Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 26, 26 June 1896 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA. IUNE 26. 1896

 

e noho ana maloko o keia Repubalika, mawaena o na makahikihe iwakalua a me kanaono, ina aole i hookuuia e ke kanawai.

 

HOOHANA ANA O KA AUHAU KULA.

Pauku 5. O na auhau kula apau loa i obiia malalo o keia nei. e ukuia aku no ia e na luna helu iloko o ka Waihona Aupuni.a e lilo no na huina dala i ukuia pela mai kela a me keia apana kula pakahi mai. i hoahukuikawa iloko o ka Waihona. no ka pomaikai o ua apana kula la. a e hooliloia maloko oia apana kula wale no, a e ukuia aku mamuli wale no o ke kauoha a ka Pa pa Hoonaauao. Aole loa ke Kuhina Waiwai mamuli o kekahi mau kumu e ae e ae aku I kēia mau hoāhu kūikawā. A o kekahi mahele paha, e hoohanaia aku no kekahi mau mea e ae, koe wale no ka uku ana aku I na palapala kikoo dala a ka Papa Hoonaauao e kikoo ai, ina aole I kauohaia ma kekahi ano e ae ma ke kānāwai.

 

AUHAU ALANUI.

Paukū 6. E ukuia no kekahi auhau alanui makahiki o elua dala ekela a me kēia kāne e noho ana maloko o kēia Repubalika. Mawaena o ka iwakālua a me ke kanaono makahiki. Ina aole i hookuuia e k e kanawai.

 

HOAKAKA NO KA HOOKAA ANA I KEKAHI MAU AUHAU MA KA HANA.

Pauku 7. Ua hiki no e hookaaia na auhau Kino, kula a me ka auhau Alanui malalo ok eia kanawai e ka mea i auhauia e like me ka manao o ka Lunahelu he pono) ma ka hana ana ma na alanui o ka lehulehu o ka Apana i noho ai ia mea malaloo ke kuhikuhi ana o ka Papa Alanui oia Apana, aka, ma ka Apana o Kona, Mokupuni o Oahu, malalo o ke kuhikuhi ana a ka Luna Alanui ana ke kanalima keneka o ka lahookahi i emi ole malalo o umi hora hana. O ka palapala hoike o ka lunahoomalu o ka Papa Alanui a i ole ia a ka Luna Alanui o ka Apana o Kona, Mokupuni o Oahu, e hoike ana ua hanaia ua mau auhau la he mea no ia e hookuuia ai ia mea mai ka hopuia ana no ka hookaa ole i kona auhau.

 

 

AUHAU KAA ME KAA KIKANE.

Pauku 8. O na kaa, kaa kikane, na kaa huila lua, a me na kaa e ae anau i lawelaweia no ka hali ana i ka ukana a waiwai paha, e kauia i kekahi auhau makahiki o elua dala pakahi.

 

AUHAU KAA HOLO LEALEA.

Pauku 9. O na kaa holo lealea, na kaa noho ma ka aoao (wagonette), na kaa kupapau a me na kaa nui lawe ohua (ómnibus), i kauoia e hookahi a oi ae mau lio a hoki paha, a i lawelaweia no ka hali ana i kanaka, e kauia no i kekahi auhau makahiki o elima dala pakahi, e ukuia e ka ona o ia kaa.

 

HOOLILO ANA I KA AUHAU ALANUI..

Pauku 10. O na auhau i loaa mai na auhau alanui, kaa. Kaa kikane a me na kaa holo lealea oia na auhau alanui, a e hooliloia aku hoy no ka hana ana, malama a hoomaemae ana i na alanui a me na alahele o ka lehulehu iloko o na apana alanui pakahi kahi i ohiia ai, a aole loa hoi e hooliloia ma kekahi apana e ae.

     O na auhau alanui apau loa i ohiia malalo o keia nei, e ukuia aku no e ka luna helu iloko o ka Waihona o ka Lehulehu : a o ka huina i ukia pela mai kela a me keia apana alanui mai, e lilo no ia i wahona hoahu kuikawa iloko o ka Waihona no ka pomaikai o ua apana la, a e ukuia aku mamuli wale no o ke kauoha a ka Luna Hoomalu o ka Papa Alanui o ua apana la, a i ole ia e kekahi luna e ae i hoomanaia ma ke kanawai e unuhi mai ia mea.

     Aole loa ke Kuhina Waiwai mamuli o kekahi mau kumu e ae, e ae aku i keia mau waihona hoahu kuikawa a o kekahi mahele paha, e hoohanaia  no kekahi mau mea e ae, aia wale no no ka hookaa ana aku i na kikoo e kikooia mai ai e ka Luna Hoomalu o kela a me keia Papa Alanui, ina aole i kauohaia ma kekahi ano e ae ma ke kanawai.

 

AUHAU ILIO.

Pauku 11. O na holoholona kane apau o ke ano ilio e kauia i kekahi auhau makahiki o hookahi dala pakahi. A o na holoholona wahine apau o ke ano ilio e kauia i kekahi auhau makahiki o ekolu dala pakahi. E ukuia e ka ona ia mau holoholona.

     E unanaoia no kekahi mea e malama ana a i ole oa e hoomalu ana a e hookipa ana paha i kekahi ilio kane a wahine paha, eia no ka ona o ia ilio malalo o na manao o keia Kanawai.

Pauku 12. I ka wa e loaa ai o ka auhau i oluloia e hoailona helu a e hoopaa ka Luna Helu ia mea i ka ona, a e hoolako aku no hoy i ka ona me kekahi hoailona metala i kuniia ka helu me ka makahiki maluna iho, me ke kaki ana i umi keneta no iamea, a e hoopaa ka ona i ua hoailona la i ka a’i o ka ilio ma o kekahi apo a’i la.

     Pauku 13. E lilo no i mea kue i ke kanawai ka holo lania ana i kekahi ilio i ku i ka aihauia malalo o keia Kanawai. Ma ke akea me ka nele i ke apo a-i a me ka hoailona e like me ia i hoakakaia maloko nei, a ma kela ua kauihaja ka Ilamuku a me na Makai Nui, ko lakou mau hope, a me kela a me keia makai a lala paha o ka Oihana maikai o na mahele a apana lehulehu o keia Repubalika, e hopu aku i na mahele a apau e lei ole ana i metala, a e hoopaa aku i ua ilio la Moko e kekahi pa kupono no elua la, a iloko oia manawa e hiki no lakou ke hoopakeleia e ko lakou mau ona, ma ka uku ana i ka auhau i aeia. Ina he auhau kekahi o ia ano. A me kekahi hoopai o kanalima keneta. O na ilio apau i hoopakele ole ia pela iloko o na la elua e kuaiia aku no e ka Ilamuku a e ka Makai Nui paha no ka huina o ka auhau a me ka hoopai i aieia. A i ole oa e like me ka nui aku e loaa mai ana no ia ilio. a ina aole i hooliloia pela e pepehi koke ia a make loa. Mai ke dala i loaa mai pela e hookaaia aku ka huina o ka auhau iloko o ka waihona ma ke ano he loaa Aupuni, a o ka hoopai o kanalima keneta e malamaia no ia e ka Ilamuku a mau Makai Nui, me ko lakou mau hope paha. I mea e hookaaia ai na lilo ka hopu ana, ka malama ana a me ka hanai ana oia mau ilio.

     O kekahi mea e hoohana ana i kekahi hoailona i hoolako ole ia aku e like me na hoakaka ana o keia Kanawai. a i ole ia ua hoohana aku i ka hoailona hookahi no elua mau makahiki ukali like, a i ole ia e hana apuka i kekahi hoailona metala ilio, a i ole ia lawe ae ma ke ano epa i kekahi hoailona mai ka a’i aku o kekahi ilio, ua ku oia i ka hewa mikamina.

 

AUHAU WAIWAI PAA ME LEWA.

Pauku 14. Koe ma na ano i hoakakaia maloko nei, o na waiwai paa apau a me na waiwai lewa apau maloko o ka Repubalika. Ua kauia kekahi auhau makahiki o hookahi pakeneta maluna o ka waiwai dala piha o ia mau waiwai.

 

HOAKAKA ANA O KA WAIWAI PAA.

Pauku 15. Ma na huaolelo “Waiwai Paa” no na hana o keia Kanawai, e manaoia ua komo malaila na aina a me na kahua hale ma ke kulanakauhale a me na pa-hale apau loa me na hale, na mea i kukuluia, na pa laau, na uapo, na hana hou a me kekahi mau mea paa e ae i kukuluia a i hoopaaia paha maluna o ka aina.

 

HOAKAKA ANA O KA WAIWAI LEWA.

Pauku 16. Ma na huaolelo “Waiwai Lewa” no na hana o keia Kanawai, e manaoia ua komo malaila na lajo a me na pono kahiko hale apau, na kahiko kula a kala paha, na uwaki, na waiwai, na ukana a me na waiwai kalepa o na ano apau, na mikini, na moku Hawaii o na ano apau, ina maanei, a i oe ia ua holo paha ma kahi e, na dala apau e waiho ana ma ka lima, na pono hoolimalima, a me ka pono kuleana o ka aina a me ka waiwai paa, na pono, na palapala aila no kekahi hana hou a akamai, na aelike, na mea kanu e ulu ana, na bona Aupuni apau i hookuu ole i ama ke kanawai mai ka auhauia ana, a me na holoholona apau i auhau mua ole ia maloko o keia.

 

KE KAHUA WAIWAI IO NO NA HANA AUHAU.

Pauku 17. O na waiwai paa me na waiwai lewa, a me ke kuleana o kekahi mea iloko o kekahi waiwai paa a lewa paha e helu kaawale ia no ma kela a me keia mahele o ia waiwai ma kona waiwai dala io.

     Eia no nae, ma na manawa a pau i hoohuiia ai na waiwai paa me na waiwai lewa, a i ole ia kekahi mau waiwai lewa, a ua hooliloia oia ke kahua o kekahi Oihana imi loaa, e heluia ia mau waiwai i huiia pela no ia ano imi loa ama kona ano holookoa ma kona waiwai io kupono i huiia.

     Ma ka hoomaopopo ana i ka huina o ka waiwai io o kela a me keia o ia mau Oihana imi loaa, e noonooia no na puka i loaa mailaila mai, a pela no hoi me ka huina nui o na loaa, a me na lilo hoohana maoli, a ina he hui hoohui ia i kuai ia kona mau mahele waiwai, ma na wahi i kuai ia ai ia mau mea, ke kumu kuai o ia mea, a me na mea e ae apau i kupono a i pili pono i ka hoomaopopo ana i ka waiwai io.

     Ma ka hoomaopopo ana i ka huina o ka waiwai io o ka waiwai i lilo i Oihana imi loaa no na hana i hoakakaia ma keia Pauku. E hookaawaleia mai loko ae oia mea ka waiwai io o na mahele waiwai (shares) iloko o na Hui i hoohuiua Hawaii e ae. I paaia a i ole ia na ua Oihana la, a me na waiwai apau i kauia i na auhau maopopo e ae.

     A e hoomaopopo hou ia, ina ua hoolimalimaia kekahi waiwai paa a hale paha, e manaoia o ka huina o ka uku hoolimalima no ewalu makahiki oia no ka waiwai io e heluia ai o ia waiwai paa a hale paha, ina aole i akaka loa ua lilo ia helu ana i mea pololei a kaulike ole.

 

E HELU KAAWALE IA KE KULEANA O KELA MEA KEIA MEA.

Pauku 18. E helu kaawale ia ke kuleana o kela mea keia mea iloko o kekahi waiwai (koe e like me ia i hoakakaia maloko nei e pili ana i ka poe no lakou na mahele kumupaa a i ole ia na lala o na hui). A e ku no kela mea keia mea) i ka auhauia no ka waiwai piha o kona kuleana iloko oia waiwai.

     O ke kuleana o kekahi mea ma ke ano mea hoolimalima. Mea hoolimalima aku, a i ole ia mea noho maluna o kekahi waiwai paa i hookuuia mai ka auhauia ana, e heluia no ia i ua mea hoolimalima nei, mea hoolimalima aku a noho paha. E like me ka waiwai o kona kuleana iloko olaila.

 

KA AUHAU HE KULEANA HOOPAA MALUNA O KA WAIWAI I HELUIA.

Pauku 19. O kela auhau keia auhau i aieia maluna o kekahi waiwai e lilo no ia i kuleana hoopaa maluna o ka waiwai i heluia; a o na auhau apau i aieia maluna o na hana hoe maluna o ka waiwai paa i heluia aku i kekahi poe e ae mawaho ae o ka ona o ka waiwai paa, e lilo no ia i kuleana hoopaa maluna oia mau hana hou : a oia mau kuleana hoopaa e pili no ia e like me ka mea i ikeia ma ka la ekahi o Kepatemaba o keia a me keia makahiki helu auhau, a e mau aku no elua makahiki.

 

AUHAU PANIHAKAHAKA NO NA NOHO MA KA @ ANA A MAMULI O KE AHÍ.

Pauku 20. E uku na hui panihakahaka apau o na aina a mai e lawelawe ana i ka lakou hana iloko o ka Repubalika, me na hoopaa poho ma ka @ a me na @ mamuli o ke ahí. I hookahi dala no keia a me jeia hookahi @ dala i loaa i kela a me keia hui. A i ole ia i ko lakou mau @ pakahi no na loaa uku-panee huina nui iloko o ka makahiki mamua iho o ka helu ae i kekahi mau auhau a mau @ e ae paha malalo o keia Kanawai.

 

NA HOIKE O NA AOENA PANIHAKAHAKA.

Pauku 21. E haawi aku kela a me keia apena o kekahi hui panihakahaka o ia ano maloko o ka manawa i hoakakaia ma ke kanawai no ka poe hookaa auhau e hana ai i na palapala hoike helu waiwai i ka Luna Helu o ka agena. A wahi lawelawe oihana paha maloko o ka Repubalika i palapala hoike helu waiwai e hoike ana i ka huina o na uku-panee huina nui i mau iaia. A i ole ia kona hui maloko. A i ole ia mai ka Repubalika mai a me na hana apau i hanaia maloko olaila iloko o ka makahiki mamua iho o ka la ekahi o Ianuari o ka makahiki e @ ai na auhau. O kekahi agena o kekahi hui o ia ame e waiho @ ae ana i kekahi palapala hoike helu waiwai e like me ia i olelo mua ia ae nei ua pili iaia ka hewa mikamina.

 

ONA I IKE OLE IA. POE E NOHO ANA MA KAHI E.

Pauku 22. O ka waiwai i ku i ka auhauia o kekahi @ i ike ole ia a me ka poe e noho ole ana maanei i waiho ole ia mai no lakou kekahi hoike helu waiwai, e heluia no e ka luna hele i ka “Ona i ike ole ia.” A i ole ia “ Mea noho ole maanei”, a na hiki e hoomaluia no na auhau apau i hookaa ole ia.

 

NA HANA A ME NA HOOPAA ANA O NA AGENA. NA KAHU A PELA AKU.

Pauku 23. O kela a me keia agena no kekahi mea i hele no ka manawa a i hele loa paha mai ka Repubalika aku a me kela a me keia kahu malama waiwai puuku, lunahookokauoha, lunahooponopono waiwai a kahu malama keiki @ ole paha e hana no i na hoike helu waiwai a hoakaka paha no ka auhau ana, a e helu kaawale ia e pili ana i kela a me keia waiwai a waiwai malama paha ana e noho hope ana no kahi aku, a e hoopaaia me ka auhau e hookaaia maluna o ua waiwai la ma ke ano like me he mea la nona ponoi kela a me keia waiwai. E helu kaawale ia kela a me keia helu ana kona helu ponoi iho.

     Pauku 24. Maluna o kela a me kei aagen akahu malama waiwai. Puuku. Lunahookokauoha, lunahooponopono waiwai, kahu malama keiki oo ole paha, ke koikoi o ka hooko ana i na hana a me na mea apau i kauohaia ma keia Kanawai e hookoia e pili ana i ka helu ana o ka waiwai ana e noho hope a e malama ana a me ia malolo a mamuli o na hoopai no kekahi pulaleha, hoole a hooko ole ana paha me he mea la nona poaoi ia waiwai. Ua hiki iaia ke ohi mai mai kekahi mea mai nona kekahi auhau i kauohaia ai oia e hookaa i na dala i ukuia ai e ia pela, a i ole ia, e aua mailoko ae o kekahi dala i loaa mau iaia ma kona @ hope i like ka nui i keia manawa keia manawa me ka mea e lawa ai no ka hookaa ana i ua auhau la a e huikalaia oia a ma keia ke huikalaia nei no na hookau ana a pau ana e hana ai mamuli o keia Kanawai.

 

HOAKAKA ANA I KA HUAOLELO “HUI”

Pauku 25. O ka huaolelo “Hui” ke oleloia ma keia Kanawai e manaoia oia no kekahi hui hoohuiia malalo o na Kanawai o ka Repubalika a me na hui o na aina e, e lawelawe ana i ka hana maloko o ka Repubalika, a i ole ia o kekahi hoohui ana o kekahi mau mea elua a oi aku paha e lawelawe pu ana i kekahi oihana.

 

NA HOIKE O NA HUI, KA MEA NANA E HANA.

Pauku 26. O Na hoike helu waiwai, nao lelo hoakaka a mau pane paha i kauohaia maloko nei e hanaia ina e hanaia e kekakhi hui ma ke ano i hoohuuia e hanaia no e ka Pereaidea@ Puuka. Kakauolelo a Luna Nui paha, a i ole ia, ina he hoohui ana, alaila na kekahi lala o ia hui.

 

AOLE E HELUIA NA MAHELE KUMUPAA O KEKAHI HUI I HOOHUUIA A HUI E AE PAHA I KA POE E PAA ANA I NA MAHELE.

Pauku 27. E heluia no ka waiwai o kekahi hui i ka hui malalo o kona inoa hoohui a hui paha, a aole no e heluia na poe paa mahele kumupaa a mau lala paha iloko oia hui ma ka mea i pili i ko lakou mau mahele pakahi a kuleana paha iloko o ua mau hui ia.

 

NA AUHAU MALUNA O KA WAIWAI I MOLAKILA.

Pauku 28. E ku ao i ka auhauia ka mea ma@ i kekahi waiwai, mamuli hoy oia waiwai, maluna wale no o ka like ole mawaena o ka waiwai io holookoa o ka waiwai i molakila a me ka huina o ke dala e aieia ana maluna o ka m@ o ke waiwai.

     Eia nae hoi, e hoopili pu aku no ka mea hana m@ i ka hoike helu o kona mau waiwai a i kauohaia hoi ma keia Kanawai, i hoakaka no ka la i hanaia ai ka m@ a me ka huina dala i hoopaaia mamuli oia m@ a me na @ o na mea ia lakou ka molaki kahi i paala ai.

     Mamuli nei o ka huina dala i hoopaaia a ua molaki ia, e uku no oia i ka auhau maluna oia huina, a la uku ana e m@ ke hookaa ana ne ia i kanaka e ka mea @ @ i ka @