbi(rator). Eia ka olelo maopopo a ka lioaleha: {< 0 ka Peresidena Cleveland ka ATia Uwao, oiai, oia e noho Poo ana no Ameiika Huipuia." A nolaila, o ka Prolcst a ka "Moiwahino" i kakauinoaia ai o Sanford D. I>oie, oia ka aeiike (supamisiona) a na aoao elua i waiho aku ai Imua o ua Aha Uwao la, ma ka aoao o ke Aupuni o Amerika. O ka io nae o l;a hihia i kau :.i keia Protest, wahi no a ka makamaka, he okoa ««ku poe hookahuli Aupuni Moi," a he mea kokua i ka hajja a ka hookahuli aupuni ke Aupani o Ameiika. A olelo hou mai Ia ua hoaloha nei; "O kana (ka ka «'Moiwahine") koi e hoopau o Amerika i ka hana hewa a kela kanaka ona i kekua ai i ua poe kipi. Alaila, mamuli o kei kukula manao ana a kr« niakemaka. elana mea maopopoioa: 1. Ua se raai ka iiuulohīi he kumuhana lia nlna;i pili ia Ilawaii nei i ku i ka poMiooia un i imua o ka Aha Uwao. A o ua Aha Uwao la, wahi a makamakK, oia o Pefesideka Cieveland, aole o ka Ahaolelo Nui o AmerikA Huiin. 2. Oi&i e kuhiknhi ana ka hoaio. ha ia Peresidena Cleve!acd, oia ka Aha Uwao nana <> hoopanopono i keia ninau, oia iho la kona hooia ana mai, o keia iho la ke Aupuni o Amenka Huipuia a Mr. Damon i olelo aku &i i ka £i 3ioiwahine," e waiho aku oia i kaea Protest i ke Aupimi o Amerika. Oia hoi, o Peresidena Cieveland, ela ke aupum o Amerika Huiia. Ua hiki paha ke oleloia pela no ka Etnepera o Busia, a no na poo Aupuni i noho ole maialo o na Kumukanawai i kaupale ole ia ka lakou mau mana? Eia ka olelo maopopo a ka makamaka: *«Ua ao aku la o Mr. Damon i ka Moiwahine e haawi pio mai oia i ke Aupuni, a e waiho aku i kana hoopii (protest) I ko Awpimi o Ame* eek'? 3. Ua ae mai kamakamaka, he poe okoa mawaho ne o ke Kuhlua Amerika <»ka poe hookahuii Aupuni/' a he kokua ana ka ke Kuhina Amerlka i na <*poe hookahuii

Auj.um :f l.i. Aka ar.le hiki I ka hoaloha ke heolaio md ua k&oohala ' ke Knhiua Aa)eriku, e k,t rcre«ldeu», a e kii manu Ahiiolelo paha, a aia fceki»hi olelo ana, e ko Aopomi o Amerika I-uīia, e t akn ia hana hewi» i »: 4 e;; t? ksia ai ko'iko'» oli* hana btu.. maluu t u ke Auponi 0 Amenka holookoei? l'a komo kei.i mahole malal ) o 1.1 niila alakai e plii ar. i i iu Ilaku uti: > nst Kauwa, a i ole ia, k* Muaame k:t Agetia. A e ikeia no ia maheie h<xikakn o makou m.i ka |>epa o keia lu/ i. l r ;) n.e mai ka makamaka, o Peie&Uieoa Ctevelan«l ka Aha Uwao, no h&ua hewa a Amerih:a Holla 1 haiui ai lua Hawaii nei, mamuli o ka haoa a kooa Kuhiu.n Alaila, o ke kanaka no auei d ko Aupuni hana hew*. elike me Olevelantl, ke m>ho n.iii i Aha Uwao? O Ueia kuhiua hiKikolokolo ka ke Kuokoa i haohao ni. laa hikl ik»i ka Ahaolelo Noi o Amenka Huiia, ke «oho uiai ma keia kalana Aha Uwao, oiai o kona Aupuni kai hana hewa, ellko iiie ko koi a ka Posi I?oial'\ti; pehea ta o hiki ai ia iVrosiderta ClevelanU, ko noho wa ia ano, oiai ko poo ma ka mahele o ka Manu llooko oloko oke Aupuni lawehaU? iliki lka Maiu Hooko o ke Aupuni hana hewa ke noho i Aha Uwao n<> ka naea e pili ana i ka Ninau o Uawaii neī, a hiki ole oae i ka Mana kaukanawai ke noho mai nw ia ano, ka inea a Lunakauawal bharswood i oielo hī, eia ka Mana Nui maloko o ke Aupuni o Amerika Ilu iia, eliko me ka makou i hoikeia ae nei ma» mua? 0. Ua ae mni ka makaiaaka i ka pololei o ka makou i hoakaka ai uo ka mea e pili aua ika Aha Uwao ma Cieue\\i. O Beritanla ka mea huna hewa ia Amerikn. Ua ae o I3eritania i kona hana iiewa ana ia Amerika llulin. Kohoia ho Aha Uwao, a komo kino ka aoao hoopii ame ka aoao pale i mau hoa lunakanawai no ka hihia. Ko uinau nei makou: Owai ka lunakanawai m.i ka aoao hoopiiia ma ka ninau pili ia Ilawaii nei? Owai ka aoao hoopiiia? Kia ka paue: Oka aoao hoopiiia oia noo Amerika liuila, no ka mea, nona ke kanaka i hana hewa, maiiiuii o kana kokua ana i ka <«poo kipi." Aiaila, o Peresidena Clevehuui, ko poo o ke Aupunl* hana hewa, ke noho Aha Uwao mui. Like kefa kulan.i hoohuoi o ke Kuokoa me ka mahele 3 i hoiko ia ae nei. O n.i loina aiakui uuo nui oka ■ Aha Uwao, o Oeneva, oia uo ua loina »iakul kupono e hnhaiia al ma ka niuau o llawaii nel. Penei e maopopo ui: 1. O na makaainaua |>onoi iloko o Hawaii nei, e noho ana uialoko nel o ke kulanakauhale o Honoiulu ke aumeumo aua I ka noho mana kaokoa ana mnluua o ke aupuni, e liko mo ko aumeume muiia aua mawaena o na mokuaina o ka Akau amo ka Hema. 2. Mamuli o ko I3eritania Nui ae ana e kapiliia na mokukaua Aiehania, rioriiia, Georgia amo HhonanUoah i mea kokua i na mokuaina Ilema, e «umoumo ana noo na mokuaina o ka Akau, ua liio ponoi o U.i ilania i mea lawehala i na mokuaina oka Akau. Ua like ia me ko ke Kuhina Amerika ae aua ma ka aoao o ke Aupuni o Amerika (wahi aka poe lioialiii'), no ke kokua ika hana hookahuli aupuni, a kahi mahelo makaainana oioko o Hawaii nei, o paio »na i kahi mnhele o lakou, no ka aoao o lakou e lilo ai ka ooho mana ana maluna o ko aupuni. O ka hana hope a ko aupuni hana hewa, ame ke aupuni hana hewa ia mai ai i hooko aku ai, oia ko laua aeiike ana e waiho i ka hana imua o ka Aha Uwao, i nolio lunakanawai ai eua poe lehulehu. Aole hoi j e like liie ka Ke A(oha Aina e kol 1 nei, i hookahi no Lunakanawai, oia I o Peresi(ieua KaUvalana, ke kaoaka uona ke aupuni hewa, vrahi » ka ! lloialili. i Ina paha i olelo uiai ka maka- ! maka oKe Aloha Aina: O Pemijdena Kalivaiaoa kekahi hoa lunakanawai o loko o ka Aha Uwao, ma ka aoao o ke aupuni haua hewa, o like la me Luuakauawai Kiekie Bir Aiexander Cockburn, pa ka aoao o Euelaui ma kela Aha Uwao nova, olalla he kulana a he ia i ku i na rula maa mau o nei mea " he Aha Hookoiokolo Uwno, e like me ka ke Kvokoa i hoiko mua aku ai no ia mea he Aha Uwao. Oiai hoi makou eae akui ani, no ka pono kaimanao ana maiaio o keia kumuhana, ua kakauinoa o Pere«idena Dole ma kela Pcote*t aka "Moiwahine" imua o Feresidena Ilan'aona a ola ka hooiuana o ka Aoao Iloiuliii ame ka Aoao Au* paoi Kuikawa ia Peresidcna Harisona i Lunakanawai Koho, no keia ninau, alaiila, ma ka wa ji pat» al o Peresidena Hariaona mai £;a Oihana Pere3idecia ae, aoie e mim mii ka

paa ana ana oia palapala aolike a na aoao elua makina o Pere«iUena Cieveland, ma ke amo oia ki Lunakanawai Kobo, a Aha Uwao paiia i aelikeīa ena aoao ihoop&apoa t!ua. Hc mea pono ke ha'na hoa ia i iscisSe mawaena o aa raau aoao elaa U t e hoomana ana la Pertsulena Cieveland i Lnnakanawai Koho u Aha Uwao paha. Ma keia aoou o ka hihi;», ua hiki i kahi aoaohoopaapaa ke hwle i k« kolc3tna oieo Pertsldena Cievclantl, aokahi Pere*i*Jgna e iK? paha, aole hoi o J£r. Ifarisona 3 e noho mai ma ia ao, aia wale no a hana hou ia hc aelike, e like p&ha mc ka Prot€*t a Kc Aloha Aina, e hoike ruai eei, no ka hoomana una aku o oa mau ooao hoopaapaa i i ia Peresidena Cleveland ma ia ano. A o kela pano a ke hoaloha Kc Aloha Aina i hoike ma! ai, "Ua apono iho 0 Sandford 15, Do!e,rka Lunahoomalu o ka Aha Kuhuia a Ahakuka o ke Aupuni Kuikawa i ka Protest a ka Moiwahine Liliaokal.ini, ua poloiei ia. Nolaila, ua liaawi mai laua a eiua i keia hihia na'u e noho uwao aku." He pane kela I kakoo ole ia e ka mea hoike maopopo, oiai na ka makamaka uupopa i hooiaio mai pi*nei: "Ua kakauinoao »Sandford B. I><>!«-, ka L'uiaheomalu o ka Aha Hooko ame Kuka o ke Aupuni Kuikawa, ma kel i ;:hiahi o lanuari 17, 18U0, i k<ma apono ana i ua Pro« la a ka Moiwahim», a ua [>aa ko I>ole inoa niaiuna o nn ki)pe eiua(a) ke ko|>e i k \ Moiu ahine (b) ame ke kope i ito<?unaia ia Peresidena Harisona. Aolti iu Peresidena Kalivalana. O ka Lunakanawai koho i aelikeia e na aoao a 1 elua i kinohi (ke olelo nei makou pela, 110 na hoonee ana i na kalai manao anu īnaluna o kela kumiihana) oia o Pecesidena Harisona. Na ka r.elike, oia lioi ka Pro(c^f } wahi a ka hoaloha nupepa Ke Aloha Aina } mawaena o ka nouo hoopil a me lioopii ia i hoolilo ia Peresidena Ilarisona i Lunakanawai koho. Na iu mana hookahi noauanei e hoaahu aku i.i kulana maluna o Peresidena Kalivahsnit, iiole nana o kii wale mai maluio o kajaelike a na aoao' elua i hana 010 ni ine ia, a i hanala ai hoi mo Peresideoa llaridona. Ina i pui\i aku ke Aupuni llawaii i kana alakai aua, ina ua paa io o Peresidena CleveUnd i Aim Uwao, kaulanakamahao, eliko mo ko alakai a ka hoaloha Aloha Aina, Ako, aole nao pela. Alaila, nia ka Aoao o ke Kuokoa ie hooie mau loa aku nei ia, aohe i ioua ka maoa noho Ahs Uwao a 4bjunakutiawai Koho ia Peresidena no ka hoopuka ana 1 ka olelo hooholo no ka mea o pili ana i ka ninan o Hawaii nei, a ke hoolilo nei ko Kuokoa i ke Aloha Aina i kakoo no keia hoolo mau loa ana o ko Kuokoa. Okaaelike—Prot<&t— I ao ia o na aoao elua, aia ia me Pcresideua ITarisono, aole me Peresidena Cleveland. K nana i Kc • Ahha Aina t PukaLa, Nov. 18, ISOS.