Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 6, 5 February 1897 — HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO. KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NAWALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAI-A O KA MOI O NA LUA ELI GULA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO.

KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NA-WALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAIA O KA MOI O NA LUA ELI GULA.

! MOKUNA I. 0 lo>cpa o«niry. ka mea nena k°ia nieoklo. he kanaka opio oia nona na makahiki'ma kahi o ka iwakaiua asE* Hima a wno paha. He oiwi kino niiai kilakiia kema. ma kaai o eono kapuai ke kiekie. m»? na lala nunui wikaii: i kinikohu pono i ke kuiana o kona kino knhi lahalaha maikai. He helehelen.i hoi i kiponaia me na hiohiona o ke kanaka ui. He lauoho loioa poniponi aplipii e kuuwelu ana ma kona m;m ki-{KX>hiwi, ame kona mau onohi maka nunui eleeie poniponi ooi; a i kona >va e nana mai ai i kekahi mea, me he la •ia hiki iaia ke ike mai i na mta hunakeie o loko o kana mea e nana ai. He mau umiumi uliuli ke haiamu ana ;na kona iehelehe-iuna, a i ka nana aku a ka mea »• nana aku ana, aoie ona iua elike ai. "O ke ku a kanaka maikai, mahina ke alo. paii ke kua." 0 keia ae la na hiohiona o ka mea nona keia moolelo hoohaiii puuwai. Ma kekahi ahiahi malie iailai o ke kau makalii, ma kekahi wahi puulu kauhale uuku ma kekahi awawa kuhoho o ka mokuaina gula o Kāleponi. kahi hoi i' kapaia o "Silver Creek". (Kahawai Dala). Ua loheia kekahi mau leo kaiakala e walaau ana me na leo hookikina maloko o kekahi hale; a 0 ua hale 'la, oia kahi hale kuai waiona o kahi puulu kauhale nona ka inoa i loheia ae la. He mea mau ma na walii eli gula a daia paha, o kei.i kekahi o na mea mua loa e lawelaweia ma ia mau wahi, o ka hale kuai rama ame ka hale piliwaiwai. Iloko o keia i mau leo uluaoa, ua loheia aku* la kekahi mea e i ana: "E li koke iaia i keia w r a ano!" Mamuli o keia mau huaolelo, ua hooho like ae la na leo ikuwa he nui: "Pela no! Aole pono e hooka'ulna hou aku!" 1 kela wa, ua hoea mai la he mea maluna o ka lio ahinahina nui, a ku malie iho la mawaho o ka ipuka o ua hale 'la. He kanaka kino maloeloe maikai, 1 aahuia hoi me na kahiko o ke kanaka kuonoono oia mau wahi. He kamaa-puki loihi a hiki maluna iki ae o na kuli. me na kepa dala. He papale Kaleponi'eleele laulau nui me ka lipine lopi wai dala. a he palule huluhulu aeae maawe silika, ame na lolewawae ili dia keiki. He lio nui maikai a kulana ikaika, a he ano lio hoi i loaa ole i ka poe uuku mai o ke dala. Nolaila, o ke kulana o ka mea e ku nei mawahō o ua hale inu rama la' he kanaka waiwai. „ Ua hoolono malie aku la ua kanaka la a hiki i ka wa i hoohoia ae a\ na mamala olelo maluna, a ia wa ua lele koke iho la ua kanaka la mai luna iho o kona 1i0,,.a me na kaina wawae mama, ua hele aku ia ia a ma ka ipuka, a i ke kuu ana iho o na leo ikuwa, ia wa ua pane koke aku la oia me ka leo kuoo a moakaka pono: "Heaha ke ano o keia mau olelo?'* Ua like ke ano o keia mau liuaoleio me he uwila mageneti la, ka hikiwawe 0 ka meha ame ke anoano pu i pahola iho maluna o ke anaina holookoa; oiai ua hoomaopopo pono ke' kulana hoomalu ma ke ano o ka leo nana i hoopuka aku i kela mau huaolelo. nolaila, aole e hikl i kekahi mea hookahi o loko o ua hale la ke hoopuka aku, a pane koke aku palia i ka ninau. > I ka hala ana he mau sekona, oiai na mea apau e nana pololei 'ana i ka mea nana ka ninau me ko lakou mau helehelena haikea ame na maka aa, me he mea la ua hoopihaia lakou «hpau me ka maka'u, a i ole ia, me ke kahaha paha, aka, aia nae na onohi maka o ka malihini ke kaulona pololei la m'aluna o kekahi keiki kino pilalahi opio 1 hauhoaia kona mau lima me ke Kaula, ia wa ua pane mai la ua wahi keiki la: "Ke maT<emake nei keia poe kanaka e li ia'u, mamuli o kekahi kumu hoahewa wale a keia poe." Huli koke ae la na onohi maka o ka malihini, me ka weli ana i like me he mau hoku la ke anapauafīa maluna o ke anaina, a me ka leo o ke kanaka i hele a wela ka puuwai i ka huhu, ua pane koke aku la oia:

"Heaha ko oukou kuleana, a ma ka mana hea oukou i manao ai e iawe i ke ola o keia keiki opio?" I keia wa. ua pane mai Ia kēkahi kanaka kino loihi umiumi loloa me na maka kohu popoki, a i ka hoomaopopo aku, me he la, oia paha ke aīakai o keia puuiu kanaka, a me he !a, i kela wa ua ho-aia ka inaina wela iloko o kona naau no ka mea nana ka ninau, a me na hiohiona apau o ke kanaka omokoko, ua pane mai la oia: "Owau paha ke ninau aku ia oe, heaha la kou kuleana e ninau mai ai ia makou no ko makou kuleana a kuleana ole no kekahi men a makou e manao a! e hana. oiai owau ke poo maluna o na mea apau ma keia wahl, a aia iloko o ko'u lima ke ola ame ka make o na mea apau ma keia wahi!" Mino-aka mua iho !a ka malihini, a ia wa ua pane aku la oia: "Nawai i iiaawi i kela mana kiekie ia oe. ka mea hoi i loaa ole i ka Peresidena o Amerika hoiookoa nei?" "Na keia mea!" wahi a ua kanaka la, me ka unuhi koke ana ae i pupanapana mai kona pakeke ae. Aka. ua hakalia !oa nae oia, oiai iaia i hoao ae ai e kau pono mai i kana pu ma ka umauma o ka malihini, ua ike e mai la oia e kau poiolei aku ana ka pu-pana-pana a ka maiihini ma kona puuwai, a o kekahi pu hoi. ua kauia aku la maluna o ke anaina, a ia wa ua poha aku Ia ka leo kuoo o ka malihiai: "Mai eo oe a hoao mai e paani me kena mea. oiai o ka'u kawa ia I lele a hlo ka ihui 0 ke kanaka mua o oukou e hoao mai ana e kue tnai ia*n i keia wa, e make no ola me ka hala oie!" Ia wa, ua pane koke aku la oia i ke keiki opiopio me ka leo oluolu i kullke ole ioa me ke ano o kona leo i hoopuka mua aku ai ! kela poe kanaka:

"E hele niai oe maanei, a mai hepohop«o EO Keia poe kaaaka. ~ l a ka koke ae !a ka epio. a me ka oiwi kino m-e aa kapuai wawa€ elama i ole me o ka eiea ;.uo, īm hek 1 poloiei nuiī ia oia a ku iho U nia ka aoao e ke keoemiana malihini. knpaiaaaha ka mana o ka .eo o kvsa maMhiai maluea o k«rla ye* kaEiaka. he hoi ī weii nui ia, a he pee hoi i hiki o!e ke hookuemi hoft? ia ko 'nkou manao. Eia nae. ua kau aku kekahi mana eehia kohu uwila maluna o lakeu apau mamuli o ka leo o k-e;a r;:aiihīni; a oia hoi ka ka ona hale rama i naiu iho ai maloko o kona naau iaia e nana mai ana mahope mai o k» 1 p:skaakau kuai -rama —"He kupanaha maoii kiiaP' Me ka hooka'uiua ole iho. ua pane iho la ka malihini i ka opio: "E 'aoi poloiei oe e ka opio no kou wahi, a mai ae hou o* ia oe iho e Hlo hou i rio iioko o na lima o keia poe hehenu. oiui aole keia poe i hoomaopopo i ke koikoi o keia mea he ela o ke kanaka ola uhane. ka mea makamae hookahi a ke Akua i hana ai!" Ia wa. ua oiii koke aku la ka opio a naio akti la oia iioko o ka pouii o ka po. Ua maopopo no nae i ka maiihinl e haiawai hou aku ana no oia me kela opio. a ua hoomaopopo koke iho la no oia ma ke ano o ka helehelena maikai o ka opio he opio hoopono kela. a aole hoi elike me ka keia poe kanaka e kapa wale nei, a e hoahewa wale nei hoi. he kiu, a he komohewa. a pela wale aku. I ka hala ana o ka opio. akahi no a kemo hou iho ka manao iloko o ka naau o kekahi o ua poe kanaka Ja, malia paha -he mau'hana pulapu wale no keia a keia kanaka malihini. a aole no paha oia e ki io mai atia ia lakou.. ina no lakou e hoopaakiki mahope o ko lakou manao, a oia hoi kaua i pane koke mai ai me ka weli huila ana mai 0 kona maii inaka imua o ka malihini: "Ea! Heaha iho la kou kuleana o ka hookuu ana aku la i ka makou pio?" Me ka paa makaukau no o ke keonimana malinini i kana mau pu-panapa-na ma kona mau lima, a oiai no hoi kona mau onohi maka e kaulona ana maulna o ua poe kanaka la me ka w ? eli ame ke'kuoo, ua pane koke aku Ia oia: l "ilahea o na kanawai o ka aina viei 1 loaa ai ia oukou ke kuleana e hoopio wale i ke kino o kekahi kanaka me ka hoahewa mua ole ia oia mea imua o kekahi aha hookolokolo o ke Aupuni?" "Aole o makou nana ia mea he aha hookolokolū ma keia wahi," wahi a ua' kanaka la nana 1 pane mua mai me ka hooho pu ana mai a kekahi poe e iho: "O makou no ka aha hookolokolo o keia wahi! A ma ka inoa o na uhane lapu apau e make oe i uku no keia hana hookano au}" "O ke kanaka mua o oukou e anehe ana e lalau i kana pu, a hoao iki paha e oni ma kekahi ano iwaena o oukou, e make koke no ia!" i pane aku ai o keonimana Keo me ke ku i ka weli ke nana # aku, a me he mea la, aole ia ne mau olelo palaualelo wale, aka, he oiaio, oiai qa maopopo, no iaia ke kulana o keia poe, no ka iaea. ina oia e hoalu iki i kona kulana, a hoopalaleha iki hoi no hookahi sekona, e ki koke ia mai ana no oia me ka hala ole, olai ! ua like ia lakou ke ola o kekahi kanaka me he la he ilio. v Mamuli o keia mau mamalaolelo a keonimana Keo, ua pepe hou iho la ua poe la, elike me ke ano o ka* ilio hohe wale i pelu i kona huelo mawaena o kona mau wawae hope ka hopepe. Ua hoomaopopo koke iho la no o keonij mana Keo i kela mea, a ua ike iho la oia, he poe hohe wale io no keia ma ka naau imua o ka mea a lakou e maka'u ai, aka, imua nae o ka mea hopohopo a nawaliwali hoi, he poe oi loa o ke ino ame ka puni koko, elike no hoi me ke ano mau o ka poe powa a pakaha wale. Nolaila, ua maopopo iho la ia Keo o ka manawa keia ana e hana ai. Me ka leo kuoo i maa 'mau iaia, pela e komo loa aku ai ka weli iloko o na ,naau o ua poe kanaka la, ua pane aku la oia: "E hoolohe mai oukou, a e noonoo hoi no oukou iho: Ka mua, e hoike aku au ia oukou, ua kapa mau ia au ma na wahi eli gula 'apau ma ka inoa o 'Keonimana Keo!'"

I keia puka ana aku o keia inoa, ua ikeia aku !a ka haikea like ana ae o na papalina apau o kela ame keia o ua POe la, oiai aole* he hookahi kanaiea ma na ]>aeli gula apau o Kaleponi i neie ka lohe i kela inoa. He inoa hoi i weli nui ia e na poe hana hewa apau, a he puuhonua hoi no ka mea nawaliwali, a he mea aala hoi iwaena o ka poai o ka poe hoopono, a he inoa i hilinai a mahalo kiekie ia iwaena o ka poe kaiepa a oihana e ae paha. ' O ka lua, he poe komohewa wale no oukou apau ma kela wphi eii gula, oiai eia oukou malalo o na alakai hewa ana a kekahi mea e kapa nei iaia iho oia ka ona nona keia wahi, aka, o ka mea oiaio loa aole nona, he aihue oia, a he powa iimakoko, a ina eia oia iwaena o oukou i keia wa, e pono oia e moni aku i keia mau huaolelo a'n. a ina hoi he kanaka oia i ike i keia mea he makee nona iho. e mai oia imua o'u i keia wa ano." Ua iike keia mau huaolelo a ka kakou olafti me he hekiii paapaaina la o ka malama o Ikuwa ka pahola iho o ka eehia maluna. o kela anaina kanaka. ka ua mea o ka loha o ua pie !a. Ia wa ua pane mai !a kekahi kanaka aoo mai waena ae o ua poe la; he kanaka kino ioihi oia, me na umiumi loloa i hele a kuakea, e hoike ana ua lehuiehu na makahiki i kaaio ae maiuna o kona poo kuakea; a me ka leo ame ka hiohiona i like loa me ko ke kanaka nana na huaolelo awahua mamua ae, ua pane mai la oia: "E, kaia mai oe e Mr, Keonimana Keo ia'n, oiai akahi no au a Jke knmaka ia oe. He kanaka au I noho loihi ma keia wahi, a i iawelawe hoi ma ka*u hana o ka eli guia; a i na Ia mua o ko T u noho ana mal ma keia wahi, ua hoomaopepoia mai au e ko makou luna nui mua i naiowale honua, o Keonimana Keo ka ona nui o keia wahi, a ua hama au me ka lawe mau !a o ka'u mau hooknpu i ke!a ame keia mahina, me ka'u hoomaopopo iho, na Keonimana Keo paha keia maheie e hookupu mau nei„ aka. aoie loa nae i loaa ia*u ka hanohano o ka ikemaka ana iaia. akahi waie no i keia ano, a. no ia mea, e oluolu oe e hoike mai, auhea !a o Mr. Hela, kela luiia nul mua o makoor* ' (Aale i pan.)