Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 50, 14 December 1895 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Alika Olsen
This work is dedicated to:  Cousin George Featheran

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

BUKE XXXIV.  HELU 50.  HONOLULU, POAONO,  DEKEMABA 14, 1895.  NA HELU A PAU; 2576

 

Hoolaha Loio.

 

W. R. KAKELA, Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2870

 

ALLEN & ROBINSON,

            NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka Uwapo o Pakaka, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka.

2196-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA.)

 

            Me Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

396-o

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ina ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370

 

OLELO HOOLAHA.

            O na poe lawelawe hana ole a pau me ka Hui Hanai Hipa o Humuula, ke papa loa ia aku nei akou aole e hele maluna o na alanui a ala liilii o na aina e noho mana ia nei e ua Hui la ke loa a ole ka ae ia mamua.

            O na ilio e loaa aku ana malunma o ka aina, e pepehiia no: aole loa e ae ia ka ho'a pua ana ma alanui.

HUMUULA SHEEP STATION COMPANY,

Kalaleha, Apr. 20, 1895          2544-1y          

 

GOO KIM

411 Alanui Nuuanu,

Mau Waiwai Hou! Mau Waiwai Hou!

 

Ua loaa mai nei ia'u mai Amerika ame Europa mai he mau Lako Waiwai Hou Loa, kupono no na La Lulaia.  He mau waiwai i wae ia no ke Karikimaka.  Mai hoohala i ka nana aua i ka'u mau waiwai mamua ae o ke kuai ana aku ma kahi e.              2575

 

PAPA!                        PAPA!

AIA MA KAHI O

Lewers & Cooke

(LUI MA)

Ma ke kahua hema o Alanui Papu me Moi.

E LOAA NO NA

PAPA NOUAIKI

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka, na Puka Aniani, na Olepelepe, na Pou, na O'a, na Papa Hele, na Papu Ku, me na Papa Moe he nui loa

 

NV PILI HALA O NA ANO A PAU

 

A me na

 

WAI HOOHINUHINU NANI

o na ano a pau loa.

 

Na Balaki o na Ano he Nui Wa

           

            Ke hai ia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e ili ana ma ka laua oihana no ka

 

Uku Haahaa Loa,

E like me ka aneane holo ana mawaena o Laua a me ka Mea Kuai.

 

Hele Male Wae no Oukou Iho

2396-q

 

KA MOOLELO KAULANA

O KA NAITA

GODEFERE

O Buliona;

KE

Duke o Loreine.

 

Ke Ahi Kanana o ke Kaua Kerusade Mua Loa a na Karistiano no ka Hoopakele ana i ke Kulanakauhale Hemolele o Ierusalema.

 

MOKUNA II.

 

KA HOOUKA KAUA MUA LOA A GODEFERE BULIONA-HAALULU NA PE'A O TUREKE-PUNILI KE KOA AHIKANANA O ADERIANO.

 

"Ua haalele aku i ka aina hanau,

Ka aina hiwahiwa a ke aloha

Hookahi nae aloha i oi aku

Ka hanohano ma ka oi o ka makakila"

 

            No keia lanakila nui loa i loaa i na koa Karistiano, ua haawi ae la lakou i pule hoomaikai i ke Akua Kahikolu a meleia ae la ka himeni Te Deum.

            Ua lohe aku la hoi o Alexius e noho ana ma ke kulanakauhale o Aderianopela, i keia lanakila ana o ka poe Karistiano, a no ia mea, ua pioo loa ae la kona noonoo.  Ua loaa pu aku la hoi iaia ka palapala a ka Naita Buliona e hoike aku ana imua ona no ko lakou nee ana aku no Konekakinopela, no ka hoopakele ana ia Naita Vermandois i hopu pio ia ai e ia.

            He mea oiaio, ua komo puanuanu aku la ka weliweli o na hopena o kela nee ana aku a ka Naita Buliona i ke kulanakauhale alii o Tureke, iloko o ka houpo o ka Emepera Alekia (Alexius) la, aka, aole nae oia i ae mai i ke noi i waiho ia aku imua ona.

            Ua haalele iho la ka Naita Buliona ame kona poe kanaka i ke kulanakauhale o Aderianopela, a nee aku la ma ke alahele aku o Macedonia.  Oiai nae na koa Karistiano e nee aku ana, ua halawai aku la lakou me kekahi elele i hoounaia mai e ka Emepera Alekia.  A ma ka lima mai o ua elele la kekahi palapala mai ua Emepera la, e hai mai ana i kona makemake e noho hoaloha oia me na Karistiano.

            Ua lilo keia i mea maikai i ka noonoo o ka Naita Buliona, a nolaila hoouna aku la oia i kekahi o kona mau Naita hanohano loa, me kekahi palapala, imua o ka Emepera Alekia, e hoike aku ana iaia i kona hauoli no keia haawina pomaikai i pahola ia mai imua o na koa Kerusade, a ua lana hoi kona ko (Buliona) manao o loaa no ka nohona oluolu a maikai mawaena o na aoao elua.

            Aka, aole nae i lele i lele iki ko ka Naita Buliona hauli, he hana maalea wale no keia a ua Emepera nei o Konekakina.

            Nolaila, i ka nee ana aku o ko Buliona mau koa a hoea ma na kaiaulu pili kokoke i ke kulanakauhale o Kakakinopela, a hui pu ae la hoi me na mahele koa Kerusade e ae, i hoea mua aku ilaila, a mamuli o keia akoakoa like ana o na mahele kaa a pau, aole i kana mai ke "kaulu wela" o na wahi a pau a na koa Kerusade i hoomoana ai ia lakou iho, a he mea keia i hoonaueue nui aku i ke kulana hopohopo iloko o ka umauma o ka Emepera Helene.

            No ia mea, ua hoawiwi nui loa ia kona mauao e hoomaka koke i na awaiaulu ana no ka nohona kuikahi aloha me na Karistiano.

            Kauoha koke ae ia na Emepera nei e wehe hamamia na puka kome o ke kulanakauhale o Konekakinopela, no ka makaukau e hookipa mai i na Alakai o na koa Karistiano, no ka hana ana i ke kuikahi ana i makemake nui ai e hoololoia mawaena ona a me na Karistiano.

            He mea oiaio ua hookoia kona makemake.  Ua komo aku la no Alakai o ka poe Karistiano iloko o ke kulanakauhale o Konekakina, a hoea aku la i ka halealii nani o ka Emepera, a maliala i hoopaa ia ai na hoohiki o ka nohona maluhia mawaena o na aoao elua.

            Ua huli-a-mahi aku ka hapanui o na Alakai Karistiano e lawe i ka hoohiki kuikahi me ua Emepera nei, a koe wale no na Naita Tanered ame Remone o Toulouse.  O keia Naita hope, ua manao maoli no oia iloko iho ona, ua like no kona kapukapu ame ka ihihi me ko ua Emepera la, ame ko kekahi alii e ae paha maluna o ka poepoe honua, nolaila, aole oia i ae iki e hoohaahaa iaia iho ma ka hana kuikahi ana me ka Emepera Alexius.

            Ua hookaulua iki na Kerusade ma ke kulanakauhale o Konekakina no kekahi manawa, a i ko Alexius ike ana ua pau loa ka hapanui o na Alakai Karistiano i ka hoohiki malalo ona, ua awiwi iho la ia e hookuu aku i ua poe koa Karistiano la no na aina hikina, ma ke alahele e hoea aku ai i ke kulanakauhale o Ierusalema.

            Mamua ae o ka haalele ana iho o na koa Karistiano ia Konekakina, ua lu helelei aku la ua Emepera nei imua o lakou i na olelo pelo hoohoihoi e hoike ana ia lakou me ke ohohia hookamani, e haawi no oia ia lakou i na kokua ana ma ka lakou mau hoonee kaua ana ma na kukulu o ka hikina.  Hooia aku la oia imua o lakou, e hoouna no oia i lako ai na lakou ame na poe koa kokua.  No keia mau olelo a ua Emepera nei, ua manaoio loa na koa Kerusade he oiaio, a no ia mea ua hookaukoo aku ia lakou no ka hikina, me ka hauoli nui.

 

MOKUNA III.

KA HOOUKA KAUA MA KE KULANAKAUHALE O NIKE-LILO MA'U WALE IA KULANAKAUHALE I KA EMEPERA ALEXIUS.

 

Me ka puuweai koa ioaio,

Alana ae la oia i kona ola;

Hookahi no mea nui,

O ka lanakila haahoo.

 

            O ke kulanakauhale mua loa i hoea aku ai na koa Kerusade, oia no ke kulanakauhale o Neki.

            O keia ke kulanakauhale poo o Bitinia, e ku aua ma ka Loko o Asekania.  He nani me ka ulumahiehie hiwahiwa keia kulanakauhale.  Ma kela mau au kahiko, he kulanakauhale kaulana loa keia.

            Aka, i keia wa a keia moolelo e nee nei, e noho pio ana ia kulanahale malalo o ka mana o na Mahomeda, a ua liio ke anoano, ke kapukapu ame ka ihiihi o ua kulanakauhale la i mea ole loa, mamuli o ka hehiku ia ana e ua poe Mahomeda 'la.

            Ma keia kulanakauhale i noho mua loa ai ka Ahaolelo Ekalesia mahope mai o ke au o na Lunaolelo, a maanei nohoi i hookumuia ai ka manaoio i kapaia ka Manaoio Nike (Nicene Creed) e laulaha nei mawaena o na Ekalesia Katolika Roma, Enelani a me kahi mau mahele ekalesia e ae oia ano hookahi.

            Ma keia wa i hoea mai ai ka huakai Kerusade ma na okana aina o keia mana aupuni o ka poe Tureke, he wa ia o ua mana la e ku ana ma ka pali nihinihi o kona haulehia ana, aka nae, e mau ana no nae ke oolea o kona mana hoomalu, a ua lilo ia i kumu akeakea nui no ka hiki maikai o na nee ana aku o na koa Kerusade no Palesetina.

            I keia mau la, e noho ana na kanaka o Tureke me ka piha o ko lakou mau houpo me ka uwila o ka manao aa hakaka, a i hooi pakela loa ia aku hoi ia manao o lakou mamuli o ko lakou ike ana i ko lakou lanakila ana maluna o na Karistiano ma na hoouka kaua mamua aku.

            No ia mea, ua lilo loa ko lakou mau manao ma ke kaua, a ua waiho aku ia lakou i ka oihana mahiai ame ka hanai holoholona i na kanaka Helene.  Nolaila, mawaena o ka poe Tureke, aohe a lakou oihana e ae i ike, aka, o ka oihana kaua wale no, aole hoi a lakou mau waiwai e ae i kuko nui ai, o na waiwai pio wale no e loaa ana ia lakou ma ke kahua kana.

                        Aole i pau.

 

KA NANEA HOONI PUUWAI

NO KA

MEA HUNA POHIHIHI

O

HAMETONA KAKELA.

Ka Ui Beatirisia, ka Oi o

ke Kupaa, ke Pookela

o ka Hoomanawanui

a o ka Hiwahiwa

a ke Aloha.

 

MOKUNA I.

KA LEDE BEATIRISIA.

 

            Ma keia pane a ka Haku Hametona, au e ka mea heluhelu e ike ae la, e hiki ai ia oe ke hoomaopopo iho, he kane hoopalau o Geofere Tereveliana na ka Ui o ke Kakela o Hametona, aka, mamuli o kona hana ana i kekahi karaima maluna o kona makuakane hoahanau, oia ka Haku Tereveliana, ua haalele iho la oia i na kaiaulu o Pelekane a hele aku la oia a make aku la ma ka aina e.

            O keia na mea ano nui loa i keia ma ka pane a ka Haku Hametona imua o kana kaikamahine.  Nolaila, e kamoe aku kaua e ka mea heluhelu, no mua, a e nana aku no ka pane a ka Lede Beatirisia:

            "E kuu makua," wahi a ka Lede Beatirisia, "ke ole au e kuhihewa, ua olelo mai nei oe, aole i like me ka Haku Geofere Tereveliana?  Nolaila, ke hoike maopopo mai nei oe, aole i like ka Haku Adelo me ia; oia hoi, aole ia he kanaka i loaa na manao nawaliwali e haule aku ai ia iloko o na hana pono ole, elike me kau, e kuu makua, e manao nei ua hanaia e Geofere Tereveliana.  He oiaio, aole i loaa ia Haku Adelo ia mau manao nawaliwali, aka, o na manao ikaika ka mea i loaa iaia.  Aka, aole ia o ke ano manao ikaika a'u i makemake ai.  A, e kuu makua, e oluolu oe e hoolohe mai-ae-

            Ma keia wahi i hoomaha iho ai ua Lede Beatirisia nei, a liuliu ikea aku la ke ano aiai pu ana ae o kona helehelena, a pane hou mai la oia, me ka leo i oi ae ke kuoo i ko na wa e ae a ua Lede nei i hoopuka ai imua o kona luaui makuakane:

            "E kuu makua, ke hai aku nei au imua ou, me ka hookamani ole:  HE MAKEMAKE LOA AU E NOHO KUOKOA NO'U IHO.  AOLE LOA O'U MAKEMAKE E MARE IA MEA HE KANE-AOLE!  A ke hai aku nei au ia oe, e kuu makua aloha, ka mea a kuu puuwai e hoohiwahiwa mau nei, o oe hookahi ka puuhonua o ko'u mau la e uhaiaholoia nei e na mea hoehaeha he nui-ae, he mea oiaio ia.  A e hoomaopopo oe, mai keia hora aku a kaua e kamailio nei, AOHE O'U PUUWAI NO IA MEA HE ALOHA-HE OLE LOA NO."

            O keia mau huaolelo i pane ia mai e ua lede Beatirisia, ua puana ia mai la ia me ke oolea:

            I kela wa, pane aku ia ka Haku Hametona:

            "Pehea la, e hoauhee mai ana ka paha oe, e Beatirisia i ko'u mau manaolana, oiai hoi au e manao ana e lilo ka Haku Adelo i hunona na'u.  Ua ike maopopo no oe i ke pilipaa ana o kona manao ia oe; a ma ia wa hookahi no hoi, ua ike no au, ua oi ae ia mamua o na mea e ae a pau i haawi mai i ka lakou mau noi ana ia'u no kou lima.  O Haku Adelo, oia hoohahi wale no ka'u mea i makemake ai, a iaia au i haawi aku ai i ka'u ae ana.  Pehea, e kuu Beatirisia, aole anei ou wahi aloha no'u a huli mai hoi oe, me ka naau menemene o ke aloha, a nana mai hoi i ka makemake o kou makuakane nei?  E pono oe, e noonoo pono nou iho.  A ike hoike aku nei hoi au i kahi mau mea au e pono ai ke noonoo.  Heaha la auanei ka manao o na kanaka nou, ina lakou e ike ana ke hunakele nei oe, i keia wa, i kekahi Mea Pohihihi i ike ole ia hoi e a'u nei, kou makuakane?  E Beatirisia, mamuli o na huaolelo hope au i hoopuka mai nei mua o'u ka mea a'u e olelo ae ia, he hoohiki naue ole ia nau, ke manao nei, e oiaio ana ka paha ka'u mea e hoohuoi nei nou.

            "A kuu makua, heaha kau mea i hoouoi ia'u?"  i ninau mai ai ka Lede Beatirisia, me ka leo pihoihoi, a e hoike mai ana hoi kona helehelena i ka pii ana ae o kona inaina a haalele i kona houpo, a o kona mau onohi maka hoi, e hekau ana laua me ke pihoihoi nui maluna o kona luaui makuakane.

            Alaila, pane aku la ka Hake Hametona:

            "Ea, aole o'u makemake e hipuu ia ka huaolelo hoohuoi me ka inoa Beatirisia, ke koko hope loa auanei o ka ohana alii o Hametona.  Aka, e kuu kaikamahine, heaha la auanei ka huaolelo e pili pono ai i ko'u manao pahaohao no kou ano ame kou kulana a me ke ano hoi o kau mea e hana nei i keia wa.  He mea oiaio, ua komo iloko o ko'u houpo ka hoohuoi, a ua ninau mai nei oe, heaha la ka'u mea i hoohuoi ai nou?  Eia:  Na kou ae ole ana e mare i ke kane elike me ko'u makemake, oia ka mea nana i hooulu mai i keia manao iloko o'u.  E hoomau mai kou hoolohe ana:  Aole maopopo iki ia'u kou ano i keia wa.  Ua ike no au, aole keia o kou ano mau.  He elima paha makahiki i hala ae nei, ma ka wa a ka Haku Adelo i hoea mai ai ia nei, hai mai la oia ia'u, ma kona manao, eia oe ke ola nei a ke noho nei ma ke kulana pahaohao loa, a oia hoi, he ELUA OU ANO e ola nei i keia wa.  A o keia mea a ua Haku opio la i hai mai ai ia'u, ma ia wa, ua hooiaio loa ia mai ia mamuli o ko'u ike maoli ana no ia oe, no na manawa he haneri a oi aku, e hana ana i kahi mau mea e hiki ole ai i ka haohao ke kapaeia ae mai ko'u houpo aku, no ke kumu nui i hana ai oe ia mau hana; no na manawa lehulehu wale a'u i hoike aku la ia oe.  He oiaio, e kuu kaikamahine, ke noho nei oe a ke ola nei hoi ma ke ano Ola Palua, oia hoi, he mea okoa oe i kahi wa, a no kekahi wa aku he okoa loa kou ano."

            Mamuli o keia mau huaolelo a ka Haku Hametona i kamailio aku ai, ua puiwa ae la ka Lede Beatirisia, a ano e loa ae la kona helehelena, a huli aku la ia a nana aku la ma ke kapuahi, kahi hoi a ke ahi e okooko mai ana, a liuliu huli mai la oia a pane mai ia imua o kona luaui makuakane:

            "Aole maopopo iki ia'u kau mea olelo mai nei."

            Pane hou aku la ka Haku Hametona:

            "E kuu kaikamahine, e hoakaka aku no au ia oe.  Ua maopopo loa ia'u, o oe no ka Lede of ko kaua hale nei.  O oe no ka mea nana e hookipa mai nei i na malihini ma ko kaua nei home.  Nau no ka hooponopono ana ame ka hana ana i na aha hula hoolaulea o ka hale kakela nei o Hametona, a he mea oiaio, na hana aku oe ia hana me ka holopono, a ua nui nohoi kou mahalo ia no ka maiau ame ka maikai o kau hooko ana aku ia hana.  Aka, oiai keia haawina maikai au i hana ai, he mea kupanaha nae ka'u i hoomaopopo ai nou, oia hoi, he kakaikahi loa kou mau manawa e noho pu mai ai me a'u.  Eia ka'u mea i ike:  I kela ame keia la, kela ahiahi ame keia ahiahi, ua paniku ae ia oe i kou rumi a paa, a ma ia ano, ua hoonele mai la oe i na launa ana me a'u nei kou makuakane palupalu, ka mea nona ka puuwai i piha i ke aloha nou.  A ua nana aku la hoi au i kou mau keena me he mau he kupapau la, ka mehameha.  He nui loa na manawa a'u i hele aku ai a kikeke ma ka puka o kou keena, aole nae he mea a pane ia mai.  Aole no i liuliu loa aku nei ka hala ana o ka manawa i loohia ai au i ka nawaliwali, a hoouna aku la au i kekahi mea e kii aku ia oe, aka, aole nae oe i loaa aku.  Nolaila, e Beatirisia, e hoike mai oe ia'u i keia mea kupanaha au e hunakele mai nei ia'u kou makua."                      Aole i pau.

 

HE MOOLELO NO

NICK CARTER

KA

Hookolo Meheu Kaulana,

A O

Ka Wiwo Ole Hoi o na Wiwo Ole.

 

Ka Makai Kiu Lima Hao Kila, a i

Kapaia, a i Kaulana ma na Inoa

Kapakapa o ka "Makai Kiu Ma-

geneti a o ka Umii Hao Kila."

 

            Ia wa, ua kahea hou aku la keia: "E puka mai oe, he makemake au e ike pono aku ia oe, a he kuleana hoi ko'u ma keia wahi; nolaila, mai hoao oe e hoole i ka'u kauoha."

            Puka koke mai la ua kanaka la, a i ko Niki hoomaopopo ana, he wahi kanaka ilihune io no, oiai ua hele a weluwelu kona mau wahi aahu.  Ku mai la ua wahi kanaka la imua o Niki ua hele a haalulu i ka maka'u, a no ia mea, ua ike koke iho la oia i kana mea e hana ai maluna o keia wahi kanaka.

            "Ahia ou po i moe ai ma keia wahi?"

            "O ka ekolu keia o ko'u mau po o ka hiamoe ana ma keia wahi."

            "Heaha kau mea i ike ai i ka ponei?"

            Ua ano kulou iho la ua wahi kanaka la, a no ka pane koke ole mai, ua pane hou aku la o Niki:  "Mai hopohopo oe i ka pane mai ia'u, oiai ina oe e hoike mai ai ana ia'u i na mea a pau au i ike ai, e uku aku ana no au ia oe."

            Mamuli o kela huaolelo uku, ua like ia me ka mageneti e huai mai ana i kona puuwai, a hiki ole iaia ke huna iho i kekahi mea ma kona naau.  Me ka huila koke ana ae o kona mau maka, ua pane koke mai la oia:

            "Ua ike au he kanaka i ka ponei, a he mau hana anoe loa kana."

            "E hoike mai oe i na mea a pau au i ike ai no kela kanaka mai ka mua a ka hope."

            "Ia'u e makaukau ana e hiamoe iho, ua hoohikilele ia au mamuli o ka hoea ana mai o kekahi kanaka ma kahi kokoke i keia wahi, me kekahi mea ana e auamo ana ma kona poohiwi.  Ia wa, ua hele pololei aku no oia a komo ma ka puka mahope o ka hotele nei, a mahope iho o kona nalo ana no hapalua hora paha, ua oili hou mai la oia a hoi hou mai la no ma kahi no ona i hoea mai ai, aka, no ko'u hoohuoi no kela kanaka, ua hahai aku la au mahope ona."

            "Ua hahai oe a hiki i kona wahi i noho ai?" i ninau koke aku ai ka opio.

            "Ae,"

            Ia wa, ua haawi aku la o Niki he hookahi dala i ua wahi kanaka la, a ua pane koke aku ia no nae oia:  "Aole keia o ka pau o kou uku, aka he makemake au e hele pu oe me a'u a hiki i kahi o kela kanaka au i ike ai.

            Ua ae koke mai la ua wahi kanaka la me ka hoihoi palena ole.

            Ia wa, me ua kaina wawae eleu, ua haele koke aku la laua nei.  Ua hele pololei aku la laua nei a hiki ana kahi o ka uapo ku moku.

            Ia wa, ua kuhikuhi aku la na wahi kanaka la ia ia ianei i ka moku kahi o ke kanaka ana ike ai ma ka po mamua iho.

            Hoomaopopo aku la o Niki i ke ano o ka moku, he wahi moku kiakahi uuku.

            Ma kela wahi, na hookuu aku ia oia i kahi kanaka e hoi, mahope iho o ka hala ana mai o kahi kanaka, ua a'e aku la o Niki iluna o ua wahi moku la, a me na kapuai wawae nihi malie, ua hele aku la oia a kioi ma ka puka aniani o kahi o ke kapena o ka moku.  Ike koke aku la oia he kukui no e a ana ilalo o ka moku.  I kona hoomaopopo loa ana aku, ua ike aku la oia he elua mau kanaka e noho ana ma ka aoao o kekahi pakaukau.  Ua lilo loa laua i ka hana ana i kekahi palapala e waiha ana imua o laua, nolaila aole o laua hoomanao iki ae, ke kiai ia aku nei laua e kekahi mea.

            I kela wa, ua hoomaopopo aku la keia i kekahi o ua mau kanaka la, oia no kekahi o na kanaka ana i lohe mua ai, he kanaka hana karaima kahiko no ia kulanakauhale, aka aole nae i loaa pono iki i kekahi poe makai kiu.

            Hoao ae la keia i ka wehe ana i ka puka o kahi e iho aku ai o hope o ka moku, a ia wa, ua hemo koke mai la no.  Wehe malie mai la keia i ke pani a hamama iki.

            Ia wa, ua hoomau no keia i ke ku ana ma ia wahi, oiai o ko ia nei makemake, o ka lohe aku i ka laua mau kamailio.  Ua hooko koke ia ko ianei manao, oiai i kela wa, ua pa-e koke mai la ko laua mau leo:

            "E haawi koke mai oe i ko'u uku i keia wa!"

            "He uku koke no ko'u, ina he hiki ia oe ke hooiaio mai, ua holopono kau mau mea i hana ai," wahi a kekahi o ua mau kanaka la.

            "Auwe!  Aole ka oe i ike i ka hoolaha maloko o na nupepa o keia kakahina?" wahi a kekahi.

            "He oiaio ua ike au, aka aole nae e hiki ia'u ke manaoio aku o ua mea 'la ia a'u i makemake ai, malia paha he mea okoa no ia.  Ua olelo keia aelike a kaua, aia a lawe mai oe i kekahi hooiaio imua o'u," wahi a kekahi.

            "O keaha ka'u e lawe mai ai?"

            "O ke poo o kela wahine!" wahi a kekahi me ka leo kakana.

            I kela wa, ua hoomaopopo loa iho la o Niki, he mea oiaio, na kekahi io no o keia mau mea i powa ke ola o kela wahine, mamuli o ka hoolimalima ana a kekahi o laua, nolaila, o ka wa pono wale no la.

            Me ka hookaulua ole, ua komo koke aku la ka opio wiwo ole, me ka paa makaukau ana ma kona mau lima i kana mau pu panapana, ame ka leo kuoo, ua pane aku la oia:

            "He mau lawehala olua na'u i keia wa!  O ka mea o olua e @mao mai ana e kue mai ia'u e make koke no oia."

            I ko laua ike ana mai i keia mea e ku aku nei me ke kau pololei aku i kana mau pu i ko laua mau poo, ua pii koke ae la ko laua haikea, a naka hoi ko laua mau kuli, i ka ua mea o ka maka'u, ame ka leo hookuoo i pane mai ai kekahi o laua, ka mea opiopio iki iho hoi:

            "Heaha iho ke ano o kau hana?"

            "Ua ike oe, a he mea makehewa wale no ia olua ka hoao ana e pee iho malalo o ka hookamani!" wahi a Niki me kona hele ana aku a kokoke iki ma ke alo o ua mau kanaka la.

            Ia wa, ua kauoha aku la o Niki i kekahi o laua e haawi mai i kona mau lima imua o ko ianei alo.  Iloko o ka imo maka ana, ua paa iho ia na lima o ia kanaka i ka hao, a pela hoi me kahi. 

            I ka paa ana o ua mau kanaka la, ua lalau aku la o Niki i ka palapala e waiho ana ma ke pakaukau, a i kona heluhelu ana iho, ua ike iho la oia o laua io nei no na mea nana i powa ke ola o kela kaikamahine, oiai penei ke ano o na palapala la:

                        Banagoa, Maina, Augate 25, 1895.

            Mamuli o ko'u ae ana, ke hooholo like nei au (Rev. Toma Haku), ame ko'u agena waiwai, a uku io Beni Iana, i na dala he umi tausani, ke hooko oia i ko'u makemake, oia hoi e lawe oia i ke ola o Ema Haku, ke kaikamahine a ko'u hanau mua e noho nei ma Bosetona.  E uka ia nae keia mau dala mahope iho o ka hooiaio ana mai o na Beni Iana la, ua make io kela Ema Haku iaia.

            No ka oiaio o keia, ke kakau nei maua i ko maua mau lima, a sila i keia la 25 o Augate, 1895.

                        Rev. Toma Haku,       [sila]

                        Beni Iana,                   [sila]

            Huli ae la o Niki me konan mau maka i hele a piha inaina no kela mau kanaka, ua ninau aku la oia i ka mea aoo o laua:

            E Nana ma ka Aoao Eha.