Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 7, 14 February 1896 — Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii.

[Unnhiia ooloko mai o ka Haiolelo a L»unakanawai Kiekie Alapaln i h&iolelo ai, maka Olelo Eoelani,maloko okaT. M. C A. ma Alaniii Alakea, ma ka Poaono. Feb. I.] [Hoomauia.l ••Aohe papa pa'i, aohe hale KiHa, aohe halemaM I manftoia e keia poe i noho al maaheL Aka, hoea mal la iia mlßioi>ari ma ka makahlki 1920, hooliloia Iho la ka Olelo Etawali i olelo hiki ke kakauia, hoo> lahaia aku la na buke, kukuluia na kula, haiia aku la ka Euanelio, ke kulana nohona maemae io uiaoli, kukuiuia na hnlepule, hoonee mua ia ka oihana uiahiai, hoopalapaluia k;t naau o na kanaka, hoon:>ihuahua ia ae ko lakou mau noonooana, loaa mai la ka hilinai ame ka paulele ana a na 'lii a me na makaainana, ku iho la na mikanele mawaena o lakou ame uh haole hoope'a wale a pale aku la ina koi pono nle. Aka, oiamuli o ka pii mahuahua ana mai o na lahai mai na aina e un.i, aku plnepine mai la ua moku, a houooho ia uiai ia na kanikeia ena mana

nui, o ka mea mau, uh waeia na kanaka ela ano mai waeim mai o ua poe kaniHHina o na aina e I uoho inua maauei, na poe hoi I mhkaala oia ke keakea aku no kn pono *na tua na hewa innoli u hewa hookauhilii wale maluha o ko.lakou poe makaainuna, nolaila, ua akaka loa ae la he mea pont> ke loaa ona maa kauawai i kakauia ame ona kumukahawai. Mamua aku, na ka mea kakala olelo e kaiaheā i na rufH hooponopooo, oiai ia e hele ana ma na alauui. O Kaahumanu hoi, ka Moiwahine Kahu Aupuni, oia! e opiopio ana o Kauikeaouli (Kamehameha III) ma kana huakai kaapuni hope i keia uiau mokupuni, ua kukaia aku la oia i ke kuahaua kaulana i ikeia ma kona inoa, no ka mea e pili ana i ka mare. Ma ka makahiki 1830 a 31 paha keia, a hooliio aka la i ka noho kane a wahine ana ma ia wa he mare ku i ke kanawai, Mahuahua mai la na hihia me na haolo 3 . Mamuii hoi o na haunaele i ulu mai waena mai o na iuina moka kolohe a me na 'iii, i hoonaauaoia ma ia wa ma na loina o ka nohoha pono mai na misionari uku. a pinepine ioa hoi ka ulu ana uiai he maa hakaka kuioko, ola na mea i koi aku i ke Kahu Aupuni a me kona Aha Kuka o oa 'Lii e kakau a e hoolaha I naf lanawai e papa aoa i ka ka aihue, ka moekolohe, ke kuai rama a uōe ka pili waiwal. Ma Dekemaba keli o Ka makahiki l&tf. Aka nae, ooa ka makahiki I hooholola af ke kanawai e ka Aba Kuka a ka £rfoi me na 'Lii e olelo ana, mahope enai o la wa, aole e £«a kekahi kanawai ke ole e paiia a hoola'ha akea ia. Ma ko'u manao, aole paba ! ala ponoi ae ka manao mal oa 'Lli ae he uiea kupono ke loaa ona kaatakaoawai. Me he mea la ma ko lakou manrs. , ua lawa iho la no na kanawal e hoopooopooo ana ika hana a na kanaka, ola hoi na kanaka no lakoa ke kulana i haahaa iho malnlo n ko Ukoa, na kanaka maoli a Lue na haoie. Ma ka naua aku, na Mr. Rlkeke iakoa i ao aku ia mea, oial oia ka mea e ao ana i ka Moi» na 'iii a me kekahi poe e ae i ka ike kaialaioa ma Lahalna, ina ke aoo he mea hanohauo'a kapooo nu ka Moi a me oa 'iii ka hoaluulu ana i n» nala a me f*a loioa e hiki a) ke hoohana udaa la n« aiaoa uui. O keia maoli no ka hoakaka anaa Lanakanawai Cooiey no ia mea he knainkauawaL Nolaila, ua hanaia ke Kumokanawa» Mtsa o Hawaii nei. U « kuaai* ia ka <*CMe(6 Uoak*k» t • P. »h* o tm kaiiaka auke na *Lft** ma ka la 7 o lan* 18*9, ma Lahai»>», M»ai, k«*»i » tii«tamala ai

ka Ah*oMo, * o kt» Ku(uu<cHn«iW)it hnU>okoi ma H»>noiulu ium k» la 8 o Okaloha, 184**. He aeehina holoiuum l«turit* i»le kei« » keln j»lli kilakila ī Uwo «e al, qo ln* iuen, e hoHkMka ana um kuui«k«n*NV*i Wi,n e kaupnle hqk hol i ka ii)»n* ole i loaa ika Moi. ame ka uoho 1 • haku oua 'lli mniuoa iakou tdau noaaioa, u* poe oiwoii i aneaM maoii * 1110 i poe kauwa kuHpaa. He bnke keia i kak»uit na ku oldo iawa pooo oie, o ka oi akO oii ia □nuhina Oielo Eneiani o ua w>hl bukt la. Aka, aa p<a nae inaloko o laila na hoohi ano nui no k* nohoua kuokoa i unuhiia whi m*» ke iH>lea mai na Moi heHikauanuha tuai o Eneiani a paa aiaioko o k* Magna Charta, ka <*Oieto Hoakaka oo na Pono o na Kanaka" (HMI <tf Rfght*) a me ke KanaWMl o ka Mapiīa Kuu Kiuo. Ua hoomaka u« Kumukanaw,«i ia me na hiinoUio eiike me kein: 44 Uh haoa mai ke Akua ina lahuikMnnka a p)tu i ke koko hooka* hl, e noho līke lakou ma ka honua nei me kt» kuik.ihi, a uie ka pomai* kal." AIhIIh, haawi uiai la ia ika hoomaiu ana no ka (miekana oke oi'a, ka iaia o ke kuuoka, ka |xmo kuoKoa uiui ka ūohonu iiuoKauiimiia ia ana mai, na mea i l<*ia ini» ma* | miiii o ka paahana ani » kniin mau liina a i lioohua ia mai noi e kouu loio. Ma keia mamaiH olelo hop<* i ioaa ai ia kak<»u ke kwhua uo ka podo e ke kakau kope t« >»rta ō ua buke a uiē na jwlap..lu i bu"huuia mai e ka uoonoo o ke knoaka ame ka loah ana ona paiapHin sil-« iiiKiln a ke Aupuui no na mea paahaua Wuiwai I kukuluia e ke kanaka. Ma ka pauku malio|)e mai, ua papuia ke kau ia an» o um kaiiuwai piii i ka iahui hookahi, kanaka hookahi, a e kau ana hoi ika auhau iike ann. He p*uku waiwai nui hoi kekahi no ka pono o na haoie i nouo maanei. *«Urt haawi m«i no hol ke Akua i kekahi mau walwai like oo n* kauaka a pau, me na 'lii a paa o »jh aina a pau l«a. M A wahi a Aiekauedero no keia Kanawai (oia ke ke Kumukanawai) ua "hoohuu mai irf i ka manao palekaua i ike ole ia mamua a hoouoho iho la ia) lee anuu mua e kukulu ana i ka pono palekana o ke kaoaka ma ka altuk }l Ma na manawa mamua aku, aohe waiwai oke kanaka Hawaii t palo* kana. E hiki ana ike Alii ke hoounu i kooa kanaka e hele e paM aina, ama kona wa e ike ai Ika puaa I ko I kona makemaka, o kona wa oo ia 6 ofti ae ai i ka pepeiao, a iilo ae la ia puaa oa ke Alli. Ua hiki ioa no hoi na hoa-aina t noho ana ma k*fci aU)a,tekipakula aku ena 'lii maiaio iho o lakou i noho ai ia poe kanaka ma ka oielo ana "Heoa" Mahope iho o la Paiapa)a qfloak*ka *ua no na Pooo 0 oa Kaōaka, ua pill aku la ka me» 1 kapaia maloko o liila ke «»Kumueia oaa, oa hooiaha -ioo db ka Painpola e foa&aka I iia Pono ona knnaka, ma ke ailo o ka hapa muaiao ke Ktrtnukana* wal. Aote i pau.

Uā loohīa ia Iho tt kahl kalkamahfne ouko a Mr. Fml Webber, o Holaol, Makakukeki, I ke snu • me ke kuno, » n.«)e hoi hiki l«ta ke hoola me kekahi mea e ae. Hanwi aka U aq I kekihi on>ote loaq kuou t Kiwaleoa, wahi a W. I*. Hokleo, he fcan»kn kaie|i« a Luoa LeU uui .Brinfleld Koaoohana, a i kekahi wa a*o I ike ai taia m»ht>pe afca, aa hoike mai oia ia'u i ke kamahao o «*a haoa hoob a u«t taao nei. O keU iw*u, o« hitoa maoliia Ui oo kahoola soft 1 tia mai ikaika o ka poo ame ke akemaoi», eUke me ke anu, ke kouu ho ame ke kooo k»lea y ahe l<>au kauUna loa kela uia ka booit aoa ia mau «00 m*'i Aohe piHkia ke kaawiia kela Uan » da keiki,oia< aohe mea make » >oomo maloko o ln t «au. E kt»al h» no Hcvfa Inao t* na |*#« kw»u |*ho» O Benson Smith A 00, iwi ma H*waii «teK 228&U

XL M. VEUA