Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 8, 21 February 1896 — Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii. [ARTICLE]

Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii.

(Unuhiia noloko mai o ka Hai©lelo a Lunakanawai Kliekie Alapaki i haiolelo ai, makaOlelo Enelani, maloko oka Y. M. C. A. ma Alanui Alakea, ma ka Poaono, Feb. I.] [Hoomauia.] Penei ka heluhelu ana o ka Pauku 1: ( <Aole loa e hada ia kekahi kanawai fcue i ka olelo a ka Haku, a lehova, aole hol I kue I keanooui o ia olelo. E ku like no Kanawai a pau o keia Pae Aina me ke ano nui okoke Akua Kanawai." Mamuilo keia mau huaoieio, aoie i kukuiuia he Aupuni teokarakia, oia hoi, he Aupuni na ke Akua e hoomalu, e iike me ka manaoana o kekahi poe, olai o ka Baibaia oia waie no ka buke hoonaauao i loaa ia lakou ia wa no ka hooponopono ana i ko lakou kulaua nohona pono, i ikeia e lakou, nolaila, aole i hewa ko lakou hoike ana ae i ko iakou manao ma ia auo. O ka manao moakaka maoll 0 keia pauku, oia ka haaieie ana i Hoomanakii ma ke ano oia ka hoomana Aupuni, a apo iakou i ka hoomana Akua i kapaia he teia, oia hoi, ka Hoomana ana ī ke Akua Hookahi, ma ke ano oia ka hoomana oiaio. Pauku 2. "E hoomaluia no na kanaka a pau o kelapuieo keia pule, 1 ko lakou hoomana ana ia lehova, ao» ko iakou malama ana iaia, e iike me ko lakou manao." O ka hoomana i oleloia ma keia wahi, oia ka Hoomana KaHaUano, ola ka Ekaleala Roma a me Hooiepope. Aohe a lakou kulana hoomaoa i ike a», o ko lakou hoomana kii kahik® wale no i hoopaaia la. Ka keia mea i hftopaa i ka hoomana ana i ke Akua me £e kuokoa, a he kanawai hoi keia i makemake nui ia, oiai ua hoomaau aku o Kaahamanu i na poe hoomana o ka ekaleaia Roma, ma ke ano be poe hoomana kii ia> kou, a kipaku aku ia i na kahuna. A mahope no nae, oa hoihoi hoa ia mai ia iakou i ka pae aina nei ma ka oi o na elau pu Farani. Paoku 1 Ma keia pauku, hoakak&ia inai na ke kaoawai e hoopoaopono i oa hana, aopuni a ma« kaalnana hoij aole hoi e hooholo ia kekahi kanawai «MKa poooaikai o kekahi a*e poioo ai hoi kekahi. Aia isa ka IV, i hoopaaia a! ko ke kanaka hiki ole ke hoopai

wafe I*, ke ole e luaa na Uooiaio do koan hewa, a ! ole ia, me kooa hookoiokolo moa ole aoa imaa ponoi « kona poe nana oia i olelo he mea hann hewa oia. £ haiawai 00 ka mea i hoopiiia, he alo no a he aio me iakou, a e hookoiokoloia hoi oia eiike me ke KanawaL

Aia ma ka Pauka V, i kapaeia aka ai ke kupono ana o ka innakanawai a o ke kiure paba, ina he makaainana a he aiii paha, mai ka noho ana e hookolokolo i kona hoaioha piii ponoi a pili koko paha. <»Noiaiia, ma hoahewaia kekahi kanaka, a hoaponoia paha, a mahope iho, ikeia uahana paewaewa kekahi o ka poe hookolokolo, i mea e kokua waie ai i kona mea aloha, a 1 mea e waiwai la paha, alaila, hookolokolo hou imua o ka poe paewaewa ole." Ke hoopea nei keia 1 ka pono oka hookoiokolo hou ana, no ka puka ana o ka oleio hoohoio mamuli oka manao ewaewa. Alaiia, komo mai la "ka hoakaka ana i ke ano o ka noho ona 'Lii." E hoike ana hoi: "O Kamehameha I, oia ke poo o keia Aupuni, a nona no na aina a pau mai Hawaii a Niihau, aoie nae nona ponoi," aka, "no na kanaka no, ame na 'lli, a 0 Kamehameha no ko iakou poo nana e olelo ika aina. Noiaiia, aohe mea pono mamua, aole hoi mea pono i keia manawa ke hooiiio aku i kekahi iihi iki 0 keia mau aina, me ka ae oie 0 ka mea iaia ka olelo o ke Aupuni." No na makahiki he nui, aole i aeia na kanaka i hookupa oie ia e loaa ona aina no iakou.

<<Aia ka mana nui o ke Aupuui iloko o Kainehameha I, a i keia wa aia iloko o Kamehameha 111. Na keia poe wale no e olelo ke Aupuni, a hiki i keia wa, a o na palapala a pau a l&kon i kakau ai, oia wale no na palapala o ke Aupuni.*

mau loa aku hoi ke Aupuni Ia ia Kainehameha 111., a mekonapoe kaikuahiue." A oiai aohe ana keiki (ponoi) nolaila, ua hoakaka ia, o ka hooilina no ka nohoaiii, oia ka mea e hookohuia ana e ia a me na 'lii, i kona wa e ola ana; a ina e hiki ole keia hookohu ana, alaila, liio ka hoonoho ana i hooilina no ka nohoalii i na 'lii ame na poe i kohoia. Waiho iho la o Kamehameha 111. i ke Aupuni ma o ka palapala kauoha i kana keiki hoahanau oia o Alekanederd Liholiho, aua hookama no hoi oia iaia, a kukala aku ia # iaia i pani hakahaka īa nona ma kona wa e oia ana.

Alaila, hoakaka ia mai la "Na pono oke Alii Nui." Hoikeia ae la, oia ka mea maluna ona kanaka a pao, ame na 'iil a pau. Oia no ke poo ona koa, iaia ka waiwai oke Aupuni, na auhau a me na ia hana. Ma ia manawa, ua kauoha ia na kanaka Hawaii kino ikaika e haawi i ekoiu mau la hana o ka mahina i ke Alii, fea mea e noho ana ma ke poo o ke Aupuni. E hana ana iakou ma na alanui, ma na uwapo a ma na hale, ama kela ame keia hana e kauohaia ai na lakou e hana. Aua hoea loa keia hana » ka lilo ana i ke Alii o na aina no iakou na auhau i hookaa oie ia. Oke Alii oia no ka Lunakanawai Kiekie o ka Aha Kiekie, a nana no e hooko i na a pao, na olelo hoohoio ame na kuikahi. Nona no ke kuieana e hana ai ina kuikahi me na mana kuwaho a e hookipa mai hoi ina iuna Aupuni oko na Aina e. A e kaua ma ka wa ku i ka piiikia, ma ka wa hoi e hiki ole ai ke kaheaia ka hoakoakoaia ana o na Mii. "Nana no hoi na olelo nui a pau o ke Aupuni, ke haawi oie ia keia oieio ia hai ma ke kanawai." £ hoomanaoia, aole no i ioihi ioa keia wa mai ka manawa mai e noho hoomaiuia ana na mokupnni iehulehu ena 'lii mana e ae. Na Kamehuneha, mamuii o kana mau kaua lauakila, I hoihoi mai ia iakoa a maiaio oke aupuni hookahi. O na panl hakahaka oka hapanni o nel poe aiii efa ke ola nei a ua noho iakou ma na aina nunui ahe mau hanwi ohna i noho pili paa maiaio o iakoo. Oia iho la ka hoike ana ma ka oieio maopopo i ka noho hookeie ana ame na pono oke Aiii. He mea hoi e hoomaopopoia ai t aoie ia i kapaia he ma kekahi wahi o keia paiapaia kahiko, aka, o kona inoa i ikeia a hoen | ka hopena, «Ke 'Ul Nui.* Ua aia ae no hol na ohuma kipi a Boki, Liiiha a me Kaomi mahope mai, a he nui aku no paha, * Ma&oko oka $ake Kanawai o Laaeha, na ka Oklo Hawaii pmi na oklM *Ekapoe naaa ka alak> mai & iianava maL O II , ¥MKiwmww L, a ikm» boi o ŪL" aeOaloaana hopoaaoWoihoikaiaaela. LE

1 oiai e mao ana no ka lill mawaena | o na 'iii i kahi a me kahi. O aekahl, * he 2? wule no ona maa makahiki ia J Wa, a oa make »kn kona ma Kuhi- ; na Nui iuua, ola o Kaahamana ame | Kiuau, a peia no koi na koa kauiana, I Kalanioioku a me 1 Huapiii a me ! Kuakini (ke kaiknnane o KaahuI mann) a o iakon a peu, ua hana I iakon i na mea mea in&iKai eualuua I ona, aote nae iaia wa>e ne, aaa, ma- | iuna no o ka lahuikanaka holookoa. ! O ka inoa pouoi o Kamehameha 111. oia o Kau-i-ke ao-uli, he kanaka olunlu oia a lokomaikai hoi, aka, he nawaiiwaii nae ma ke kaohi ana inīa ihu ma ka mea e piii ana i kona ake Inu ona. Aka, he k Uana maiie kona a he ioena ote hoi, aole 110 ou» hoonee i kekahi keehiua pukaiaki mai iaia ponoi ae. He huoiohe oia | i ou mea e aoia aku ana iaia, a oia 1 ke pookela o ke Alii hooiohe, mawaeua o na Mii a pau o Hawaii nei, i kona poe na lakou e hoonaauao aku inia a « kona mau hoaioha no I hoi. Ma ua mea a pau, oia oin ke 'lii maikai loa i loaa i keia (ahuikanaka. Aoie oia i hoohana iki i koua mau mana aiii i mea e pomaikai pouoi iho ai oia, aoie hoi ona h joiiio i ke dala uo na hana hoikeike hoohanohano waie a koaka w«te hoi. Ma ko'u manao, he kamahao iauna ole kana mau hoopomaikai 1 haawi ai no ka pono o kona iahuikanaka. Ma keia Kumukanawai, a ma kekah! Kumukanawai hope mai o 1852; ua haawi oia i na pono i na kanaka, na mea hoi a lakou i moeuhaue mua oie ai -e ioau ana ia lakou, a o na mea hoi i hoo hemahema waie ia e ka hapanui o iakou. Ina oia 1 haalele ika baraui a ka poe Farani a i maiama hoi i kona ola kino, ina no eia oia ke oia nei a hoea i keia ia, oiai e ioaa ana no iaia na makahiki he 83. Ina no oia i ola mai a hoea i keia wa, maiaio auanei oke Aiii maikai e iike me Ta, ua moakaka ioa, eku mau ana no ke kuiana oke Aupuni ma { ke ano he Aupuni Moi Kumukanawai. At>le i pau.