Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 28, 10 July 1896 — Page 5

Page PDF (1.14 MB)

This text was transcribed by:  Cynthia Billings Roan
This work is dedicated to:  ko'u Kumu Mark Keali'i Ho'omalu a me o Kainani Hartnett

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA  KUOKOA. IULAI 10. 1895                          

                         -------------------------------------------------------------------.5                                                                                                                                    

Kahua hale pule. na kahua hale kula a me na hale kula. na lako a me na mea hana.

     Pauku 29.  Ma na wahi apau e makemakeia ai kekahi kahua no kekahi hale kula, a i ole ia. i aina no na hana hoonaauao e ae e like me ia i hoomaopopoia ma ke kanawai. a ua hiki e hanaia maluna o ka aina o ke aupuni. ua hiki i na Komisina, o na Aina o ka Lehulehu mamuli o ka hoike ana ae o ka Oihana a me ka apono ana ka Aha Hooko. e hookaawale i ka aina i lawa no ia hana me ka uku ole, a ma ia manawa e hookuu ia no ke Komisina o na Aina o ka Lehulehu mai na ko' iko' i a hoopaaia ana apau e pili ana i kahi i hookaawaleia.

 

    Pauku 30.  O ka Olelo Beretania no ka mea e a'o ia ai iloko o na kula Aupuni a me kula kuakoa apau. eia nae, ma na wahi i makemakeia ae e a'o ia kekahi olelo e ae mawaho ae o ka olelo Beretania, ua hiki no e hoomanaia ia a'o ana e ka Oihana mamuli o kona mau rula ponoi, na rula paha o ke kula  a i ole ia, mamuli o ke kauha maoli ana pela.  O kekahi mau kula i hooko ole e like me na mea i hoakakaia ma keia Pauku aole no lakou e ikeia a hoomaopopoia paha e ka Oihana.

 

    Pauka 31.  Ua hiki ni i ka Oihana ke hoonoho a e malama i hookahi a oi ae Ahahui o na Kumu. a i ole ia. ua hiki no e ae aku e kukuluia e na kumu a'o iwaena o lakou iho, a ua hiki e kauoha a e  ae aku i ka hele ana o na kumu a'o i ia ahahui ma ke ano oia kekahi o ko lakou mau hana, a ua hiki e ae aku e hoopauuia na kula ina kekahi mau manawa i hoaka kaia i hiki ia lakou ke hele aku ma ia mau ahahui a kula paha.

 

    Pauku 32.  E hoolako na ka oihana i na buke a me na lako palapala apau i makemakeia no na haumana iloko o ko lakou mau papa pakahi me ke koi aku i ka uku no ia mau mea ma ko lakou mau makua, a ia ole ia. e na kahu a poe e ae paha e  malama ana ia lakou mau hana.   A ina e hoolako ole ia na haumana pela ua hiki no i ke kumu o ke kula e hoolako aku i  ia mau buke a me na lako, a e kauoha aku i na makua, a i ole ia, i na kahu e uku no ia mau mea.   Ina ole e hookaa koke ia mea e hoike aku no oia i ka Luna Helu Auhau o ka apana i hoonohoia ai ke kula. a nana no e kakau iho i kahuina i aieia ma ke ano oia kekahi oka auhau e ohiiamai ia makua a kahu mai paha.  a e  hookaa ole ia.  Ma na wahi i ikeia he ilihune loa ua hiki no i ka Oihana ke hookuu ae i ka lilo na buke a me na lako e ae apau.  Eia nae, ma na manawa i hanaia ai pela o ka lawelawe ana i na buke wale o ka mea i aeia. a i ka manawa e pau ai ka lawelawe'ana o ka haumana e hoihoiia no na buke i ke kumu.

 

    Pauku 33.  Ina o kekahi keiki nona na makahiki e hele ai i ke kula e hoopaakiki i ka hele ole i ke kula. na kekahi lunakanawai apana ma ka hoopii pono ana oke kumukula, a i ole, kekahi luna a agena e ae paha o ka Oihana e kauoha e kiiia ka makuakane. a i ole ia, ka makuahine, ke kahu a mea e ae paha e malama ana i ia keiki, e hele ae imua o ia lunakanawai. a ina e hooiaioia aole ka mea nana i malama i ia keiki i lawelawe i na hana makaala kupono e hoohele mau ia ai ia keiki i ke kula hoopaiia ua mea la e ka lunakanawai ma kekahi huina i oi ole ae mamua o elima dala. a ina e hookaa ole ia ia hoopai, e hoopaahaoia una mea la ma ka hana oolea no kekahi manawa aole e oi aku mamua o umi la.  Ina o ke keiki ka mea i hewa e hoouna ka lunakanawai iaia i kekahi kula hoopololei a hana lima paha no kekahi manawa i emi ole malalo o eono malama, a i ole ia. aole e oi mamua o elua makahiki, ai ole ia e hoopai iaia aole e oi aku mamua o elua dala a i ole ia. e hoopaahao no kekahi manwa aole e oi aku mamua o elima  la. Eia nae. aole e pili na olelo o keia Pauku i kekahi keiki i pili ole iaia ka hele ana i ke kula

 

    Pauku 34.  E loaa no i kekahi kumu ka mana e kau aku i ka hoopai kupono maluna o kekahi haumana oiai e hele ana i ke kula. a aole no oia e hoopaaia ma kekahi ano ka hana ana pela

 

    Pauku 35.  Ua hiki i ka Oihana ke hoolako aku i na buke. na lako palapala a me na lako kula e ae ma kekahi kumukuai e lawa ai ka hoihoi ana i n lilo. i hui ia me ka uku-panee, i na kula kuokoa, a i ole ia i na haumana o ia mau kula. a i oli ia. i kekahi poe e ae no na hana hoonaauao.

 

    Pauku 36.  O na dala apau i loaa mai ke kuaiia ana o na buke lako palapala a me na  lako e ae, e hookaaia aku no ia i kela manawa keia manawa i ke Kuhina Waiwai, kekahi hoakaka maopopo ni kahi i loaa ai.

 

    Pauku 37.  Na na luna kula i kela manawa. keia manawa, e hana ina kikoo i ka Oihana no na uku o na kumukula a me poe e ae i hoohanaia ma ko lakou mau apana pakahi. a no ka hookaa ana i na lilo no ka hoomaemae ana a hana hou ana i na waiwai kula maloko o ko lakou mau apana pakahi i 

hoomanaia.  Ma ka hana ana i na kikoo ka uku ana i na kumukula a me na poe e ae i hoohanaia e ka Oihana. e malama a e hooko no na luna kula i na rula i hooholoia i kela manawa keia manawa e ka Oihana.

 

    Pauku 38.  E loaa no i na luna kula, malalo o ke kuhikuhi ana o ka Oinana ka malama a me ka hooponopono ana o na waiwai apau o ka Oihana maloko o ko lakou mau apana pakahi na lakou no e hana i ka malama ana a me ka hoomaemae ana o na hale apau i mea e poino a popopo ole ai; a ma na manawa i kupono e hoike aku no lakou i ke Kuhina, a i ole ia. i ke Kahukula Nui i na mea i kupono e hanaia no ia mea.

 

    Pauku 39.  I na manawa apau e manao ai na makua. a i ole ia, na kahu o na keiki e hele ana i kekahi kula aupuni ua hoopilikiaia lakou mamuli o ka hana o ke kumu e loaa no ialakou ke kuleana e waiho aku i ka hoolohe ana i ka hihia; a i na ma kona manao na hooiaioia na kumu hoopii mamuli o na hoike kupono a lawa, ua hiki no e kapaeia ia kumu e ia a e hoonoho hoi ia kekahi, malalo o ka aponoia ana e ka Oihana.

 

    Pauku 40.  I mea e hooponopono maikai ia ai kula              //_________________________________________________________

Aupuni na Haawiia ka mana i ka Oihana e hoonoho i na apana kula, e hoomaopopo i ko lakou mau palena a e hoololi no hoi i kela manawa keia manawa e like me kona manao maikai ana he pono.  E hoonohoia na apana ma ke ano e loaa ole ai kekahi wahi waiho wale me ke komo ole iloko o kekahi apana.

 

    Pauku 41.  E koiia nona mea apau iloko o na makahiki e hele ai i ke kula e hele i ke kula o ka Apana, a lakou i noho ai. ina  aole i ikeia e ka Oihana he mea kupono e aeia na haumana e hele i kekahi kula iloko o kekahi apana e ae. ina ua ikeia pela, ua hiki no i ka Oihana. a i ole ia, ka luna kula o ia apana, e ae aku.

 

   Pauka 42.  E malama na kumu o na kula apau. ina he kula Aupuni a kula kuokoa paha. i kekai papa inoa pololei o na inoa, ke kama. na makahiki e like me nahiki. me ka lahui. ka la i komo ai i ke kula. a me na wahi noho o na keiki e hele ana i ko lakou mau kula pakahi. a aole kekahi kumu o kekahi kula e haawi i kekahi hookuu ana i kekahi keiki mahalo o umikumamalima makahiki i kakauinoala  e hele ana i kaua kula i mea e  hele aku ai i kekahi kula okoa aku. ina aole i loaa  ka ae ana a me ka apono o na makua a kahu paha o ia keiki i kakauia i ke kumu, a i ole ia. ina aole hoomania e haawi aku i ia hookuu ana e ka luna kula o ka apana no na kumu kupono i hoikeia aku iaia.  Ma na hana apau o ia ano e haawaiia no kekahi palapala hoike i kakauia im ke kumu e hoakaka ana ina  mea apau e pili ana.

 

    Pauku 43.  Aole kekahi kumu o kekahi kula, ina he kula Aupuni a Kula kuokoa paha. e hookomo iloko o kona kula i kekahi keiki mahalo o umikumamalima makahiki i heli i kekahi kula e ae i ia papa like ma apana hookahi. ina aole ia  keiki e haawi aku i ke kumu o ke kula i makemakeia e komo i kekahi palapala hookuu i kakauinoaia e ke kumu o ke kula i hele hope ia e ia keiki.  Ina e noi aku ia keiki e hele i kekahi kula o kekahi papa kiekie ae. a i ole ia, kekahi kumu kupono ma ke kanawai no ia nele ana.

  Eia nae, o na keiki mai kekahi apana makemake ana e komo i kekahi kula iloko o kekahi apana okoa, ua hiki no hookomoia ma ka hoike ana i kekahi palapala hoike o ka hookuuia ana mai ke kula i hele hope ia ma ia apana.

  O ke kumu o kekahi kula nana i uhai i kekahi o na mea i hoakakaia ma keia, a ia ole ia. ma na Pauku mamua ae nei. ina oia e hoahewaia no ia mea imua o kekahi lunakanawai apana, e hoopaiia no oia aole e oi aku mamua o umi dala no kela a me keia hana hewa ana.

 

    Pauku 44.  O na kanawai a me na hapa kanawai mahope iho neima keia ke hoopau loa ia nei.

  Ke Kanawaii kapaia,"He Kanawa no kahookaawale ana i na keikikane a me na keikimahine iloko o na Kula Kumu Mua o ke Aupuni." i aponia ma ka la 25 o Iulai 1862.

  Na Pauku 1 a hiki i ka 27 i huiia me ia mau Pauku a i elua; 29 a hiki i ke 38 i huiia, me ia mau Pauku elua o ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna X  o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni." i aponoia ma ka la 10 o Ianuari,1865.  

  Ke Kanawai i kapaia " He Kanawai e hoololi ai i ka Pauku 21 o ke Kanawai i kapaia " He Kanawai e hoopau ai i ka MokunaX o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai i ka OIhana Ao Palapala o ke Aupuni" i aponoia ma ka la 10 o Ianuari. 1856. e hooponopono ana i ka manawa. i hiki e hoopauia ai na keiki ma ke Kula Hoopololei a Hana Lima paha." i ponoia ma ka la 6 o Iulai ,1866.

  Ke Kanawai i kapaia " He Kanawai e hoololi ai i ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna X o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai i ka Oikana Ao Palapala o ke Aupuni. i aponoia ma ka la 10 o Ianuari, 1865, me ka hookui aku i na Pauku 26 (A), 26 (B), a me 26 (C), mahope ae o ka Pauku 26 o ua Kanawai la." i aponoia ma ka la 22 o Iune,1868.

  Ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e hoololi ai i ke Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna X o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni i hooholoia ma ka la 10 o Ianauari, 1865." i aponoia ma ka la 24 o Iune, 1868.

  Mokuna 15 o na Kanawai o 1870 i kapaia "He Kanawai e hoololi ai i ke kunawai i kapaia "He kanawai e hoopau ai i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni, a e hoookomo ai i kehahi mau Pauku hou, e kapaia Pauku 18(A). Pauku 18(b), a me Pauku 23(A)."

  Mokuna XXXVII o na Kunawai o 1870 i kapaia "He Kanawai e hooponopono ai i na Kula Kuokoa nona wa e kula ai a me ka makaukau o na Kumu."

  Mokuna XXV o na Kanawai o 1878 i kapaia "He Kanawai e  hoololi ai i na Pauku 3 a me 4 o ka Mokuna LXXIX o ke Kanawai Hoopai Karaima e pili ana i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni.

  Mokuna XXXI o na Kanawai o 1888 i kapaia "He Kanawai e ae ana e kukuluia na Kula Wai iloko o keia Aupuni a e haawiana i ka mana e ohi i na Uku Kula iloko o ia mau Kula."

  Mokuna XXXIII o na Kanawai o 1888, i kapaia "He Kanawai e papa ai i ka ohi ana i na uku kula iloko o kekahi mau Kula Aupuni."

  Mokuna XLIII o an Kanawai o 1888 i kapaia He Kananwai e hoololi ai i ka Pauku 21 o ke Kanawai i kapaia "He kanawai e hoopau ai i ka Mokuna X o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni. i aponaia ma ka la 10 o Ianuari M.H. 1865, e like me ia i hoololiia e ke Kanawai i aponia ma ka la 6 o Iulai 1866, a i kapaia "He Kanawai e hoololi ai i ka Pauku 21 o ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna X o ke Kanawai      // _______ ____________Kivila a e hooponopono ai i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni i aponoia ma ka la 10 o Ianuari M. H. 1865, a e hooponopono ai i manawa e hoonohoia ai an keiki ma ke Kula Hoopoi ilei a me ka kula hana lima paha."

 

  Mokuna LXXXI o na Kanawai o 1890 i kapaia "He Kanawai e pili ana i na makahiki i kauhaia ai na keiki e hele i ke kula."

  Ke Kanawai 29 o na Kanawai o ke Aupuni Kuikawa. i kapaia "He Kanawai e pili ana i ka Oihana Ao Palapala o ka Lehulehu."

 

 Kanawai 60 o na Kanawai o ke Aupuni Kuikawa, i kapaia "He Kanawai e hoololi ai i ka Pauku 2 o ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e hoopau ai i Mokuna X o ke Kanawai Kivila. a e hooponopono ai i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni i aponoia ma ka la o Ianuari 1865. a e hoopau ai i ka Mokuna VI o na Kanawai o 1887, " na Pauku 1.2.3.a me 4 o ku Mokuna 79 o ke Kanawai Karaima. e pili ana i ka Oihana Ao Palapala o ke Aupuni."

    Pauku 45.  E mana keia Kunawai mai a mahope aku o kona la e hoolahaia ai.

 

Aponoia i keia la 8 O iune M.H. 1896

                                         Sanford B. Dole

                                  Peresidena o ka Republika o Hawaii.

 

                           _____________________

                          

                               KANAWAI   58.

                              ______________

                                HE  KANAWA!

 

  E HOOPNOPONO ANA I NA PAUKU 2 A ME 3 O KE

        KANAWAI 82 0 NA KANAWAI AUPUNI KUIKAWA

       O KO HAWAII PAE AINA . I  APONOIA MA KA

       LA 7 O IUNE. M. H. 1894.  E PILI ANA I KA LA

       IKINI ANA I KA AHANAIA ANA O KA WAINA      

       MAIKA WAINA I HOOULUIA MA KO HAWAII PAE

       AINA.  A ME KA HOAHU ANA A ME KA OHI ANA

       I NA LOAA KULOKO MAILAILA MAI.

 

   E hooloia e ka Ahaolelo o ka Republika o Hawaii:

 

    Pauku 1.  O ka Pauku 2 o ke Kanawai 82 o na Kanawai o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. ke hoololiia nei, a e heluleluia penei:

 

    "Pauku 2.  O Na Waina apau i hanaia malolo o na hoakaka ana a keia Kanawai, e hooiliia no e ka mea nana i hana a i ole ia e ka mea nona ka laikini i ka Hale Dute e kokoke ana iaia. a e hoahuiaia ma ka bona mahalo o na rula a me na hooponopono ana e mana ana. e pili ana i ka hoaka ana a me ka haawi ana aku i na waina a me na wai ikaika mai na aina e mai e waiho ana ma ka bona; eia no nae hoi. aole e oi aku ka uku no ka hoahu ana o ia waina mamaua o hookahi hapaha keneta o ke kalani Amerika no ka mahina hookahi."

 

    Pauku 2.  O ka Pauku 3 o ke Kanawi 82 o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. ke hoololiia  nei, a e heluheluia penei:

    " Pauku  3.  E kauia a e ohiia