Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 17, 24 April 1896 — Page 2
| This text was transcribed by: | Aaron Mersberg |
| This work is dedicated to: | For my mother: Thelma Elaine Haugen Mersberg |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
lako ae iloko o ka mahina o Augate o kela a me keia makahiki i ka mea Kakauinoa o kona apana i papainoa piha a oiaio o na kane a pau maluna ae o ka umi-kumamalima makahiki i hoohanaia e ia mea, hui a i ole ia hui paha i hoohuiia. E hoohikiia ka pololei o ia papainoa e ka mea nana i lawe aku, a i ole ia e na lala o ka hui, a i ole ia e kekahi luna o ia hui i hoohuiia. O kela a me keia haku hana nana pili iaia ka hewa milamina, a ina e hoahewaia no ia mea e hoopaiia ma kekahi uku hoopai aole e oi/aku mamua o Kanalima Dala.
Pauku 12. Ua hiki no i ka Luna Nui o ke Kakauinoa ana a me kela a keia Luna Kakauinoa, Mea Kakauinoa, Makai, Makai Nui, Ilamuku o ka Repubalika o Hawaii a me ko lakou mau hope, a me kela a me keia Lunakanawai o kekahi Aha Hookolokolo maloko o ka Repubalika o Hawaii, i kela a me keia manawa, e koi aku i kekahi mea i kupono e kakauinoaia malalo o keia Kanawai e hoike ae i kona palapala hoike o kona kakauinoaia ana; a o kela a me keia mea e hoike ole ana, a i ole ia hoole ana i ka hoike i kona palapala hoike ua pili iaia ka hewa mikamina, a e hoopaiia e uku i kekahi hoopai aole e oi aku mamua o Elima Dala, ina aole e hiki i ua mea la ke hoomaopopo aku i ka Aha imua olaila i hoopiiia ai oia no ia hoole ana a hoike ole ana paha, ua nalowale kona palapala hoike o kona kakauinoaia ana, a ua noi aku oia i ka Mea Kakauinoa kupono i palapala hoike hou ma kahi o ka mea i nalowale, a e hoike aku ana i ka palapala hoike hou.
Pauku 13. O kekahi mea i kakauinoaia malalo o keia Kanawai i nalowale kona palapala hoike o kona kakauinoaia ana e loaa no iaia, ma ke noi ana aku i ka Mea Kakauinoa o ka mahele o kahi o ia mea i noho ai, a me ka uku ana i kekahi uku o iwakalua-kumamalima keneta, kekahi palapala hoike hou ma kahi o ka mea i nalowale ma kona hoakaka ana i kakauia malalo o ka hoohiki a i ole ia olelo hooiaio paa no ia nalowale ana. Ina aole i maopopo i ka Mea Kakauinoa i noiia aku ai i palapala hoike hou o ka mea noi oia no ka mea kupono, ua hiki no iaia e kauoha e laweia mai na hoike kupono e maopopo ai ka mea noi mamua o kona haawi ana i ka palapala hoike hou. Oia palapala hoike hou i kona manawa e hoopukaia ai e hoailona “Mea Palua,” a e kauia maluna oia palapala ka helu o ka palapala kumu.
Pauku 14. O kekahi mea me ka manao maoli no e hana pela nana i hoike aku i kekahi mea pololei ole i kona wa i kakauinoaia ai, a i ole ia ma kona noi ana i kekahi palapala hoike o ke kakauinoaia ana, a i ole ia nana i lawelawe, a i ole ia hoao paha e lawelawe i kekahi palapala hoike o ke kakauinoa ia ana, aole oia ka palapala hoike i haawiia iaia, ua pili iaia ka hewa mikamina, a e hoopaiia ina e ahewaia ma kekthi hoopai aole e oi aku mamua o Kanalima Dala.
Pauku 15. O kekahi mea malalo o ka olelo hoohiki a i ole ia olelo hooiaio paa i hoike ae me ka manao no e hana pela i kekahi olelo oiaio ole e pili ana i kekahi mea i kauohaia ma keia Kanawai e hoikeia, ua pili iaia ke karaima hoohiki wahahee ma ka degere elua.
Pauku 16. E malama ka Poe Kakauinoa maloko o ko lakou mau apana kakauinoa pakahi i kekahi moolelo ma ke ano i hoakaka mua ia ae nei o na kakauinoa ana a pau i hanaia e lakou a hiki i ka la ekahi o Augate, M. H. 1896, a maloko o umikumamalima la mahope iho e hoolako aku i ka Luna Nui o ke Kakauinoa ana i kekahi moolelo o na hoololi ana a pau maloko o ia mau moolelo mamuli o ka hele ana mai ka apana aku, mamuli o ka make ana, a i ole ia ma ka loli ana o kahi noho, ka hana a i ole ia na haku hana. Oia mau kope e kakauia no iloko o kekahi buke kupono, a oia no ka Papainoa Lahui. O na mea i kakauia maloko o kekahi moolelo a buke paha o ia ano e lilo no ia i mau mea hoike kumu ma na hoopii ma na hihia hewa a pau malalo o keia Kanawai.
Pauku 17. Na ke Kuhina Kalaiaina e hoolako i na buke kupono a pau, na palapala hoike, na kumu, na paihakahaka a me na lako palapala e ae i makemakeia ma keia Kanawai. Ua hoakakaia ka Papa Hoike Kumu mahope iho nei.
Pauku 18. E hoohiki a i ole ia e hana i kekahi olelo hooiaio paa kela a me keia Mea Kakauinoa e hooko pololei ana oia i na hana o kana oihana.
Pauku 19. E loaa i na Lunakanawai Apana o ka Repubalika o Hawaii ka mana maloko o ko lakou mau apana pakahi e hookolokolo a hooholo i na mikamina a pau malalo o keia Kanawai, a me na hoopii a pau no ka uhakiia ana o kekahi o kona mau hoakaka ana, a e kau i kekahi o na hoopai i hoakaka ia maloko nei.
Pauku 20. E lawelaweia na Papa mahope iho nei ma ka hooko ana i keia Kanawai.
PAPA O NA KUMU I OLELOIA.
Mokupuni o @@.
Owau o no ma ka Mokupuni o Repubalika o Hawaii, ma keia ke hoohiki nei (a i ole ia ke olelo hooiaio paa nei) owau no (kekahi mea haku hana a i ole ia he hoahui no ka hui o e hoohana nei, a i ole ia he luna o he hui i hoohuiia e hoohana nei) i ka poe no lakou na inoa mahope iho nei a no ka lahui e like me ka mea i ikeia e a’u a no lakou ua hana i kakauia mahope o ko lakou mau inoa pakahi, a oia papa o na inoa, ka lahui a me ka hana ua pololei ia e like me ko’u ike maoli a manaoio, pela ke Akua e kokua mai ai ia’u.
Hoohikiia (a i ole ia olelo hooiaio paa ia) i keia la o M.H. imua o’u.
PAPAINOA LAHUI O KA REPUBALIKA O HAWAII.
Palapala Hoike o ke Kakauinoa ana.
Helu
Mahele Kakauinoa Helu Apana Helu Wahi Halawai Mokupuni o la o , 189 . Ma keia ke hoike nei au o ka mea mahope iho nei oia no ke kope pololei o ke kakauinoaia ana o no a me kona (ohana, poe noho pu, a i ole ia poe hona paha) e like me ia e ikeia nei ma ka Buke Inoa o keia Mahele.
(Kakauinoaia) Mea Kakauinoa.
E KAKAUKUALA MALUNA IHO O KA PALAPALA HOIKE O KE KAKAUINOAIA ANA.
HOOLOLI ANA.
O ka mea nona ka inoa malalo iho o ua hoololi i kona noho ana mai a hiki i ua hoololi i kana hana mai ka a i ka a i kona haku hana mai a a ia e noho ana ma Mea Kakauinoa.
Mahele Kakuinoa Helu i keia la o , 189 Apana Helu
(“Kumu”) (“Stub”)
PAPAINOA LAHUI O KA REPUBALIKA O HAWAII.
Helu
Ka la i kakauinoaia ai
Inoa
Na Makahiki
Kahi Noho
Ka Aina Hanau
Ke Awa i haalele ai a holo mai i ka Repubalika o Hawaii
Ka la i hiki mai ai ianei
Mareia a mare ole ia paha
Ka Hana
Ka Inoa o ka Haku Hana
Kahi noho o ka haku hana
Ka la i hoololiia ai a me kahi i loli aku ai
Ka la i make ai ina maloko o ka Repubalika o Hawaii
Ka la i haalele ai i ka Repubalika o Hawaii
Mahele Kakauinoa Helu
Apana Helu Wahi Halawai
Mokupuni o
Mea Kakauinoa
(Ka Papa i Hoomaopopo mua ia maloko o keia.)
PAPAINOA LAHUI O KA REPUBALIKA O HAWAII.
Helu Mahele Kakauinoa Helu Apana Helu Inoa o Kahi Halawai Mokupuni o
Helu La i K@kauinoaia ai Inoa Na Makahiki Wahi Noho Ka Lahui Aina Haneu Ke Awa i Haalelele ai a Holo mai i ka Repubalika o Hawaii Ka La i hiki mai ai maanei Mare a Mare ole ia paha Hoakaka na i na mea pili i ke kino Ka Hana Inoa o ka haku hana Wahi Noho o ka haku hana Ka La i Hoololiia ia a me Kahi i Loli aku ai. Ka La i Make ai Ka La i Haalele mai ai i ka Repubalika o Hawaii
KA NUPEPA KUOKOA
No ka Makahiki $2.00
No Eono Mahina 1.00
Kuike ka Rula.
PUKA ANA. 1 Pule 2 Pule 3 Pule 4 Pule 5 Pule 6 Pule
Iniha.. $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $3.50 $4.00
2 Iniha.. 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 Iniha.. 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4 Iniha.. 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 Iniha.. 3.50 4.75 6.00 7.00 @.00 9.00
Iniha 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
HOOPUKAIA I KA HAWAIIAN GAZETTE CO
C. G. BALLENTYNE, Luna Nui.
JOSEPH M. POEPOE, Lunahooponopono.
Honolulu, Oahu.
POALIMA APERILA 24, 1896.
E ike ana ko makou poe heluhelu, ma ko makou pepa o keia la, ina manao hoakaka naauao a Mr. Kakina no ka mea e pili ana i ka Aie Lahui e ku nei i keia wa, ame ka Aie Dala hou ana o ke Aupuni. Ua unuhiia mai keia manao e makou mai loko mai o ka nupepa P. C. Advertiser o ka Poakahi nei, Aperila 20.
Ma ka Poakahi nei, Aperila 20, i koho ai ka Aha Senate i elima hoa no ka Aha Kukua o ke Aupuni, elike me na olelo o ka Pauku 81 o ke Kumukanawai e ku nei, a e noho ana lakou ma ia oihana a hoea i ka pau ana o ka Ahaolelo mau e noho mai ana ma ka M. H. 1898 ae nei. Eia na hoa i kohoia e ka Aha Senate: W. C. Waila, C. Bolte, Kikila Baraunu ame J. A. Kennedy. O keia no na hoa mua i kohoia ai ma ke Kau Kuikawa aku nei.
Ma ka Poalua nei i koho ai ka Hale o na Makaainana i na hoa hou elima o ka Aha Kuwaena, elike me ke kuhikuhi a ke Kumukanawai. O na hoa i kohoia, oia o D. L. Naone, A. G. M. Robikana, E.C. Winston, Keoni Ina (John Ena) ame Mark P. Robikana.
Ko Kakou Kulana Kalai Waiwai.
Aole paha manao pepa waiwai nui e ae a makou e panee aku wai imua o ko makou poe heluhelu , e like ia me ka manao hoakaka ake a ke Kuhina Waiwai i hoike aku ai imua o ka Aha Senate, ma ka Poalima, Maraki 27 aku nei, no ka mea e pili ana i ke kulana o ko kakou Waihona Waiwai e ku nei i keia wa. Ua hoomaopopo no makou, a pela no ka poe noonoo a pau mawaena o ka lahui Hawaii, aole kanaka kupuono e ae nana e hoike mai imua o na poe hookaa auhau o loko nei o ka aina, no ke alahele kalai waiwai maalahi e loaa ana i ka Waihona Aupuni, e like la me ke Kuhina Waiwai, a no ia mea i lilo ai kana mau olelo hoakaka i mau mea ano nui, oiai, o ka loaa ana he kulana ola mahiehie maikai i ka Waihona o ke Aupuni, he hoike ana ia i ke ola maikai o ka ke Aupuni hoonee ana i kana mau hana no ka pono a me ka pomaikai o ka lehulehu; a o ko ke Kuhina Waiwai ike ana, a hoomaopopo ana i na keehina e hoolaia ai na palapu i loohia ia iho maluna o ka puuwai—Waihona Waiwai—o ke Aupuni, he mau mea ia i kupono loa ke ike ia e ka lehulehu, a hiki hoi ia lakou ke ike me ka hoohewahewa ole, i ke kumu i hoouluia mai ai na keehina hana hou, e like me ia a kakou e ike aku nei ikeia wa, ma ka aoao o ke Kuhina Waiwai e like hoi me ka Bila Kanawai e haawi ana i ke Kuhina Waiwai i na hana e hiki ai iaia ke hoolawa i na lilo mau o ke Aupuni i kele ame keia wa, ke Kanawai Auhau, ke kanawai hoohuihui i ka Aie Lahui ame ke Kanawai Laikini.
A eia ka hoakaka a ke Kuhina Waiwai:
“Manao au, he mea maikai i kekahi wa, no ke Kuhina Waiwai ka hele ana mai imua o ka Aha Senate ma ke ano oia ka mana pololei a ke Kumukanawai i haawi aku ai i na kiai ana no ka Waihona Waiwai o ke Aupuni, a hoike mai hoi ia i ke kulana waiwai io maoli o ke Aupuni e ku nei i keia wa. O ka wa oi loa aku nae, oia no keia manawa nei, ka wa hoi i lehulehu loa ai na hana i puka aku mailoko aku o ka Waihona Waiwai, e like me ke kanawai i hooholoia iho nei, oia hoi Kanawai e haawi ana i ke Kuhina Waiwai i na keehina hana e hiki ai iaia ke hoolawa i na lilo mau o ke Aupuni; pela hoi ke Kanawai Auhau, ke Kanawai Aie Dala ame ke Kanawai Laikini. Oiai he nui maoli na mea e pili ana i ka Waihona Waiwai, ke lawe ia ae a noonoo pu me kela mau bila kanawai i hoikeia ae ia, ua manao au, he mea maikai no’u e hoike aku ia oukou i hoakaka pokole no ko kakou kulana oiaio maoli i keia wa, a hoike aku hoi imua o oukou i ke kulana o ka Waihona Waiwai e ku nei i keia kakahiaka.
“O ninau e pili ana, no ka palekana o ka Repubalika, ma kona kulana waiwai, manao au, ua hala hope aku ia manao hopohopo. Oia hoi, o ka pilikia, e pili ana me na keehina lawelawe dala ana a ke Aupuni no ka pono o ka kakou mau hana, ua hala aku ia i “muliwaa.” Ua hooiaio pono loa ia, ka hiki ana i ka Repubalika o Hawaii, ke halawai me ia mau koi apau, “me ke uhalu ole.” Ua hoike mai na kanaka o loko nei o ka Aina i ko lakou ohohia ana e auamo ae i mau auhau hou maluna o ko lakou mau hokua, i pulama ia aku ai na hana o ka lehulehu a hoomau ia aku ai ho@ ko lakou nee mua ana. No na mea hoi e pili ana i na hana o ka lehulehu, ke manao nei au ua hiki ia kakou ke nana aku imua, me ka manaolana kulanalana ole, ua hala ae nei ia kakou ka wa kupilikii a ua hehi aku kakou ma ka papahele o ka maha. Ua hookahua iho au i keia manaolana, mamuli o keia kumu maopopo loa, mai ka wa i kukuluia ai ka Repubalika o Hawaii nei, ua lawe maoli ae no na kanaka o loko nei o ka aina i na Bona Aupuni i aneane hiki ka huina i ka $600,000. Mawaho ae hoi o keia, ua pii mai ke ola o ka Banako Hale Leta, mai loko mai o kona kulana e hakoko a e paio ana no ka hiki iaia e hookaa i na koi i waihola mai imua ona, a i keia wa, mawaho ae o ka huina o $50,000 i loaa iaia e like me ka ke kanawai i hoike mai ai, aia he huina dala oi wale aku o $21,000 e waiho nei. O ka waihona dala aie, ua loaa iaia he huina o $44,000 ma kona helu iho.
“O ka mea a’u i makemake ai, ola ko kakou mau loaa a lilo kumau. Ua hoike mai na Buke Helu o ke Keena Waiwai i keia kakahiaka, aia he Dala Kuike me ka Waihona Aupuni he $109,000. A ma ka la hope o keia mahina, e halawai aku ai kakou me na bila kikoo no no uku luna aupuni ame na lilo paahana, a oia huina, e like me ka Bila Haawina e ku nei keia wa, me he mea ia, he $89,000 ka nui o ia mau dala. A malalo hoi o ka Bila Haawina hou, he huina ia o $88,000. Ma ka la 1 ae nei hoi o Aperila, e ku ai he ukupanee nona ka huina o $24,000. O keia ka ukupanee no ka aie daia i hanaia e ke aupuni mamua aku nei, a i aponoia hoi e keia aupuni. E oo ana ka ukupauee maluna o keia aie, ma ka la mua o Aperila a ma ka la mua no hoi o Okatoba. O na ukupanee hoi maluna o na dala aie lehulehu, ua kau liilii no ia ma na wa e ae a pau ka makahiki holookoa, o na wa nui no nae no ka hookaa ana i na ukupanee, oia ka la 1 o Ianuari, Aperila, Iulai ame Okatoba. A e like hoi me ka’u i hoike mua ae nei, ma ka la mua o keia malama ae, e uku aku ai kakou he ukupanee nona ka huina o $24,000, nolaila, elike ana me $104,000 a kakou e uku aku ai ma ia wa, a k@e iho la he wahi koena uuku loa iloko o ka waihona. He mau wahi la uuku loa hoi koe o keia mahina no ka hoopehu hou ana ae i keia huina, aka, ua lawa no nae ke dala ma ka waihona no ka halawai ana aku me na koi e loaa mai ana.
“Ma na la mua o Aperila ae nei, i manao ai au e uku aku i na bila kikoo o Ianuari aku nei, a ina hoi e lawa ole ke dala maloko o ke Aupuni no ka hana ana pela, alaila, ua manao au e lawe aie dala mai loko mai o ka Banako o Bihopa ma, malalo o ke Kanawai i hooholoia iho nei, no ka hookaa ana aku i ua mau dala la, a o ka huina he $15,000. He pono ke hookaaia na bila kikoo o Ianuari ma na la mua o Aperila. Oiai hoi au e kamailio ana no ke kumuhana e paahana ia aku i ke Kanawai nana i haawi mai i ka hiki ana i ka Waihona Waiwai e lawelawe i na keehina e loaa ai ke dala mai na poe e ae mai, no ka manawa, makemake au e hoike aku ua ike au maloko o na nupepa i na olelo e hoike ana, malia mamuli o ka loaa ana o keia mana ia’u, alaila, e hoohana pu-lua ana au i ko’u kulana malama banako a Kuhina Waiwai hoi a lilo i hookahi, a ma ia ano e hana like ai laua no ka pomaikai o kahi a me kekahi. E hoike aku au, i kela kau “Malalii” aku nei, ka wa i loli ae ai ko makou hui Banako, a lilo mai la i na poe hou o ka hui e ku nei i kela wa ka hana mai a Mr. Bihopa mai, ua ike makou, e nui ana na kauoha dala e komo mai ana i ke kau haule lau mahope mai, no ka hoolako ana aku i na mahiko ame na hana e ae, oiai, he huina dala mahuahua kai makemakeia maanei nei mawaena o na oo ko ana. A o kekahi nohoi i mea e hoomakaukau ai no ka wa no i makemakeia ae ai ia mea—oiai, aole loa kakou i ike iki i na ulia e loaa ana i nei mea he dala, a na pili like no keia rula i ka Waihona Aupuni. O kela kekahi kumu nui o ko’u hooikaika ana, e loaa ona waihona dala hoehu. Ua hoolilo mai a Bihopa ma i ka lakou mau Bona ame na hoopaa Aupuni ma Honolulu nei i hiki ka huina i ka $170,000. Nolaila, 1 keia wa, ke paa nei o Bihopa & Co. maanei ma na mea hoopaa Aupuni he $15,000, ma ke ano Nota Aie mai ka Luna Leta Nui aku, ame $4,500 ma na Bona. Malalo o keia mau kumu ae ia, aole o’u manao iki e ahewaia ana ke Kuhina Waiwai no kona hoohana ana i kona kulana banako, ma ke ano e imi ana ia i kona pomaikai ponoi iho. Ina aole i lawe o Bihopa & Co. i keia kulana ae la i keia