Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 32, 7 August 1896 — Moolelo Hawaii Kumuhonua [ARTICLE]

Moolelo Hawaii Kumuhonua

īīoomakaukauia e Z. k'alai (Makua) J i make. a i heononopono hou ia j e kana keiki e O. Z. W. Kalu.i; (opio ) MOKUNA 11. ; 6. O ka honua nui a Kane, O ka honua nui i Kapakapauakea a Kane, 0 ka honua nui a Kane i hoolewalewa, 0 ka lewa ka hoku, o lewa ka malama, 0 lewa ka honua nui a Kane. 1 ka lewa o mole o opuu ka honua, Opuukahonua (k), o Laiohana ka wahine, Hanau ka lewanuu, hanau ka lewalani, Hanau ka inaina, hanau ka nalu, Hanau ke kaiula ke kuakoko, Ka inaina, hanau o Kini-akua, Ka poe keiki-akua lele i ka lani — 7. A laha ae la ka malamalama, a ikea iho la ke keiki a he mau mahoe, lawe ae la o Pukuiakua i ka lani a hoonoho aku la ia Auikahuliolelekalani i kahu hanai, a p Haumea, o Uli, 0 Kanekikili, o Kaneikapohakaa, o Kanewawahilani, Kaneikauilanuimakakehaikalaninui. Hoopii ae la o Ulu 1 na nuu lewa a lilo ae la i moana uliuli kiekie loa maluna o ka honua, a kapa ae la o Pukuiakua o ka Lani Nui a Kane. MOKUNA 111. 1. A maopopo ae la ma ka makemake o ka Pukuiakua e hoomoe i ke kaikunane-lani na ke kaikuahine-ho-nua, alaila, hoolakolako iho la o Auikahuliololukalani i pono, a hoonani aku la, a kahiko aku Ia i ka moana laula o ke aouli i kapa nona, a -hoailona iho la, hoomahuahua i ka loa me k-i laula, a hoonoho i mau hoa olelo, a ma na papa ka hoonoho ana, penei: Papa akahi, o na ao-papanuu, Papa alua, o na ao-papalani, Papa akolu, o na ao-polohiwa panopano, Papa aha, o na ao-melemele, Papa alima, o na ao-ulahiwa Papa aono, o na ao-poni, 3. Hoohanau mai la ka Pukuiakua ma o kona lehulehu la i mau kini-lani, ma kela ano keia ano il'oko o ke ao, ka , makani, ka ua, a me ko laila lehulehu apau, a kapa ae la i ka inoa ma ko Kane mahele, ko Ku, ko Lono, a me ka nui akea o ka Pukuiakua, a o lakou no Papa ahiku, o na ao-pakaku, Papa awalu, o na ao-kaalelewa, Papa aiwa, o na ao-kahaea, Papa umi, o na ao-papaheana, Papa umi'kahi, o na ao-ua, Papa umi'lua, o na ao-hekili, Papa umi'kolu, o na ao-anueanue, Papa umi'ha, o na ao-makani, Papa umi'lima, o na ao-uila. 2. Hoolilo aku la oia īa lakou i mea hoonani, a i mau kini no ia wahi; alaila, kauoha ae la ka Pukuiakua i kona lehulehu (i hoikeia ma na anuu i hala ae nei mamua) e hooko aku lakou i pono no ka lani a e hoopaa i kona mau aoao, a hoolohe aku la. ka olelo a ke Akua ma*ka lani, penei ka mahele ana a me ke kapa ana: Kaneikeao-papanuu, Kaneikeao-pa-palani, Kaneikeao-polohiwa, Kaneike-ao-mele, Kaneikeao-ulahiwa, Kaneike-ao-poni, Kaneikeao-kilo; o Kuikeaoloa, o Kuikeaopoko, o Lonoapuakau, o Uli aku, o Ulu, o Hiku, alaila nee aku na papa malalo iho: Aoponi, Aopakaku, Aokaalelewa, Aokahaea, Aopapaheana, Aopoipu, Aopapalani, Aomele, ■ Aohekili, Aouila, Aoua, Aokiei, Aohalo, Aokuhi, Aohaawi, Aoa'oa'o, Aoanuenue, Aoopuaikalani, Aomauna, Aohaleola, Aohikiikua, Aohikiialo, Aomihi, Aopuaa, Aohoolēwa, Aohanau, Aomake, Aohee, Aohuliamahi, Aokakaula, Aokawalii, Aokamakaena, Aoloa, Aopoko, Aopoloula, Aokamalii, Aoohumu, "Aohului, Aokalawa, Aohiau, Aohoolono, Aoapu, Aoaku, Aopolakea, Aokanioeoe, Aonioku, Aomilipomea, | Aoilio, Aomanu, Aoi'a, Aokaunaoa, Aomakaupena, Aomakalii, Aokahiina, Aoolelo, Aokaua, Aoone. Ua hanau aleu a manamana i kela ame keia, e hoopiha ana i ka lani, a i j ka lewa nui akea hoi, a pela i' lilo ai ! lakou i mau kumu-hoohanaulani ! MOKUNA IV. ! Moolelo ame ke ano maoli o ka honua. ! Ka hoonoho ana o Pukuiakua | i mau aupuni elua. j 1. A i ka hanau mai o Honua-Lani i maluna o na kuli o Opuukahonua kane me Lalohana wahine, he nani puaena kapalaumaewa hiwahiwa; omo iho la! laua i ka nalu, hookaawale ae la i ka inaina, a holoi hoi i ka paumaele o ke keiki i ke kuakoko aka makuahine i hanau mai ai. 2. Penei ka hoomaemae ana: I ka wa i hanau mai ai ka Honua, ua opuu ae a mohala mai la, e waiho ana no hoi

iloko o ka iuaina, wehewehe ae ia iauu a. tcl iua ua liiua 0 : luui me Kanewahilani, he mau kupunu no laua no ua keiki la. i Ao ka inaina oua keiki la i wehe ia ai, ua kapa aku la o Pukuiakua ke Ao j Malamalama. j 3. A ikea ae la ka Honua (Keiki) ua | paumaeie a ua piha i , ka naiu, i ua huikau ke kino o ke keiki, ua pa- ! ke-pa-ke, he napenape, he palupaiu; aiaila, omo iho la o Opuuikahonua, ; Kumuhonua Laiohana, i ka nalu o ke keiki, a hoioi hoi i ka paumaele. 4. Lawe ae ia o Auikahuliowelakahonua i ke keiki ma kona lima a ma kona poii, hoolewa ae la, hapai ae la, a o ka nalu a me ka paumaele, ua hiolo makawalu aku la ma kela aoao keia aoao, a waiho kaawale iho la ke keiki a ikea ae la ka helehelena mohaha o ka Houua, a ua piha loa i ka nani. 5. 0 ka paumaele, ka nalu, ka ae, ke kino huikau hoi o ke keiki, o ia no ka halupalupa pohopoho o ka Honua, ka waikea, ka waiula, ka nao, ka walewaie, ka mea e kino iaau ae ana a lilo i mea-ulu; ka mea e kino i'a aku ana mahope mai, ka mea e kino ai, e kino holoholona kolo, e kino holoholona leie, a e kino ae i kela ame keia kino, a e kino kanaka hoi, a o na ano kino no apau; aka, he huikau hoi ke kino o ke keiki, ua palupalu a napele. 6. A i ka wa i hii ae ai o Auikahuliowelakahonua i ke keiki, o ka wa no ia i hiolo aku ai ka waikea, ka waiula, ka nao, ka paumaele, ka nalu, ame na mea like, holomoku aku la na wai a hoi lakou a iokahi like, a hui na ohana wai ma kona iho, a lilo i moana wai, a kapa aku la o Pukuiakua ka Moana Nui a Kane. O ka moana nui a Kane, O ka moana i kai 00, O ka moana i kai'a nui, O ka moana i ka i'a iki, 0 ka i'a nui hihimanu a Kane. A lawe ae la o Pukuiakua i ka moana a mahele ae la i mau oki nui no ka moana, a ma na papa he 11 ke oki ana a me ka inoa o na kai, penei: 0 ke kai he Pohakahi na Kane ia, o ke kai kukoae na Ku ia, o ke leai he Kamapele na Lono ia, o ke kai Awewae na Kanaloa ia, o ke kai Nuu na Maliu ia, o ke kai he Haiau na Kamo'wa ia, o ke kai o Hulahula na Kanalu ia, o ke kai o Wauke na Haumea ia, o ke kai o Walipuka na Walimu ia, o ke kai Molina na Kaleina ia, o ke kai Kua na Kapolei ia. | 8. A maopopo ka huina wai he moa,na, a me na oki ma ko lakou mau inoa, aia hoi i oni ai na kai, a e uhi paa mau ana ka wale, ka nao; alaila, hoonoho aku ia o Pukuiakua ia Keaumiki e hoomimiki mai oia i ke kai, a o Keauka hoi, e ka aku i ke kai, a nakele a nahaha ae la ka nao ame ka wale ma ka moana kai. 9. Hoonolio ae la ia i ohana no ke aiipuni Wai, a o ka mua ma ko lakou papa ia, penei: Kane, Ku, Lono, no ka walewale —hookumuhonua ia; o Kumulipo (k), o Poele, o Kanaloa, o Uli, 0 Hina, o Ulu a me Walinuu, o Waiololi me Waiolola, i poe alakai no ka hoolaha ana ma ka hoohanau aku i mau lehulehu no ka wai a me ka lepo, a hanau iho la lakou me ka lehulehu o ka Pukuiakua; o kela, a o keia ma kona papa iho. MOKUNA V. Ka hanauia ana o ka aina—Ka moolelo. 1. Mamua ae o ka hoea ana mai he aina, ame kona opuu a mohala ae e kiei maluna o ka moana wai, penei no ia: Lawe ae la o Pukuiakua ia Pelelapaleuhonuamea, (Pelehonuamea), Kalaihonuamea, Haumea, Kukapao, Kuhonuamea, Lonohonuamea, Kanehulihonuamea, hoolilo aku la i mau leumu-ahihonua, a na lakou e alakai a e hoomalu i na kini apau, ma ka hoohuai ana i ke lea honua; na lakou no e hoonoho i nini-honua, paehumuhonua, e poai ana i ka loa" me ka laula, i kela kihi keia welau, a hoonoho i mau paepae, a i maii pohaku kihi no ka honua. 2. Hoohanau mai la lakou i ka pele, a huai ae la ke alii me ka ikaika nui, hoohehee, hoopalahalaha, hoakea, a pao iho la i ka nini, piki iho la; e pipa ana, e_ okomokomo ana, e hooke ana 1 o a ia nei. 3. A hoopii koke ae la no ke ahi honua i ka lepo, e hoomaka ana lakou mai ke kumuhonua mai. Komo ae ia ke ahi ma ka papaku olalo, hoohee a j paa loa; aole lakou e popo o nakele auanei ka honua a helelei aku i ka lewa. Pela no ka hoopii ana e panee ae ana i ka aina a kiei ae la maluna o na wai. Ua hookumu ka Pukuiakua i ka lani me ka honua ma na mahele eha: Ka mua, ka moana lewa o ka wai; ka lua, ka papahonua me lea -papalani; ke kolu, ke ahihonua me ke ahilani; ka ha, na ohana o ka honua me ko ka lani. I MAHELE ALUA. j MOKUNA I. Ka moana lewa o ka wai me kona ano. 1 ka wa aole i noho na kini ohana ma ka wai, o ke ano o ka wai he nao, he walewale, he kaiaka a he ma kona afio; alaila, hookaawale ae la 0 Pukuiakua i ka walewale, i ke kaiaka, ka iyio, ka huikau o ka moana; hoonoho aku la ia Keaumilti ame Keauka, e ka aku i ka nao, ka wawale, ke kaiaka a me ka huikau o ka wai, a o ke koena iho, e hana laua ma ke kuolo ana i ka moana a © kanana iho i ka wai 1 maemae, a hana iho la,a ikea ae la ka wai ua maemae, 2. A kaawale ka huikau o ka moana, alaila hoonoho ia iho la na kini o ka wai, a e lilo ia i aupuni no lakou, e hoohanau a noopiha i na wai. 3. Lawe ae la ka Pukuiakua ia Kanewahilani, Kaneikapuahiohio, ame kona lehulehu ma/ka lewa e hoohuai mai i ka makani, a hakui mai la ka lewa me ka halulu nui, oili mai la ka makani a pupuhi ae la i ka llikai, opiopi iho I la a lilo i nalu, pii ae la a hai iho la | me ka ikaika nui, a po ae la ka ena o ka ehukai ma ka lewa; a o ua ehukai J la, lawe ae la ka makani a ko malie i aku la a lioopili iho la i ohu a i noe ! no ka aina; a o ke kai hoi,yppiopi iho j la kela iaia me ka ikaika. Hooiilo ia ; aku la ka noe i ao no ka paia lani. ! 4. A ike ka Pukuiakua ua maikai : ka moana, alaila, hookaawale ae ia | oia i mau kai hou, i hoohanauia mai i na oki nui mai o ke kai, e hanau la- , kou ma ka moana: | (Aole i pau). Ma ka heihei iio i malamaia ma ke ! ahiahi Poaono nei, ma Kapiolani Paka, mawaena o na 'lio Billy C ame Antidote. Ua kaa ka lanpLkila ia Antidote.