Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 33, 14 August 1896 — Moolelo Hawaii Kumuhonua [ARTICLE]

Moolelo Hawaii Kumuhonua

Hoomakaukauia e Z. Kalai (Makua) i make a i hooponopono hou ia e kana keiki e O Z. W. Kalai (opio ) MOKUNA II. Na Kai-Anuu Akahi. Papa 1—O Kai Kane, Papa 2—O Kai Wahine, Papa 3—O Kai Pupule, Papa 4—O Kai Hehena, Papa 5—O Kai Ulaula, Papa 6 —O Kai Mana, Papa 7—O Kai Maeaea, Papa 8 —O Kai Luu, Papa 9—O Kai Ehu, Papa 10—O Kai Koieie, Papa 11—O Kai Popolo-mea, Papa 12—O Kai Ea, Papa 13—O Kai Pii, Papa 14—O Kai Emi, Papa 14—O Kai Piliaiku, Papa 16 —O Kai Neepapa, Papa 17 —O Kai Ulupa, Papa 18—O Kai Holoku, Papa 19—O Kai Halana, Papa 20—O Kai Puni. Anuu Alua. Papa 1—O Huahua Kai, Papa 2—O Kai Kai, Papa 3—O Kai Iki, Papa 3—O Kai Nui, Papa 5 —O Kai Poko, Papa 6—O Kai Loa, A pau ka mahele ana i ka moana ma na kai, alaila, mahele iho la oia ma na ale a ma na papa he 12 ka mahele ana penei: Papa 1—O Ale I, Papa 2 —O Ale Pane, Papa 3 —O Ale Moe, (Kualoloa), Papa 4—O Ale Kuloko, Papa 5—O Ale Kuwaho, Papa 6—O Ale Kakala, Papa 7—O Ale Kiei, Papa 8—O Ale Aki, Papa 9—O Ale Uweke, Papa 10—O Ale Hakoikoi, Papa 11—O Ale Hulilua, Papa 12—O Ale Holu. A pau ka mahele ana o na ale, alaila mahele ae la i na ale ma na nalu, a ma na papa eiwa ka mahele ana penei: Papa I—O Nalu Haimuku, Papa 2—O Nalu Hailala; Papa 3 —O Nalu Hailau, Papa 4 —O Nalu Haipiko (Haipaka), Papa 5—O Nalu Hailele, Papa 6—O Nalu Hailani, Papa 7—O Nalu Haipuao, Papa 8 —O Nalu Holu, Papa 9 —O Nalu Opuu. A pau na nalu i ka hooponoponoia, i iho la o Pukuiakua, e hoonoho aku wau i mau kiai, a e hui na wai i kino moana; e hoomahuahua ae, aole hoi e kue kekahi i kekahi a ma kona ano iho e hanau ai ka moana, a hookau iho la i kanawai, a pale ae la ma na welau apau i hanini ole aku ma ka aina, a pela io no. 5. A ike oia ua maikai ka moana, alaila, lawe ae la i ka ohu a mahele

ae la ma na papa eha, penei ka mahele ana: Papa 1—Ohu Kolo-i-uka, i Papa 2 —Ohu Kolo-i-kai, Papa 3 —Ohu Kolo-i-lalo, Papa 4 —Ohu Kolo-i-luna. A mailoko mai olaila, mahae ae la i mau papa hou, o ka ohu Makani ame ka ohu Ua; a o ka ohu ua, hoolilo ae la i uhiwai no ka aina, a e hahai lakou ma na kula ame na kuahiwi. A o ka uhiwai koikoi, kahuli aku la i kumu no na ao-ua, a o ke ahi i olapa mailoko mai olaila, kapa aku la he uwila, a o ka leo i halulu mai, kapa aku la he hekili, a o ka onohi i kau mai ma ke ao, kapa aku la he anuenue. 6. I iho la ka Pukuiakua, e hoonoho aku no wau i mau kiai a kaupale ma ke kanawai a e hanau ma kona ano iho, a pela io no. MOKUNA III. Ka Ohana o ka Moana Wai —Ka Noho'na. 1. Penei ka hookumu ana: Lawe ae la o Pukuiakua iaia iho, ame kona lehulehu, hoolue mai la oia i ka wale-wale-hookumuhonua, puao, a owaka, a mohala, a inana ae la maloko o ka lipolipo o na wai. Ua hookauhua ma ka wai, a poha mai la na ohana he nui loa; kapa aku o Kane i kekahi ma kona inoa, a o Ku ma kona iho, a o Lono no hoi ma kona iho. Ma na anoano makalii ka hoolue ana mai. 2. Mamua ae o ka ike ana ia, he mea, a he walewale-hookumuhonua, he puao, he inana ana ma ka wai, aia hoi, o Lono o ka Uhane o ka mana me ka ikaika, hohola ae la, halii, apo, a hookuu ae la i kona kela ana, ke aiwaiwa o kona nui akea, ka Uhane o Pukuiakua a ma ona iho, hii ae la i ka moana wai, a hoopuana a hoopumehana, alaila, kiko ae la na anoano a laha i ohana no ka moana wai, na mea kolo manamana ma ka opu; na mea halo, a ua nui loa. 3. Hooholo iho la ka Pukuiakua i kona lehulehu i mau kiai, a kauoha ae la, e hanau aku a e holue nui mai, a pela io no. Kapa aku la no hoi kona lehulehu i ko lakou mau inoa i na ohana o ka moana wai, aole hoi i koe na ohana o ka wai i ke kapaia ma o ka Pukuiakua la a ma o kona lehulehu hoi. 4. Penei hoi ke kapa ana: O Kahuli ua kapa aku no i ka mea makalii i ka pupu, a ua hea ia kekahi mahele o na pupu o ka wai ma kona inoa o Kahulipupu, o Hinapupu, o Hinaleho, o Hinalea (i'a), Kuleho, o Kulauka, o Kulakai, o Kuula, o Ulihee, a i kela ame keia ma ko lakou papa. 5. O Kumulipo, o Poele, o Waiooli, o Waiolola, o Haumea, ua heaia no ma na mea makalii, e hoomaka ana mai ka hohonu lipolipo mai o ka papaku o ka moana wai a i na i'a nui hihimanu, e holo ana i ka nui o ka moana wai, a i na moo nunui e nohopaa ana malalo o na kumu wai o ka lipolipo.

Ua hoohanau lakou i na ohana ma ka wai. 6. Hookumu iho la na kumuhonua i ko lakou hanauna mamuli o ka hanau ana, hoomaka mai la ma na kino malulelule, opiopio a hunahuna loa, a ulu mai no a loaa na kino pupu, leho, papaua, pioe, a i na ano kino apau. A i ka mohala ana a palahalaha ma o a maanei, alaila, hoomomoe aku ia kekahi mau kino o lakou, o kekahi hoi, hoomaka no e pao, e akiaki; a o kekahi hoi, hoomaka no e pipa e kua; a o kekahi poe, e piki ana, kapilipili, okomokomo, hookuene, hoonohonoho lakou ia lakou iho; alaila, o kekahi poe hoi, hihi aku la maluna a hauhoa, a nakii iho la a paa loa, i ole e nakele, e hiolo a helelei. 7. E kolo mau ana a kaumaha na kino,, a elemakule, a kolo-pupu a hiki ole ke hele, e hoouka ana kekahi maluna o kekahi, e hina ana, e nioe ana iloko o ka lipolipo o na wai, e hanau mau ana, alaiia, hookuu iho la ka Pukuiakua me kona lehulehu i na kino honua i papahonua maloko o ka moana a ua lilo kela hookumu ana i papaku mua-no ka moana a no ka honua hoi, a pela io no. MOKUNA IV. Ka lua o na Aupuni—Ka Moolelo. 1. Lawe ae la o Pukuiakua i kahi maloo a hookaawale ae la, hoolilo iho la i lua no na Aupuni iloko o ka honua; hoonoho aku la i kona lehulehu e hoo--hanau ma ke kanawai a ma ka mookuauhau hoi, penei i loaa ai kahi moolelo: O Pukuiakua ma o kona lehulehu iho, hanau o Walewale-hookumuhonua (k), Walewale-hookumuhonua (w) hanau o Pokipoki-aimalama (k); Pokipoki-ai-malama (w) hanau o Uku-akoakoa (k) Uku-akoakoa (w) hanau o Koe-elihoo-puupuuhonua (k); Koe-elihoopuupuu-honua (w) hanau o Kaunaoa-hihiho-nua (w) hanau o Koe-kua-kaakaa (k); Koe-kua-kaakaa (w) hanau o Pea-hihi-manaiahuea (w) hanau o Pea-kaupua (k); Pea-kaupua (w) hanau o Welikaloliloli (k); Weli-kaloliloli (w) hanau o Weliweli-makaa (k); Weliwelimakaa (w) hanau o Ina (k); Ina (w) hanau o Halula (k); Halula (w) hanau o Hawae (k); Hawae (w) hanau o Wana-ku (k); Wana-ku (w) hanau o Haukeuke (k); Haukeuke (w) hanau o Uhalula (k); Uhalula (w) hanau o Pioe (k); Pioe (w) hanau o Pipi (k); Pipi (w) hanau o Papaua (k); Papaua (w) hanau Olepe (k); Olepe (w) hanau o Nahawele (k); Nahewele (w) hanau o Unauna (k); Unauna (w) hanau o Alealea (k); Alealea (w) hanau o Makaiaulu (k); Makaiaulu (w) hanau o Opihi (k); Opihi (w) hanau o Leho (k); Leho (w) hanau o Pu-leholeho (k); Pu-leholeho (w) hanau o Nakanaka (k); Nakanaka (w) hanau o Kupekala (k); Kupekala (w) hanau o Makaloa (k); Makaloa (w) hanau o Pupu-awa (k); Pupu-awa (w) hanau o Ole (k); Ole (w) hanau o Pipipi (k); Pipipi (w) hanau o Kupee (k); Kupee (w) hanau o Wi (k); Wi (w) hanau o Kiki (k); Kiki (w). 2. Ua hoomaka no na kumuhonua mai ia Walewale-hookumuhonua mai a hiki ia Kiki ma, he 36 hanauna ia ma ka papahonua. He nani! Keu!! Kupanaha ka mana o ka Pukuiakua ma o kona lehulehu iho!!! 3. Kauoha ae la oia e hoohanau mai lakou, alaila, noho aku la kekahi hanauna i kekahi hanauna, a ia mau hanauna mamao aku, a pela mau. Ua pipili aku me ka lokahi loa. E ulu ana a nui, a oolea, a kolopupu, palalauhala, a lilo i papa no ka moana lewa o ka wai. A, o ka walewale- hookumuhonua hoi, hoouka no ia maluna o ka papaku-lewa la'i malie o ka wai, hoopakika, hoopaheehee ana; a pahee, alaila oili ae la Pokipoki-aimalama, poki iho la o ia i ka wale e kawili mau

ana i ka hanauna a i ka hanauna, a ikea ae la he mea. a he papa; alaila I oili ae la o Uku-akoakoa, aki aku a aki mai, halihali ae a hoopilipili mau; alaila oili mai la o Koe-elihoopuupuu-honua, poalo aku a ai iho la, a o kona lepo i hanau aku ai, hoiliilii iho la ma kahi hookahi, hoopuupuu a lilo i puu. a ikea ae la he puuhonua makalii he kinikini. 4. A maopopo ka ikea he puuhonua makalii, alaila, kokolo malie aku la o Kaunaoa-hihihonua. a hoohihi aku la iaia, i kela hunahuna keia hunahuna makalii loa, a i na puu he lehulehu hauhoa, nakinaki akahele iho la. pu maloko, a pu mai mawaho, piki aku a piki mai, i kela a i keia hanauna, a ua lilo ia i kepau-honua. a pipili loa, a mamau, a aaki, a poki a poki paa. a lilo i nini, i paehumu-honua, a manoanoa, a palahalaha i o a ia nei. 5. A maopopo ka ikea pela, alaila komo aku la o Koe-kua-kaakaa, akiaki aku a pao, elieli, uwaa, kohikohikupalala, kupeleleu: a o Pea-hihimanaia-huea, hohola a kau peapea, a manaonoa a ulu, a pii, a mahuahua mau lakou i kela ame keia hanauna, a lilo i mea ikaika me ka mana. O na ohana o ka papahonua, he mea kolo ma ke alo a ma ka opu me na manamana, hoomau iho la a hiki i na moo nunui, a i ka mea holo ma ka halo me ka ihu. A hala ia mau hanauna, alaila hoea aku i na mea tupu ma ka wai a maloko o ka lepo, ma ke kai kekahi a ma ka aina kekahi; a hala ae ia mau hanauna, alaila hoea aku la i na mea lele, ma ka wai kekahi, ma ke aina, a ma ka lewa lani hoi.