Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 39, 25 September 1896 — Page 2

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Michelle Lindberg
This work is dedicated to:  Kolu, Tita, Kale - For your future

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaha Mana Hooko.

 

            Ua hookohuia aku o J. S. Garnett, Esq., i keia la i hoa no ka Papa Alanui no ka Apana Auhau o Hana, Mokupini o Maui, ma kahi o Otto Unna i waiho mai.

 

                                                                        J. A. KING.

                                                                        Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Sept. 11, 1896.

2616-3ts

_________

 

            I keia la i hookohuia aku ai o G. P. Tulloch Esq. i Komisina no na Ala liilii ame Pono Wai no ka Apana o Kohala Akau, Mokupuni o Hawaii, ma kahi o H. H. Renton Esq. i waiho mai.

 

                                                                        J. A. KING.

                                                                        Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Sept. 7, 1896

2615-3ts

_________

 

            I keia la ua hookohuia aku o George H. Holt i Luna nana e hopu i na holoholona hele wale ma na Alanui Aupuni apau maloko o ka Apana o Kona, Mokupuni o Oahu.

 

                                                                        J. A. KING.

                                                                        Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Sept. 9, 1896.

2615-3ts

_________

 

            Oiai, ua haalele mai o W. E. K. Maikai, Esq., i ka noho Agena Haawi Palapala Mare ana no ka Apana o Makawao, Mokupuni o Maui, a i keia la ua hookohuia aku oia ma ia Oihana no ka Apana o Wailuku, Mokupuni o Maui.

                                                                        J. A. KING.

                                                                        Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Sept.4, 1896.

2615-3ts

_________

 

            I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, i keia la ua hoano-okoa aku au he pa no ka hoopaa ana i na holoholona hele-hewa ma Kalepolepo, maloko o ka Apana o Makawao, Mokupuni o Maui, ma kekahi Apana aina e waiho ana ma ke kihi Akau-komohana o ka aina Hanai Holoholona i ikeia ma ka inoa o "Kapuhau," ma ka aoao komohana o ke alanui Aupuni e holo ana i Makena.

            I kulike ai me ka Pauku 2 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, ua hookohu aku au i keia la ia Samuel Kuula i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni maluna ae.

                                                                        J. A. KING.

                                                                        Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Sept.21, 1896.

2617-3ts

_________

KUAI O KEKAHI HOOLIMALIMA

WAIWAI MA KE KUDALA.

 

            Ma ka Poaono, Okatoba 17 ae nei, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ka Hale Hookolokolo, e kuai kudala akea ia aku ai ka Hoolimalima o na Lokoi'a Aupuni o Kaihikapu ame Lelepaua, ma Moanalua, Oahu, maloko laila he 742 eka.

            Manawa: He unikumamalua makahiki.

            Uku Hoolimalima oi aku mamua o ka Ewalu Haneri Dala no ka makahiki, e hookaa mua ia ana i kela ame keia Hapaha Makahiki.

            E ikeia no ke kii ame ke ana o na Lokoi'a maluna ae nei ma ke Keena Aina.  Hale Hookolokolo, Honolulu.

                                                                        J. F. BROWN.

                                                                        Agena o na Aina Aupuni.

            Keena Aina, Honolulu, Sept. 21, 1896.

                                                            2617-td

______________________________________________________________________

KA

Nupepa Kuokoa

_________________

No ka Makahiki - - - $2.00

No Eono Mahina - - -1.00

Kuike ka Rula.

_________________

 

PUKA             1                      2                      3                      4                      5                      6

ANA.           Pule             Pule                 Pule                  Pule                 Pule                  Pule  

 

  Iniha..                    $1.50           $2.00          $2.50           $3.00           $3.50           $4.00

 

2 Iniha..           2.00                      2.75                3.50                 4.00                 4.50                 5.00

 

3 Iniha.            2.50                 3.50                4.50                 5.00                 5.50                 6.00

 

4 Iniha..           3.00                      4.00                5.00                 6.00                 6.75                 7.50

 

5 Iniha..           3.50                 4.75                6.00                 7.00                8.00                  9.00

 

   Iniha..         4.00                 5.50                7.00                8.00                9.00                10.00   

   _____________________

            @O @a Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia nei ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoonua pu mai e ka auhau, @ ina aole, aohe hookomo ia.

____________________

HOOPUKALA @ KA

 HAWAIIAN GAZETTE CO.

C. G. BALLENTYNE, Luna Nui JOSEPH M POEPOE, Luna hoopono@ono.

Honolulu, Oahu.

__________________________________________________________________________

POALIMA - - - SEPATEMABA 25, 1896

_________________________________________________________________________"

Kakooia ko makou Manao Alakui e na Nupepa o Europa no ke kulana o Amerika

________________

            Ma kekahi manao pepa o makou i hoopuka aku ai ma ko makou helu 35, oia ka pepa o ka la 28 o kela mahina aku nei. maialo o ke poo "Ka Ninau Dala ma Amerika," ua hoike aku makou imua o ko makou poe heluhelu, mamuli auanei o ka lilo ana o ka Ninau Dala i kumuhana aumeume balota mawaena o na poe koho balota o Amerika Huiia, ua hookawowoia i keia wa "ka anoano e ulu mai ai kekahi kaua Kivila ma Amerika."

            Ma o na nupepa ia hoi o na Aina e i loaa mai ia makou i keia mau la aku nei, ua loaa mai la na hooia ana ia makou i ka like loa o ka makou manao koho no keia kulana weliweli e loohia ana maluna o Amerika mamuli o keia ninau, me ko ua poe nupepa la. Ua @ lokahi loa na manao alakai o @ nupepa pookela o Europa. ma ke kahoahoa ana aia o Amerika Huiia @@ ke alahele e hoea aku ai i ka anuu o kekahi kaua hookahe koko weliweli loa. O kekahi poe nupepa hoi ua hoike puka-a-maka maoli ae i na manao, ma ka olelo ana, o keia Ninau Dala ka mea nana e wawahi i ka nohona lokahi a huiia o na Ko Amerika mau Mokuaina.

            Aka, o ka hoea io ana mai oia mea he kaua huliamahi kuloko ma Amerika Huiia, he ninau no ia i kupono ke nana ia me ke akahele, aole hoi me ka pupuahulu. He mea oiaio ke haaheo nei ka lahui Amerika i ko lakou noho ana iloko o ke apo o ka lokahi, a no ia mea i mailani ai lakou me ka hiwahiwa nui i ka mapuna olelo kaulana, penei: "Ma ka Lokahi ko kakou Lanakila; a ma ka Lokahi ole ko kakou Pio." Nolaila, o ka wawahi ana i keia nohona lokahi i pulama makamae ia e na puuwai Amerika he hana weliweli lua ole ia. Aole hiki ke hookoia keia hana weliweli o ka wawahi ana i keia nohona lokahi e na kumuhana kalaiaina i emi iho ko lakou hoopulakaumakaia ana malalo o keia nohona lokahi i hiipoiia e na puuwai Amerika. Nolaila, ina o ka Ninau Dala e lilo ia i Ninau oi aku o kona makamaeia e na puuwai Amerika mamua o ko lakou noho lokahi ana, alaila, he mea maopopo loa e hoea io mai ana no ke kulana hana e upu wale ia aku nei, e komo aku ana a Amerika ma kona mau wiliau weliweli. Aka, ua hiki nae ke hoomaopopoia, o ka Ninau Dala ame ka Ninau Waiwai, he mau ninau laua i hooulu i na hookahuli Aupuni ana he lehulehu maluna o ka Poepoe Honua.

            Ina e lanakila ole ana ka aoao dala keokeo o Amerika ma ka paio ana me na balota, alaila, e ulu mai ana ka ninau: E aa anei lakou e wawahi i ko lakou nohona lokahi, a lalau lakou i na balota poka, a me ia mana e ikeia ai ka aoao kalai Aupuni e noho mana ana maluna o Amerika? Ua aelike na Amerika, mamuli o na poka balota lakou e hakoko ai ma na ninau kalai Aupuni apau e ulu ae ana mawaena o lakou iho; a o ko lakou kapae ana ae i keia aelike a lakou a lalau aku i na poka hao ma ia mea e ikea hou ai ka aoao lanakila, he ninau ano nui no ia, na keia mua e hoike mai.

_______________________________

Ke Alahele Maalahi.

________

            Aole loa i mamao loa ka Hale Oihana o ka Mana Hooko o ke Aupuni Repubalika o Hawaii, mai ke Keena Oihana aku o ka hoaloha nupepa Ka Makaainana, e hiki ole ai i kona lunahooponopono a mea kakau ke hele kino aku a hoea i ke Keena o ke Kuhina o ko na Aina E, a nonoi aku iaia e hoikeike mai oia i ka palapala a Kaiulani i kakau mai ai imua o ia Kuhina no kona ae ana e lawe i ka uku hoomau o $4,000 a ka Ahaolelo Repubalika i hookaawale ai no ua "Alii opio la," no elua makahiki. Ina he ake maoli ko ua hoaloha nupepa nei e ike maoli i ka mea oiaio, alaila, ua hiki loa no iaia ke hele aku imua o ke Kuhina a nonoi aku e ae ia mai oia e hoolaha i ua palapala 'la; a ke manaoio nei no makou e ae mai ana no ke Kuhina ia manao ona; a he kumu auanei ia e hoopauia ai na hoole hoopaakiki wale ana a ka makamaka; me he mea la e hoole ana aohe palapala a Kaiulani i loaa mai i ke Keena o ko na Aina E, no kona ae ana e lawe i na dala $4,000.

            Ua oi aku ka pono i ka lunahooponopono o ka Makaainana e hele kino a ike pono i ua palapala 'la, a ike hoi i ke kakaulima i kakauia maluna o ua palapala la, a ike pu iho i ke kakauinoa ana o ua"Alii opio" la i kona inoa elike me ka makou i ike ai, a ina e ike ana ua lunahooponopono la, aole ia o ke kakaulima o ke Alii opio, aole no ia o ka inoa o ua "Alii la" i kakauia ma ua palapala la, alaila, ua hamama maikai ka puka nona e hele aku ai imua o ka lehulehu a hoole i ka oiaio o ka loaa io ana mai o kekahi palapala, elike me kana e hoohuoi nei, mai ke "Alii opio" mai, elike me ka makou i hooia aku ai imua o ka lahui.

            Ina no e hoolahaia ae ua palapala la, elike me ka ua hoa nei e koi aku nei i ke Aupuni, he mea anei ia e hoopau ia ai ke pohihihi, hoopohihihi wale iho a ka manao hoololohe o ka lunahooponopono o ua hoaloha nupepa nei? Aole. Nokamea, ua hiki no iaia ke olelo mau ae imua o ke akea, he palapala ia na lakou (na ka Aha Kuhina paha) i haku-wale iho. He oi aku ko Toma naauao i ko keia; nokamea, iaia i kanalua ai i na olelo hoike waha (oia na olelo i kakau ole ia a paiia maloko o na nupepa elike me ko kakou o keia wa) a kona mau hoa haumana no ka oiaio o ko lakou ike io ana ua ola hou mai o Karisto mai ka make mai, ua olelo kela. Aia kona manaoio i ka lakou mau olelo, a hou maoli oia i na puka i hou ia ai na lima, na wawae ame ka aoao o ka Haku. He oiaio, ua hooko maoli ia kona makemake mamuli o kona ike maka maoli ana i ke kino o ka Haku, hoopa maoli kona lima iaia, a haawi iho la oia i kona mauaoio ana.  Ina pela ka lunahooponopono o Ka Makaainana e hana ai, e hele e haha i ke kino kanana o kela palapala "Alii," a nana pono hoi i ha hua kakaulima, manao makou e loaa ana no i ua lunahooponopono la he manao i okoa loa ae i ko keia manao ana e hilinai nei i keia wa.

            Ina no ua hoohiki a hoohiki ole o Kaiulani malalo o keia Aupuni, he mea ole ia ia makou; nokamea, ua maopopo o kona lilo ana i "ohua" i hoolakolako ia aku e na lima lokomaikai o ke Aupuni Repubalika o Hawaii, elike me ka hooholo ana a ka Ahaoleleo, ua lilo oia i mea ai pomaikai mai ke Aupuni aku.

____________________________

Ke Koi Koho Balota a ka Nupepa Makaainana.

________

            Ma ka helu 11 o ka nupepa "Ka Makaainana" o loko nei o ke Aupuni Repubalika o Hawaii nei, i ike iho ai makou i kekahi manao alakai malalo o ke poo "E Aha Ana Oukou?" O ke ano nui o keia manao e kauoha ana i na "poe apau i kupono i ke koho balota i ke kau koho balota o 1893 ame na poe kane opio i piha na makahiki i ka iwakalua a maluna aku, i oo hoi mahope mai nei o ke Kau Koho i oleloia," e kakauinoa keia poe "i kekahi palapala hoopii nui i keia Aupuni," no ke noi ana aku hoi "i keia Aupuni e waihoia ka ninau o ko kakou hooponopono Aupuni a hoomaluhia ana ma kekahi koho lauhala ana o ka lahui mai o a o." I mea e maopopo ai "ke ano hooponopono Aupuni i makemakeia - o ke Aupuni Moi Kumu malalo o ke Kumukanawai o 1887 me ka Moi Liliuokalani ma ka nohoalii, a-i-ole-ia-, me Kama'lii Kaiulani paha, a-i-ole-ia, e hoomaluhia mai paha hoi e Amerika Huipuia, a-i-ole-ia, o ke Aupuni Repubalika 'naue ole' e ku nei, a o ka hoohui aina aku paha me Amerika Huipuia."  A wahi a ua manao la, ina e hooleia keia noi a ka lahui "e ke Aupuni e ku nei, alaila, ua loaa he kahua pili oihana no na mana Aupuni kuwaho i hana kuikahi ai me kakou e hoomaopopo mai ai i ka ka lahui oiwi noi." Aole nae ua manao la i hoike mai i ke ano maoli e hoomaopopo mai ai i ke noi a ka lahui oiwi e na mana Aupuni kuwaho.  E hele mai ana paha lakou ma o ko lakou mau mokukaua ia e hookikina i ke Aupuni Repubalika o Hawaii nei, ke Aupuni a ia mau mana e noho hoaloha nei i keia wa, a hookikina mai e ae aku ke Aupuni i keia noi lalau e alakai kuhihewaia nei kekahi hapa o ka lahui? Aole makou i ike. Malia o ka hoaloha Ka Makaainana no kai ike ia mea.

            Aole i hoea mai na pane maopopo a Amerika Huiia, no ke kumuhana hoihoi Moi a Kalivalana, elike me na hoopaakiki ana a na Roialiti, ke pii hou ae nei keia hana, e hele ma ke koho balota akea e ikea ai ke Aupuni mana ma Hawaii? He keu no a ka lalau. Aole a nei e hiki ia oukou e ka poe Roialiti ke ike lea iho me ko oukou mau noonoo maikai, i ka nui o na alakai lalau ia ana o oukou. Kahea na alakai o oukou, "E kakauinoa kakou i mau palapala hoopii i aKalivalana  no ko kakou mau pono." Ku ke ope, ku ka paila, hana ka haawe o ua mea he mau palapala i kakauinoaia e oukou; a pehea, o ka pane anei ia a Kalivalana i loaa mai nei i keia wa, e ka-ka-kii hou ae oukou me na palapala noi i ike Aupuni Repubalika e ku nei e pono ia e ae e koho balota akea ia ka hooholoia ana o ka ninau no ke ano o ke Aupuni e ku ai ma Hawaii nei?

            Oiai e hoopilikia ole ia ana na pono kuikahi i hanaia mawaena o Hawaii nei, e noho mana ia nei e ke Aupuni Repubalika o Hawaii, ame na mana Aupuni kuwaho e ae, aole loa he mana Aupuni o ke ao nei e aa e maua'e mai i na hana pili Aupuni kuloko o Hawaii nei. A oiai o ka hana aumeume mana hooponopono Aupuni iloko o kekahi Aupuni, elike no me Hawaii nei, he hana pili Aupuni kuloko ia no ia Aupuni, aole kuleana o na Aupuni e ae ma ia hana, koe wale no ko lakou kiai ana i na pono ame na pomaikai o ko lakou mau makaainana e noho ana ma ua Aupuni hoopaapaa mana kuloko la. E hoomaopopoia, o ka hana koho balota, he hana paio no ia i hoouluia mawaena o kekahi mau aoao kalaiaina like ole, e kue ana i kahi ame kahi. O ka lanakila ana o kekahi aoao ma keia koho balota ana oia ke pio ana o kekahi aoao; a o ka aoao i lanakila ke noho haku maluna o ka aoao i pio. He kaua poka balota keia, o kona lanakila, aia ia ma ka heluna nui o na balota e loaa ana i kekahi aoao. O kekahi kaua aumeume mana, oia ke kaua ana me na poka kila maoli elike me kela hoalaia ana iluna o "Laeahi." Ua ku na aoao paio elua i ke kahua hookahe koko, he balota poka ka kekahi aoao a pela nohoi kekahi aoao; a ma ia hana koho balota hao ana, ua lanakila ke Aupuni, e koiia nei e ka poe Roialiti e kukuli haahaa aku imua ona, a nonoi aku e hakaka hou kakou ma ka balota pepa ana. Aole loa i ikeia maloko o na Kanawai o na Lahui kekahi hana o keia ano, oia hoi, ua komo wale aku na mana Aupuni kuwaho maloko o kekahi Aupuni e hooponoponoia ana e kekahi aoao kalaiaina i loaa ka mana maluna oia Aupuni, mamuli o ka ikaika a ano e ae paha, e ae mai i na koi ana a ka poe i loaa ole ia lakou ka lanakila mamuli o ka lakou mau aumeume kuloko ana.

            Ua oi loa aku ka pono i ka hoaloha Ka Makaainana e paipai ae i ka poe Roialiti haiki o na noonoo, e noinoi aku ia Enelani, Geremania, Rusia, Farani, Iapana, Kina, Samoa, Butaritari, a pela aku e hele nui i Amerika e koi ai ia Peresidena Kalivalana e hookikina ai e imi mai i ko lakou pono Aupuni. E aho ia oleloao mamua o keia e manao nei a Ka Makaainana e alakai mai nei i keia wa.

            Ma ko makou pepa o keia pule ae e hoopuka aku ai makou i kekahi mau manao alakai no na kanawai o na lahui, elike me ia i hoikeia maloko o kekahi mau buke hoakaka kanawai.

_____________________________

Ka Papa Kula Oleleo Hawaii maloko o ka Hale o ka Hui Opiopio

Imi Pono Karistiano o Honolulu.

________

            Ma ke ahiahi Poakahi nei, Sept. 21, i homaka ai ka hoonohonohoia ana o na papa kula like ole maloko o ka Hale Hui Opiopio o na haole o loko o ke kulanakauhale a o Hawaii nei. Aia mawaena o keia mau papa kula like ole, hookahi papa hou loa, akahi no a hoomakaia, oia ka papa kula no ka Oleleo Hawaii. He iwakalua paha a oi aku na haumana i komo iloko o keia Papa ma keia po, he poe haole wale no lakou apau, a hookahi keiki Hawaii. Eia ke alakaiia nei keia Papa malalo o ka noho kumua'o ana a ka lunahooponopono o keia pepa.

            Ua hoomaka mua ia ke a'o ana o keia papa ma ka Papa Pi-a-Pa  Hawaii. Ua hoomaopopoia ke ano o ka leo ma ka puana ana, elike me ka puana ana a ke kanaka Hawaii maoli. A ua hoakaka ke kumu imua lakou i kekahi mau huaolelo Hawaii i ano like loa na kani ana me kekahi mau huaoloelo o kahi mau olelo e a'e, a i like pu nohoi ke ano. Penei:

            Olelo Hawaii: - I'a. Nuuhiwa: - Ika. Olelo Helena: Ichtus.

            Hoakaka - Ma ka olelo Hawaii, ua kauia he hoailona komo-luna maluna o ka huaolelo "ia," elike me keia "i'a." O ke kumu o ka hana ana elike me keia, i loaa ai he hoailona no ke kani anuu e hoohanaia ana ma ka puu. Me he mea la nohoi he hoailona keia koma-luna no kekahi hua-palapala i waihoia mai loko aku o ka hua-olelo elike me "k," maloko o ka hua-olelo "Ika" ma ka Olelo Nukuhiwa (Nuuhiwa). Ma ka Olelo Helene hoi, o ka inoa o ka i'a he "ichtus." Ina e waiho ia na hua-palapala "ch" ame "s," e koe auanei he "itu," aneane loaa ke kani ana o ka inoa o ka "i'a" ma ka Olelo Nukuhiwa. Ina a hoololiia ke kani o "u" ma ka huaolelo "itu" i kani o "a," e loaa auanei o "ita," oia nohoi o "ika" ma ka Oleleo Nukuhiwa. I ka waiho ana, a i ka haalele ana i ka hua-palapala "t" mai loko aku o ka hua-olelo "ita," e loaa auanei o "i'a" ma ka Olelo Hawaii.

            Eia hou -

            Poko - Koolau-poko, Olelo Hawaii. "Poco," uuku: Olelo Sepania.

            Like, Olelo Hawaii. Like: Olelo Beritania.

            Pono,  Olelo Hawaii. Bonus: Olelo Latina: Pro bono publico. No ka Pono o ka lehulehu.

            Keia, Olelo Hawaii. Ceci: Olelo Farani.

            Keia, Olelo Hawaii. Cela. Olelo Farani.

            O kekahi mau mea i hoakakaia, oia na mea e pili ana i na hua leo-kahi elike me A, E, I, O, ame U. Ua like loa ko lakou kani ana ame na kani ana oia mau hua-palapala ma ka Olelo Farani. A peia nohoi ka hua-palapala W, ua like no ia me ke kani o V ma ka Olelo Farani. We (Kani Hawaii). O kekahi mea i hoakakaia, oia no na huaolelo "ia," "ame," "ana." Ua hoikeia, he mea pono ke hoohui aku i ka hua-olelo "ia" me ka hua-olelo haina (verb) elike me keia: "Aloha-ia," "makemake-ia," "hauoli-ia:" a ma ia ano ua like o "ia" me "ed," i hui-ia me ka haina (verb) i mea hoike i ka wa hala: elike me "look-ed," nanaia:" "sail-ed," "holo-ia" (pili i ka moku). Ina hoi e ku hookahi ana o "ia," oia wale no, alaila, he paniinoa (pronoun) kona ano: elike me "he, she," ame "it."

            E hoomaka hou ana keia papa kula ma keia ahiahi Poakahi ae nei. A e aoia ana ka heluhelu Hawaii a unuhi i ka Olelo Beritania, a mai ka olelo Beritania a ka Olelo Hawaii. E a'o pu ia ana nohoi ke Ao Pliliolelo Hawaii, ame ke kakau ana i ka Olelo Hawaii.

________________

KA HUI OPIO HAWAII.

__________

            Ma ke ahiahi o ka Poalima o kela pule aku nei i malama ae ai na hoa o ka Hui a na Kanaka Opio Hawaii i ke anaina hoohanohano no ka hoonoho ana i ko lakou mau luna nui no keia makahiki. He anaina nui ka akoakoa ae maloko o ko lakou keena halawai mau ma ka hale pohaku o "Mele Poka" ma alanui Nuuanu.

            Mahope iho o ka hoonohonohoia ana o na luna nui'me ka ulu-mahiehie, ua haawiia ke anaina himeni ku i ka hano haweo e ka puali himeni o ua Hui la, malalo o ke alakai ana o Mr. Cuelho. Ua panee ia mai imua o na hoaloha o ua Ahahui la na pa ice cream ame na mea inu ono.

            He mea pono ke kokua nui ia keia Ahahui e na kanaka Hawaii, oiai o keia kekahi hui nana e koo ikaika nei ka aoao o na Hawaii opio e ake ana i ka holomua o na kanaka opio mawaena o ka lahui Hawaii maoli. Aole i kauka'iia a he Repubalika, alaila, lilo i hoa no keia Ahahui, aka, ua noa ia i na Hawaii apau.

Au: PIOneHo hiklokoigb giP etaoinnn.

____________________________________

KA LA 19 SEPATEMBA.

_________________

HE LA KULAIA AUPUNI IA NO NA PAAHANA.

_________________

Uluwehiwehi na Uwapo ame na moku i na makaikai.

_________________

NA HEIHEI AUKAI MA IA LA.   

            Aia ma ka aoao 274 o ka buke Olelo Hawaii o "Na Kanawai" o ke Kau Ahaolelo o 1896 nei, e ikeia ai ke Kanawai 66 i hooholoia e ia Kau Ahaolelo. A penei ka heluhelu piha ana o ua Kanawai la: "He Kanawai e pili ana i na La Kulaia. E hooholoia  e ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hwaii: Pauku 1. O na la mahope iho nei iloko o kela ame keia makahiki, ma keia ka hookaawale ia nei, a ke hoonohoia nei i mau la kulaia no ke Aupuni, oia hoi keia: Ka la ekahi me ka la unikumamakahi o Iune, ka la eha o Iulai, ka Poaono Ekolu o Sepetemaba, ka la iwakaluakumamawalu o Novemaba ame ka la iwakalua-kumamalima o Dekemaba. * * * Aponoia keia hanawai e ka Peresidena ma ka la 13 o Iune, 1896. O ka luaui makuakane o ka lilo ana o ka Poaono ekolu o Sepetemaba nei i la hoohiwahiwa no na paahana o Honolulu nei ame na wahi e ae o keia Pae Aine, oia no o Me. A. G. M. Robikana, hoa o ka Hale Ahaolelo o na Makaainana, a hoa hoi o ka Papa Loio o Hawaii nei. O keia nohoi ke keiki a Lunakanawai Robikana i make, ka mea i lilo i Kumuao Kanawai na kekahi poe loio Hawaii i na la i hala aku nei, elike me Kanihina ma, Keawehunahala ma, ame kekahi poe e ae he nui.

 

(Photo of A. G. M. Robikana.)

            He la malie maikai keia i kona hoea ana mai. Mamua o ka hoea ana o ka manawa i ka hora 9, ka wa hoi e hoomaka ai na hana o ka la, aia hoi ua piha kuineki ae la na pipa uwapo ame luna o na moku i na kanaka.

            O na lunakanawai no na hana o keia la oia o Kapena J. A. King, Lutanela Stanworth o ka "Adams." O ke komite heihei, oia o David Kawananakoa, o ka Hui Leilani; W. A. Wall, o ka Hui Healani ame W. C. Parke o ka Hui Myrtle (Matala). O na poe malama manawa, oia o Frank Kruger ame S. Wahlen. O ka mea nana e haawi ka wa e heihei ai na poe heihei, oia o C. B. Wilson.

HEIHEI MOKU PE'A.

            O na moku i komo ma keia heihei oia o "Helene," na Wm. G. Irwin; "Rescue." na C. Johnson: "Hawaii" ame "Bonnie Dundee," na W. Luther Wilcox. He elua makana o keia heihei. Makana mua $50, makana elua $25.00.

            Pahu heihei - -E hoomaka ana mai kahi a na lunakanawai heihei e ku ana, a puka i waho o ka nuku, e kaalo ana i ka hoe "eepa" ame ka hoe hele, a huli ma kekahi waapa i mouoia mawaho ae o Waikiki, alaila, hoi mai a hoea mawaho aku o Kahakaaulana, huli a hoopii hou a hoea i ka hoe "eepa," alaila huli hoi noloko o ke awa a hoea i ka pahu holo.

            Hoomaka na moku e holo: Helene, a hookeleia ana e Kapena Macauley, hora 9, 1 minute me 57 sekona: Bonnie Dundee. hora 9, 6 minute, 46 sekona: Hawaii, hora 9, 10 minute, 12 sekona; Rescue, hora 9, 11 minute, 6 sekona. Eo ia "Bonnie Dundee."

HEIHEI TABU          .

            O Kaehakupuna wale no ka mea i komo ma keia heihei, a ua heihei oia me ia iho no, a ua eo no oia iaia iho. He $5 kona loaa iloko o 3 minute me 10 sekona.

HEIHEI A-U.

            Ma keia heihei, he elua kanaka a hookahi haole. O Kapule me Kimokeo na kanaka, a o Anderson, he haole paioa no luna o ka mokukaua Adams ke kolu o na moho. Ua eo keia heihei ia Kimokeo. Loaa iaia he $5.

HEIHEI WAAPA NOHO PANEE. ---

EHA HOE.

            Elua no hui waapa i aumeume ae ma keia heihei, oia ka Hui Matala ame Healani. He $25 makana i ka mea e eo ai. O kekahi heiehi keia i anoi nui ia e na makaikai. Ma ka hoomaka ana, ua puka mua no ka waapa o ka Hui Matala, oiai nohoi ka waapa o ka Healani e ukali pili kokoke ana no mahope. O ka hele keia a ka huli ana, ua a'e hewa ka waapa o ka Hui Matala ma ka wai o ka Hui Healani, nolaila, ua "ma-hu" iho la kei heihei. Ho'i aku la ka Hui Healani no ko lakou hale hooululu, oiai hoi ka Hui Matala i huli hoi mai ai no ka pahu eo. Ua hooholo na lunakanawai, ua eo i ka Hui Healani.

NA WAAPA O NA MOKUAHI.

            O kekahi keia o na heiehei maikai loa o keia la. Eia na waapa i komo ma keia heihei:

 Kaala, Kinau, Kilauea Hou, Iwalani, Kauai. Ke Au Hou, Waialeale me Lavania. Ekolu makana o keia heihei. $25, $15, ame $10. Eo ia Kilauea Hou, manawa 13 minute, 40 sekona. Lavania, 13 minute, 48 sekona; Iwalani 13 minute, 52 sekona.

HEIHEI WAA EONO HOE.

            He elua makana o keia heihei. He $10 ame $5. Eo ka makana mua o keia heihei ia F. S. Boy (Keiki) o Waikiki. Kani no ka aka a ua kanaka. Lilo ka makana elua ia Kaimoa.

HEIHEI WAAPA EHA HOE.

            Elua no waapa i komo ma keia heihei ana. "Poomaikalani" no ka Hui Healani; a o "Alf Rodgers" no ka Hui Matala. Ka uku makana he $25. Lilo i ka waapa o ka Hui Matala.

HEIHEI MOKU LIILII

            He elima mau moku liilii i komo ma keia heihei ana. "Rose" no H Roth: "Edith " no ka Hui Matala; "Dahlia" no T. W. Hobron: "Coral Queen," no Charles Walker; ame "Pokii" no H. B. Williams. Aole i Komo o "Hokulele" ma keia heihei ana. Elua makana i haawiia: he $40 me $20. Lilo ka makana ekahi o keia heihei ana ia "Pokii, o ka makana elua ia Edith L.

KA HUKIHUKI WAAPA.

            Lilo ka lanakila o keia aumeume ana ia John Mahuka. Nakeke he $5 iloko o kona mau ekeeke.

KA HOOKUKU AHO  LOA.

            Hookahi wale no kanak i komo ma

            Hookahi wale no kanaka i komo ma luu ana a ea he 32 wale no sekona o kona noho ana iloko o ke kai.

            HEIHEI WAAPA EONO HOE.

            Elua no waapa i komo ma keia heihei. "Alice M, "no ka Hui Matala; a o "Carl W" no ka Hui Healani. He $40 makana. Lilo ka lanakila i ka Hui Matala.

HEIHEI WAA PE'A.

            He elua makana o keia heihei. He $10 a he $5. Eo keia heihei ia F. S. Boy (Keiki) o Waikiki, a o "I" ka mea lihi launa aku iaia.

HEIHEI WAAPA ELUA HOE.

            Eia na waapa i komo ma keia heihei ana: Heil Kapu, Every Time, Fairy Play, January, San Francisco, Edison, Fat Boy, Forty One, Shoo Fly, Aloha, New York. He $20 makana. Lilo ka lanakila Fair Play; ka waapa o John Mahuka. O Every Time mai ka ukali mahope o keia waapa.

HEIHEI WAAPA "HUELO BOTI."

            He elua no mau waapa i komo ma keia heihei ana. Hookahi waapa no ka mokukaua "Adams," nona ka inoa o "John Adamm a o "Pilot" ka lua no uka nei o ka aina ia waapa. Nui ka makemakeia o keia heihei mai ka mua a hoea wale i ka eo ana o ka makana mua i na keiki kanaka o ke pailata.

HEIHEI WAAPA "HUELO BOTI" O UMI HOE.

            Elua no waapa i komo ma keia heihei ana. O "U. S. S. Adams" mai ka mokukaua Adams mai ame "Aloha" no A. G. M. Robikana. He $50 makana. Eo keia heihei ia "Aloha."

_________________________

NUHOU KUWAHO

 

 

KULANA KUPILIKII O NA KOA O KENERALA MACEO O NA CUBA.

            Havana, Sept. 7 - Mamuli o na hoike a na poe koa Cuba i haalele aku a holo malu mai, mailoko mai o ka pualikoa o Maceo e hoomoana ana ma Pinar del Rio, ua ikeia ua uuku loa na wahi lako poka a ka poe kipi. O na koa keia, ua aneane e hele olohelohe, ui aneane e pau loa na wahi lako ai ma na apana aia a lakou i hoomoana aku ai. O ka poe pilikia loa, 'oia na koa e alakai ia ana e kekahi kanaka hapa Farani, nona ka ino o Du Caisse. Ma ka wa a keia poe kanaka i lele kaua aku ai maluna o kekahi wahi kauhale mawaho aku o na palena a lakou i hoomoana ai, he aneane elua hapakolu o lakou he palule wale no  ko lakou e komo ana me na wahi pale ili wawae,  a he elua hapakolu o na koa o Maceo i neie i na kamaa. Hookahi o na alii ukali o ua Kenerala Maceo nei, ka mea i haawi pio iaia iho iloko o na lima o ke Aupuni ma kahi kokoke i Babia Honda iloko o keia pule, i hoike ae ua hoonaukiuki loa ia o Maceo no ke ulolohi loa o ka hoouna ana mai o na agena o Nu loka i na lako kaua ana i koi ikaika aku ai e hoounaia mai he wa@@ nei: a ua pilikia loa nohe @@@ i ka ike ana ua hoopa@ @@ he nui ma na wahi i make@@.

            Ua hoahewa nohoi o M@@@ unaia ana mai he helona n@@ kanaka opio Amerika K@@ ke kaua. O ka hapa nui @@ poe maamaalea mua ole: @@ ana i na mea kaua, a haia @@ pokole o ko lakou pono hoo@@@ wale ana mai no me ka puali@@ haalele nui mai ia no ia a h@@ aku la ia lakou iloko o na lima. Aupuni o Sepania, me ka mana ana e loaa mai ana no ia @ huikalaia ana mai e ke Aupuni.

 

KE MANAO LA NA SEPANIA E@@ PAHU

 I KE KULANAKAUHA @@ O KEY WEST

           

            Nu Ioka, Sept. 7 - He lono @@@kai loaa mai i ka nupepa W@@ Key West mai. Felorida, e hoike @@. Ma ka po nei ua loaa mai la @@ pala mai Havana mai, maluna @@ ka mokuahi Mascotte mai, e h@@@ i kekahi lono, ua manao na @@@ pui Sepania e lukuia ke ku@@ hale o Key West. Ua loaa ma@@ he lono oia ano ia nei i kahi @@ he lono oia ano ia nei i kahi @@ ae nei, aka, aole i manaoio @ lono. Ua kakauia keia palapala kahi kanaka Cuba ma Ha@@ hoounaia mai i kona ho@@ keia kulanakauhale. Ua @@ he mau la mamua aku nei ua@ la ia i ka Hale Aupuni ma H@ ua haiia mai oia e kekahi ho@ ua paa ka manao o na luna @@ Sepania e lukuia ke kulanakauha @ Key West, a e hoolilo iaia i pu@ loaa hou ole he panana no @@ houluulu ai. O ke ano e hoo@@ keia hana a ua poe Sepania @ hoouna ana i poe elele Sepania @ West ma ke ano huna, a ma @@ poe lakou aia ma ka aoao o @@Cuba, a na ia poe e puhi i ke @ kauhale i ke ahi ma na wahi @ loa. Ua olelo ae nohoi oia @ anaiia o Key West ame Tampa @ i mau puu-lehu, aole emo a k@@ ke kipi kuloko. Ua oleloia a@@ e haawi no ola i $10,000 i ka p@@ lakou e hooko pono i ke puhi a@@ kulanakauhale o Key West i k@@. Mamuli o keia lono, ua pii ae la ka@@ ina o na kanaka, aole i kana n@@ upu wale ia e lele aku ana na k@@ e pepehi ia Senor Gruse, ke Kan@@ Sepania, ame kona kokua o Senor @nandez. A i keia la, ua loheia ma @ ua holo aku la keia mau keoni@@ kau aku la iluna o ka mokukaua @rika Winona, a nonoi aku la e mak@ ia laua, a ua haila mai laua, ua hik@@ laua ke noho maluna o ka moku @@ i ka pau ana o ka pioo. Ua pa@ manao o na kanaka o ke kulanakahua hale nei e hoala ae i komite k@@ @ a o ka poe apau e hiki ole ana ia la@@ ke hoike no lakou ino me ka m@@ lea e kauohaia no e haalele iho @@ kulanakauhale.

 

HANA IO SEPANIA MA CUBA

 

            Havana, Sept. 7 - Ke hoomauia @ no maanei ka hopuhopuia ana o @ poe i hoohuoi wale ia ua komo iloko @ ka ohumu kipi i ke Aupuni. I k@@ pule aku nei, ua hoohikileleia ka @@ Amerika o onei, mamuli o ka hop@ ana o Samuel S. Tolon, he kanaka hookupaia no Amerika Huiia a he kanaka kalepa koikoi no Cardens, a ma na o ka mokuahi Seneca i hopuia oia, ma ka wa e aneane ana e haa@@ iho ua moku la ia nei a holo aku no Amerika. Inehinei, ua hopuia o @@ kanawai Gonzales Lanusa, a hoopa@ haoia. Ma ia la no. hopena kekahi loio kaulana loa, nona ka inoa o Alberto Zayas, he hoahanau oia no kekahi Kenerala ma ia inoa hookahi @@ i keia la ua haiia mai la ka hop@ o Enrigne Lama ame Iganacio @@ he mau hoahanau laua i kahi ame @@ o Senor Hernanadez, he Amerika @@ Herr Hubert Blank, he kanaka @ mania, a he alakai no ka A@ na Mea Kani maanei.

            Ua hookaawaleia ka hoopaaia @ kahi. Ua manao wale ia e lawe@@ ana lakou e ke Aupuni ma kek@@ okoa aku. Ke pahoia nei kekahi @ mamua o ka pau ana o keia @@ hoea mai ai na mokuahi h@@@ i piha i na koa Sepania, a oia @@ ke hoonohonohoia ana ma kek@ a kekahi kihi a ka mokupuni @@ ma ka akau mai a hoea ia ka@@ ma ia ano auanei e panikuia a @@ poe kipi, a hookahi wale no @@ pono a lakou e hana ai, oia @@ lele kaua ana mai maluna Aupuni.

NA POO AUPUNI O E@@

 

            Bresian, Sept. 7 - Ma ke k@@ hora 8 o keia kakahiaka i ha@ ai na Emepera o Rusia ame @@  ra o Geremania no Gorlitz @@ Perusia. Ma ke alanui e ka@@ a hoea i kahi holulu kaa ah@@ ia na kaa alii e na koa Papa @ka Empera wahine Aleka@ ma kahi hoolulu kaa e ku@@ alikoa hoohanohano i wa@ mai o na koa helewawae o @@ Alekanedero. Ua huroia m@ ia na Emepera e na kanaka @ tausani ka nui.

            Gorlitz, Sept. 7 - I ka h@@ o na Emepera o Rusia ame @@ ra o Geremania ia nei i keia @ kipa pili Aupuni ia mai la @@luna Aupuni kulanakauhale@@ koa. He haiolelo hookipa @ kulanakauhale i waiho aku @@na Emepera, a na ka Eme@ ama o Geremania i pane @@ olelo la, me ka haawi ana @@ ha o ka Emepera o Rusia. E @@ ka Emepera o Rusia i ka aah@@ koa papale hulu o Rusia, a @@ hoi ka Emepera Wiliama @ koa Geremania. Ua holo ak@ Emepera kane maluna o kekahi ke @@ ke kahu hookahakaha o na @@ ke kaa aku nohoi o na Emep@@ hine mahope aku. Ua hoohi@@ na alanui me na hae Rukini @@ Geremania, a ua puka ae na aha@@ koi o loko o ke kulanakauhale @@ alanui a pela me na haumana @@. Ua haawi mau ae na kanaka @@ huro no na Emepera ma kela ame @@ aoao.

______________________________

Nana ma ka aoao 3