Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 6, 7 February 1896 — Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii. [ARTICLE]

Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii.

[Unuhiia noloko mai o ka Haiolelo a Lunakanawai Kiekie Alapaki i haiolelo ai, ma ka Olelo Enelani, maloko o ka Y. M. C. A. ma Alanui Alakea, ma ka Poaono, Feb. I.] E na Ledtj a tne na Keonim;ma: He mea no kela a me keia mea i komohia na ohohia ana iloko o ka oihana hoonaauao. e hauoli ai i ka ike aoa ua kukulu ia iho nei e ke Kakauolelo eleu o ka Ahahui Karistiano a na Kauaka Opiopio, ka mea hoi nana na hooponopono ana i hoakoakoaia mai ai kakou, he kulana haiolelo akea maluna o na kumumanao ohohia no ko ka lehuiehu | omaikai a me ka hoonaauaoia ana. Ua hololea no keia keehma hana, ao ke kuniuhana i haawiia mai iu'u, oia hoi u Na Kumukanawai o Hawaii," me he mea la he kumuhana ia 1 laulaha ole kona hoihoi ia e ka lehulehu, eia nae, e hoao no nae au e hlo ia i mea hoihoi ia. O ke Kuuiukunawni, ma ka man .i> i hoo .anain ai ia iioko o ka'u Kumuliana nei, oia no ke K .nuwai kuuiu oke Aupuoi (State). Oia ka huina o na rula alakai kuuiu, na olelo aelike, na kanawai ao naloina paha i hoonohouohoia aiuluko ona palapala i kakauia, a i ole īa, 1 kuKuluhi ena lawelawe niaa mau ia aua no ka. hooiuulu ana i ka lahui. E hiki ana kei» mau ruia alakai ke hoololiia, hoonuiia ae a hoopauia e hke me ke kulana nee mua ana o ka iahui, a nolaila, o ka mooieio aaaoei o ke Kumukanawai o keknhi lahuikanaka a Aupuni paha, e hiki no ke oleloia oia no ka mooielo pili Aupuni o ua iakuikauaka ia a Aupuni hoi. He oiaio loa keia ma Hawaii nei. Ua loaa ia Hawaii nei he elima uiau Kumukauawai i kakauia mahope mai o ka wa i make aku af< o Kamehameha Ekahl, ka

Na 7 i Aupuni naoa i hoohui i na mokupuai a pau o keia Pae Aina a noho maialo o koua mana. O keia na Kumukanawal o iS4O, 1852, 1864, 1887 a o ke Kuuiuk&nawai hoi e ku nei o ka Repubalika hou o Hawaii i kukalaia ai ma ka 1894. 0 na Kuoiukauawai hoi o I£4o ame 1852, ua kukalaia a aponoia me ka maluhia ma ke au i oohoalii ai o K&mehameha 111. O.ke Kumukaoawai o 1864, oa onou ia mai ia maluoa o ka lahuikaoaka e Kamehameha V. A o ke Kumukana» Wii o 1887, ua onoaia ia e ka lahui imua o Kalakaua O keia mau hookahuli Aupuol a i elua, ua hoio j»no waie no. He poloiei ole auaoei ka olelo nna, ao!«e Kumukaoawai o Hawaii oei mamua aku o ka wa i kukalaiaai kooa kumukaoawai mua ? i kukauiei uia ka iuakahlki 1840 e | Kamehameha ILL £ iaulaha ana oo maauei ia w« kekahi mau hana ; maa <uau a me na loina e hoopooopono aoa i ka Uhuikannka oia kooa mau ano he lehulehu wale, pili 1 aupuni, ooooaaohaoa, pili huomaoa a ka!bi waiw»i hoi. O keia mao loioa a pau» oia iho ta no ke Kuoukaoawai o Hawaii—he oiaiooae, he kumukanawai i kakau ole ia, a he aoo oolu wale oo hoi»ak& oae, he kumukaoawai oo oae ia, Aole he

kulaiM Aupuni anakia h huikau (ch&os) maanei. Aole he kumukaoawal i kakaaia fco ke Aupuoi Huila o Beritama Nui a me Ire!ani, akw nae, he kuojukanitwai qo kona. A ua hoakakakaia ke »uo penei, uole ia he mea -ū houluuluia ik>ko o kekahi palapala hookahi a mau p&lapula paha, aka, oi.-t no na hoooiohala pii iiiiii ana oka noeao kalai aupuni ona kanaka Eneiani I houuluuloia maloko o naaeiike i onouia aku a ioaa mai, mai na Moi hookanaouha mai, ma ona hooulu kipi lehuiehu la ana kanaka, ma ona kanawai kumu la he lehulehu a ka Ahaolelo i hoohoio ai ama na ioina paa o ke kanawai o ka manao." Ke kuhikuhi nei na kanaka "Pele* kane'" a pau me ka haaheo 1 ka Magna Charta, ke Kanawai no ka Palapala Kuu Kino a me ke Kanawai no na Pono ona Kanaka. O ka lahui o Amerika Huiia, o lakou na hooiiina no ka waiwui makamae o nei mau pomaikai, a o kakou hoi na poe o Hawaii nei, ke kanna nei knkou i ko lakou mau hoopouiaikai ana. Aole i kaupaleia keia inau rula alakai nani i na keiki wale 110 o Enelani. Aole kanawai hoopomaikai hanau maa e hiki e hoonele ia lakou uo ko kakou kuieana uin keia waiwai hooilina, aua hookniuoia lakoa muloko ona kumukanawai iehulehu o Hawaii. Nani wale ke kuana hoonaauao o ka lahui Anglo Saxon, e pili ana ike kulana hoomana a kalepa, ka mea hoi nana i lawe mai i keia mau mokupuni a i ko iakou kuiana eku nei i keia wa. Make o Kamehameha I. ma ka makahiki 1819. lioko hoī ona makahlki he kanaha kumamakahi i hala ae mai ka inakahiki 1778 mai, ka wa i ikeia'i keia mau mokupuni e Kapena Kuke, ua hoea mai la ma ia mau manawa ma keia mau aekai ke kaiepa ana a ko na aina e, a ma ia wa hookahi no hoi he wahi uiuikl kekahi o ka naauao. Ma ia mau !h, o ka iaau aia, oia ka waiwai nui o keia uiau p«emoku, a ua lilo ia i kumu waiwai kaiepa. Ookiia keia mau iaau ma na kuahiwi, a auanuo ia mai la e na kanaka maluna o ko lakou mau hokua a hoea I na kahukai, alaila, na ka moi a me na 'lii aku la e kuai no ka lole, na iako hao a me na hoohiiuhiiu mae wale. Kuai o Kamehameha I. i na moku iiiiii, na pu, a o ka rama no hoi ka hapa nui. Ama ka wa i h>weia aku ai ka laau aia no Kina, ua noi hoi mai ia na moku no onei i na j kihei, na kilika, na pahu koa, a' peia aku, a nui loa ka makemake o j na 'iii. Na Don Franciseo l)e Paulo Marin, i kapaia o "Manini," nana i iawe mai i na kumuiaau waiwai, na mea kanu a me na mea ulu i keia mau mokupuni ma ka makaniki 1791. I kekahi makahiki roai, na Vanakoua i lawe mai i kekahi mau mea kanu e ae, a ma ka makahiki 1793 iawe mai oia i ka pipi a iue ka hipa. Mahuahua ae ia ka ulu ana oka oihana kaiepa. Ua lawelaweia no he wahi kaiepi me Bosetona, a ua ikea ia he wahi pono uuku, aka, o ka hapanui nae o na haole i noho ma keia mau mokupuni he poe pono ole a walwai ole. Oka poe naauao, noho no lakou maanei no ka pomaikai daia e loaa ana ia iakou, a o na haole maikai oie, noho no iakou uiaaoei he poe palaualelo, e ola ana ma oka lokomaikai la o na 'lii, a loaa uui ia iakou ka waiwai no kahi koalaala iki a lakou i haawi aku ai.