Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 40, 2 October 1896 — E WAIHO OE A IKEMAKA PANE MAI KO WAHA POLOLEI. [ARTICLE]

E WAIHO OE A IKEMAKA PANE MAI KO WAHA POLOLEI.

E Mr. Luna nooponopono: Aloha oe: —Aia ma ka aoao elua o ka nupepa ke "'Aloha Aina," helu 185 Buke li, oia ke kuinuhana a ke Kuhina o ko na Aina E, imua o na Komisina Hoonaauao, a ma ka lalani ehiku oia kukulu manao ana, a oia keia, "Oia hoi ka hili ia ana o kekahi haumana me ka huipa, ma ke ano me he holoholona la, me na palapu maewaewa e kau ana maluna o ka poohiwi o kela keiki, mai ka lima kakauha." Ua hili ia kela keiki ame kekahi mau keiki e ae elua he pakahi ili o ka mea hookahi, a o Ah Foo oia kekahi o lakou, ua hili au iaia me kuu manao maikai e like me ka hoopai kupono, aole hoi me ka manao he holoholona, a e maewaewa, a e palapu hoi—a e iima kakauha, oia hoi pepelii a pau ke ola e like me ka manao haanui o ke Aloha Aina ame kona hoa e pupue mai la i ka lanatana o Waikiki-waena; a oiai, o ka'u hana o ka hoopai kupono ke loaa ke kumu kupono e hili ai, a oia kumu a lakou i hana ai, oia ka nounou ana i ka hale me ke kinipopo, pohaku, la.au, i mea e poino ai ka hale, ua loaa pono lakou ia'u e hahai ana i na mea i rula ia ia lakou, aoie e hana pela, ua hoopai au, oiai hoi, ua maikai ka haie a ua wehe ia na olepelepe o na puka aniani o ka hale oluna a e nahaha ana ke hookuu aku e hana mamuli o ko lakou makemake, a ia hili ana, ua ulia iho la a oia kela wahi kiko iki ma ke kua o ke keiki, a elua keikl aole laua i lawe ia ae e ke Kaliukula. ua huna loa io. ko laua inoa, heana la ke kuinu? E hele mai oe a ike pono, alaila iko i ke ano o keia mea, kukala ae o»i me ka oiaio, aole me ko manao aku e lilo olua i luna nui uo ke kula nei. ua kanwale au mai ia mau olelo ino ae. Aia ma kela lalani, e oielo ana, "E lioopau i kela kanaka limakoko," ma keia olelo na piha i ka inaina ia'u me ka manao ua pepehi au a pau ke ola o kela poe keiki ma kuu hili hookahi ili pakahi ia lakou, alaila, ua pepehi pono ole au, e hele mai a ike niaka i keia poe keiki, eia no lakou a pau loa ke noho nei me ka oluolu maikai mai j ka hili ia ana, a mamua aku a i keia | manawa no. E waiho oe a ike maka, i pane mai ko waha pololei. aole uie ka hoopunipuni a piha ke ao. j A eia kekahi o na olelo a ke Aloha Aina. "A mamuli hoi o keia pepehi ana a keia luna i kekahi keiki i ulu mai ai ka haunaele nui mawaena o na haumana me ke kumu," a pela aku. Ma keia ke kamailio ike ole nei na maka- ! maka mamuli ka o kela hili ana a"u i kela mau keiki i ulu mai ai ka haunaele o ke kumu ame na hauamana! I kela wa i ulu ai kela haunaeie, aia au me ke alanui e naue ana no Honolulu, aole au ma ka haie a ike i

; kela haunaele a laweiawe i kekahi I hnna oia ano. a o"n mau makamaka e nou mai nei i na oielo kupono i ko laua ano, na'u i hooulu ka haunaele, he liii maopopo maoli keia no ko'u noho loihi paha ia nei. nolaila, e imi mai nei e pau au, a o laua.ke noho mal ia m>i, pehea la e noho ai na "anee alii" i ka h&na & ke Aupuni; a nolaila, no ia e olelo mai nei ia huaolelo kupono ole ia'u. Ia olua no e kohu ai ia mau huaolelo e like me ka huina o ka !el« ana mai o na oielo a ohia. pela no { ka hoi hou aua aku a pa i ua lae o | olua, uwe o Kauepuniu i ka wela o j ka la. O ke kumu o ka ulu o ka hau- \ aaele o na keiki me ke kuniu; oia ka hi!i Ino loa o ke kumu Brigbtwell. ia Aki he keiki Pake, oiai aa hili ke kumu iaia he umi a oi iii me ka ikaika nie ka euihi aku o kela keiki i kona iiewa imua o ke kumu. aoie nae he hoolohe inai o ke kuniu; uolaila. aia ae Ut ka i»fi&ao aloha iloko o"Ktmokoaa, kekahi b aa haumana. hel« aku ia e «wac> ( \ni ■■kulai ino ia aku o Kimokoiia a hiaa paa ia ka puu ai e iKe iho la oia i kona pilikla. !a wa oia 1 km a:. o ka uiu Uo ia o ka ileko o ke keeaa kula i fea mauawa kuia, aole na'u i hoouiu \ keia haunaeie e Uke me ka mea a ke Aioha Aiua ■a me ka mea e pee mai ia mahope aku oua e hooili mai uei ua u īa h&na i laweiawe, e- hai aku au, iua owau mahila. aole- e oni na keiki. ua noho

- :v!e. na *»iht ?r.v, K>' a iohe Ano c '' se ° : * hoopuka oiua i kcfeati raau oWlo peo o k* knla īio kooa uhi ana i hoopii a ke Kahukula Nui ia u. aok ia he uhi he hoike aua ia i ka eiaio. no ka mea. o Ka nīl; oia waie no ka e malu ai lakou e like me ka mea kupono, oiai, o keia ka makaha o na keiki haihai kanawai a pan mai Hawaii*- a Knuai a maniuii o ka hili ana ua kaulana kekahi poe no ko iakou maik.ū eloko o keia k 1 ;!. 1 . Hoopoloiei. aoh? na he mea ivo:-o ? iioopaa ia na lirua o luna o keia kula, o iilo auanei ke kuia i mea ole. a oia mau hoakaka ar.a a k£ poo o ke kula fce hoike naauao ia. olai. oh\ kai ike pono i ke ano o ka hana. aole o ka poe ake kala. a i ik-> o> i ke ano o na keiki o loko o ke ku:a nei, nolaila. ua ruia aku oia i ke Kah'ikuia Nui a me kona hope mamuli o 1 o laua hoomaopopo ole i ke ano o keu kuia a me na hana manao uhi i ka me: ; i hana ia no ka pono o ke kula a me k:: pono o na keiki ana e malama maika; uei. a o!a ka laua la 8 paio mai ai i ka mea i lehia i na hana a pau loa o kekula Hoepololei." he pono loa o kan? l:e nana ia e na hoa maikai o ka Oi-

hana Hoonaauao. aole o ka makemake iuo o laua ke hooko ia. oiai, ua ike ia ma ka manao o ka hope Kahukula Nui i pili ia'u ma ko Aperenake. hoopii ana ia'u no kuu hili. heaha lioi kona mea i hoopii ole ai ia manawa? Eia aole i hana liewa ia ke kiai ia manawa, a aole nohoi i loaa kekahi punaheie ana ia wa. aka, i ka manawa i loaa iho nei he kumukula pHi iaia. ua hoonoho koke oia i kumu no keia kula me kona onou mau i ke-poo o ke kula he kumu maikai, me ke noi pn mai i wahi iloko nei o ke kula, ua ae ia e ke poo o'ke kula, ua haawi ia hookahi rumi nona maloko o ka halekula, ua hoohalahala oia no rumi, ine-ke ake o kona manao o ko'u rumi me ka'u ohana nona, a oia'.'.ke kahua o keia hoopii la'u g hoopau loa ia ka noho ana o ke kanaka Hawaii maanei, i lilo loa aku ia rumi iaia ame na hana apau a oia ke poo o ke kuia nei. Ua manao au no ka ohana kuo Aupuni keia haole, oiai, aole hoolohe pono i na ryla o ke kula nei ma kekahi mau ano a he manao kiekie maluna o ke poo o ke kula. Ua olelo hou ae no ■ laua "no makou iho, ua manao makou, ua oi loa aku ka pono ke hoopau loa ia kela poe kumu;" e hoopau ia ke kumukula Brightwell, ke kumu o ka hauuaele, aole o ka mea noho nono a hoomalu maikai i na keiki o ke kula Hoopololei uei, e like me ka olua e koi hiiahila ole nei e hoopau! e hoopau!! 0 hoopau hoi oe i ko manao kaua mai i ke Au'puni Repubalika o Hawaii, ka mea nana oe e palau aku nana ko l:a--ni-a-i, eia.no' hoi oe'ke.'pee mai nei me ka manao lili i ke Aupuni, ia hai oe palolo ka waha, i ko ke kino iho. uhiuhi hoonalonalo olua i 'ko olua kee a i ko hai ilaila olua e hue pau ai me ka oiaio ole, a haihai kanawai hoi ma ka hoino ana ia'u i na huaolelo ino maluna ae ame ke poo nui o ke kula, ka mea aole hewa ana i hana ai, lilo ia olua ka hookenakena ino e hoopau pu ia laua! e hoopau pu ia laua!! e koho hou i poe hou!! i poe hou no ke kula!! Mahope iho o kela manao o "na makamaka oia kahi e olelo ana —'l.a lilo na liana liilii, i rula paa;" 'ma keia wa'ni ua hooia laua he mea īuaikHi ka hili. nolaila, nanahu no laua i ko laua alelo a pelu hou ilalo, lole 'lua ae la ka leo a lilo i liepa. 0 ka hili oia ke kahua o ka maluhia iwaena o ka oihana ao iwaena o na kumuao apau a puni ke ao nei. a I inalalo o keia na hoopai e ae aoie nao j he malu pono. j A nolaila i hooko ai na luua o ke kula | Hoopololei i loaa i na keiki ka maiu 0 ka noho ana a lilo lakou i poe noho pono e nana ana i ka pono o hai a me ka noho niaikai, aole me ka manao ino, aka, me ka manao maikai, nolaila. ka hili ana i hookahi ili, a i ua lie manao huhu ua nui loa aku na ili i hili ia e ke kiāi e like me ka hili ana a ke kumukula. No keaha hoi ko olua kamailio ole ia mau hili he umi, a no ke aha hoi ka hoopii ole o na kahukula i ua kumu la ia mau hili ana, ame ka ulu ana o ka haunaeie? Kai nohoi i hoopi! ia'u no ka hili a o kana hili e huna no. aole e hana ia e iike me ke kanaka Hawaii. Ma keia ke hoike aku nei au, aole 1 pili mai ia mau hoino apau ia'u a i ke kumu poo o ke kula Hoopololei, a e ili iho maluna o ka lunahooponopono ame kahi manao ino e hoaki mai la ma o aku, ka uku o ka olua niau olelo ino ku ole i ka pono a me ka maiu like. DANIEL A. KAI'OLE. Ivu!a Hoopololei. SepL 24, 1596.