Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 14, 3 April 1896 — Page 1
| This text was transcribed by: | Ululani Victor |
| This work is dedicated to: | Samuel M. Kamakau |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXV. HELU 14. HONOLULU, POALIMA, APERILA 3, 1896. NA HELU APAU 2592
Hoolaha Loio
W. R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
Hoolaha Kumau.
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, HOnolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hale. E kipa mai a e ike kumaka.
WILDER & CO., (WAILA MA.
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.
Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.
396-q
GOO KIM
411 Alanui Nuuanu.
Mau Waiwai Hou!
Mau Waiwai Hou!
Ua loaa mai nei ia'u mai Amerika ame Europa mai he mau Lako Waiwai Hou Loa, kupono no na La Kulaia. He mau waiwai i wae ia no ke Karikimaka. Mai hoohala i ka nana ana i ka'u mau waiwai mamua ae o ke kuai ana aku ma kahi e.
2375
PAPA! PAPA
AIA MA KAHI O
Lewers & Cooke
(LUI MA).
Ma ke kahua hema o Alanui Papu me Moi.
E LOAA NO NA
PAPA NOUAIK.
O kela a me keia ano.
Na Pani Puka, na Puka Aniani,
na Olepelepe, na Pou, na O'a,
na Papa Hele, na Papu Ku,
me na Papa Moe he nui loa
NV PILI HALE O NA ANO A PAU
a me na
WAI HOOHINUHINU NANI
o na ano a pau loa.
Na Balaki o na ano he Nui Wa
Ke hai ia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e ili ana ma ka laua oihana no ka
Uku Haahaa Loa,
E like me ka mea e holo ana mawaena o Laua a me ka Mea Kuai.
Hele Mai e Wae no Oukou Iho.
2896-q
MA KE KAUOHA.
KANAWAI 7.
HE KANAWAI
E HOOMANA ANA I KE KUHINA KALAIAINA E HANA I KEKAHI MAU ANO PALAPALA HOOLIMALIMA; E HOOLOLI AI I KA MOKUNA 44 O NA KANAWAI O 1876, E LIKE ME IA I HOOLOLIIA AI E KA MOKUNA V O NA KANAWAI O 1875.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hawaii.
PAUKU 1. Ua hiki i ke Kuhina Kalaiaiana me ka apono ana o ka Aha Hooko, ke hana i na Palapala Hoolimalima no na aina Aupuni, malalo o ka mana a me ka hooponopono ana a ke Kuhina Kalaiaina, no ka heluna o na makahiki aole e oi aku mamua o ke kanakolu makahiki, a me ke kudala akea, no ke kukulu ana i na halekuai, na hale hoahu ukana, na hale paahana, na hale hoohana lima, na keena hana no na poe o na oihana naauao a me na ano hale e ae kahi e lawelawe ia ana na hana o kela ano a me keia ano, a me ka noho hana ia ana o ia mau hale e na poe hoolimalima.
PAUKU 2. E hanaia i aelike maloko o kela a me keia palapala hoolimalima o ia ano, ma ka aoao o ka mea hoolimalima mai, e kukulu oia maluna o ka aina i hoolimalima iloko o na makahiki mua eha o ka manawa hoolimalima o ia palapala hoolimalima i hale pau ole i ke ahi, oia hoi i hale uinihapa paha, hale pohaku a i ole hale paha i hanaia me ka metala, a e hanaia kela hale ma ke ano ku i ke ano noeau a lawa i ka apono ia e ke Kuhina, a no ke kumu lilo aole emi malalo o kekahi huina i hai ia; a e panihakahaka kupono ia aole e emi iho malalo o elua hapakolu o kona waiwai io no ka pomaikai o ka mea hoolimalima; a e malamaia kela ano hale ma ke ano paa maikai no ke koena aku o na makahiki o ka palapala hoolimalima, koe wale aku no ke ano kahiko a apulu iho o ka hale, ma o ka hoohana kuponoia ana, a me ko ke au no hoi o ka manawa; a ina e poino a pau paha ia ano hale i ke ahi, e hana hou ia a maikai e like me kinohi, ma o ka hooponopono ana a kukulu hou ana paha, a i ole ia e hoihoi aku i ka huina i panihakahakaia i ka mea hoolimalima.
PAUKU 3. O kela a me keia hale o ia ano me kona mau lako paa a pakui mai paha, i ka wa e pau ai o ka manawa i haiia ma ka palapala hoolimalima o ka aina kahi i ku ai, a ma kekahi ano pau e ana ae paha, e pili no ia no ke Aupuni.
PAUKU 4. E hookomoia maloko o kela a me keia palapala hoolimalima o ia ano ma ka aoao o ka mea e hoolimalima aku ana, i ka olelo hoopaa, e ae ana, ina mamua o ka pau ana o kona manawa hoolimalima e noi mai ka mea hoolimalima mai a o kona mau hope paha, ma o ka palapala i kakauia, alaila ina ua malama pono ia na kumu aelike e hana ia ai e ka mea hoolimalima aina, e waihoia aku i ke kudala ka palapala hoolimalima o ia aina no ka manawa aole e oi aku mamua o iwakalua makahiki, ina aole i makemakeia kahi i oleloia no na hana o ka lehulehu, a no ia mea e haawiia aku i ka mea nana i hoolimalima ka hoolaha no ia mea no ka manawa aole e emi malalo o hookahi makahiki. E malamaia ua kuai kudala ana la aole e oi aku mamua o eono mahina aole hoi e emi iho malalo o hookahi mahina mamua iho o ka pau ana o ka manawa i oleloia.
PAUKU 5. O na kumu aelike i hoomaopopoia ma na Pauku elua a me eha o keia Kanawai e hookomoia ia maloko o kela a me keia palapala hoolimalima o keia ano, a iloko hoi o na olelo o kela a me keia hoolaha kudala akea, e like me ka mea i hoomaopopoia ma ka Pauku 1 o keia Kanawai, a i kela a me keia wa e kudala akea ai, e heluheluia aku me ka leo nui e ka mea nana e kudala ana imua o ka poe e hele mai ana e hoolohe i ke kudala ana.
PAUKU 6. E pakui ia aku me keia mau kumu aelike ma keia mau palapala hoolimalima, na olelo aelike maa mau, me na mea e hooko e ia ana.
PAUKU 7. E lilo keia i Kanawai mai ka la aku e hoolahaia ai.
Aponoia i keia la 24 o Maraki, M. H. 1896.
SANDFORD B. DOLE,
Peresidena o ka Repubalika o Hawaii.
Mai Hoohemahema Wale.
(Mai ke Gazette mai o Cintinati.)
Aole anei e hiki ana i na kanaka ke hoonaauao ae ia lakou iho, o ka loohia ana i ke "ANU," he ulia ia e pono e weliwelia, a ma ka wa e loohia ai ke kino, e lawelawe kokeia na lapaau ana. Aohe maopopo o ka wa e pau ai ia mea; a oiai, o ke ola loa ka rula, eia nae he keu ka weliweli o nei mea he make ana. E haule ana he mau tausani o na tausani i kela a me keia makahiki mamuli o na hana hoopalaleha wale a hoohemahema noonoo ole. O kekahi, he nui na poe kanaka mai i keia wa, e hiki ana ke hoike mai, he anu ke kumu o ka hoomaka ana mai o ka ma'i, a i hoopalaleha wale ia hoi. Nolaila, ke loohia oukou i ke anu e inu koke i ka LAAU KUNU A KAMALENA (Chamberlain.) He hikiwawe ke ola. He 50 wale no keneta o ka omole laau. E kuaiia ana e na poe kuai laau a pau. O BENSON SMITH & CO na Agena ma ko Hawaii nei Pae Aina.
Ua loohia mau o Simon S. Hartman o Tunnelton, West Va., i na hooniua ana a ke nahu kau, hookahi manawa i kela ame keia makahiki, a e kii mau ana ia i Kauka, a loohia no nae ia i ka eha no 12 hora, elike no ka nui o ia eha me ko kekahi poe e ae, oiai lakou e make ana. I nei wa iho nei no, ua loohia no oia i ua ma'i la elike me ka mea mau, a hooholo iho la ia e hoao i ka LAAU OLA A KAMALENA (Chamberlain.) Eia kana olelo: "Hookahi no a'u inu ana, o ka loaa no ia o ka oluolu ia'u iloko o elima minute. Ua oi loa aku ka waiwai o keia, mamua o na laau e ae a'u i hoao ai." E kuai ia ana e na poe kuai laau apau. O BENSON SMITH & CO. na Agena ma ko Hawaii nei Pae Aina.*
EBINE LANOKA.
MOKUNA III.
"E owaka ana na makakila,
E lele ana na hunahuna ahi,
E lohe ia ana na leo kaniuhu
Me ka halulu o na kino,
E hiolo makawalu ana,
I ka ili o ka honua"
"Owai oe e keia ilio ino? He uhane anei oe no ka po, a i ole, he kanaka anei oe elike me a'u nei?" wahi a ka ninau ano hookano a ua kanaka la i pane mai ai.
"He kanaka au i like me oe, aka he kanaka nae me ka uhane maemae imua o ke alo o ke Akua kiekie loa! Aole hoi elike me oe e ka lima pakaha hilahila ole! Aka, ke hai aku nei nae au ia oe me ka oiaio loa. I keia la, e inu ana ka maka o ka'u pahikaua i ke koko o kou puu wai! A ke hoike pu aku nei hoi au ia oe, a le loa e kokua mai ana kekahi o kou mau koa ia oe i keia la! E ku hookahi ana oe imua o'u, a nolaila, e hoomakaukau pono ia oe iho iloko o keia wa ano!" wahi a ke koa opio, me ka eehia nui o na mea apau i lohe aku.
I kela wa, ua ho a ia ke ahi o ka inaina iloko o ka naau o ua alii powa ia, ame ka huhu ino oia i huli koke ae ai, a kahea koke aku la i kona poe koa e oili like mai, a e lele like aku maluna o ke koa opio, a e haehae iaia a liilii.
"E lele koke maluna o keia ilio hookano i keia wa!" i kauoha aku ai ua kanaka la i kona poe koa.
Aka, he mea e kona huhu a me kona inaina i kona hoomaopopo ana ua hoohokaia oia e kona poe koa ponoi. Aole he mea hookahi i oili mai mailoko mai o na keena, oiai ua hoopiha like ia kela poe a pau me ka eehia a me ka weliweli kupaianaha no keia koa opio. Ua oi loa aku ko lakou weliweli i ka lohe ana aku i kana mau huaolelo, e kaheawai ana ke koko maluna o ka papahele pohaku o ua luahuna la.
Kahea hou aku la ua kanaka la, aole no nae he neeu iki mai o kekahi mea, a iaia hoi e pioo ana ma o a maanei me ka naka ana o kona kino holookoa me ka huhu a me ke pihoihoi, ua hele koke mai la ke koa opio o ke alo a ua kanaka la, a me ka hapai ana ae i kana pahikaua, ua pane mai ola oia:
"E ka hohe wale! Aole anei e hiki ia oe ke paio nou iho me ke kono ole aku i kela poe e haawi mai i ko lakou mau ola no kou ola a me kou hanohano? E paio nou iho i keia wa ano! Oiai, e hooinu aku ana au i ka oi o ka'u makakila me ke koko o kou puuwai eleele e ka mea hilahila ole! Ea! Na ka mea okoa anei e paio, a o ko ka mea okoa oia hoi ke molia ia nou, aka, nou nae ka inoa hanohano, a nau e papahi i ka lei o ka hoohiwahiwa. E lohe oe! Ano, ua hiki mai ka wa ou e o-u ia ai. Ua piha hoi ke kiaha o ka inaina!"
I kela wa mamua hoi o ka hiki ana i ua Don Kalos la ke pane hou mai, ua loaa mai la kona poo i ka hauna newa a ka naita opio, ame ka hikiwawe i like me ka imo maka ana, ua pahu iho la ke kino o ua naita powa la ma ka papahele pohaku he kino make. Aole he leo i loheia mai ka mea i make ae, a aohe hoi i oni hou iki ae kona kino. Oiai ua paa kona poo me ka papale pale kila, ua opaha pu ia ka papale o ke alii powa mamuli o ka ikaika launa ole o ka hauna newa a ka naita opio Ia wa, ua nana like mai la na poe a pau i ka make ana o ko lakou alakai aka, aole nae he mea hookahi i aa iwaena o lakou e hele mai e paio me keia naita.
He lehulehu na wa a lakou i komo kino ai, a i ike maka ai hoi, aole loa e hiki i kekahi mea ke hahau ma ke poo o ke kanaka i paa me ka palekila a make me ka hauna hookahi wale no. Aole loa. He mea opaha ole ka palekila ke hahauia me ka hamare. Oia ka mea i kamaaina i ko lakou mau maka, aka i keia naita nae, ke ike maka nei lakou, ua opaha pu ia ka pale kila poo me hookahi wale no hauna newa. No ia mea, ua hoopiha loa ia ko lakou naau me ka weliweli haalele no kela naita.
Ia wa, ua pane aku la ka naita opio imua o ua poe koa la: "E o'u poe makamaka, ke hoomaopopo nei au, ua loa ia oukou na noonoo kupono, oia hoi, ua makemake ole oukou e ike i ke kaheawai ana o ke koko maloko o keia wahi. Ke ike pu nei no hoi au, aole oukou he poe puni koko elike la me ka uhane o keia kino puanuanu e waiho nei!
Ua haalele mai kona uhane i kona kino i ke a wa, a aia oia i keia wa ke hookolokolo ia la imua o kela Mana Kiekie Loa ka Mana nui hookahi nana kakou a pau e hoahewa a hoapono elike me ka kakou i hana ai ma keia ao. Ke kaumaha nui nei ko'u naau no kona hala hemahema ana aku nei imua o ua mana la. Ina oia i mihi mua, a hooikaika hoi e haalele aku i keia mau hana puuwai eleele, ina la, eia no oia me kona ola maikai, a ma keia hope aku, e loaa no iaia ka hauoli o ko keia noho ana maluhia. Aole nae pela ka noonoo o ko oukou alakai. Aole nae pela ka noonoo o ko oukou alakai! Ua ake nui oia i na waiwai a me na hoohiwahiwa a ko keia ao hana hewa. Owai iwaena o oukou i aa e kue mai ia'u?" wahi a ka naita opio me ka leo moakaka.
Aole he leo pane, ua hekau iho la ka meha maluna o ke anaina holookoa. Ia wa ua kamailio hou aku la ka naita, me ka wehe ana ae i ka palekila o kona mau maka, a i ka ike ana mai o ua poe koa la i na helehelena ui mohaha o ka naita, ua papalua ia ke kahaha iloko o ko lakou mau naau. No ka mea, akahi ko lakou mau maka a ike i kekahi mea nona na helehelena oi kelakela o ka ui e like me ko keia naita e ku nei imua o lakou. Nolaila, ua hooholo like iho la ko lakou mau naau, aole io no keia he kanaka no keia ao, aka, he anela paha no ka malamalama. He mea hoi a lakou a pau e hiki ole ai ke paio aku.
(Aole i pau.)
MEA HUNA POHIHIHI
MOKUNA II.
MOE KOKOLO KA UWAHI O KULA -- HE INO ANEI? HE MEA HUNA.
Pomaikai ka poe
I lohe i ko lakou mau kina;
A hiki nae ke hoomaemae ae.
HOONAUEUEIHE.
I ka wa i haalele aku ai ua lede aku ai ua lede Beatirisia nei i ka hakela o Hametona, oiai hoi na haule kuaua me na onou makani e hiolo ana maluna o kona oiwi kino. Kamoe aku la kona mau kapuai maloko aku o ke kihapai pua mahope o ka hale a hoea i kekahi puka pa e pili ana me kekahi alanui ololi, a ma ia wahi oia i puka aku ai a ku ana ma ua wahi alanui olowi nei.
O kona ano a pau ke ikeia aku i keia wa, he luahine haalele maopopo ia o ke kulana haahaa loa.
Maanei i ku iki iho ai ua lede nei, poi mai la oia i kona mau aahu a pili pono iaia, a hoomaka aku la oia e hele.
Nolaila, e kuu makamaka heluhelu, maanei kaua e haalele iho ai i ke kamailio ana no ka lede Beatirisia, a hoea aku i ka wa kupono no kaua e ike hou ai iaia, a ma keia wahi e huli hoi ae ai kaua a nana aku ma kekahi hale e ku ana iloko o kekahi punonohu a uluwehiwehi o na laau, mawaho aku o ke kulanakauhale o Ladana.
O keia wahi a'u i kuhikuhi aku la ia oe e kuu makamaka heluhelu, oia no kahi o kekahi kaukau alii Sepania nona ka inoa o Kuna Arevalo.
Ua hea ia hoi ka inoa o nei wahi e na alii Sepania nei o "Home Laumaile" (Evergreen Home) a maanei kou mea kakau moolelo i hoomanao wale ae ai i keia mau wahi lalani mele:
"He ala no ka maile,
Laulii o Koiahi,
Ka'u ia e kuwili nei
I ka po kehau anu."
I keia wa a ka ino e holapu nei, e kupaka ana ka makani me ka hele uluulu oiai ke anu e houhou ana ma na punana a pau i nohoia e ke kanaka, aia hoi ua Kauna Arevalo nei e noho ana maloko o kona keena hooluolu o ka ha hale o luna o kona home kuaaina.
O ka hora 10 paha ia o ia ahiahi, a e noho ana oia maluna o kekahi koki pulu, mamua pono aku o kekahi kapuahi hoopumehana. E haka pono ana kona onohi maka i ke okooko mai a ke ahi iloko o ke kapuahi.
He kanaka opio oia i ka nana aku aka, oiai ka umiumi e ulu paa pu ana ma kona auwae a me na papalina, me he mea la, he kanaka oia i lehulehu loa na makahiki i alo ia e ia ma keia ao.
O ka rumi ana e noho ana, ua hoonaniia me ka maiau loa a hiwahiwa hoi. Aia na noho veleveta kai ina ke hoike mai la i ko lakou nani, na halii no hoi o ia ano hookahi e hoouluwehiwehi ana i ka papa hele, na paku veleveta me silika e lupalupa ana me ka mahiehie ma na wahi he nui o ua keena la, a he mea oiaio ua haiamuia o loko o ua rumi la i ka nani a me ka maemae.
Aka, aia ma na hiohiona o ua Kauna Sepania nei, e holio@io mai ana he mau hiohiona ano e, me he mea la ua kapeke ka iliwai like o kona noonoo maikai, a ma ia wahi e hoopoluluhi ana na manao pihoihoi maikai ole hoi.
Oiai hoi ia e noho ana e like me ka kaua i ike ae la, e kuu makamaka heluhelu, aia ke kani hone ia he piano ma kekahi o na keena o ka hale ilalo, a lohe ia aku la he mau leo hooho olioli no kekahi wahi keiki uuku.
Aia maloko o ka hale hookipa o ke keena o lalo, e pili pu ana me ka rumi aina, he ekolu mau kino opiopio e noho ana malaila.
Hookahi, he kaikamahine o 13 paha a oi iki makahiki e noho ana ma kahi o ka piano, a oia ka mea e paani ana i ua pahu pila la me ke akamai.
Hookahi, he keikikane, nona paha na makahiki he 7, a @ laua e lelele ana ma ka papahele ma ke ano hulahula.
O ka inoa o ka mua, oia o Almira he inoa Sepania, a o ka lua o Mirande; a o ke kolu, oia kahi mea uuku loa, o Jose kona inoa.
Ma ka wa i hoomaha ae ai ka paani ana a Almira i ka piano, oia kona wa i huli mai ai a nana mai la i kona mau wahi kaikunane, a liuliu kamailio mai la oia:
"He keu maoli ka hoi, he oi kela o ka po nui maoli o ka ino. Aole paha e hoi mai ana o mama i neia po? A o papa hoi, ua hoi e aku nei ia i kona keena kakau, me he mea la, ua hoomaopopo no oia aole e hiki mai ana o mama i nei po?"
(Aole i pau.)
E hoike ana kekahi lono mai Victoria mai, ma ka la 15 aku nei o Maraki, aole no Hawaii nei ka mokukaua Beritania "Comus" i holo mai ai, aka, ua manaoio ia, mamuli o na olelo a na 'liikoa Pelekane, ua hoounaia ua moku la no Amerika Waena, no ke kiai ana ma keia huli komohana aku o Amerika Hema, oiai e mau ana ka noonooia ana o ka ninau o Venezuela.
I ka Peresidena ame ka Hope Peresidena o ka Hui "Inter Island Steam Navigation Company."
E na keonimana:
O makou iho me ka haahaa, na haumana Kula Sabati o na Ekalesia huiia o Kailua me Helani, ma Kona Akau, Hawaii, ma o ko makou Komite la;
Ke hoike haahaa aku nei penei: Mamuli o ka oluolu ana mai o ka Hui i na leo uwalo a na kamalii hune o Kona, ma o ko lakou Komite la, ma na loina hana e pili ana i ka hooholomua ana i ke Aupuni o ka Mesia ma ka honua nei;
A no ka mea hoi, "O ka pono ke hana ia a haule mai na lani," oiai hoi mamuli o ke kulana olu-waipahe o ka Hope Peresidena o ua Hui la i olelo mua ia, ana i ae wale mai ai ia makou e kau wale aku ma ka "Hall," ua kau aku la makou ma ka la 11 o Maraki, me ka malama nui ia e na luna nui o ka "W. G. Hall," a hooleleia i Hookena, Kona Hema, a ma ka la 16 o Maraki ua hoi mai la makou a hooleleia ma ma na awa o Keauhou ame Kailua, Kona Akau me ka maluhia.
Nolaila, e hooholoia -- Akahi: Ma ka inoa o ke Kula Sabati o na Ekalesia hui ia o Kailua me Helani, ma Kona Akau, Hawaii, ke haawi aku nei makou i na homaikai nui palena ole no ka "Inter Island Steam Navigation Company," ma o kona Hope Peresidena la:
Hooholoia -- Alua: Ke pule nei makou i na Mana Lani e hoopomaikai nui mai i ka Hui i olelo mua ia, a e hooloihi mai i na la o ka Peresidena ame ka Hope Peresidena ma ka honua, a na ke Akua ola loa e kokua mai ia kakou. Amene.
Na Komite
JOHN ALA,
H. L. KAWEWEHI,
D. P. NAMAUU,
J N KOOMOA,
S W KAWEWEHI
Kona Akau, Hawaii, March 26, 1896.