Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 41, 9 October 1896 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUIHAWAII.

 

I-IA A WINA

KULA SABATI

 

IV.         4 Ko Solomona mau olelo ao. Na Sol. 1: 1 – 19.

O na olelo akamai a Solomona ke keiki a Davida ke alii o ka Iseraela.

2 He mea ia e ike ai i ka noiau a me ke aoia mai.

E hoomaopopo i na olelo e naauao ai.

3 E loaaʽi ka ike e akamai ai,

Ma @a pono ame ka hoopono, ame ka pololei;

4 E haawi i ka maalea i ka poe naaupo,

A me ka ike, me ka noonoo i ke kanaka ui.

5 E hoolohe ka mea naauao, a mahuahua ka ike,

E loaa no i ka mea i aoiaʽi ka ike e naauao ai;

6 E ike i ka olelo akamai a me ka hoakaka ana o ia mea,

I na olelo a ka poe naauao, a me ka lakou olelo pohihihi.

7 O ka makau ia Iehova, oia ka hoomaka ana o ka ike;

A o ka naauao, a me ke aoia mai, ua hoowahawahaia e ka poe lapuwale.

8 E kuu keiki, e hoolohe maiIke ao ana a kou makuakane.

                Aole hoie haalele iike kanawaio kou makuahine;

9 No ka mea, he mea nani ia no kou poo,

                He mau lei hoi no kou a-i.

10 E kuu keiki, ina e hoowalewale mai ka poe hewa ia oe,

                Mai ae aku oe.

11 Ina lakou e olelo mai, E, e hele pu kakou,

                E hoohalua no ke koko,

                E hoohalua wale i ka mea hala ole;

12 E moni ola ia lakou me he poe e haule ana i ka lua:

13 E loaa ia kakou ka waiwai maikai he nui,

                E hoopiha i ko kakou mau hale me ka waiwai pio;

14 E hoailona pu oe me makou i kou kuleana,

                I hookah hipuu na kakou a pau:

15 E kuu keiki e, mai hele pu oe me lakou ma ke ala;

                E haalele kou wawae i ko lakou mau kuamoo;

16 No ka mea, holo kiki ko lakou wawae i ka hewa.

                Wikiwiki hoi lakou i ka hookah koko.

17 Make hewa no ke kau ana i ka hei,

Ma kea lo o na mea eheu a pau.

18 Moe malu lakou no ko lakou koko;

                Makaala hoi no na uhane o lakou.

19 Pela ka aoao o ka poe make waiwai a pau,

                E kaili anai ke ola o ka mea non ai.

Pauku Gula. Na Solomona 1: 10. –

E kuu keiki, ina e hoowalewale mai ke poe hewa ia oe, mai ae aku oe.

Olelo Hoakaka. – O ka naauao o ka poe Iudaio, aole ia ke akamai o ko keia keneturia. Ua pili ko lakou naauao i ka hooponopono ana ia lakou a me ko lakou hana mamuli o ka pono, aole ka hookele ana in a ikaika o na mea honua mamuli o ka manao akamai o na kanaka. He mau inoa okoa ekolu no na olelo akamai i hooiliiliia ma ka buke hookah i kapaia ma ka Baibala Hawaiʽi “na olelo akamai a Solomona.” Aole nae na Solomona i haku a ii keia mau olelo ao a pau loa. Mai ka 1:1 a hiki i 22:16, kona mau olelo: na olelo a ka poe naauao, 22:17-24:34: ko Hezekia mau olelo i noiiia; 25:29: ko Agara 30: ko Lemuela. 31: 1-9: ka olelo hoike no ka wahine noho pono. Ma ka nana ʽku he mau olelo hookuku paha hoohalike pahu ka hapa nui, he mau hopunaolelo pokole me na mahele elua. He mau olelo nane kekahi, e kuailo ai. He mau ninau hoohuahualau kekahi. Ua nui loa na olelo o ai ano ma kela a me keia olelo lahui. E pono ke hoahuia na olelo noiau a ka poe Hawaiʽi a paiia ma ka buke hookah. Ua kapaia na olelo o keia ano, “ka olelo i hahaʽi ai ka mea haku hookah, ka mea a hahaʽi ai ka mea haku hookah, ka mea e hahai ai ka poe lehulehu:” ua kapaia lakou no hoi “na olelo paakai e kapi a ii ka noonoo.” He waihona o ka naauao keia buke no ka poe opio e lawe mai ai na loina no ka hoopololeo ana i ko lakou mau hana. Ma ka hooponopono ana i ko keia ao mau hana ua hoomakaukauia kakou e loaa ai na pomaikai o kela ao. Aole he palapala  pewelu keia, aka nae ua oi aku kona ana waiwai maua ae o ka hapanui o na buke e ae a pau loa.

1.        Solomona,- Ka noi naauao loa, hiki ke olelo ao aku ia hai, oiai aole i hahai oia in a kauoha o kona noonoo ponoi. O ka pono oia no ka hana kohu i ka noonoo akahele: o ka hewa oia no ka hana ku e. 2. Naauao,-aole pili keia i ka ike akamai wale no, aka hoi i ke kaupaona ana i ka hewa a me ka pono, me ke koho mau ana i ka pono. 3. Pololei,-oia no kekahi kumu e ae no ka haku ana i keia mau palapala, e hanaia ai na hana me ke ku pololei aua i ka pomaikai i makemakeia. 4. Maalea,- aole ma ke ano ino. E loaa wale ai kekahi eo: aka nae me ka pomaikai me ka hakalia ole, a me ke kikeekee ole. 5.- Mahuahua, - ma ka hoolohe ana i ka noonoo pono keia hoomauahua ana i ka ike. Ua nui loa na kanaka makua no lakou na hana kamalii: aole i loaa ia lakou ka noonoo pono no ko lakou malama ole ana i ko lakou mau hana mai ka mua mai. Ua ulu ka ike e like me na iaau ma ka inu mau ana i ka wai o ka naauao a me ka hooholo mau ana i na hana o ka naauao. 6. Pohihihi,- mamuli o keia aoia mai, ua loaa ke akamai e hoomoakaka ai i na mea pohihihi ia hai. Ua like ke noonoo pono i ka hapa nui o na kanaka me na buke i palia i ka poe ike ole i na huapalapala: moakaka loa na buke i kekahi, he mau aweawe huikau wale no iakou i kekai. 7. Makau, ola no ka eehia hoohanohano, e hookaawale aku ana i na mea kohu ole, aole keia ka hookaawale ana mai ke Akua aku me ha mea hooweliweli la. 8. Keiki,-he hua aloha keia, e like me ke kamaiki ma ka olelo Hawaii, a pili no hoi i ka poe opio, ma haumana, a pela ʽku, aole i na keiki ponoi wale no. 9. Nani,-aole kekahi mea hoonani e oi aku ana mamua o ke kulana maikai o ka mea noho pono. 10. Hoowaiewale.- ua piha loa keika wa ola i na mea hoowalewale: ma ka pomaikai lani na mea e hoeueu ai i ka pono wale no. 11. Koko,-aia ma na kanaka kekahi ano hihiu o na holoholona punikoko. Ua hauoli nui na keikikane ma ka heluhelu ana i na moolelo o na koa a me na powa. 12. Moni,- aole paha he mau powa i keia mau la ma Hawaii nei e like me ko ka wa kahiko: aka hoi ua nnui ka poe kaili @ale i na waiwai o hai @ ka malama ole ana i ka pono o hai. 13. Waiwai,-nui ka puni waiwai i keia mau la me he mea la o na moni @ala oia no na mea ano nui e pomaikai ai na kanaka. 14. Hookahi.- a mahalo nui ka poe opio i keia mauao ole ana i na waiwai pakahii aka hoi ke ole ke malama kumau ana i ko kakou mau waiwai ponoi, aole holo pono na uka hana. 15. Heie pu. –ehiki ke hoomaopopo i ke kulana o kekahi opio ma ka nana pono ana i kona mau haohele. Oi aku ka mana alakai o na hoalauna mamua o ko na makua a me na kumuao. 16. Holo.- e pono ke noonoo ihea ko lakou hele ana, aoleiluna i ka pono a me ka pomaikai , ilalo nae i ka hewa a me na poino. 17. Hei,-he olelo nane keia a moakaka ka manao; aole e lanakila ana ka mea hoowalewale ina paha ua moakakak kona ano ino e poino ai. 18. Lakou,-ma ko lakou imi ana i na mea e ino ai o hai, ua hookalakupua mai i ka poino no lakou iho. 19. Makee waiwai,- oiai ua maikai ka ka imi waiwai i mea e holo pono ai na hana maikai, he mea ino maoli keia makee i mea e nui ai na lealea paha, na hana kolohe paha.

I.         Na ano waiwai o na olelo akamai. 1-6. Heaha ke kumu no ka hookomo ana i ka buke o Solomona iloko o ka Baibala? Owai ka mea nana i haku ai i keia mau oleloao? E pono nui ia wai ke heluhelu a hoopaanaau i keia mau olelo? Heaha ka manao kupono e pili ana i ke ano waiwai o keia buke? Heaha ka naauao i oleloia ma ka Baibala? Owai ka mea e lilo ai i mea naauao? Heaha ka hoailona o ka mea naauao, p. 5? Owai ka poe naaupo i oleloia, p. 4? Heaha ke kumu no ka haku ana i keia mau olelo ma ke ano pokole io nui nae?

II.       Ka makamau o ka naauao, 7-9. Heaha ke ala mua i oleloia, p. 7, e naauao ai? Heaha ka makua aku i ke Akua? E pau ana keia makau me ka poe imi pono? Pehea e lilo ai keia makua i makamua o ka naaupo, p. 7, hapa hope?Heaha ke alahele elua e naauao ai, p. 8? Ua kaulike anei ka hewa o ka hookuli ana i ka makuahine me ka makuakane? Heaha ka mea i hoohalikeia ai ke ano hoolohe, p. 9? Heaha ke mea i hoailonaia e ka lei gula, Kin. 41:42, Dan. 5:29? Pehea i pili ai ka hoolohe ana ʽku i na makua me ka hoolohe ana ʽku i ke Akua? Hiki anei i na keiki hookuli ke lilo i mau kamaaina maikai? Heaha na pomaikai i pili paa ai i ke ano hoolohe?

III.     Na oleloao o ka naauao, 10-19. Heaha kekahi mau hoowalwale o ko kakou poe opio? Heahi na kumu no ka puka ana o na poino nui mailoko mai o ka launa pu ana me ka poe hewa? Pehea e hiki ai ia kakou ke pale ahu i ka poe hoowalwale, p. 10, 15? Pehea e maopopo ai ke ano hoowalewale o na leo kahea? Pehea i lanakila o Iesu maluna o ko Satana mau hoowalewale ana? Heaha ka olelo noi ma ka pule a ka Haku e pili ana i na hoowalewale? Heaha na mea kokua i pakele ai ka poe i hoowalewaleia, Heb. 2:18, Iak. 1:12, Mat. 26:41, 1 Kor. 10:13? Heaha ke kumu no ka hoowalwaleia ana? Heaha ka pomaikai i imiia? Heaha na hua ino i ohiia e ka poe hoowalewale? Heaha na ulia poino no ka makee waiwai, Na Sol. 15:27. 1 Tim. 6:10?

Mano Pili 1. Heaha ka hana mua e pomaikai ai kakou? 2. Ua makemake anei i na mea naaupo oia no kona mau mea kokua? 3. Heaha na poina i ulu ai mailoko mai o ka pokeokeo wikiwiki?? 4. Ua maalahi anei na hana hewa? 5. Ua makee waiwai anei oe?

 

IV.     3. Oct. 18. Ko Solomona pokeokeo, a me kona naauao. 1Nalii 4:25-34. 25 Noho maluhia ae ia o ka Iuda a me ka Iseraela, kela kanaka keia kanaka, malalo o kona kumuwaina iho a malalo o kona laaufigu iho, mai Dana a Bereseba, i na la a pau o Solomona. 26 Ia Solomona na wahi e ku ai na lio, he kanaha tausani, no kona mau kaa, a me na kanaka hoioiio he umikumamalua haneri. 27 A ua hoomakaukau kela mau luna i ai na Solomona ke alii, a na ka poe a pau i hele mai i ka paaiana o Solomona ke alii, kela kanaka keia kanaka i kona malama, aole nele iki lakou. 28 Ka hua bale hoi a me ka mauu na na lio, me na lio holo, ka lakou i lawe mai ai i kahi o lakou, kela kanaka keia kanaka e like kana kauoha. 29 A haawi mai la ke Akua i ke akamai ia Solomona, a me ka naauao he nui loa, a me ka nui ana o ka naau e like me ka one ma kahakai. 30 A o ko Solomona akamai, ua oi aku ia mamua o ke akamai o na kamaaina apua o ka hikina, a me ke akamai a pau o Aigupita. 31 No ka mean, ua oi aku kona akamai mamua o ka no kanaka a pau, mamua o ko Etana o ka Ezra, a me ko Hemana, a me ko Kalekola, a me ko Dareda na keiki a Mohala: a ua kaulana ola ma na lahuikanaka a puni. 32 A ua olelo mai ia oia i na olelo akamai ekolu tausani, a o kana mau mele hookahi tausani ia a me kumamalima. 33 A ua olelo mai oia i na laau, mai ka laau Kedera maLebenona a hiki i ka busopa, e kupu ana mailoko ae o ka pa: a olelo mai la hoi oia no na holoholona, a me na manu, a me na mea kolo, a me na ia. 34 Hele mai la hoi ko na lahuikanaka a pau e hoolohe i ke akamai o Solomona, mai na lii a pau o ka honua, i lohe i kona akamai. Pauku Gula. 1 Sam. 2:30.-O na mea e hoomaikai mai iaʽu, naʽu lakou e hoomaikai aku; a o na mea e hoowahawaha mai iaʽu, e hoowahawahaia iakou . Olelo Hoakaka.-Ma kela mokuna ua hoikeia ka nani a me ka hanohano o ko Solomona alii ana. Ua hoikeia na papa okoa o kona poe lawelawe, ka nui o kona mau mea ai no kona ohua i keia a me keia mahina, a me ka nui o kona ike akamai. 25. Kumuwaina, - he hoailona o ka maluhia keia olelo, e like me ko Kamehameha, e pili ana i ka moe ana o ka luahine ma na alahele a pau loa o kona aupuni. Dana, - he olelo noeau keia e pili ana i na palena o ka Aina Hemolele mai ka Akua a hiki i ka Hema e like me ko Hawaii nei. “Mai ka la hiki i Haʽehaʽe ma Kumukahi a hiki i ka welonamiloilii a ka la i ka ilikaikaili iai malalo aku o ka mole olu o Lehua i na wai huna a ka paoo.” 26. Lio, - oiai ua papa loa o Mose, Kanawailua 17:16, i na lio a me na kaa kaua. 27. Malama, - no na luna auhau ka ohi ana i na mea ai kupono a iawa no kele a me keia a me keia mahina. 28. Holo,- no ka halihali ana i na kauhaua mai ka moi mai me ka wikiwiki i kela a me keia pea o ka aina holookoa. 29. Naau,-oia hoi ka ike pono ana i ke ano maoil o kela a me keia mea. 30. Kamaaina, oia no kekahi ohana lahui. Kedema, i kaulana ioa kona poe no na olelo poweko, oiai ua kaulana loa ko Aihupita no na hana akamai. 31. Akamai,-aole i ike paha oia i na mea hou e pilyi ana i kela a me keia aina na kamaaina, na holohoiona, aka hoi ua kuemi ka maauao o na mea kauina loa mahope o ko Solomona. Aole i ikeia kekahi mea uuku e pili ana i na mea naauao eha i oleloia. 32. Olelo,- ma ka buke o ka Baibaia i kapaia “Na Solomona,” ua paa na olelo 1000 wale no. 33 Laau,-no ko Solomona ike akamai aole he mau palena e like me ko ka poe akamai i keia mau ia, no no pohaku kekahi, no no heluna kekahi, no na olelo o ke Kedera oia no ke kumulaau kiekie loa nani loa mamuli o ka manao o ka lahui Iudaio.

I.         Na waiwai o Solomona,- 25-28. Heaha na palena o ko Solomona aupuni? No keaha ia ua oleloia pakahi Iudea ma Isreala? Heaha ka hoailona o ka maluhia kumau? He hoailono o ka maluhia kamau? He hoailona anei keia o ka pomaikai o ke Aupuni owai? Heaha ka pomaikai o ke Aupuni owai? Heaha ka pomaikai ano nui o na lahui ka nui o na waiwai paha ka noho pono o na kamaaina paha? Ua puunaueia anei na moni dala me ke kaulike o ka pono i kela kamaaina keia kamaaina i keia wa? Heaha na pomaikai no na waiwai mai, 1 Tim. 6:17-17? Ua nui anei na poino o na waiwai kelakela? Heaha hehahi mau poino? Pahea i hoikeia keia mau poino ma keia pae aina? E pono anei nawaiwai kulike i kela mea keia mea ma ke Aupuni o Iesu? Ua pili anei ke kuonoono i ka hoolohe ana ʽku i ka Euanelio?

II.       Ko Solomona naauao pookela. 29-31. I na papa hea ua pili ko Solomona naauao? Pahea i oleloia ka nui o kona naauao? Ua oi aku anei kona naauao i ko na aina hikina a pau loa? Owai kekahi poe naauao kaulana loa ma ka moolelo lahui o Hawaii nei? Heaha kekahi mau hoailona o ko Solomona naauao?

III.     Ko Solomona mau olelo kaulana, 29-34. Owai ka mea kaulana eha i oleloia no ka nui o ko lakou naauao? Pahea i maopopo ai? Heaha ke ano waiwai o ko Solomona mau olelo hoohalike? No keaha la aole i mau ai na mele o Solomona a pau loa? Heaha ka waiwai ano nui on a mea ulu , ma ke ano he mau laau lapaau paha? Heaha na ano o ka naauao a me ke akamai? Pahea i like pu ai ka naaupo me ke akamai? Pahea i like pu ai ka naaupome ka pouli, ka naauao me ka malamalama? Heaha ka mea ano nui, ka naauao paha, ke akamai paha, a i ole paha ke ano haipule hoolohe manaoio? Ua kue anei ka ike akamai i ko ke Akua olelo hoike ma na Palapala Hemolele? Manao Pili.-1. Hiki anei i kekahi lahuikanaka ke hookuonooono ma ka hookaawale ana i ko na aina e? 2. Heaha ka pomaikai e ima loa ai, ko na waiwai, ko ka hoolohe aku i ke Akua? 3. Ua paa anei ka manao a ke Akua e kokua i ka poe imi pono? 4. Owai ka mea nui ae ka ike mamua o ko Solomona? 5. Ua loaa anei ia oe ka naauao mai ka lani mai?

WALOHIA WALE

“E hoi no ka lepo i ka honua, e like meia mamua, No ka uhane hoi, e hoi ia i ke Akua ka mea nana ia i hana.” Ma ke kakahiaka o ka Poalima, Sepatemaba 11, 1896, ua lalau mai la na lima menemene ole o ka make a lawe palanehe aku la i ke ola makamae o John Ahu, mahope iho o ka hoomailo loihi ana a ka maʽi i kona kino no aneane eono malama, a haalele iho la me keia aoao o ka lua koou o ka nalohia mau loa i ka nui a me ka nalohia mau loa i ka nui a me ka lehulehu o na kini e uwe paiauma aku nona me ka walohia. Ua hanauia oia ma Kiilae. Kona, Hawaii, i ka 18830, a ua hiki aku ka huina o kona mau makahiki o ka noho ehaehae ana ma keia ao mauleule i ke 66 a oi. O Ahu (k) ame Maakua (w) kona mau luaui. Ua hoonaauaoia oia ma na Kula Apana, a mai na Kula Apana aku hoomahuahua hou ia kona wahi ike ma ke Kula Hanai o Hilo, a ma ia kula oia i noho hoomanawanui ai me ka ine a ahemo mai. O Mr. Kapaona o Honomakua, Kohala, Hawaii kekahi o kona mau hoa kula oia u-pu ana. Ua noho kumukula oia no kona Apana iho, a ma ia oihana oia i noho ai no kekahi manawa loihi a haalele. I ka makahiki i hu ai ke gula o Kaleponi, ua haalele iho oia i ke one aloha o Hawaii nei a au aku ia a ka moana loa no ka eli gula, me ka lana no nae o ka manao e loaa ana na pomaikai oi aema ia hana, a ua noho ma ia aina malihini a kupa a kamaaina i ke anu kaulana o Kaleponi. Huli hoi mai la no ke one oiwi, ka lepo aloha hoi o Hawaii Lai, a mare iho ia i ka wahine, a mai ko laua mau puhaka mai na keiki ko laua mau puhakamai n a keiki he 10, a ua iawe aku ke Akua i ka nui o ka laua mau keiki a he eha (4) wale no e ola nei, 3 keikikane 1 kaikamahine, a o kekano o ka laua mau keiki e ola nei oia o Ikaaka John Ahu o Pahala, Kau, Hawaii. Ua mare hou iho oia i ka wahine mahope iho o ka make ana o ka wahine mua, aole nae he kehiki me ia wahine. Ua hoohalaia ka hapanui o kona mua la ma keia oia ana ma na hana lima, a ma ia hana oia a make wale aku ia. Aloha wale! He hoahanau oia iloko o ka Hoomana Hoole Pope o Pukaana, Kona Hema, Hawaii, a ma ia hoomana oia i ku ai, mai na hoohulihuli ana mai a kekahi mau hoomana a ae a halawale aku ia. He makua oluolu a hookipa no hoi i na malihini, a he haehae no hoi i na makamaka. He makua malama no hoi i na keiki. Noiaila, ua ili iho maluna o na keiki e ola nei, na moopuna a me ka ohana no hoi na haawe kaumaha o ke aloha pumako i ka makua hoi ole mai, a e lilo hoi kana mau hana maikai me keia ao i kia hoomanao e poina ole ia ai e ka nui a me ka lehulehu o kona mau hoaloha, na makamaka a me ka ohana no hoi a pau. Na ke Akua no e lawe aku i na ehaeha a me na kaumaha, a e hoomaikai ia Kona Inoa. Owau iho no me ka ehaeha.

HOOPII JOHN AHU

Kilae S. Kona, Hawaii, Sept. 30. 96.

 

E nana ae e na makamaka i ka olelo hoolaha a Li Ming & Co., e papa ana i ka iawaia ana maloko o ke kai iawaia mai Koholoioa mai a hoea i ka nuku o ke awa ma ka hale-ipukukui.

 

UA HALA: UA NALOII O LUNAKANAWAI KAAPUNI S. L. AUSTIN. ESQ.

 

E Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokea. E oiuolu mai oe i kakahi wahi o kau nupepea no ka moolelo walohia o ka waiho ana mai i keia oia ana o nei kanaka nui a kaulana o ka Mokupuni o Hawaii, ma Waimea, South Kohala. Oct. 2. hora 10 a.m. 1896, ma ka home  noho o Frank Spencer i lele loa ai kona hanu hope loa. Ua hoea mai oia ma Waimea nei ma ka auina la Poakahi. Sept. 28, me kana kaikamahine ame ke Pake lawelawe nona, me ke kino ikaika, no ka malama ana i ka hana o ke Kau Kiure Kaapuni o ka Apana Ekolu ma Kohala Akua i Oct. 7, 1896, a ma ka la i oleloia maluna ae, ua liuliu ae lakou no ka haaiele iho ia Waimea, no Kohala Akua, ua paa ka noho maluna o na holoholona a mahope iho o ka pau ana o ka paina kakaiaka e hele aku ai, aka aole i manaoia, oia ka manawa e hoea mai ai keia haawaina popilikia maluna ona, aia hoi, ua hoea mai ia ka: Ma ka auina la Poaha. Oct. 1 ^st , ua holoholo kaa ae no ia me kana kaikamahine a kipa ae ia ma ka Hale Hookolokolo, a ua huipu me na S. H. Mahuka, Z. Paakiki, Capt. Police O. M. Kekuewa, Rev. J. Kalino, Loio S. C. Kawelo, a ua hai mai oia he nui kona omaimai ma ia po, a ua loaa no nae ka maha ma ia la, a e manao ana oia e hele i Kohala ma ka Poalima ae. I ka manawa i ioaa ai keia poino maluna ona, ua hoounaia ka lono i Hilo ma ke telepone i kana keiki a me na wahi e ae a puni ka Mokupuni o Hawaii. Maka la ana i manao ai e hele i Kohala, ua hoole o F. Spencer, aole oia e hele ia la, oiai, he nui kona nawaliwali, ma ko F. Spencer maa i ka lawelawe ana i na poe omaimai keia ike ana, oiai, i na oia e paakiki ana i ka hele, e pilikia auanei ma ke alanui. I ke kakahiaka Poalima, Oct. 2, he kino @aika kona (ma ka nana ku) ono maikai kana ai ana, a ma na hookaau olelo ana, ua nui kona ohohia, aka, he okoa nae ka ke Akua mau hooponopono ana. Aole oia i kupaka, aole hoi i oni ma o a maanei, aka iluna oia o ka moe kahi i hooluolu liilii ai, a i loheia i ka halulu eia ka ua haule oia mailuna mai o ka moe, a oia no ka manawa i hoea koke aku ai na lima kokua, oia o Mrs. Spencer ame na kaikamahine, ua haawi koke ia ka lohe i ka Puali Makai o Waimea nei, a ua akoakoa koke mai lakou no ka haawi ana i na kokua ma ka lomi ana a ma kahi mau ano okoa e ae me ka manaolana mau, e hoi hou mai ana kona ikaika kino. Mahope iho o ka maopopo loa ana, ua lawelawe koke ia na mea e pili ana no kona kino. Ua akoakoa aku na makamaka kokua, ma ka hoomaemae ana i ke kino, oia na Z. Paakiki, D. Koki, D. Carter, James Bright, S. L. Kawelo, Esq., J. Kalino, ame kana Pake punahele, oia hoi ka mea i paaua nona i na makahiki he 31, a ua hana koke ia ka pahu kupapau me ka eleu e ke kamana George bell, oiai keia mau mea e lawelawe ia nei nona ma Waimea, ua loaa mai la ka lohe e lawe i ke kino kupapau i Paauhau, Hamakua, a malaila ka mokuahi Kinau e kali mai ai, i ja wa o keia kauoha e lawe i Paauhau, he wa ia o ka hoopaapaa mawaena o na hoaloha he lehulehu o ka Lunakanawai Kaapuni ame Mr. W. Vredenburg, Kumukula Aupuni, oiai, oia ka mea nana i hoouni i ka lohe i ke keiki ma Hilo. Aole kupono e lawe i Paauhau, oiai, he kaulana keia mau awa o Hamakua i ka pepehi kanka, e lawe ma Kawaihae, a e kii mai ka moku ma ke awa lulu a lai o Kawaihae, aole nae e puka aju ko  ka lehulehu manao i ko keia wahi Taata a ka paakiki nui wale, (a mai hoea io mai no kela hopena mainoino maluna o ke kino kapapau me ke awa o Paauhau.) Mahope iho o ka hookomoia ana o ke kino kupapau iloko o ka pahu, ua lawelaweia na hana haipule maluna ona e na Rev. Jno. Kalino, ame M. C. Kealoha, aiala, hookauia ma ke kaa no Hamakua, hora 3 p.m., haalele ia Waimea, i ka wa e liuliu ana no ka hele, ua hoea mai ke Kauka Aupuni Greenfield ame W. Horner, o kona huakai hope loa mai Waimea no Hamakua, na S. H. Mahuka, Dpty Sheriff Z. Paakiki, Cpt. Police O. M. Kekuewa, Rev. Jno. Kalino, kana Pake lawelawe ame ke kaikamahine, a ma ke alanui e hoea ai i Kapulena, ua hui pu me ka puali makai o Hamakua a me na hoaloha he nui, oiai, ua hai ia ka lohe i Hamakua i ka wa i haalele ai ia Waimea, e huli mai ko Hamakua a loaa mai i ke alanui a pela io no. Ua hookau ia ke kino ma ko Hamakua kaa. Ua hoi hope ko Waimea mau kaa, a ua lilo ka hooponopono ana i ke kino kupapau i ko Hamakua puali makai. Ua hoomau aku no nae na hoaloha o Waimea i ka ukali ana a hoea mai no hoi ke keiki mai Hilo mai ma ke Kinau, a ma ka hora aneane i ka 9 p.m., kau aku la i ka moku. O keia na mea ano nui e pili ana i ka make ana o Lunakanawai Kaapuni S. L. Austin, a nau hoi ia e hoouna aku ma kau nupepa. Aloha! Aloha!! O Austin.

Me ka luuluu,

O. M. KEKUEWA

Waimea, South Kohala, Hawaii. Oct. 5 ^th , 1896

 

HALAWAI O KA AHAHUI KULA SABATI O MAUI MOLOKAI AME LANAI

 

E halawai ana keia Aha maloko o ka luakini Kaahumanu, ma Wailuku, ke hiki aku ma ka Poakahi mua o Novemaba 2, 1896, hora 10 a.m. Moiaila, ua makemake ia na lala apua o keia Aha e hele mai me ka makaukau i kulike ai me na rula o ia Aha.

M.P. WAIWAIOLE,

Kakauolelo

O ka poe e manao ana, he maʽi oia oie ka maʽi hi mau, e pono e heluhelu i ka olelo a Mr. P. E. Grisham o Gaars, @ Mills. La., no ia mea, oia keia: “He mea an i loohia i ka hi mau mai ka wa mahope mai o ke kaua ana, a ua hoao au i na laau apau no ua maʽi ia. Mahope ioaa iaʽu he laau nana au i hoola mai, a ola ka KAMALENA LAAU OLA no ke Nahu, ke Kolera ame ka Hi.” He laau kupono loa keia no ke nahu, cholera morbus, hi-koko ame ka hi maoli. He maikai ke iau, aole neie ke ola. He 25 a 50 @keneta ke kumukuai. E kuaiia ana e na Poe Kawaili Laau a Kuai Laau Lapaau. O BENSON SMITH & CO., na Ag@ no Ko Hawaii Pae Aina.

 

KE AO PILIOLELO ENELANI @

 

Hooponopono ana.

M ak H@ ka puka aua o keia. Ao Piliolelo Enelanim, ma ka pauku e pili ana i na Mahele Nui o ka olelo, ma ka heiu i o no mahele i heikeia ma ia pauku oia o “Hai-inoa.” Ka poiolei , elike me ka mea i hoikeia ma ka pauku 18. maloko o ia mokuna no. Ma na pauku 18. Penei ka pololei e heluhelu ai: @ “O ka Hai-Ano, he huaolelo ia e hoohuiia aku ana i ka hui-inoa.” Ma ka pauku 22 e ikeia ana ma ka hopunaolelo Enelani i hoikei maloko o ia pauku ka huaolelo “agrreable.” O ka pololei, “agreeable.”

MOKUNA 2.

24. No ke ano o ka Pilimua, e nana ma ka Pauku 14. Mokuna I. 25. Elua mahale o na Pilimua: Ka Pilimua pili laula ole, oia hoi ka Pilimua Maopopo: ame ka Pilimua pili laula, oia hoi ka Pilimua maopopo ole. 26. O ka Pilimua Maopopo, oia ka mea e hoike ana me ka maopopo i ke ano o ka hai-inoa i manaoia ma ka olelo ana, Penei: “The dog bit the boy.” Nahu ka ilio i ke keiki. 27. Hookahi no huaolelo i komo ma keia Pilimua, oia o THE: a o kona like ma ka Olelo Hawaii, ole a KE ame KA. Penei: The boy – ke keiki: the horse – ka lio; the man – ke kanaka, the woman – ka wahine. 28. O ka Pilimua maopopo ole, oia ke mea e hoikemaopopo ole mai ana i ke ano o ka haiinoa i manaoia ma ka olelo ana.  He elua mau huaolelo i komo ma keia mahele: A a@ AN O ko laua like ma ka Olelo Hawaii, oia o “he, Kahi, kekahi,” Penei: A horse – he lio; a dog – he ilio. A dog bit a boy – Nanahu h@ (kahi, kekahi) ilio i kekahi keiki.

HE MAU LOINA

1.        Ua hiki o THE ke kaula mamua o na haiinoa ma ka helu-kahi a ma ka helu-nui nohoi. Penei: THE boy-Ke keikikane; the boys-na keikikane. 2. Aole hiki ke kauia o A ame Au mamua o na haiinoa ma ka helu-nui. E hoomaopopo i keia: @ houses: @ men: a boys. He hewa loa keia oiai o houses, men ame boys aia ma ka helunui alaila, o THE ka pilimua pololei e hoopili aku ai, elike me ka mea i hoikeia maluna. 3. O A ame An, mamua o na haiinoa helukahi e pono ai ke kauia kekahi o laua. Penei: A horse – he hale; a man- ha kanaka; a boy – he keikikane. 4. O A ka pilimua e kau ai mamua o na haiinoa (a huaolelo paha) e hoomaka ana me ka hua-leo-hui (consonant). Penei: A horse – he lio; a house-he hale; a boy – he keikikane. Aole hiki keia pilimua ke kauia mamua o ka huaolelo e hoomaka ana me ka hua-leo-kahi (vowel). Penei: A apple – he ohio. Ua hoomaka ka huaolelo “apple” me ka hua-leo-kahi “a.”.  5. O An ka pilimua e kau ai mamua o na haiinoa ( a o na huaolelo) e hoomaka ana me na hua-leo-kahi, ame “h” leo ole. Penei: An apple-he hora; an honorable man – he kanaka hanohano. 6. O the hoi, na hiki ke kauia oia e hoomaka ana me ka hua-leo-kahi a hua-leo-hui paha. Penei: the apple-keohio; the pear-ka pea; the hour of the day- ka hora o ka la. 7. Ina e komo kekahi haiinoa e hoomaka ana me ka hua-leo-kahi iloko o na haiinoa he lehulehu ma kekahi hoike ana o ka mauao, a he helukahi hoi ua poe haiinoa la, alaila, e makaala loa e hookomo no i ka pilimua An, mamua o ka haiinoa i hoomaka me ka hua-leo-kahi. E lawe i keia manao: A cow ox and pig – he pipi-waiu pipi-kauo a he puaa. Ina e lawe ana kakou i ka pilimua “a” oia ka pilimua e kau ai mamua o keia mau haiinoa apua, elike me keia:  A cow, a oxand a pig; e ikeia ana ka hewa o ke kau ana o “a” mamua o ka haiinoa “ox.” Nolaila, o ka pololei, penei: A cow, an ox and a pig. Olelo hoakaka- E hoike hou ia aku ana kekahi mau loina alakai no ka hoohana ana i na Pilimua i hoikeia ae la ma ka Mahele Huipa. (Syntax.) Ua manao kekahi poe ua komo o The, A ame An ma ka papa o na huaolelo haiano.

HE OLELO HOAKAKA

Helukahi-Singular Number

Helunui- Plural Number

Hua Leo Hui- Consonant: elike me b, c, d, f, g, h, j, k, a peia aku.

Hua Leo Kahi – Vowel: elike me a, e, i, o, u.

Pilimua Maopopo-Definite Article.

Pilimua Maopopo alo-Indefinite Article.

        (Aole i pau)

 

KA MANAO O KEKAHI POE HE AKUA KA MAKANI “PUAHIOHIO.”

 

Ka makani puahiohio, aole ia he akua, aka, oia ka halawai pu ana o na makani kue eiua ma kahi hookahi, a lawe ae ia i na opala ame na lepo i ka lewa, ua kapa ia aku ia he makani “puahiohio.” Ua ike nui ia keia makani ma ka moana Iniana, a ma ka waoakua nui o Sahara ma Aferika, a me ka waoakua o Sobi ma Asia. Ma kekahi wa, ua hoohina no keia makani i na laau nunui, a pela i na moku ma ka moana, a me kekahi mau kuianakauhale nohoi. Ina e puninai ka makani puahophio ma ka moana, a lawe ae i na hunahuna kai i huiia i ka lewa, a liloae i aouli , a haule ma ka aina, a i ole ma ka moana, ua kapa ia aku ia he “waipuilani.” Nolaila, e hoopau ae i ua manao o ka kahiko poe. He akua ka makani puahiohio. He nui aku na mea i koe ma keia nanehai akeakamai.

Me ka mahalo, kou olalo,

S. H. P. KALAWAIAOPUNA.

Kalaupapa, Oct. 1, 1896

 

He mea pono i kela @ keia ohana ke ioaa ona laau lapaau@ mama no na maʽi o ka opu. I laau lapaau@ puhili ole no ka “Moku ino ioa o lepo” (Diarhea) Nahu, Umii, Kolera ame na maʽi apao o ka opu: aoie he laau lapaau oi aku o ka maikai, elike me ka PERRY DAVIS LAAU PENIKILA (Pain Killer). Ua iawelaweia keia laau no no @kahiki he kanalima, a ke hana mau ia nei i kela ame keia ia, ma na aina apuu@ o ka honua nei. O ka @ Kaui Laau Lapaao o Holister, @ Agena.

 

Hooʽaha Kumau

Aole loa e maikai a olu@

Ola ana o kekahi mea @ ina he aaiole @ ke lawelawe i kana mau @ ke hololea. E hahai @ a me na nawiliwali e ae@ ali o ke ake @ oiaio keia i @ na poai oluolu akau @ ha keneturia, @

HUALE A AYERS

Oia wale no ka LAAU @ AKE maikai loa i @ hoola ana i ka lepopaa, @ eha, na mau loko o ka opu, @ ano LAAU OHANA @ like ai.

O ka Ayers Sasparila, oia

Ka Laau H@ e haawi ai i ka ikaika a me @ ponopono ana ia loko a ke @ o ka ili, e hoopau ana i na @ kanaka. E pepehi a ulupa @ na PUHA, e hoola ana i na @ hi o ke ola ana a e kipaku @ na ano maʽi a pau. O ka @ no ka wali pono ole a ka ai, @ waliwali mau a @ ae mai ke koko ino mai, he @ pono e inu i ka laau

SASAPARILA A AYERS

He laau e hooikaika ai i ka @ wali a e hoopuipui @ Ma ka inu ana i keia laau @ ono ia ai ka ai ana , oluolu @ ana a maikai ke ola ana.

O ka Ayers Cherry Pectoral

Laau, aohe lua ma ka hoola @ ana i na KUNU, ANU a me @ PUU EHA. E hoola ia na KUNU KALEA a me na maʽi pili i he ahi me ka hikiwawe ioa.

O na Huaale a Ayers, na Sasaparila a me ka Ayers Cherry Pecoral aia kahi e ioaa ai ma ka H@ kuai o ka

Hollister Drug Co. Lt

Na @

KAKELA

ME

KUKE

Ka Halekuai Nui

 

WAIWAI LIKE OLE

NA MEA

HANA KAMANA A PAU

Na lako pili hao kukulu hale,

Na kepa,

Na lei ilio,

Na kauiahao @

Na iʽahi

Na Upa

Na @

Na@

PALAU LIO

Na mea @

Na@

Na @

Na @

Na lei @

Na @

Na @

Na kaa paiaia

Na mea pioia

Na ipahao

Makau me Aho Lawaia

Na iliwai

Na kauia

Na @

Na paloni

Na pena, me @

Na kopa

Na @

@

Na pakoko hao

Na kapa hao

Na pauda

Na kukaepele

Na uwiki a me

Na pukukui

Mikini Humuhumu aulana

Wilcox, & Gibbs Hookahi Lopi@

Ka Remington, @ Lopi

A @

Kakela me Kuke