Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 42, 16 October 1896 — Page 2

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Ashlie Duarte
This work is dedicated to:  Duarte Ohana

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

hoolaha mana hooko

            I keia la ua hookohuia o DAVID CENTER, ESQ.. i hoa no ka Papa Alanui no ka Apana Ohi Auhau o Wailuku, Mokupuni o Maui, ma kahi o M. P. Waiwaiole, Esq.. i waiho mai.

J. A. KING

Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina. Oct. 12, 1896.

2620-3ts

 

Ua hookohuia i keia la o E. D. Baldwin, Esq. i Notere no ka lehulehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Eha o ko Hawaii Pae Aina.

J. A. KING,

Kuhina Kalaiaina, Sept. 25, 1896

2619-3ts

 

OLELO HOOLAHA BANAKO HALE

LETA.

 

            Ke hoolahaia aku nei ma keia, mai ka la 1 aku o Ianuari , 1897, a mahope aku, o ka uku-panee e loaa ana no na Dala Hoahuia maloko o ka Banako Hale Leta, he Eha ame ka hapa-lua (4½) pa-keneta no ka makahiki.

JOS. M. OAT,

Luna Leta Nui.

 

HOOLAHA A KE KOMISINA HOOPONOPONO PALENA AINA.

            Oiai, ua wai hoia mai ia'u e John Spencer he palapala noi no ka hooponopono ana i na palena o kekahi hapa o ka ili o Kahawali. Kapalama, Kona, Oahu, nolaila, ke hoolahaia aku nei ma keia, e noho ana ke Kominina e hoolohe i ua noi la, ma ke Keena Ana Aina Aupuni, Honolulu ma ka hora 1:30 P. M. o ka Poalima, Nov. 6, 1896. Ke kauoha pu ia aku nei, na poe mea kuleana e pili ana, e hele mai ia manawa.

FRANK S. DOGDE,

Komisina Hooponopono Palena Aina

Apana Hookolokolo Ekahi.

            Honolulu, Oct. 13, 1896.

 

KUAI O NA APANA AINA AUPUNI, MA KA HULI HEMA O KA PUU O PUOWAINA, HONOLULU, OAHU.

            Ma ka Poakolu, Novemaba 11, 1896, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ka puka ma ke alo o ka Hale o ka Oihana Hooko, e kuai kudala akea ia aku ai keia mau Apana Aina Aupuni Spencer ame Alanui Magazine, ma ka Huli Hema o ka Puu o Puowaina, Honolulu, Oahu, oia keia:

            Apana Helu 604. Maloko o laila he area o 30500 Kapuai Kuea ,oi aku a emi mai paha:

            @@@@@@@@@@ aku maluna o $400.00. area o 30500 Kapuai Kuea, oi aku a emi mai paha.

            Kumukuai oi aku maluna o $400.00.

            Apana Helu 606. Maloko o laila he area o 28150 Kapuai Kuea, oi aku a emi mai paha.

            Kumukuai oi aku maluna o $400.00. Apana Helu 606. Maloko o laila he area o 28150 Kapuai Kuea, oi aku a emi mai paha.

            Kumukuai oi aku maluna o $400.00.

            Pana Helu 607. Maloko o laila he area o 24060 Kapuai Kuea, oi aku a emi mai paha.

            Kumukuai oi aku maluna o $400.00.

            Kuike ke dala.

J. A. KING,

KUHINA KALAIAINA.

Keena Kalaiaina, Okatoba 5, 1896.

2619-3ts

 

BURO O NA PALAPALA HOOLILO

Honolulu, H. I., Sept 21, 1896.

            Ke hoolahaia aku nei ma keia, o na palapala kuai apau, na bila kuai, a pela aku, e waihoia mai ana no ke kakau kopeia, he mea pono ke kulike me ka Pauku 7 o ke "Kanawai e pili aba i ka Auhau Hoailona Pai." a penei ka heluhelu ana.

            "E hoakaka pono ia ma na huaolelo moakaka na kumukuai dala iloko o na palapala apau, a o na kumu e ae apau e pili ana i ka au hau ana o kekahi palapala e hoakaka pono ia."

            O na palapala i waihoia mai no ke kope ana i hooko ole ia me na olelo o keia pauku, e hooleia no, malalo o ka mana o ka Pauku 9 o ua Kanawai ia, a e hoike ana penei:

            "Aole e kakau kope ia kekahi palapala i kupono ke kuniia e ka Luna Kakau Kope, aole nohoi he mana oia palapala iloko o kekahi Aha Hookolokolo o keia Aupuni, ina aole i kuni pono ia."

THOS. G. THRUM,

Luna Kakau Kope.

Aponoia:

J. A. KING,

Kuhina Kalaiaina.

2618-3ts

 

KUAI O KEKAHI HOOLIMALIMA WAIWAI MA KE KUDALA.

            Ma ka Poaono, Okatoba 17 ae nei, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ka Hale Hookolokolo, e kuai kudala akea ia aku ai ka Hoolimalima o na Lokoi'a Aupuni o Kaihikapu ame Lelepaua, ma Moanalua, Oahu, maloko o laila he 742 eka.

            Mapawa: He umikumalua makahiki.

            Uku Hoolimalima oi aku mamua o ka Ewalu Haneri Dala no ka makahiki, e hookaa mua ia ana i kela ame keia Hapaha Makahiki.

            E ikela no ke kii ame ke ana o na Lokoi'a maluna ae nei ma ke Keena Aina, Hale Hookolokolo, Honolulu.

J. F. BROWN,

            Agena o na Aina Aupuni.

Keena Aina, Honlulu, Sept. 21 1896.

1617-td

 

KA

NUPEPA KUOKOA

No ka Makahiki...$2.00

No Eono Mahina...1.00

Kuike ka Rula.

 

@@@@         1 Pule  2 Pule  3 Pule  4 Pule  5 Pule  6 Pule

@ Iniha..         $1.50   $2.00   $2.50   $3.00   $3.50   $4.00

2 Iniha..           $2.00   $2.75   $3.50   $4.00   $4.50   $5.00
@ Iniha..         $2.50   $3.50   $4.50   $5.00   $5.50   $6.00

4 Iniha..           $3.00   $4.00   $5.00   $6.00   $6.75   $7.50

5 Iniha..           $3.50   $4.75   $6.00   $7.00   $8.00   $9.00

@ Iniha..         $4.00   $5.50   $7.00   $8.00   $9.00   $10.00

 

            O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ane no ka Holaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.

 

@@@@@@@ E @

HAWAIIAN GAZETTE CO.

C. G. BALLENTYNE, Luna Nui

JOSEPH M. POEPOE, Luna hooponopono.

Honolulu, Oahu.

POLIMA. ... OKATOBA 16, 1896.

 

Mamuli o ka Sepania mau hooikaika ana e hilipalaha mai ne ma Cuba, ame na ooloku okaikai e ulu mai nei ma na mokupuni Pilepine, aia Aupuni i noho mana ai, ke ikeia aku nei ko Sepania komo poo ana iloko o na okooko ahi elua. Hookahi ma ka moana Atelanika a hookahi ma ka moana Pakipika. Ua lawa loa na lima elua o keia Aupuni o Europa me na hana e ikea ai kona hopena.

 

            E ikeia ana ma kekahi wahi o ko makou pepa o keia la, he moolelo i laweia noloko mai o ka Buke a Hoonaueueihe (Shakespeare). Ua loaa mai ia makou keia moolelo mai kekahi opio Hawaii mai. Ke waiho aku nei makou i keia moolelo na ka lehulehu e wae no lakou iho. Ua ike makou, he mau manao waiwai nui kekhai e loaa ana i ko makou poe heluhelu maloko o keia nanea. O ko makou iini nui nae, oia ka hiki ana ke hoopaaia keia mau mahele maloko o kekahi buke i pai maoli ia a humuia hoi a paa, a lilo i waiwai makamae no ka wai hona buke o ke kanaka Hawaii i mahuahua ole kona ike i ka olelo Enelani.

            Oiai ua hoomaopopo makou i ka waiwai nui o ka loaa ana o ka ike olelo Enelani i na opio Hawaii e hele nei maloko o na kula olelo Enelani o loko nei @@@@ Kula Aupuni @ @@@@ paua @@ @@@@ @@ hooikaika makou e hoopuka aku ma na kolamu o ka nupepa Kuokoa nei he mau wahi mahele o ke Ao Piliolelo Enelani i laweia mai e makou mailoko mai o na buke piliolelo Enelani mai. Ua manao makou, he kokua waiwai nui keia no ka poe apau—na keiki ame na poe kanaka makua—e ake ana e ike i keia olelo waiwai nui. O ka olelo kanawai keia ma Hawaii nei, o ka olelo kalepa no keia ma Hawaii nei, a o ka olelo keia e ao nui ia nei ma na kula apau o loko nei o ka aina. Nolaila, no ko makou iini nui, a makemake hoi  e hoomahuahuaia aku ka makaukau o na kanaka Hawaii ma keia mahele waiwai o ka ike, ua hookaawale makou i kekahi wahi o ke Kuokoa nei no ka hoopukaia ana 'ku o keia mahele honaauao.

 

Ka Holomua.

            I ko kakou kiei ana ae ma o a maanei o kakou, a puni ke kulanakauhale poo o ke Aupuni nei, e ike auanei kakou i na hoonee holomua ana a ka poe ulakolako mawaena o kakou nei. No ka hooulu ana ae ia mau hana holomua a ike aku la kakou i ko lakou mau helehelena nani mohaha, e paihiihi mai ana me ka hiehie nui, ua lumai ia aku la, a ua kanuia aku la hoi ma ke kahua palahalaha i kupu a i ulu ae ai ua mau hana holomua la, he mau tausani dala, mailoko aku o ka waihona o ka mea hoeueu a hoala i na hana holomua.

            He oiaio, ua ulu ae, ua kupu ae la, a , ua ku kilakila me ka hano haweo ka hana i hoeuia, i hookupuia ae, a ua inana ae la oia me ke ohoho nui, e kehakeha haaheo ana maluna o ka ili o ka aina: a, o keia wa nae a ua hana holomua la i kupu ae ai, i ulu ae la, a inana ae la hoi, oia ka wa e ku nei ke Aupuni Republika o Hawaii. Nolaila, heaha ka puana maopopo a ka moe no keia mau hoohihimanu ana a na hana holomua maluna iho o ka umauma mahiehie o Hawaii aloha? Hookahi no puana maopopo a makou e puana ae ai, ua pau na wiliau poipu o na ko ana a ke Kai-a-Kahinalii, ua hekau mai ka malie, ua o mai ia na liko maluna o ka aina, a ua hala ka ino.

            O ka puuwai o ke kanaka aloha aina oiaio, he puuwai ia e koi ana i na haawina holomua o ka pomaikai e hoonu'anu'aia iho maluna o kona aina hanau. E ake ana ia e haawi aku i kana mau hoolohe noiau ana, ma na wahi e loaa mai ai laia na leo uwalo, e alakai ana i kahi e nininiia mai ai na haawina o ka nohona ulakolako maluna iho ona, kona aina, kona home ame kona ohana. Oiai, e hooipo ana kela haawina makamae iloko o ka houpo o ua kanaka ia, e hoike ana kana mau hana i ka uhane ola i hoomoamoaia e ia iloko iho o kona umauma. He haawina hiwahiwa keia i loaa iaia, he haawina nani ame ka makamae. No laila, i kona ike ana e ulu ae ana na hana hou maluna o kona aina hanau, ua hiki no iaia ke olelo ae: "Ua ulu hou ae ia ka holomua, ke hoike mai nei ka nani o ka aina ia mea; a, o keia holomua i ulu ae, ua hoea mai ia noloko mai o ka maluhia e halii ana maluna o ka aina."

            He akioma maopopo loa keia, e hiki ole ai ke kanaluaia. Owai la hoi ka mea kiola i kana moko iloko o ka lepo i mea e lilo aku ai iloko o ka poino ame ka popilikia, ina ua ike maopopo oia o ka hopena maopopo ia e kau mai ana maluna o ka aina ana i lu aku ai i kana momi? Owai hoi ka mea haawi i kana dala no kekahi hana i maopopo ole iaia kona palekana, mamuli o ka maluhia ole o ke Aupuni ana i noho makaainana ai?

            Aka, mamuli o ko ke kanaka hapai ana ae i na hana hou maluna o ka aina, elike me ka kakou e ike aku nei, oia ka hoike maopopo e hooia mai ana imua o kakou, ke ku nei ke Aupuni Repubalika o Hawaii, ma ke kulana holomua ina e awaiaulu ana ka lahui Hawaii apau ma ke apo o ka nohona lokahi ma ke kakooana i ke Aupuni e ku nei. Eia nae, he pono kho kuokoa no ia i loaa i kela ame keia kanaka Hawaii. Elike me ka malamalama i ke ao e hoomoakaka ana imua o ke kanak i hoomakapoia kona mau onohi maka, pela no ka makou mau oleloao e haawi nei imua o ka lahui Hawaii.

Ia Ano o ke Aloha Aina.

            O keia ke poo manao a ka hoaloha nupepa Ka Makaainana o ka Poakahi nei, (Okatoba 12) i hoike mai ai me ka oiaio ame ka pololei maoli. Kokua nui loa makou i ua makamaka 'la no kana mau hoakaka e pili ana i ke kumu nui o ko Mr. Akoni Rosa lawe ana i ka hoohiki e kakoo ana i ke Aupuni e ku nei i keia wa, i mea hoi e hiki ai ke lawelawe i ka oihana lunakanawai Kaapuni no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu ame Eha o ka Mokupuni o Hawaii. A eia na huaolelo maopopo a ua makamaka la i hoike ae ai:

            "He apu auhuhu koheoheo awaawa loa kela ana i lawe ai, eia nae, ua laweia no e ia me ka hoomanawanui, nokamea, ua maopopo no iaia kana mea e hana ana, aole no kona pono iho, aka, @@ @@ @@@@ @ ka lehulehu" He oiaio loa keia mau huaolelo a ka hoaloha, "o ka pono o ka lehulehu" ka mea i oi ae mamua o ka pono o ka oiwi iho. Ua nana aku o Mr. Rosa i keia "pono o ka lehulehu" he mea ia i oi aku, mamua o kona pono oiwi iho, nolaila, ae oia e lilo i kanaka no ka Repubalika o Hawaii, a i mea kakoo i na hana o ua Aupuni la "no ka pono o ka lehulehu." O keia hana a Mr. Rosa i hana ai, oia hoi, kona lawe ana i ka hoohiki e ae ole ana e hoihoi hou mai i ke Aupuni Moi o Hawaii nei, penei ka olelo a ka hoaloha Makaainana: "O nei hana ana ka makou e olelo ae nei he aloha aina a he aloha lahui oiaio, nokamea, ua kinai iho oia i kona manao kue kalaiaina no ka pono o ka lehulehu, elike la hoi me kela poe lehulehu e kali mai la ma Hawaii no ko lakou hookolokolo ia."

            O ka alana ana o ke kanaka i kona mau manao kue kalaiaina ponoi iho i ke Aupuni e ku nei, i mea e loaa ai he pono a he pomaikai no ka lehulehu, elike me ka Mr. Rosa i molia ai iaia iho ma ke kuahu ihiihi o ka lawe ana i ka hoohiki e kakoo i ke Aupuni e ku nei, he "hana aloha aina a aloha lahui oiaio" ia. O keia no ka ke Kuokoa e koi mau nei i kona mau hoaloha, kona mau kini makamaka. "e nana ole kakou i ko kakou mau pono iho," elike me Mr. Rosa i hana iho la, a e kinai iho hoi kakou i ko kakou mau manao kue kalaiaina, elike me Mr. Rosa i hana ole la, me ke kuokoa oiaio, i mea e loaa ai ka pono oi aku no ka lehulehu o na oiwi o ka aina. E lilo ka pono o ka lehulehu i mea nui na kela puuwai aloha aina a aloha lahui e kanu ai, e kinai a e hoopau loa ai i ko lakou mau manao kue kalaiaina apau, a e awaiaulu kakou ia kakou iho ma ka hipuu o ka lokahi e komo pu ae iloko o ka poli o ke Aupuni e ku nei i keia wa, i loaa ai ka pono oi aku no ka lehulehu. A oia hana a kakou e hana ai, "He Aloha Aina a he Aloha Lahui oiaio" ia.

            O keia ka ke Kuokoa e uwalo nei i ka hapa o ka lahui i koe e noho ana iloko o na manao kuhihewa no ka hoihoi hou ia mai o ke Aupuni Moi, e haalele loa lakou ia mau manao ana, a e huli mai lakou e kakoo i ke Aupuni e ku nei, a i hookahi wahi a kakou apau e hakoko ai no ko kakou mau pono pili kalaiaina oia ka pahu balota. O ka hapanui o na kanaka naauao mawaena o na kanaka Hawaii, o lakou ia e hoomaopopo nei i keia kulana a makou e alakai nei i ka lahui. Nolaila, e ka poe i koe o ka lahui oiwi o ka aina, e ku ae me ke kuokoa oiaio, elike me Mr. Rosa, a lawe i ka hoohiki kakoo i ke Aupuni Repubalika o Hawaii, i loaa ai ka pono oi aku no ka lehulehu, a o ka hana ana pela ke kokua nei makou i ka hoaloha nupepa Ka Makaainana, he hana "Aloha Aina a Aloha Lahui Oiaio" loa ia.

 

NA PAA BALOTA HOLO PERESIDENA O AMERICA HUIPUHA.

            Ua loaa mai ia makou na mea hoike maopopo, mai na kaiaulu mai o Amerika Huiia, e hoomaopopo, mai ana i ka nui o na paa balota holo Peresidena malaila no keia kau koho balota ae, e hoea mai ana ma ka malama ae nei o Novemaba, oia hoi, he ehiku ka nui oia mau paa balota, a ua like nohoi ia me ehiku mau aoao kalaiaina e hooikaika la mahope o kela ame keia o ua mau paa balota la. Ka mua, oia ka paa balota o ka aoao Demokarata Lahui, a o ka aoao kalaiaina ia i koho i ka lakou mau moho holo Peresidena ma ka la 3 o Sepetemaba, ma Inidianapoli, oia hoi, o John McAuley Palmer o ka mokuaina o Ilinoi i Peresidena, ame Simon Bolivar Buckner o Kenetuke i Hope Peresidena. Ka lua, ka Aoao Demokarata (Hoonoa) Dala Keokeo, kai koho ma na la 10 ame 11 o Iulai ma Kikako ia William Jennings Bryan o Nebraska i Peresidena: a ia Arthur Sewall o Maine i HOpe Peresidena. Ke kolu, ka Aoao Repubalika i koho i ka lakou mau moho e hooikaika ai ma ka la 18 o Iune ma Sana Lui, oia hoi, o William McKinley o ka mokuaina o Ohio i Peresidena: ame Garrett Augustus Hobart o Nu Ierese i Hope Peresidena. Ka ha, oia ka Aoao Lahui (People's Party), ka poe i koho i ka lakou mau moho ma ua la 25 ame 27 o Iulai, ma Sana Lui, oia o William Jennings Bryan o Nebraska i Peresidena; ame Thomas E. Watson o Georgia i HOpe Peresidena. Ka lima, oia ka Poe Hoole Waiona, kai koho i ka lakou mau moho ma ka la 27 o Mei, ma Pittsburg, oia o Joshua Levering o Maryland, i Peresidena; a o Hale Johnson o Ilinoi, i Hope Peresidena. Ke ono, oia ka Aoao Lahui (National Party) i mahae noloko mai o ka poe Hoole Waiona, a o ka poe hoi i koho i ka lakou mau moho ma ka la 28 o Mei ma Pittsburg, oia hoi, o Charles E. Bentley o Nebraska; oia hoi, ame James Haywodd o Southgate o Carolina Hema, i Hope Peresidena. Ka hiku, oia ka Poe Paahana Socialite, i koho i ka lakou mau moho ma ka la 4 o Iulai, ma Nu Ioka, ia Charles H. Matchett o Nu Ioka i Peresidena; a o Matthew Maguire o Nu Ierese, i Hope Peresidena.

            Nolaila, ke kaulona aku nei ko kakou mau maka no keia kau koho balota ae a hoea mai, ma na kaiaulu o Amerika Huiia. O ka mea maopopo loa aia ke aumeume ikaika ana o keia hakoko balota ana mawaena o ka Aoao Republika ame ka Aoao Demokarata Dala Keokeo.

 

NUHOU KUWAHO

            Ua halawai kino ka Emepera o Rusia me ke Kuhina Nui Salisbure o Enelani, a he aneane hookahi hora okoa ko laua kuka olelo ana.

            Ua kokua loa e kakoo ana he mea pono ke hui lokahi o Rusia ame Enelani ma ke kinai ana i na hana hoomainoino e holapu la ma Tureke, mawaena o ka poe Aremenia.

            @ @@@@ ana kekahi nupepa @@@@@ ma ka la 1 o Okatoba e malamaia ai ka halawai pili hoomana mua loa i ikeia maka moolelo pili hoomana mua loa i ikeia ma ka moolelo pili hoomana o Iapana, mawaena o na misionrai Karistiano, na kahuna pegana o Buda ame Shinto, ame kekahi poe e ae he kanalima ko lakou nui. O kahi e malamaia ai keia halawai, aia ma ka hale noho o Vise Kauna Matsudaira ma Tamachi, Shiba.

            E hoike ana kekahi lono telegarama o ka la 29 o Sepetemaba, ua ikeia ae la ma na kaiaulu o Ping-Yang he hookahi tausani a oi poe kipi mai waena mai o na poe o Korea, no ka lele kana ana mai maluna o ke kulanakauhaie. He elua haneri poe koa Aupuni i hoounaia aku e hele e hoopuehu ia lakou. Ua nonoi hou ia aku i mau koa hou mai Seoul mai.

            Ma kekahi palapala i kakauia ma Amoy, ma ka la 19 o Sepetemaba, e kekahi mea kakau o ka nupepa N. C. Daily News, ua hoikeia ae kekahi lono e pili ana i ke kaua kipi kuloko ma na mokupuni Pilipine, penei: Ma Cavite, ua hopu pio ia aku la e na poe kipi kekahi hale moneka (Katolika) nui, a ua pau i ka pepehiia nakahuna, a ua hooliloia iho la ua hale la i papu kaua no ua poe kipi la. Eia ka lakou mau leo hooho kau—E make na Paniolo! E make na Pake! E make na kahuna (Priests)!

            He elima haneri ka nui o na poe Pake i huli hoi mai Manila mai, a na lakou i hoike mai i ka weliweli o na hana ma Manila mawaena o na Pake, a, aia na Pake ke mahuka malu la mai ka aina mai.

            E hoike ana na nupepa mai Hongkong mai, ua loaa mai na lono mailapana mai, no ka ikaika loa o ke kipi ma Manila. O na poe kipi na lakou e paa nei ka apana aina o Cavite, ua lako pono loa lakou me na pu raifela a Mauser he 8000 ka nui. Ua maka'u  loa na koa Sepania, i ke komo ana aku iloko loa o ka aina, a hiki i ka loaa ana mai ia lakou he mau koa kokua hou. He 150 ka nui o na poe i hoohuoi ia no ke kipi i hoopaahaoia e ka poe Sepania maloko o kekahi wahi i kapaia "ka Lua Eleele," a he 50 oia poe i make iloko o hookahi po.

HOOKALAKUPUA O RUSIA MA KA HIKINA.

            Penei ka olelo a ka nupepa Gazette o Iapana: O ka Rusia hana e hoonone nei ma ka Pakipika, he wahi hana ia e hoala ia mai ai he manao pioloke, ke ole nae o Iapana ame Enelani i ae aku iaia (Rusia) e hana ia elike me kona makemake ma ka moana Pakipika. Hoko o hookahi pule wale no, ua lawe ia aku la he 4000 poe koa ma Singapoore aku a hoea i Vladivostock. Ma ia heluna o na koa i laweia o na koa i laweia aku, e hoea aku ana ka nui o na koa o Rusia ma Siberia Hikina i ka 100.000. Aia nohoi he aumoku-kana ikaika loa ko Rusia ma ia mau kaiaulu o Siberia.

KAHOAHOAIA AKU O TUREKE E FARANI.

            Ua hoike ae na nupepa o Farani, ua halawai kino o M. Cambon, ka Elele Kuhina o Farani ma Tureke, me ke Suletana, a na ao aku oia i ua Suletana, "ia, ina e hoala hou ia na hana haunaele ma Tureke, alaila, oia ka hoea ana mai o ka hopena o ka Mana Aupuni o Tureke, a-i-ole-ia, o ka pau ana ia o ka nohalii ana a ia ohana alii. Ua hoike pu aku ola imua o ua Suletana ua nei, ua makaukau loa na mana Aupuni o Europa e hooko aku i keia kumuhana.

            Ua loaa ae he lono mai Hong Kong mai, a i ka nupepa "Imperial" o Maderida, e hoike ana, ua kaa malalo o ka mana o na poe kipi he 15.000 ka nui, ka apana aina o Cavite. Ua oi aku mamua o hookahi haneri poe kahuna Katolika i pepehiia e ka poe kipi. He lehulehu loa o lakou i nakiikiiia aku ma nakumulaau, hoopuluia ko lakou mau lole i ka aila, a kuniia aku la i ke ahi, a pela lakou e a ia ai e ke ahi a hiki i ka make ana. Ke hopuia nei i kela ame keia la na kanaka oiwi koikoi o ka aina. He nui loa na palapala i pau i ka hopuia e na lima o ke Aupuni, a maloko oia mau palapala i hoikeia ai na inoa o na luna Aupuni o ka Repubalika hou o na mokupuni Pilepine.

            E hoike ana kekahi lono mai Salisebure mai. (Matabelelana, Aferika) ua hooukaia kekahi kaua hahana ma ka muliwai Mazoe iloko o na la ekolu i hala ae nei. Ma kekahi hoouka kaua ana, ua hoopuniia kekahi pualikoa Beriatania e kekahi pualikoa ikaika o na kipi no aneane umi hora.

            Ua hoikeia ae ma Sana Peteroboro ua hoomahuahua hou ia aku ka heluna o na moku kalepa o Rusia e holo nei ma Kina, Iapana, ame Corea, e elima mau mokuahi hou loa o ke kulana helu ekahi.

            Ke laulaha 'la kekahi ma'i ahulau ikaika ma Bombay. Ua hiki aku i ka 800 ka nui o ka poe make i ua ma'i la iloko o ka wa pokole loa.

 

KE OLA O KA MA'I LEPERA

            Ma ka makahiki 1824, ua hoouna aku la kekahi Epikopo Katolika, nona ka inoa o Ganthier, ka Vikario Apokolika o Tonkin Meridional i ke kula (seminary) o ka "Misiona Etangers de Paris," he wahi omole uuku, a maloko o ia wahi omole he laau ano lupepa hooluu melemele, a mawaho ae o ua wahi omole la, he pepa hoike me na huaolelo penei: "He laa (powder) mailoko mai o ka ili o ka Hoang Nan, a he laau no ka ma'i lepera." E hele pu ana me keia wahi omole, he mau olelo hoakaka no kona ano, a e hoike pu ana hoi he elua a ekolu mau ma'i lepera i hoolaia e ua laau la. Ua hoouna kokeia keia laau i kekahi mea kawili laau i maopopo ai kona ano.

            Ma ka makahiki 1829, hoolaha ae la o Rev. Father E. C. Lesserteur he wahi buke, e poloai ana i ko ka lehulehu mau noonoo ana no ua laau nei; aka, oiai he laau hou loa ia a mai ka aina e mai hoi, ua kamolamola wale ka hoomaopopoia ana o ua wahi laau nei. No aneane he iwakalua makahiki ko Rev. Father E. C. Lesserteur hakilo pono ana i ke ano o na hoohana ana a keia laau. A mahope mai nei, ua hookomo oia maloko o kana buke helu elua o ka hoopuka ana i na hoike e hoomaopopo ana i na kuiana kamahao i hanaia e keia laa, mamuli o ka lawelawe lapaauia ana e na kauka akamai a makaukau hoi. O kona iini nui ma keia hana ana, i mea ia e hoolaulaha aku ai o la waiwai io ame ka pomaikai nui o loko o keia laau lapaau Hoang Nau, no ka lapaau ana i ka mai lepera.

            O kekahi moolelo kamahao loa e pili ana i ka holopono i ikeia no ke kulana hoola o keia laau, oia ka mea e pili ana ia Rev. Father Etienne o Trinidad. Ma ka makahiki 1868, komo oia ma ka halemai lepera oia wahi a noho lawelawe mala@a no na makahiki he 25, me ka kaawale ana mai ko ke ao aku nei. Mahope iho o ka hala ana o ewalu makahiki o kona noho ana malaila, ike iho la ia, i na ouli mua o ka mai e kau mai ana maluna ona: a puka mai la hoi me ka weliweli na puupuu he nui ma na wahi apau o kona kino, pehu ae la kona mau lima ame na wawae a puka-amaka loa ae la ia he mai lepera. Mahope iho o ka hala ana o kekahi wa loihi o keia noho ana ona ma ia ano, lohe iho la ia no keia laau lapaau, aia ma ka lima o ka "Misiona Etrangeres." Nolaila, hoouna aku la oia no ua laau la: a hoomaka aku la oia e ai i ua laau la. Aole liuliu a ike oia i ka hoomaka ana mai e oluolu. Hoi hou mai la ke ola o kona mau lima ame na wawae, a mahope pau loa ae la ka ma'i. Ua hooia keia kanaka i ola oia i keia laau, a ua kauoha aku oia, me ke koi ana i na kanaka e ae i loohia ia ano mai, e ai i keia laau, a he oiaio ua loaa ia lakou ka pono io maoli. O kana mau hoao lawelawe lapaau ana, ua hoikeia ia mau mea maloko o ka buke a Rev. Father E. C. Lesserteur. Ia kuikahi like loa hoi na olelo hoike a na misionari ame na poe i lawelawe maoli i keia laau, a ike i kona waiwai io.

            O ke kumulaau, a o ka laau ulu paha i loaa mai ai keia laau lapaau, oia ka Hoang Nau, aia kona wahi i ulu ai maluna o kekahi mau kuahiwi e hookaawale ana ia Annam mai Laos mai, a ua kau pale ia kahi o kona uiu ana.

 

HALA IA KAMAAINA KAHIKO O HONOLULU.

            Me ka emoole ame ka palanehe launa ole, aia hoi, kikoo mai la na lima menemene ole o ka anela o ka make, ma ke kakahiaka Poakahi nei, a lawe palamimo aku la i ka hana ola o D. W. Pau, he hoa no ka Hale Ahaolelo o ka wa i hala, ma kona wahi noho ma uka ae nei o Kapalama.

            Ua hanauia oia ma Niihau, a ua piha paha iaia na makahiki he 60 o kona ola ana. Ua mareia oia i ka wahine ka M. H. 1867, ma Niihau, a mahope koke iho oia wa, ua holo mai ola a noho ma Honolulu nei. O ka Aoao Kalaiaina ana i ku ai a hele wale aku la oia ma kela aoao, oia no ka Aoao Lahui. Ma ka M. H. 1890, ua kohola oia i Alii Ahaolelo no ka mokupuni o Oahu nei, a ua noho ma ia kulana ma ka Ahaolelo o 1892. Ma ka auwina ia o ka Poalua, hora 4, i manelela aku ai kona kino wailua no ka home hope loa o ke kanaka.

 

KE AO PILIOLELO ENELANI.

MOKUKUNA III.

KA HAIINOA—THE NOUN

            29. No ke ano o ka Haiinoa iloko o na mahele nui ekolu: (1) Haiinoa pili laula: (2) Haiinoa pili laula ole: (3) Haiinoa ka-okoa.

            31. O ka Haiinoa pili laula, ola ka inoa o kela ame keia mea kino i ikeia e ka maka, hoopaia e ka lima, elike me Ship—moku; book —buke; flower—pua; gold—gula; house—hale; man—kanaka; wind—makani.

            32. O ka Haiinoa @@@@ kapaia he Haiinoa @@@@ inoa ponoi i kaheaia @@@@ kino kekahi aina mul@@@ @@@@ noho paha, a pela aku @ @@@@ John, Henry, William, K@@@ @@@@ kea, Wailua.

            33. O ka Haiinoa @a@@@ @@@@ inoa o kekahi hana @@@@ @@@@ paha o kekahi mea @@@@ sweetness—ka ono, ka oi@@ @@@@ pahe: goodness—ka lok@@@ @@@@ maikai: wisdom—ka naa@@@ @@@@ au, ka ike: distance—ke k@@@@ @@@@ mamao.

            Penei kekahi mau hop@@@ @@@@ apopo ai keia ano Haiinoa @@@@ Warren was noted for the @@@@ of his disposition—ua kau@@@@ @@@@ ren no ka @@@@@@ o kona @@@@ @@@@ goodness of God—ka @@K@@@@ @@@@ Akua: wisdom gained by @@@@ @@@@ of inestimanle value—o ka @@@@ loaa mai ma o ka hoio pa@@ @@@@ waiwai nui launa ole ma@@@ @@@@ is believing—o ka ike mak@ @@@@ manaoio ana no ia.

            34. He eha (4) mau kula@@ @@@@ano o na haiinoa (4) He@@ Kama: (3) Ka Aui. (4) K@@@@.

            35. Oka Helu, oia ke k@@@ ana i ka helukahi (singular) @@@@ a heunui a helunui (plural number) @@@@ haiinoa Penei: boy keiki@ —na keikikane. O "boy@@@@ ia ma ka helu-kahi. o @@@@ inoa ia ma ka hlunui.

            36. He elua @o ano b@@@ @@@@ o ka hoohui ana aku ia S a@@@@ ka helukahi: (2) Ma ka b@ @@@@ palapala maoli ana i loko o @@@@ helukahi. Penei e maopopo @@@@

            (1) Mamuli o ka hui ana a o ES paha i ka hulukahi.

HELUKAHI

            Boy—Keikikane

            Girl—Kaikamahine

            Horse—Lio

            Box—Pahu

HELUNUI

            Boys—Na Keikikane

            Girls—Na Kaikamahine

            Horses—Na Lio

            Boxes—Na Pahu

            (2) Mamuli o ka hoololi h@@@@@ maoli ana iloko o ka huaolelo @@@@.

HELUKAHI

            Man—Kanaka

            Woman—Wahine

            Foot—Kapuai

            Goose—Nene

            Tooth—Niho

            Mouse—Iole (liilii)

            Louse—Uku poo.

HELUNUI

            Men—Na Kanaka

            Women—Na Wahine

            Feet—Na Kapuai

            Geese—Na Nene

            Teeth—Na Niho

            Mice—Na Iole

            Lice—Na uku

            Olelo Hoakaka—Ma ka m@@@@ hoikeia ae la, ua ikeia o man@k@@ kahi: aka, i ka hoolilo ana ia@@@@ nui, ua hoololiia ae la o @a @@@@ o "man") a lilo i "e" a l@@@@ "men," na kanaka: a pela ma@@ woman, o foot, o goose.

            37. E hoomaopopoia keia m@@@@ malalo iho nei, no ka hui ana @k@@@ mamalaolelo ES mahope o K@@@@ olelo haiinoa ma ka helukahi @ @@@@ loaa ai ka helunui:

            (1) O na haiinoa i kauia @@@@ palapala eh @kani palupalu @@@@ ame z paha ma ka hoe o ka @@@@ a nele hoi me "@" me ka @@@@ huaolelo, me ke kauia ana ma@@@ ona he hua-leo-hui (consonant) @ aku ia "es" i loaa ai ka helunui @@@@ nei:

HELUKAHI

            Church—Halepule.

            Dish—Pa.

            Box—Pahu.

            Motto—Moto.

HELUNUI

            Churches—Na Halepule.

            Dishes—Na Pa.

            Boxes—Na pahu.

            Mottoes—Na Moto

            Olelo Hakaka—Moto @@@@ hope o keia huaolelo a @@ ol@@@ la, ina e kauia mamua iho o@@@@ he huaolelo leo huina @@@@@ alaila, e hui aku ia "es" i mea @@@@ ka helunui. O ka "Motto" he@@@ olelo hookaulana ia i hoom@@@ ke kanaka a e ka lahuikanaka @@@@ me keia: "O ka Pono k@ @@ a haule mai na Lani Fla@@ @@@ ruat caelum: "Ua mau ka Ea o ka Aina i ka Pono—The Life of the Land is perpetuated in Righteousness

            37. He mau haiinoa kekahi@ @ ka helukahi me ka helunui @

HELUKAHI

            Sheep—Hipa.

            Deer—Dia.

            Salmon—Kamano.

            Heathen—Pegana.

HELUNUI

            Sheep—Na Hipa.

            Deer—Na Dia.

            Salmon—Na Kamano.

            Heathen—Na Pegana.

            Olelo Hoakaka—I mea e @@@@ ai ka helukahi a helunui @@@ keia mau haiinoa i hoikeia @@@@ no ia ma o ke ano la o ka @@ hoikela maloko o ka hopunao @@@ nei: "A sheep was feeding @@@@ hill—E ai ana ka hipa ma @@ ana ua hipa ma ka puu" M@@ punaolelo hope, na ka huaolelo i hoike mai, aia o "Sheep" ma@@ nui.

KEKAHI MAU HAIINOAHELU

HE ELUA O LAKOU M@

HELUNUI.

            37. Eia kekahi nau haiinoa @@ helukahi, he elua o lakou mau @@@@

HELUKAHI

            Brother—Hoahanau.

            Cloth—Lole.

            Index—Papa-kuhikuhi

            Staff—Kookoo

HELUNUI 1.

            Brothers—N Hoahanau.

            Clothes—Na Lole.

            Indexes—N Papa-kuhikuhi

            Staves—Na Kookoo

HELUNUI 2.

            Brethren—Na Hoahanau

            Clothes—Na Lole Aaahu

            Indices—Na Hoailona o ka h@@@ helu

            Staffs—Na Aliikoa Ukali

HE OLELO HOAKAKA

            Aui—Case.

            Haiinoa pili laula—Common Noun

            Haiinoa pili (laula ole)—P@@@@ Noun.

            Haiinoa ka-okoa—Abstract Noun

            Helu—Number.

            Helukahi—Singular Number.

            Helunui—Plural Number.

            Kama—Gender.

            Kino—Person

(Aole i pau.)