Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 37, 11 September 1896 — KIPU WELIWELIMA PAUOA Ka Olelo Hooholo a ke Kiure Koronero. [ARTICLE]

KIPU WELIWELIMA PAUOA

Ka Olelo Hooholo a ke Kiure Koronero.

Ma ke kakahiaka o ka Poaono aku nei. me he mea iaoka hora $ pa&a »a, ua kīia kekalii Pukiki, nona ka fcoa o J. C. Paeiieeo, e kekahi makai Hawaii. nooa ka inoa o KaapuaL O ke kuma nul o ke aia ana mai o keia hana weliweii ma ka aoao o keia kanaka Hawaii, e ikeia no ia ma kana mau olelo i hoike ai imaa o ka Aha Koronero ma ke kakahiaka Sabati neL "Mawaena o ka hora 7 ame 8 o ke kakahiaka Poaono nei r heie m»t j a kahi kanaka a koi mai ia ia'u e lawe i kekahi pipi wahine iioko o ka pa Aapani. Me he mea la ua komohewa ua pipi ia maloko o ka pa o ua kanaka ia. Hoole nae au i ka lawe ana i ua pipi ia. aia a hookuuia mai ua pipi la iwaho nei oke aianui. Ua hoemu mai la ua kaaaka nei i ua pipi la iwaho, ua hoohei aku hoi au iaia i ke kauia a iawe aku Ia no ka pa Aupuni. la'u i lawe mai ai, halawai mai Ia au me kekahi keiki Puklki ma ke alanui, a ninau aku !a au iaia ina paha ua ike oia i ka mea nana ia pipi. Ua ae mai oia, a o kona kii koke no ia, ia Paeheeo. Ua hai mua mai nae ke kanaka nona ka pa i komo ia ai e ka pipi, he $1.00 kona poino, a 0 keia ka'u i hoike aku ai ia Paeheeo. Ao!e nae oia i ae oluolu mai i keia uku a'u i hai aku ai iaia, a ua olelo mai oia e uku mai no oia i ke da!a hookahi ina au e hoihoi i ka pipi a kona wahl hana waiu. Ua hooko au elike me kana oleio, a i keia wa, i hoea hou mai ai o Paeheeo me kekahi "huipa" loihi. Holo mai la oia a hili mai la ia'u, a hili ae la i kuu lio a i ka pipi nohoi, me he mea la o kona manao ma keia hana ana i mea e lilo aku ai ka pipi iaia. Ua kahea aku la au iaia, ua pau; a hookuu aku la au i ka pipi. Aole no nae o Paeheeo i hooki i kana hili ana ia'u, a ia wa hoi i holo mai ai ne heluna nui o na Pukiki—kane, wahine ame keiki—ua oili mai lakou mailoko mai o na hale e ku-ku ana ma ia wahi, a hoomaka nui mai la e nou ia'u me ka pohaku ame ka lepo. Ua hoomanawanui au eiike me ka hiki ia'u, a mahope unuhi ae la au i kuu pu panapana a ki aku la au no ekolu mauawa, ma ke ano hoomaka'uka'u i ua poe la. Aole au i kau pono i ka'u pu i kahi mea. E hoomaka'uka'u ana au i kela poe." Ua oleloia o Pupue kekahi kanaka 1 hele pu me Kaapuni ia kakahiaka. O laua a i elua maluna o na lio ma ka wa i lele aku ai na Pukiki me na laau ame na pohaku, Hookahi o keia poe Pukiki e kau ana maluna o ka lio, me he mea la, oia ko lakou alakai. O Pupue ke kanaka mua i nou mua ia aku i ka pohaku e na Pukiki, a ua kua-pilikia maoli no oia ma ka wa a Kaapuni i ki ai i ka pu mua loa, a ku ai o Paeheeo. Na keia pu i hoouluku nui loa ae i ka inaina o na Pukiki, a lele aku la lakou maluna o Kaapuni, a ki ai oia i ka lua o ka pua hala-hia ka poka ma ke kua o kekahi Pukiki, aka, ua puka pu nae ke kuka. O ke kolu o ka pu, ua kiia aku ia i ke Pukiki maluna o ka lio keokeo. Ua olelo ae ke keiki a keia Pukiki i poino, ua inu (rama) no kona makuakane ia kakahiaka, aole nae ia i ona. LELE KA HANU O KA MEA I KIPUIA, Ma ka auina la ae, ua make iho la o Paeheeo ma kona wahi ma Pauoa. A ma ka ia Sabati nei i maneieia aku ai kona kiuo make no ka pa iiina ma Kouia. H© aneane 700 aoi na Pukiki ī nele aku ma keia huakai hoolewa, a 0 iakou na lalu o na Hui Lusitana ame L uiano. Maloko oka luakini i malaniaia ai ke anaina haipule hoolewa. ivA OLELO HOOHOLO A KA AHA KORONERO. Ma ke kakahiaka tJabati nei, ua hoomakaia ka uoho ana o ka Aha Koronero. 0 na kiure i waeia, oia o 11. R. iiiieheoek, Manuel Reis, Capt. 3hepaeru, L'. Knouea, L. Marx, Louis Marks, ame J. RaUin, Oka oleio hoike a Kaapuni ka mea i laweia e ka Aha ivoroneio, u uo ka hiki ole ana mai o keKani poe hoike mamuii o ko lakou yaa aua ī ka hooiewa ina ia kakahiaka, liOiaila, ua hoopauee ka Aha a noho iiou ma ka auina la Poakahi, hora i:ou. Ma ka hora 1:30 o ka auina la Poakani nei, ua noho hou ka Aha Korouero, maioko o ke keena o ka liamuku. v na ioio o ka onaua o ka mea i make, uia o Messrs. Vivas ame Correa. Mataita pu ae no ke Kauikela Pukiki. He elima ka nui o na hoike Pukiki 1 ninanmauia a hookahi Pake.

Mana Paeneeo ka uiua —ike au i ke kauaka e ki aua i ka pu i kuu uiakuakane. Mahope iho 0 keia, ua holo oia 1 kai oke alanui. Lohe au 5 manawa i kani ai ka pu. Oke kani hope ana, me he mea la he auaua ke kaawale mai kahi i kanl ai na pu mua. Christiua Rodriguez—lke au ike kipu o ke kakahiaka Poauuo nei. lke au 0 ke kaknhiaka Poaono nei. lke au 1 ke kani iiope loa ana oka pu. £2 ku ana au ma kahi hokoke i ko'u puka pa. Aoie hiki pono loa ia'u ke ike aku ī na helehelena o ke kanaka. Aoie au i ike iaia e ki ana i ka pu i ku ai 0 p&eheeo. IKe aa i ke kanaka e holo ana i kai oke alanui, oia waie no. Ki aku la oia he kauaka okoa aku. fci holo nui ana oia, E pii mai ana o 01eveira makai mai o ke alanui t a ninau mai ia i ke kanaka i ke kumu o ka pUikia» oia ka vra i ki aku ai ke kanaka i ka pu iaia. J. F. Aguira- Aole au i ike ia Paeheeo e hiii ana i ke kanaka, a-i-ole, 1 ka iio paha. Iwaho au kahi i ku ai ma ka wa I ki al ke kanaka i ka pu mua. & ku niaiie ana no na kanaka a i elua, me he mea la nae e hoopaapaa ana laua. He kamalii wale no ke akoakoa ana malaila ma ka wa i kani ai ka> pu. Maiaiia nohoi he Pake ame ke kaikamahioe a Paeheeo. Ekn ana 0 Patheco mamua iho o ka Uo o ke kanaka. Ki oia eiima kani ana, a hola la'u ka moa. Kkolu manawa la Paeheeo. A hookahi ki ana iaia i hoio aku al i kai. Aohe mea hookahi nana i paa iaia. Na r u i ho-a aku ika pipi a komo ika pa. Wehe au ike kaula a haawi aku ia i kekahi kanaka okoa aku, mahope iho o na ki ana eiima. Aoie i hoopa. iki aku o Paeheeo 1 ke kanaka. Ua hili waie no ia i ka pipi. Na*u I wehe ika puka. Mahope iho o ke kani ana o na pu apau eiima. a holo keia kanaka, ia wa i iaiau iho ai kekahi Pukiki I ka pohaku a nou aku la iaia, aole nae oia i pa aku. O ka pu ekolu ka pu I ku ai o Paeheeo,

Mrs. V:erra—ike au ia ani-.' kaaaka e ho-a ma-i i ka pip:. Lohe i ke kaai o ka pu niuhop»? iha. £ hoaoana o Kaapu.&.i e hoohele s kooa ao a hehi tho o kauia i mea e ku iho ai ka pipL E h;li ana o Pache«> i ka pipi i heie aku ai oia imua. Hoio mai ia kekahi Pukiki e nana. heaha la ke kumu o ka pilikia, au ra s ki ia mai ai i ka pu. Akana—He kanaka hana au no C. Booch. Mawaena oka hora 9 ame ka ly, puka mai la au a ku ma ka puka pa, ike mai la au i ke kanaka e wliiwili ana i ka pu panapana a e olelo hoowelīweli ana e ki i ke Pukiki. E kau ana laua a elua maiuna ona Uo. Hapai ae ta ia i kana pu a ki mai la ia Paeheeo. Aole au i ike i ke Pukiki e hahau ana i ke kanaka. ike au he 6 a 7 paha poe makua ame kekahi poe kamalii. Aole lakon e nou ana i ka pohaku. Aole ka poe Pukiki e hoopilikia aku ana i ke kanaka mamua okawa i kani ai ka pu. He uwepa ka ke Pukiki e paa ana ma kona lima, aoie nae au i ike iaia e hili ana i kahi mea. Mahope iho oke kani ana oka pu, ua hili oia i ke kokooiua o keia kanaka no na manawa he nui me ka uwepa. I ka pu mua ioa no ku ke Pukiki. O ka hoike hope oia o Francisco Oleveira. Ua hoike oia, ua lohe oia ia Paeheeo e olelo ana' Na'u keia pipi. E hookuu oe iaia." Hili oia I ka pipi me ka uwepa. Haaieie au i ka'u hana a heie aku nei au e nana i ke kumu o keia hana, a oia ko'u wa i ki ia mai ai i ka pu. Kokoke loa au e ku. Ua hoopuka ke kiure Koronero i ka olelo hooholo, "ua make o J. C. Paeheeo ma ka la 5 o Sepetemaba. 1596. ma Honolulu, Mokupuni o Oahu. mamuli o ke kiia ana ame ka pepehiia ana e Kaapuni: a oia pepehi ana (lawe ana i ke ola) ua hoomaopopoia e keia kiure, aole i aponoia." KA OLELO HOOHOLO A KA AHA APANA. Ma ke kakahiki Poalua nei, ua lawe ia ae o Kaapuni imua o ka Aha Apana o Honolulu nei, no ka hewa pepehikanaka ma ke degere ekahi. oiai, ua hanaia ua hana 'la e ia me ka manao ino e mamua. Ua kapaia ka hooloheia ana o na olelo hoike, a ua waiho loa ka Aha ia Kaapuni imua o ka Aha Kaapuni.