Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 4, 24 January 1896 — Page 1

Page PDF (1.33 MB)

This text was transcribed by:  L. A. Marchildon
This work is dedicated to:  Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !!

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXV.           HELU 4.         HONOLULU, POAONO, IANUARI 24, 1895.      NA HELU A PAU, 2582

 

Hoolaha Loio.

W. R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai,

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

Hoolaha @umau.

 

ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO o PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku  kulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka.

2896-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA..

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

396-Q

 

GOO KIM

            411 Alanui Nuuanu.

MauWaiwai Hou!

            Mau Waiwai Hou!

Ua loaa mai nei ia'u mai Amerika ame Europa mai he mau Lako Waiwai Hou Loa, kupono no na La Kulaia.  He mau waiwai i wae ia no ke Karikimaka.  Mai hoohala i ka nana aua i ka'u mau waiwai mamua ae o ke kuai ana aku ma kahi e.

2575-

 

PAPA! PAPA

AIA MA KAHI O

Lewers & Cooke

(LUI MA),

Ma ke kahua hema o Alanui o Papu me Moi.

E LOAA NO NA

PAPA NOUAIKI

O kela a me keia ano.

Na Pani Puka, na Puka Aniani, na Olepelepe, na Pou, na O'a, na Papa Hele, na Papu Ku, me na Papa Moe he nui loa

NV PILI HALE O NA ANO A PAU

A me na

WAI HOOHINUHINU NANI

O na ano a pau loa.

 

Na Balaki o na Ano he Nui Wale

            Ke hai ia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e @ ana ma ka laua oihana no ka

Uku Haahaa Loa,

E like me ka mea @ holo ana mawaena o Lana a me ka Mea Kuai.

Hele Mai e Wae no Oukou iho.

2396-q

 

KA MOOLELO KAULANA

--O KA NAITA—

GODEFERE

O Buliona;

--KE—

Duke o Loreine.

Ke Ahi Kanana o ke Kaua Kerusade Mua Loa a na Karistiano no ka Hoopakele ana i ke Kulanakau hale Hemolele o Ierusalema.

 

MOKUNA II.

KA HUAKAI HELE E HOEA AKU AI NO ANELIOTA.

MOKUNA IV.

KA HUAKAI HELE NO ANTIOKIA—NA ULUAOA KULOKO MAWAENA O NA KOA KERUSADE—MAHAE NA ALAKAI KARISTIANO.

            Mahope iho o ka hoemiia ana mai o ka heluna o na koa karistiano, mamuli o ka pau ana aku he heluna mahuahua o lakou i ka make, e like me @ ea i hoikeia ae nei ma ka hapa h@e o ka Mokuna III., ua hoea aku la ua poe Kerusade nei i Antiokia, a malaila lakou i hoomoana iho ai.

            O keia kulanakauhale nae a lakou i hoea aku ai, oia kekahi kulanakauhale waiwai nui a lakou i ike ai oiai, e ku ana ia mawaenakonu o kekahi mau kihapai momona, he mau kahawai lipolipo e kahe ana ma kona mau kaiaulu kuwaho, a he mau ululaau wehiwehi e hoohiwahiwa ana i kona mau kuahiwi ame na oawa.

            Nolaila, ua lilo keia mau @ona nani i laau lapaau e hoola ana i ko lakou mau palapu ame na ehaeha i loaa ia lakou ma ia hele ana mai.

            He wahi keia i lilo i home maikai no lakou, nui ka ai ame na mea e pono ai ko lakou ola kino, i loaa ia lakou maanei, a ua keha iho la lakou, "ua ninini mai la na lani i na haawina hoopomaikai maluna iho o lakou, a ua loaa hoi ia lakou ka maha a me ka hauoli."

            A oiai hoi ua pahola aku ma na pe'a o ka hikina na lono weliweli o ka lakou hoouka kaua lanakila ana ma na wahi he nui a lakou i nee aku ai, ua lilo ia mau lono i mau mea e makia aku ai i ka weliweli iloko o na houpo o na kanaka o Anatiokia, a lawe nui mai ko laila mau kanaka i na makana hookupu na lakou.

            Ua lilo maoli keia wahi a na koa Kerusade e noho nei i keia wa i aina malalo o ko lakou noho mana ana, a ua loaa mai hoi ia wahi ia lakou me ka eha ole o ka ili i ka maka o ka ihe.

            Ua ai, ua inu, a ua hauoli na koa a pau, a ua haawi ae no lakou i na hoomaikai ana i na lani kiekie no keia pomaikai nui i loaa mai ia lakou.

            Oiai keia mau hauoli e kaheawai ana mawaena o na poe Kerusade la—na lii a me na koa—ua hoea 'ku la lakou a pau i ke kiekiena e ulu nui mai ai ka hauuaele a me ka mokuahana mawaena o na makaainana a me na lii, na koa no hoi a me ko lakou like, kahi mahele lahui ame kahi mahele lahui.

            Ua hoao ikaika no kekahi mau alii alakai e papa ikaika a e hoomalu i ko lakou poe kanaka iho, o ka oi aku o lakou ma ke oolea ma ke@a hana, o@a no ka naita Godefere o Bullona.

            Mawaena o keia poe alakai (Tan@ed) ame Balauwina, ua mauha ae la laua no ke@a uluaoa pinepine mawaena o ko lana mau kanaka iho, nolaila, ua haawi koke ae la lana i na kauoha e nee aku ko laua poe kanaka no na wahi a laua e alakai aku ai e like me ko laua makemake.

            Nolaila, ua hoonee aku la laua i ko laua poe kanaka iloko o na ululaau no ke kiai ana i na hana powa a na poe Tureke a kue aku @a lakou.  Pela no hoi ma na wahi e noho nui ia ana e na Karistiano, ua paa ia mau wahi i ke kiai ia e na koa o keia mau alii o ke Kaua Hemolele.  O na alanui no hoi kekahi e hele mau ia ana e na poe o ka huakai "Lala Oliva," oia hoi na poe Karistiano e hulihoi mai ana mai Palesetina mai, a pela pu hoi me na Karistiano e hele ana nolaila, ua kiaiia no ia mau alanui.

            Mahope iho o ka hookaulua iki ana o na Karistiano maanei, ua hoea aku la lakou ma ke alahele e hoea aku ai i Anatioka.

            Nolaila, i ko lakou hele ana, ua hooholoia e na alakai o ke kulanakauhale o Ikonikuma ka lakou e lawe pio mua ai; aka, i ko lakou hoea ana aku ilaila, ike iho lakou aohe a lakou mea e hana ai malaila oiai, na haalele ia ua kulanakauhale la e ko lakou poe enemi, a he poe malama maluhia wale no ke noho ana malaila.

            Alaila, nee aku la lakou—na Karistiano—no na aina kahakai, a ua kamoe aku la ko lakou alahele ma na pae mauna o Cilicia.

            Ma kela huakai hele, ua hoea e aku la o Tanesaleda, me Bohemund imua o ke kulanakauhale o Tareso, kahi i hanauia ai o Paulo ka Lunaolelo.  O ka poe hoi na lakou e paa kiai ana i keia kulanakauhale oia ka poe Tureke, a ua ae mai lakou e haawi pio ia ua kulanakauhale la i na Karistiano, ina e loaa ole aku ana he poe kokua hou ia lakou.

            O ka hapanui o na kanaka e noho ana iloko o keia kulanakauhale, he poe Karistiano no ia, a nolaila ua lilo i mea e hauoli ai lakou i ka ike ana mai i na koa Karistiano e hoomoana aku ana mawaho o na pa pohaku o ke kulanakauhale.

            He nui ka poe o loko o keia kulanakauhale i kamaaina loa ia Tanesareda, a ua nana mai lakou maluna ona, ma ke ano oia ko lakou mea hoopakele.

            Olai hoi o Tanesareda ame Bohemund e kali ana o ka haawi pio mai o na poe Tureke, ua hoopuiwa loa ia ae la laua i ka ike ana mai i na pualikaua o Balauwina e nee aku ana, nolaila, ua haawi koke ae la laua i na kauoha i ko laua mau naita oolea a pau e komo koke iloko o ke kulanakauhale a huki koke i ko laua mau hae alii.  Mamuli o keia kauoha, ua eleu koke aku la he 500 naita o ko laua mau pualikoa, a he mea oiaio aole loa i aa mai na poe Tureke e kue mai ia lakou.

            Ua komo maalahi aku la lakou iloko o ke kulanakauhale, ua ikeia aku la ka welo ana mai o na hae o Tanesareda a me Bohemund ma na towera o loko o ke kulanakauhale.

            No @a mea, ua lilo loa ia i mea e nini ai ka inaina wela iloko o ka houpo o Balauwina, ke kaikaina a ka naita Buliona.  A no ia mea, lawe ae la ia ia ka hoohiki naue ole ma ia wa, oia hoi, aole loa oia e hoolohe ana i na alakai ana a kahi mea o loko o ka pualikaua Kerusade, ma ia hope aku, aka, o ka mea ana e ike ai he pono, oia no kana e hana aku ai.

            I kona wa i launa pu mai ai me Tanesreda ma, ua olelo mai la oia ia laua me ka hoakaka ana, he mea pono ke haawiia mai ke kulanakauhale o Tareso iaia, oiai, he pualikaua nui kona, a malalo o la kumu e pono ai ke lilo ua kulanakauhale la iaia.  Koi aku la no hoi oia e ae ia mai kona poe kanaka e komo aku iloko o ke kulanakauhale a e kaana pu i na waiwai pio.

            Aka, @a hooleia mai nae kana noi e Tanesareda, me kona olelo ana mai hoi, aole oia i lalau i na mea kaua no ka hele ana mai ma na aina hikina no ka hao wale ana a hana ino wale ana hoi i na kulanakauhale Karistiano, a he mea pono ia Balauwina ke hoomanao iho, aole he hana i ku i ka mahaloia a e haaheo ai kekahi naita oiaio e lawe i ke kulanakauhale i loaa ole ai he wahi luhi ma kona aoao, a i mea hoi e hooko ia ai na kuko lapuwa@e no ka hoopoino ana i na kanaka Karistiano mamuli o kona hahai ana i na rula alakai maemae o ka oihana naita.

Aole i pau.

 

HE MOOLELO NO

EBINE LANOKA.

--KA NAITA O KE—

Kakela Ulaula.

--KA WELI O KE—

KENETURIA UMIKUMAMALIMA.

Ka I-Ioola hoi o Farani, a o ka Mea Nana i hooki i ke Kaheawai ana o ke Koko Maloko o Parisa.

"Na ke aheahe makani i lawe mai

Ka lono hauoli o ka maluhia,

Aole hoi me ka heleuluulu,

Aka, iloko o ke aheahe malie."

MOKUNA II.

            Ke ike nei au, he anoe loa oe mai na poe e ae a'u i halawai mua ai ma keia ao.  He hoike ana no nae ia i ke ano o kou hanai ia ana, ame kela koko maikai e holo @a iloko o kou mau aa-koko.  He mea maopopo e kuu makamaka opio, e like aku ana no oe me kou makuakane.  E hai aku no hoi au ia oe, he nui kou poe hoaloha maloko o keia kulanakauhale, a pela no hoi, he lehulehu no kou poe enemi.  O ka poe a pau @ kakoo nei i ka Pope, o lakou ma enemi ou, a o ka poe hoi e kue mau loa nei i na hana a kela kanaka o lakou kou poe hoaloha e like la me a'u nei.  Nolaila, ke kau leo aku nei au ia oe, a he mea maikai e maliu iki mai oe, oiai oe ma keia kauhale i piha me kana mau hana eleele o ka pepehi kanaka, ame na powa hana manaonao haalele loa.  Ua piha keia kulanakauhale me na hui malu i oi aku ka mana a me ka ikaika mamua o na noho moi apau o Europa nei!" wahi a Kalo Giovane, me ka hoohaahaa loa ana iho i kona leo, me he mea la, ua hopohopo oia o lohe ia mai paha e kekahi mea.

            "Ke hoomaikai aku nei au @a oe e kuu makamaka maikai, no kau mau olelo ao maikai, a ke lawe mai nei au ia mau ao ana a malama me ka poina ole.  Aka, no ko'u hopohopo nae no lakou, aole loa o'u kanalua no ko lakou lehulehu ana, a hookahi wale iho no hoi au.  Eia me a'u na kii a pau i kaha ia o ke katekoma (ka lua huna o ka poe powa o Roma malalo o ke kulanakauhale, he wahi hoi i kaulana loa, oia kahi a na powa ino loa o Roma e noho ai, a e hana ia ai o na karaima eleele loa.  He wahi kela i hanaia i ka wa kahiko loa mamua aku o ke au o Kaikala.  He mau tausani ka nui o na kino kanaka i powa malu ia malalo o ia wahi.  O na poe a pau i komo aku ilalo o laila, aole loa he hookahi o lakou i hoi hou mai i ke@a ao me ke kino ola, koe wale no ka mea nona keia moolelo a me kona makuakane) a i haawi ia mai hoi e ko'u makuakane.  Ua maopopo loa hoi ia'u na wahi huna o ua lua 'la, olai ua kula ia e a'u kela mea mai ko'u mau la kamalii mai.  Ke manao nei hoi au e hele ilaila e makaikai ai ma ka la apopo, ke ole hoi kekahi mau keakea e halawai e me a'u," wahi a ke koa opio Ebine Lanoka.

            "Alaila, ina oe e aa ana e hele hookahi ma keia wahi, alaila, o oe ka makamua loa o na kanaka ma keia ao i aa e hana pela, no ka mea, aole loa kekahi kanaka me ka noonoo maikai e iho ma kela wahi, koe wale no paha ka hehena.  Ina nae he kanaka e aku oe, aole hoi he keiki na Lanoka, alaila, ke kapa aku nei au ia oe he pupule.  Nolaila, ua hoike no ke koko iloko o kou mau @a koko."

            Hoomaopopo iho la o Ebine, he mea oiaio na olelo a pau a keia kanaka, aole hoi e like me kana i koho mua wale ai, he ano like la keia kanaka me ke ano o ka poe ana i ike ai maloko o ke keena inu rama; aka, he ano like no paha ko lakou ano a pau, he poe hiki ole ke hilinai ia, a he poe hoa kupono ole hoi ma ka halawai ana aku ma kahi mehameha, aka, mamuli nae o na hana maikai a kona makuakane i hana ai ia Kalo Giovane, oia kona kumu i lilo ai i hoaloha maikai loa nona.  Iaia hoi e nalu ana ia mea, ua pane hou mai la ua ona hale la, a ia wa ua kanaka la i hoike maoli mai ai i kona ano e like me keia mau olelo:

            "E kuu Lanoka maikai, ke makemake nei au e hoike aku ia oe i ko'u ano maoli, o kuhihewa mai auanei oe ia'u, nolaila, ina oe he kanaka e aku, aole loa au e hoike aku ana i kela mea!  Mai kuhi mai oe he anela au, aole loa!  He mau makahiki mahope mai o kela hoopakele ana a kou makuakane ia'u, ua hoopiha mau ia ko'u naau me ka inaina no kela ekalesia Katolika, a me na mea a pau i pili i kela hoomana; nolaila, ua komo au iloko o kekahi hui i hoala ia maloko o keia kulanakauhale e na kanaka Italia oiaio a pau i lilo ole i hoahanau no ua hoomana la, a oia poe, he ano kakaikahi loa, oiai he mea I maa mau i ko makou lahui, he bapetizo ia na keiki liilii a pau mamua o ko ulu ana ae a nunui, oia no hoi ka maalea o na kahunapule Katolika.  He kakaikahi loa na makua i lawe ole i ka lakou poe keiki e bapetizo.  Nolaila, ua hapaiia kela hui a makou me ka malu loa, a iloko hoi o ka nawaliwali; eia nae, ua ulu ae me ka lohi a me ke kupaa no nae.  Pela iho la ka nee malie ana a hiki i ka nui loa ana, a me ka pii mau ana o kona ikaika, a hiki i kona lilo ana i hui weliweli nui loa ia, a e weliweli nui loa ia nei no hoi a hiki i keia la ano.  Owau hoi kekahi o na poo o ua hui la; aole loa au e hoike iki i keia mea ina he kanaka e aku oe, nolaila, e hoomaopopo iho oe, ke kue loa nei au i na rula o ua hui la, a ina hoi e lohe ia ana keia hoopuka ana a'u i kela mau mea ia oe, he mea maopopo, he kanaka make au iloko o iwakalua kumamaha hora mai keia wa aku a kaua e kamailio nei.  Oiai, ua hai mai nei oe ia'u, e hele ana oe i ka la apopo e makaikai ai i ke katekoma, ke hoike aku nei au ia oe, o ka poe e noho nei ma kela mau wahi kupalanaha, o na lala ia o ua hui la o makou.  No @a mea, e ike o kuu makamaka maikai, aole au he kanaka au e hilinai ole mai ai, aka, ia oe nae, a ia oe wale no, ke olelo aku nei au me kuu hoohiki ana ma ka inoa o ke Akua Kiekie Loa, aole au mea e hopohopo ai no'u!  He hoaloha oiaio oe no'u ma o kou makuakane la.  O keia mau lima o'u, au e ike mai la, he nui na kiheahea koko i hoopaumaele ia ai keia mau manamana.  He nui hoi na ola i o-u ia e a'u, ma ka hoopokole ana, he kanaka karaima ino eleele loa au!  He powa ino meneme@ ole, he kakaikahi na malihini i kipa mai ma ko'u home nei, a i oili hou aku me ke ola.  Nolaila, e ike oe, he oiaio keia a'u e hoike aku nei ia oe, aole hoi he mau olelo palaualelo.  Ina hoi oe he kanaka e, aole loa au e kamailio iki aku ana'i ke@a mau mea.  Nolaila, mai hopohopo oe, a kanalua hoi—e noho oe ma kela hale me ka manuheu ole o kekahi lauoho ou.  E hai hou aku no hoi au ia oe e Lanoka, o keia poe kanaka a p@u au i ike mai nei maloko o kela keena, he poe lala wale no lakou a pau no ua hui la.  Aka, aole au mea e hopohopo hou aku ai no lakou, oiai ua ike au ia oe, a owau no kou puukalahala oiai oe ma Roma nei; koe nae he hookahi kanaka, oia hoi ke@a kanaka i ku iho nei me oe i na minute mamua iho nei.

Aole i pau.

 

KA NANEA HOONI PUUWAI

--NO KA—

MEA HUNA POHIHIHI

--O—

HAMETONA KAKELA.

Ka Ui Beatirisia, ka Oi o ke Kupaa, ke Pookela o ka Hoomanawanui a o ka Hiwahiwa a ke Aloha.

 

MOKUNA I.

KA LEDE BEATIRISIA.

            "Ua kakau mai no o Geofere he palapala loihi ia'u, a ua hai mai oia ua hiki aku no oia i Amerika Hema.  O ke@a kana palapala mua loa o kekakau ana mai ia'u i kona wa i pae aku ai i ka aina; a ma ka@u leta, ua hoike mai oia, ua hoouna mai oia he palapala i ka Haku Terevilana, ma ia eke leta hookahi no i hoouna mai ai oia i ka'u palapala; aka, o ka mea kupanaha nae, ua hai mai ka Haku Terevilana ia'u, aole loa i loaa mai kela palapala iaia; me he mea @a ua loaa kela palapala ma ka lima o kekahi mea i loaa ole ka naau moha@a maikai no Geofere, a nolaila, ua haehae ia kela palapala, a i ole ia, ua huna ia, a oia ke kumu o ka loaa ole ana aku i ka Haku Terevilana."

            O keia mau huaolelo a ka Lede Beatirisia i pane mai ai, ua li@o ia i mau mea e mahie ano e ae ai na helehelena o ka Haku Adelo.

            Aka, e ike auanei kaua e ka makamaka heluhelu, ua kaa ke kakele olelo ana i keia wa ma ka aoao o ka Lede Beatirisia, a oia kaua e ninini mai nei i kekahi mau mapuna olelo e oni kaanini ai ka houpo o ka Haku Adelo.

            "Ua pinepine loa na manawa a'u i manao ai, he enemi no ko Geofere, a o ua enemi la ona, oia ka mea nana e pekapeka ana i ka Haku Terevilana.

            Hoomaha iki iho la ua Lede Beatirisia la no kekahi wa pokole, alaila, hoomau mai la oia i ke kama@io ana:

            "Ke hoomanao nei au penei—I ka wa opio o Geofere, ua aloha loa ka Haku Terevilana iala, a lilo maoli oia i keiki puuahele imua o kona alo, aka, o ka mea kupaianaha nae, la Geofere i hele ae ai i ka hookanaka makua ana, ua ikea aku la ke ano e o ua Terevilana la no Geofere, oiai e pii liilii mai ana ka inaina o ua Haku la iaia, i kela ame ke@a wa; a no keia mea i manao ino ai au, aole loa e ulu wale mai ka inaina iloko o ka Haku Terevilana no kana keiki, ke ole he mea nana e kolopeka iaia, mamuli hoi o ka weawea ana iaia no na wahi hana hewa liilii wale no i hanaia paha e Geofere, ma ke ano, he mau hewa karaima kiekie loa @a, me ka ahi-ahi pu ana aku hoi @a, ua makemake loa o Geofere e make ia, oia hoi, ka Haku Terevilana."

            Ma ke@a wahi i hooki iho ai, ua Lede Beatirisia nei i kana olelo ana, oiai no nae kona mau onohi maka e haka pono mai ana no maluna o ka Haku Adelo.

            He mea oiaio hoi, ma ka wa i hooki ai o Beatirisia i kana mau kamailio ana, @a oni ae la ka Haku Adelo maluna @ kona noho, a pu@i mai la ka ula wena ma kona mau papalina, a pane mai la hoi o@a:

            "E Beatirisia, ke ike nei au, he kumumanao maikai ole keia a kaua i wae iho nei no ke kamailio ana.  He mea pono ia kaua ke kiola ae i na noonoo ana no keia m@, mai ko kaua mau manao ae.

            Alaila, p@ai @e la ka ul@ ma kona mau papalina, a hoomau mai la i ka olelo ana:

            "Ua ike no au e Beatirisia, ua pau kou aloha nona, ua hala aku la mea mai kou puuwai aku—ae, aole loa ou wahi hoomanao ana nona.  A eia hoi au, na hoi hou mai nei i K@lani nei, me na manaolana ulumahiehie, e lilo au i kokoolua @ ma ka berita hemolele o ka mare.

Aole i pau.
last column

KA NANEA HOONI PUUWAI

--NO KA—

MEA HUNA POHIHIHI

--O—

HAMETONA KAKELA.

Ka Ui Beatirisia, ka Oi o ke Kupaa, ke Pookela o ka Hoomanawanui a o ka Hiwahiwa a ke Aloha.

 

MOKUNA I.

KA LEDE BEATIRISIA.