Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 10, 5 March 1897 — Page 2

Page PDF (1.46 MB)

This text was transcribed by:  Olga Woo
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaha Mana Kooko

 

HOOLAHA PA AUPUNI

 

  I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, ua hookaawai aku au i keia la he pa no ka hoopaa ana : na Holoholona Hele Hewa ma Kaupo, Maui, maiuna o ka Aina Aupuni o Kumunui, ma Kaupo, ma ka aoao mauka o ke Alanui Aupuni

 

 

  I kulike au ma ka Pauku 2 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, i keia la ua hookohi aku au ia J. W. Kawaakoa i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni maluna ae.

            J. A. KING,

            Kubina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Maraki 2, 1897

            2640-3t

 

 

  I keia la i hookohuia aku o G. W. NAWAAKOA, ESQ., I Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Waianae, Apana o Waianae, Mokupuni o Oahu, ma kahi o C. A. Newman.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Maraki 1, 1897.

            2640-3t

 

 

KUAI O KA HOOLIMALIMA O NA

APANA 8 ME 9, MAHELE “A”

HILO, HAWAII.

 

 

   Ma ka Poakolu, Aperila 7, 1897, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ka puka, ma ke alo o ka Hale Oihana Hooko, Honolulu, Oahu, e kuai ia aku ai ma ke kudala akea, na hoolimalima o keia mau Apana Aina Aupuni e waiho ana maloko o ka Mahele A. kihi o na Alanui Waianuenue me Uwapo, Hilo, Hawaii, oia hoi:

  Apana 8, Uku hoolimalima oi aku $30000 no ka makahiki.

  Apana 9, Uku hoolimalima oi aku $24000 no ka makahiki.

  E hookaa mua ia ka uku hoolimalima o kela ame keia hapaha makahiki.

  Manawa – he 30 makahiki.

  O keia kuai, mamuli no ia o keia mau kamu: O ka mea e lilo ai keia mau hoolimalima, e kukulu no oia iloke o na makahiki mua eha o ka manawa hoolimalima maluna o kela ame keia apana, he hale a mau hale pale-ahi, ma ka pohaku uinihapa paha, pohaku a hao paha, ma ke ano maikai e aponoia ana e ke Kuhina, no ke kumulilo hoi aole e emi iho malalo o $7,500, a e hoopaa pauahi ia hoi na poe hale la, no ka huina i eimi ole iho malalo o ka elua-hapakolu o kona waiwai io, no ka pomaikai o ka Mea Hoolimalima (Lessor) a e hana hou ana hoi (repair) i na hale la iloke e ke koena aku o ka manawa o ka hoolimalima, koe wale no na loli ana mamuli o na mea maa mau i ka hanaia: a ma ka wa e poino ai ua hale la no ke ahi, alaila, e hoopau koke ia ua poino la a poho hoi, ma ka hana hou ana a kukulu hou ana paha, a i ole ia, e haawi mai i ka palapala hoopaa pauahi i ka Mea Hoolimalima (Lessor).

  A @ ia hou, mamuli o ke noi i kakauia mai e ka Mea Hoolimalima mai (Lessee) a e kona mau hope paha mamua o ka pau ana o ka manawa, alaila, e haawiia aku no ua mau wahi la me na hana hou apau, ke hooko pono la na kumu apau i hoikeia ae la e ka Mea Hoolimalima mai (Lessee) no ke kudala, ma ka hoolimalima no ka manawa aole e oi aku mamua o iwakalua makahiki, ke ole ua mau wahi la e hooliloia no ka pono o ka lehulehu, a ma ia ano, e loaa aku no i ka Mea Hoolimalima mai he hoike mua ia ana’ku ma ka manawa aole e emi iho malalo o hookahi makahiki. A e malamaia hoi ua kuai kudala la, ma ka manawa i oi ole aku mamua o eono malama, aole hoi e emi malalo o hooahi mahina, mamua ae o ka pau ana o ua manawa ‘la.

  E ikeia no ke Kii o na Apana i hoike ia ae la ma ke Keena Kalaiaina, Honolulu, a ma ke Keena o A. B. Loebenstein, Hilo, Hawaii.

            J. A. KING.

            Kuhina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Feb. 25, 1897.

            2640-3t

 

 

            Keena Kalaiaina,

            Feberuari 17, 1897.

 

  I kulike ai me kekahi Olelo Hoolaha o ka Aha Hooko, i aponoia ma ka la 9 o Feberuari, 1897, ke hoolahaia aku nei ma keia ̶ O ka poe e wehe ana i na alanui maluna o ko lakou mau aina ponoi iho, me ka manao e hoolilo ia mau alanui no ka pono o ka lehulehu, e pono no e kuka pu me ke Kuhina Kalaiaina no kahi e moe ai ua mau alanui la, ke ano o ka hoiliwai ana ame ke akea o ua mau alanui la, a mamua hoi o ko ke Aupuni lawe ana mai i ua mau alanui la, he mea pono ke hanaia ua mau alanui la elike me na kuhikuhi a ke Kuhina Kalaiaina.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

            2639-3y

 

HOOLAHA PA AUPUNI

 

  I kulike ai me ka Pauku I o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, i kaia la, ua hookaawale ae au i Pa no ka hoopaa ana i na Holoholona Aea wale ma Kaluaaha, mauka o ke alanui Aupuni, malaila nohoi e noho nei o Rev. H. Manase, ka Luna Pa Aupuni o keia wa.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Feberuari 15, 1897.

            2638-3t

 

  I keia la, ua hookohuia aku o A. N. KEPOIKAI, ESQ., i hoa no ka Papa alanui no ka Apana Ohi Auhau o Wailuku, Mokupuni o Maui, ma kahi o D. Center, Esq. i haalele mai.

            J. A. KING,

            Kuhina, Kalaiaina,

  Keena Kalaiaina, Feberuari 15, 1897.

            2638-3t

  

  I keia la, ua hookohuia aku keia mau keonimana i mau Agena Haawi Palapala Mare:

  B. H. Brown, Esq., no ka Apana o Hilo, Mokupuni o Hawaii.

  James H. K. Kaiwi, Esq., no ka Apana o Lihue, Mokupuni o Kauai.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Feberuari 15, 1897.

            2638-3t

 

OLELO HOOLAHA HUI I HOOHUILA.

 

 

Ma ka hana o ka Hui Alahao Hawaii.

  Oiai, ua waiho mai ka Hui Alahao Hawaii, he Hui i hoohuia, i kukuluia a i ku hoi malalo o ka mana o na Kanawai o Ko Hawaii Pae Aina, elike me ke Kanawai ma ia mea, ma Keia Keena o ke Kuhina Kalaiaina, he Noi no ka hoopau ana i ua Hui la, me kekahi palapala hoike i hoopili pu ia aku me ia, elike me ke kauoha a ke Kanawai.

  Nolaila, ke hoolahaia aku nei ma keia i kakahi mea a i ka poe apu\au i loaa na kuleana, ma kela ame keia ano, maloko o ua Hui la, e waihoia mai na kue ana no ka aeia ana o keia noi, maloko nei o ke Keena o ka mea @ona ka inoa malalo iho nei, ma ka Poalua, la 9 o Maraki, 1897, a mamua ae pana o ia wa, a o kela ame keia mea i makemake e loheia kana hoakaka ma ia mea, e hele kino mai no ma ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ma ka Hale Oihana Hooko, Honolulu, ma ka hora 10 A. M. o ua la’la, e hoike mai i kumu e ae ole ia ai ua Noi la.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Ianuari 4, 1897.

            2632-9ts

 

HOOLAHA HUI I HOOHUIIA.

 

 

MA KA HANA NO KA HOOPAU ANA

I KA HUI MAHIKO O PAUKAA.

 

 

  Oiai, ua waiho mai la ka Hui Mahiko o Paukaa, he Hui i Hoohuiia, i kukuluia a e ku ana malalo a mamuli o ka mana o na Kanawai o Ko Hawaii Pae Aina, elike me ke Kanawai e pili ana ia hana, he palapala noi, ma ke Keena o ke Kuhina Kalaiaina, no ka hoopau ana i ua hui la, me kekahi palapala hoike i hoopili pu ia me ia, elike me ke koi a ke kanawai.

  Nolaila, ke hoolahaia aku nei ma keia i kela kanaka ame keia kanaka, a i na kanaka nohoi apau loa, i loaa na kuleana, ma kela ame keia ano iloko o ua hui la, he mea pono ke waihoia mai na olelo kue no ka aeia ana o ua noi la, maloko nei o ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho nei ma ka Poakolu la 13 o Aperila, A. D. 1897, a mamua @ paha oia la, a o kela ame keia mea e makemake ana e hooloheia ma ua hana la, e hele kino mai ia ma ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho nei ma ka Hale Oihana Hooko, Honolulu, ma ka hora 10 A. M. o ua la ‘la e hoike mai i kumu, nokeaha la e a ole ia ai ia noi.

            J. A. KING,

            Kuhina Kalaiaina.

  Keena Kalaiaina, Feberuari 6, 1897.

            2637-9t

 

HOOLAHA NO NA AINA AUPUNI.

 

 

  Ma ka Poaono, Maraki 20 ae nei, hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Hookolokolo, Honolulu, e kuaiia aku ai ka Hoolimalima i ikeia ke Ili o Kapoina ma Waiehu, Maui, e komo pu ana me na “Aina” Poalima, a maloko o laila he aneane 15 eka, oi iki aku a emi mai paha.

  Manawa – 21 makahiki.

  E hookaa mua ia ana i kela ame keia hapalua makahiki.

            J. F. BROWN.

            Agena no na Aina Aupuni.

  Keena Aina Aupuni, Honolulu, Feb. 23, 1897.       2639-td

 

 

HOOLAHA O NA AINA AUPUNI.

 

  

Ke hoolahaia aku nei ma keia, ua weheia no ke noiia ana mai, keia mau Apana aina ma Hamakua, Hawaii, ma ka la 15 o Ianuari, 1897, a e Kuai Kulala akea ia aku ana, ma ka Poaono, Maraki 6, ae nei, ma ka hora 12 awakea, ma ke Keene Oihana o Chas. Williams, Honokaa, malalo o na kumu i hoakakaia maloko o ka Olelo Hoolaha no na Aina Aupuni e hoike ana ua weheia ia mau apana aina no ke Kuai.

                        Kii-                              Ka                   Kumu-

Apana.             Aina.   Kahi                Nui.                 kuai Oi

    10              11        Paauilo                       26.00               $325.00

    11              11        Paauilo                        30.00               375.00

  Aole e aeia kekahi kanaka e kauai a oi aku mamua o hookahi apana. He mea pono ke loaa i na poe e kuai ana na pono i hoakakaia, a e hana hoi kekahi olelo hoike i hoohikiia, elike me ia i kauohaia no na Poe Kuai Kuleana Aina ma ke Dala Kuike, malalo o ke Kanawai o 1895. E hookaa koke ia mai ka akahi-hapaha o ke kumukuai mahope iho o ka lilo ana.

  E loaa no na kii o na Apana Aina maluna ae ame na olelo hoakaaka hou aku, ma ke Keena Aina, ma Honolulu, a i ole ia, ma ke Keena o Chas. Williams, Hope Agena, Honokaa, Hamakua, Hawaii. J. F. BROWN.

           Agena o na Aina Aupuni.

  Keena Aina Aupuni, Honolulu, Feb. 23, 1897.       2639-td

 

HOOLIMALIMA AINA AUPUNI.

  Ma ka Poaono, Maraki 6, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ka Hale Hookolokolo, Honolulu, e kuaiia aku ai ka hoolimalima o kekahi Apana Aina ma Pouhala, waikele, Ewa, nona ka laula ma ke Alanui Aupuni he 75 kapuai, a nona ka hohonu he 100 kapuai makai o laila.

  Manawa Hoolimalima: 15 makahiki. Uku Hoolimalima oi aku maluna o $50.00 no ka makahiki hookahi, e hookaa mau ia ana i kela ame keia hapalua makahiki.

            J.F. BROWN,

  Agena no na Aina Aupuni.

            2637-td

KA

Nupepa Kuokoa

 

No ka Makahiki - - -  $2.00

No Eono Mahina - - -  1.00

            Kuike ka Rula.

 

  PUKA          1          2          3          4          5          6

  ANA.           Pule     Pule     Pule     Pule     Pule     Pule

 1 Iniha           $ 1.50  $2.00   $2.50   $3.00   $3.50   $4.00

 2 Iniha             2.00  2.75    3.50    4.00    4.50    5.00

 3 Iniha             2.50  3.50    4.50    5.00    5.50    6.00

 4 Iniha             3.00  4.00    5.00    6.00    6.75    7.50

 5 Iniha             3.50  4.75    6.00    7.00    8.00    9.00

 6 Iniha             4.00  5.50    7.00    8.00    9.00    10.00

            O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina sole, aoh hookomo ia.

HOOPUKALA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

C. G. BALLENTYNE, Luna Nui

JOSEPH M. POEPOE, Lunahooponopono.

            Honolulu, Oahu.

 

POALIMA : : : MARAKI 5, 1897

 

Kela Hoole a Liliuokalai no ka

Palapala Haalele Noholii

a Aupuni.

 

  Ma ko makou pepa o kela pule aku nei i hoike aku ai makou i ka nuhou mai na kaiaulu mai o Amerika Huiia no ko Liliuokalani hoole ana i ka oiaio ame ka mana o ka Palapala Haa lele Nohoalii, i kakauinoaia ai e ia ponoi ma ka la 24 o Ianuari o ka makahiki i hala. Ma ka lono nae i loaa mai ia kakou, ua hoikeia mai, ma o Julius Palmer la i hoike ae ai o Liliuokalani “he palapala epa” ua palapala la, mamuli ia o ka “hookikinaia” ana “mamuli o k a ikaika,” a ua olelo ae ua Jules Palmer la, ua loaa iaia ka mana mai a Liliuokalani mai, oia paha ke ano o keia olelo – e kukala ae aohe “mana ma ke kanawai o ua palapala la.”

  No makou iho, eia ka mea i maopopo, o ka palapala nona ka oiaio e hooleia nei ikeia wa, he palapala ia i ku hoikeia e na hoaloha pilo ponoi o ke “Alii,” oia hoi o W. G. Irwin, H. A. Widemann. Samuel Parker, J. Kalua Kahookano, Chas. B. Wilson ame Paul Neumann. Eia na olelo a keia poe i kakau aku ai i ko lakou mau inoa apau:

  “Ma keia la 24 o Ianuari, M. H. 1895, ua heluheluia a noonoo akahele ia ka palapala mamua ae nei o (a) Liliuokalani dominis, imua o ko makou alo, a o Liliuokalani Dominis i oleloia, ma ia manawa, a imua o makou ua hoike mai he hoakaka pololei a piha no ia o kona makemake ame kana mau hana ma ia mea. A oia palapala, ua hoakaka mai oia ia makou, ua makemake oia e kakauinoa a e hooiaio imua o makou oia no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho, a ma ia manawa ua kakauinoa oia ma ua palapala nei imua o makou, a ua hoike mai oia no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho.

  “ I hoike no ia mea, ma ke kauoha a Liliuokalani Dominis i oleloia, a imua o kona alo, ke kakau nei i ko makou inoa, ma ke ano he mau hoike maka, ma ka Hale Hooko o ke Aupuni ma Honolulu, Mokuponi o Oahu, ma keia la 24 o Ianuari, M. H. 1895.”

  Penei hoi ka Liliuokalani mau olelo @ moi ma ka hapa mua a ua palapala la i kakauinoa ponoi ia e ia a oia mau olelo e hoike ana ia ia kona kulana kona ano ame kona manao ma kela wa i kakauinoa ai oia i @ palapala ia:

  “ * * * Mahope iho o ke kuka piha ana mamuli o kolu mau manao ame kolu poo kuhikahi ma ke kanaame ko’u poe kuhikuhi ma ke kanawai. * * * ame ka hahai pu elike me ka lakou alo ana mai ia’u. * * * “

  Ke ike nei kakou ma keia mau kulana hoike manao elua a Liliuokalani, ma kona aoao iho, ua hui kuka pu no ia me kona mau hoaloha ame kona “poo kuhikuhi ma ke kanawai.” a mamuli nohoi o kona manao ponoi iho, i kakauinoa ai oia i ua palapala la. Ke hooia nei hoi na keonimana i lilo i poe hoike ikemaka no ua palapala la, ua hoike aku ke “Alii” imua o lakou, o ua palapala la “he hoakaka pololei a piha no ia o kona makemake ame kana mau hana ma ia mea.” A ke olelo hou nei ua poe hoike nei, a poe hoaloha nohoi o Liliuokalani, o na palapala la ua hoakaka no ke “Alii” imua o lakou, “ua makemake oia (Liliuokalani) e kakauinoa a e hooiaio imua o makou, oia kana hana ponoi, mamuli o kona manao ponoi iho.” Alaila, olelo hou keia poe keonimana a makou e hilinai nei, ina i ike keia poe he mau hana lima ikaika a hookikina kekahi i hanaia maluna o kela “Lede” koikoi loa o ka aina, ko lakou “Aliiwahine” nohoi, elike me ka hoike a Julius Palmer a kakou i ike ai, aole loa lakou e hoike i keia manao penei: “A ma ia manawa ua kakauinoa oia ma ua palapala nei imua omakou, a ua hoike mai oia no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho.”

  Mamuli o keia mau hookaulike a hookuku manao ana, ke ike nei kakou i ke kue ana o Liliuokalani, elike me na olelo a Julius Palmer, i kona mau hoaloha oiaio maanei, elike me na keonimana no lako na inoa a makou i hoike ae la, a pela nohoi ka lakou mau olelo kanaka makua, keonimana a hiki ke hikinaiia, i kue aku ai i na m@a a Julius Palmer i hoike mai ai, ma ka aoao o ke “Alii” Liliuokalani mai Amerika mai la.

  Na ka lehulehu noonoo kaulike a hoopono e kaupaona i keia mau mea.

  Eia kekahi mahele manao hou a kakou e hapai ai i na noonoo maikai ana. O keia palapala, he palapala ia na ka mea hookahi wale iho no i hana, aole ke Aupuni e ku nei i lilo i hoa hana hoopaa manao like ma ua palapala ‘la. O na olelo apau o na palapala ‘la, na ko Liliuokalani manao ponoi no ia. Nolaila, ina hoohiki oia i ua palapala ‘la, a mahope hoole hou oia, aia no ke koikoi oia hana maluna o kona hokua ponoi iho.

  Ua hoike maopopo ke Aupuni i kona manao maikai no ke ano o ka palapala i loaa mai ai mai ke “Alii” mai a i ku hoikeia e na keonimana a makou i hoike ae nei. A eia makou ke hoolaha hou aku nei i ua manao hoike maopopo la o ke Aupuni:

“HALE MANA HOOKO.

“HONOLULU, Ianuari 29, 1895.

 

  “E Madame – O kekahi palapala i hookoia e oe, nona ka manao maioko, e haalele a e hookuu loa  ana i na pono aliiaimoku apau ou mamua aku nei, au e koi nei, ua haawiia mai nei i ka Peresidena ma kou inoa.

  “Oiai oe paa ana he paahao i ka wa i kakauia ai keia palapala, ua makemakeia mamua o ka ae ana’ku e waihomai, e maopopo lea ia oe, i mea e ala ole mai ai kekahi kuhihewa ma keia hope aku i na manao o ke Aupuni ma keia mea.

  “1. O ka hookoia ana o keia palapala aole e pono ke laweia ua hookuu ia oe mai kekahi wahi lihi iki mai o kou hewa pilikino a ponoi ae, no kekomo ana i ku i ka ninaninau a hookolokoloia, e puka mai ana o oe kekahi i ka hewa ohumu kipi hope iho nei e kue ana i ke Aupuni ame ka hopena poino o ke ola: oia kulana ua ae mai oe maloko o kau palapala.

  “2. Aole e hiki ke ae iki ia aku o na pono ame na koina au e hookuu kaokoa wale mai nei i keia wa, he kuleana ku i ke kaanwai e keehi iho ai, mai Ianuari 14 mai, oiai ma kau kukala akea, ua hoole oe aole oe i paa malalo o ke kanawai kumu o ka aina au ihoohiki ai e lawe i ka oihana, a ma kau mau hana o ka hoao ana e lawelawe elike me kou manao iho e kukulu i anao Aupuni hou, ua hoopau wale ia kela aelike e paa ana mawaena ou ame na makaainana, a o na pono aliiaimoku apau e waiho aua iloko ou ua make mai a oe aku. O ka olelo a na lala o kou Aha Kuhina oia wa, aohe e hiki ia lakou ke hoomalu i kau hana i hoolala ai, ame ko lakou hoopii ana i na kamaaina o Honolulu no na kokua aku, oia kekahi o na keehina nana i alakai e lawe na makaainana i ka mana o na pono o ke Aupuni.

  “Ma kahi o kahi o kau palapala e laweia ai, he nonoi no ka poe Hawaii i alakai hewa ia, o kou makemake e ike mai lakou i ka Repubalika, oia wale n ke Aupuni oiaio a ku i ke kanawai o ka aina, ke mahalo piha ia nei. Ma ke mea e pili ana, o kela koi au e loaa ia lakou, ka poe i komo kino i ke kipi hope iho nei ka haawina aloha e hiki ai i ke Aupuni ke haawi aku, e noonoo piha ia ana no ia.

            “(Kakauinoaia)            W. O. SMITH,

            “Lolo Kuhina.”

 

  Ke ae nei ke Aupuni ua kakauinoa e Liliuokalani i keia palapala ma kona wa e noho ana he paahao a he pio, a me ia mea na waiho aku ke Aupuni imua ona i kekahi mau manao maopopo a moakaka, oia hoi, ma ke ano nui – aole o keia palapala ke kumu @ hookuu aku ai ke Aupuni i ke “Alii” mai ka hana hewa i komohia aku ai ia, oia ke obumu kipi: aole ke Aupuni Repubalika i ike aku i ke “Alii” ma ia wa ana i kakau ai i kela palapala, ma kona kulana pili Poo Aupuni, oia hoi o LILIUOKALANI REGINA (Liliuokalani Moiwahine). oiai ua pau kela kulana Poo Aupuni o ke “Alii” ma ka la 14 o Ianuari, 1893, mamuli o kana kukala akea ana aole oia i paa malalo o ke Kumukanawai o 1887, ana i hoohiki mua ai ma kona wa i lawe ai i ka Oihana Poo Kiekie no ke Aupuni, a i huipuia hoi me ka ke “Alii” hoao ana e kukulu i kulana Aupuni hou. Nolaila, o ka la 14 o Ianuari, he 10 la mamua aku o kona kakauinoa ana malalo o kela palapala haalele nohoalii i hemo aku ai ka inoa oihana poo Aupuni mai ke “Alii: aku, oia hoi o “Liliuokalani Regina,” aole oia i kuleana hou i ka inoa “Regina” (Moiwahine), oiai ma ia la i hemo a i makalaia ae ai ka aelike mawaena ona ame na makaainana ikaika a hopepe ole, ma ke ano ua pau kona noho “Regina” (Moiwahine) ana no lakou, a nolaila, aole hiki hou iaia ke kakau i kela inoa pili oihana ona ma kekahi palapala pili Aupuni elike ae la me kela palapala haalele nohoalii: a ina i hanaia pela ke kakauinoaia ana o kela palapala, a kue o le aku ke Aupuni ia mea, alaila, ua like ia me ka ae ana o ke Aupuni aole i pau ke kuleana noho Poo Aupuni o Liliuokalani Regina ma ka la 14 o Ianuari, ka la i oleloia ai, oia ka la i wawahi ai ke “Alii” i ke Kumukanawai o 1887, ana ponoi i hoohiki ai.

  A i ko makou hooki ana i keia manao, ke olelo nei makou, aole ke aupuni Repubalika o Hawaii i ike iki aku ia Liliuokalani he “Regina” (Moiwahine) oia no ka Aupuni – aole. a o na hapai olelo ana malalo o keia kulana kakauinoa ana, aole kahua kanawi e ku ai. Ma ka wa i noho ole ai ke “Alii” maluna o ka nohoalii o Hawaii, ua ikeia no oia o (Mrs.) Dominis Liliuokalani, aole o Liliuokalani Regina, a ma kona wa i kau ai maluna o ka nohoalii, mamuli o kona hoohiki ana i ke Kumukanawai o 1887, ua loaa iaia ka inoa oihana, oia o Liliuokalani Regina: aka, i kona uha’i ana i ke Kumukanawai i haawi mai iaia i kela inoa oihanam hooneenee a hookaawaleia aku oia mai luna aku o ka nohoalii a kela Kumukanawai i kakoo ai, ua pau kela inoa pili oihana mai iaia aku, a hoi hou iho la oia a kona inoa kamaaina mua, oia o Mrs. Dominis Liliuokalani.

  O kekahi mea nui e nana ai kakou, me ka kaulike ame ka ewaewa ole, oia keia: Oiai e ae aku ana makou, ma ke ano he keehina lawe olelo kukukumanao ia ma keia kalai olelo ana, ua hoole io ke “Alii” i ka oiaio o kela palapala haalele nohoalii ana i kakauinoa ai, aole nae ia he mea nona e hookuuia aku mailoko aku o kona puliki aloha ia ana e kana olelo hoohiki kaokoa mawaho ae o kana olelo hooia malalo o ua palapala “epa ‘la,” no kona ae ana, malalo o ka hoohiki, e kokua no oia i keKumukanawai, na kanawai ame ke Aupuni Repubalika o Hawaii, a. aole hoi ia e kokua, ma kekahi ano i ka ho’iho’i hou ana a kukulu ana paha i kekahi aupuni Moi

ma ko Hawaii Pae Aina.

 

Na Lono Pauaka no ka Powaia

o Liliuokalani.

Hu ka Aka a Haalele wale.

  Nu Ioka. Feb. 13. – Penei ka hoike a ka lono kuikawa i loaa mai i ka nupepa Sun mai Wasinetona mai: Mamuli o na olelo a Kapena Palmer, ke kakauolelo a puuku o ka Moiwahine (i pau) Liliuokalani, aia ka he hoolala hololea ua hoomakaukauia no ka lawe ana i ke ola o ke “Alii,” a o na kanaka i haawiia ai keia karaima omokoko, ua manao wale ia, eia lakou ma ke alahele e hoea mai ai i ke kapitala nei. Ua hoea mai lakou, pela ko kakauolelo Palmer manaoia, i keia pule iho la mai Honolulu mai, ma ka manawa no a Kuhina (i pau) Kakina i hehi mai ai ma ka lepo o Amerika, a ua hoomaopopoia he poe hoaloha lakou no ke Aupuni o Dole, a o ko lakou manao oia ka pepehi a make o Liliuokalani, oiai oia wale no ka hana palekana loa e loaa ai ka hoohui Aupuni.

  Ua hoomaopopo o Kakauolelo Palmer no kekahi mau la i hala ae nei, wahi no ana, aia he upuia ana e lawe i ke ola o ke “Alii,” aka, i keia la wale iho la no i loaa m ai ai iaia he mau hooia oialo ana mai Honolulu mai e pili ana no ke ku ana o ke ola o Liliuokalani i ka pilikia. Ua loaa mai lala mai kekahi kanaka i kamaaina ole iaia, he lono telepone mai kahi mamao mai i keia auina la, i hoounaia mai e kakahi mea i kamaaina i ka olelo Hawaii, a e hooia mai ana ia i na lono i loaa iaia maloko o ka palapala @ kou@ a aku ana ke ola o Liliuokalani @ o ka pilikia nui. O ua kanaka ia ma ke mea la he Hawaii no a he kanaka @ i makee nui ia Liliuokalani. Ua puke ae la ka inoa o Kuhina Kakima ma keia kamailio ana. Ua olelo mai ka kela kanaka i ike ole ia kona ano ma kela weiau mai o ka uwea, o Kakina kekahi o na poe ohumu lawe ola.

  Ua kaheaia aku o Kakauolelo Palmer e hele mai i ke telephona ma ka hora 8 @ (o ka po) mamuli o kekahi hoike ma ke kanaka hoouna olelo telephona m@ ma Wasinetona, ua makemake kekahi mea e kamailio iaia. Hele koke aku la ia i kahi o ke telephone a ike iho la @ he mea e kamailio ana ma ka olelo Hawaii. Aole i kamaaina o Mr. Palmer i keia olelo, a ua pele (spell) ia aku @ iaia ua lono ia ma na hua palapala Hawaii. Kakau iho la ia a ike pu iho @ nohoi ia i ke ano pihoihoi uluku e ka mea nana i hoouna mai ua lono la, mamuli o ka pupuahulu o kana kamailio ana mai, holo kiki aku la ia iluna ia Liliuokalani, a malaila i hoonohohoho ia ai na hua palapala i mau huaolelo. Ua piha pahaohao loa “ke Alii.” Ua ike nooia (“ke alii”) he mau palapala mai Hawaii mai, a ua hooiaio loa maila hoi keia lono i kona mau haili hopohopo. Ua haawi koke aku la oia he kauoha e haalele koke iho i ka Hou@ Shoreham. Ua opeopeia ae la kona mau ukana, a e haalele koke iho ana oia ia anei. Ua haiia mai hoi ka lono mai kekahi mea mai o loko ponoi o ka “pea@ alii” aole ia e haalele ana ia Wasinetona, aka, e noho ana nae ia ma kekahi wahi e ae, ma kahi mehameha loa o ke kulanakauhale. he kanaka ole e hoao ikaika ia ana e hunakele @ i kona wahi e noho ai.

  Ua haiia aku la o Kakauolelo Palmer no ka makemake ana o ka Moiwahine e haalele iho i ka hotele, a kauoha aku la iaia e hoouna koke aku i ka Ha Keokeo, a e hai aku i ka Peresidena no kona nee ana aku i kahi e. Ma ka o ka hoounaia ana aku oia olelo @ hele kino maoli aku la no o Palmer ka puuku, me ka ukaliia ana e M@ Heleluhe, kakauolelo kanaka maoli ka “Moiwahine.” Ua halawai o Mr. Palmer me Kuhina Thurber a hoike aku la iaia i ka makemake o ke “Alii,” haa lele iho ia Shoreham. Ua piha ka haha loa na poe o ka hotele ma ka @ a Kakauolelo Palmer i hai aku ai i @ lohe no ko ka “Moiwahine” makemake. Ua manao loa lakou e noho ana la @ ma Wasinetona no kekahi mau mahu@ lehulehu hou aku. Ua manaoio o K@ kauolelo Palmer, ua ulu mai keia @ ana e lawe i ke ola o ke “Alii” mai @ Peresidena mai o ke Aupuni iiawa Ua hoikeike ae ia oia he elua mau palapala, me ke kuni o Honolulu, no Ianuari 28 me 29, a oiai nae ia i hoike o mai ai i na inoa o na mea na laua kakau, aole nohoi i na olelo iho o lokua olelo mai la oia, ke hooikaika @ ke Aupuni o Dole e hookikina i na kanaka maoli e kakauinoa malalo e i palapala hoopii no ka hoohui aina.

  Alaila, hoomakaukau iho la oia i hemahope ae nei:

  “Ua ike maoli ka poai kauu-ko i hiki ole maoli ia lakou ke hoopaa @

lakou ku maikai ana, aia wale @ kokua aku o Amerika Huiia ia lak@ a o ko lakou waihona waiwai (Aupuni) aia no ia ma ke kulana e hiki ole @ hoikeia ae kona ano imu o ke ak@ nolaila, aole he mau hoolaha akea @ i hanaia no ia mea iloko o na mah@ i hala ae nei, a aia hoi ke Aupuni hope lilo ma ka hookaa dala ana, m@ loko o kona mau keena oihana apa@ e loaa ana hoi i na kanaka he wahi h@ o ko lakou uku, ina no he hana ia o @ Hale Aupuni. E hoohanaia mai ana @ dala, ka ike hoopahele ahaolelo am@ hana e ae ma Wasinetona nei, mahoi@ iho o ka la 4 o Maraki, i mea e ko @ keia hopena. Ke nana mai nei o Mr. Dole ame kona poe paa-lao ia mea kekahi wale no, ma ke ano oia ko lak@ mea e pakele ai mai ka hapanui mai na kanaka i kue ia lakou. Aka ne@ ka mea pahaohao loa i loaa mai @ ma na lono hou mai nei mai Honolulu mai, o keia poe kanaka i hoea mai a ma ke Kapakai Pakipika, aole ia i kekahi hana e ae, aka, no ka ma@ maopopo ia e lawe i ke ola o ka ‘Moiwahine.’ oiai, elike me ka loihi o @ ola ana, e lilo ae nei ia i kumu akeake no ka pono o ka hana a ka poe hoo@ Aupuni.”

KOLEKOLE KA NO’A A KAPENA

PALMER

 

  Wasinetona, Feb. 20. – Ua kolek ae nei ka io maoli o kahi kaao ka@ hao a Kapena Palmer i haku ai no @ upuia ana e laweia ke ola o kana “Alii” aloha, a ina paha he ike ke kap@ okakau i ke ano oia mea he “lepe mea malulelule, ina ia paha ua huna oia kona poo no ke ao mau loa ma keke@ wahi kaheka koliullu o Lae-a-ka-i (Cape Code).

  Ua loaa mai ka lono “powa ola” ma ka telephona, a i ke pela (spell) ana a Kapena Palmer, ma kona ano maopono ole, ua pela ae la ia i na huaolelo Hawaii, a houluulu ae la ia i keia hopunaolelo Hawaii: “Makemake kela Moiwahine kela puaa kalua, a he liio kalua?” A o ka unuhina o keia penei ka heluhelu ana: “Does the Queen want roast pig or roast dog?”