Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 10, 5 March 1897 — Kela Hoole a Liliuokalai no ka Palapala Haalele Noholii a Aupuni. [ARTICLE]

Kela Hoole a Liliuokalai no ka Palapala Haalele Noholii a Aupuni.

Ma ko makou pepa o keia pule aku nei i hoike aku ai makou i ka nuhou mai na kaiaulu mai o Ameiika Huiia no ko Liliuokalani hoole ana i ka oiaio ame ka mana o ka Palapala Haaiele Nohoaiii, i kakauinoaia ai e ia ponoi ma ka la 24 o lanuari o ka makahiki i hala. Ma ka lono nae i ioaa mai ia kakou, ua hoikeia mai, ma o Juiius Palmer la i hoike ae ai o Liliuokaiani "he paiapala epa r ' ua palapala la, mamuli ia o ka "hookikinaia" ana "mamuli o ka ikaika," a up. olelo ae ua Jules Palmer la, ua loaa iaia ka mana mai a Liliuokalani mai, oia paha ke ano o keia oielo —e kukala ae aohe "mana ma ke kanawāi o ua palapala ia." No makou iho, eia ka mea i maopopo, o ka palapala nona ka oiaio e hooleia nei i keia wa. he palapaia ia i ku hoikeia e na hoaloha pill ponoi o ke "Alii." oia hoi o W. G. Irwin, H. A. \Yidemaim.~Samuel Parker, J. Kalua Kahookano, Cbas. B. Wilson ame Paul Neumann. Eia na olelo a keia poe i kakau aku ai l ko lakou mau inoa apau: "Ma keia ia 24 o lanuan, M. H. 1595, ua heluheiuia akahele ia ka palapala mamua ae nei o (a) Liiiuokalani Dominis. imua o ko makou alo, a o Liliuokaiani Dominis i oleloia, ma ia manawa. a imua o makou ua hoike mai he hoakaka pololei a piha no ia o kona makemake ame kana mau hana ma ia mea. A oia palapala. ua honkaka mai oia ia makou. ua makemake oia e kakauinoa a e hooiaio imua a makon ola no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho, a ma ia manawa ua kakauinoa oia ma ua palapala nei imua o makou, a ua holke mai ola no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho. "I hoike no ia mea. ma ke kauoha a Liliuykalani Dominls i oleioia, a ioaua o kona alo, ke kakau nei i ko makou inoa. ma ke ano he mau hoike maka. ma ka Hooko o ke Anpuni ma Honolulu. Mokupuni o Oahu, ma keia 1a 21 o lanuaH, M. EL 1595." Penei hoi ka UUuokaiani mau olelo

rr.i ka t3p3 u** pa!af?. s 'i ; it . ; kakaair.txi por;ai ia •<.. aeU n:au olelo e ?.na ia i >:osa kulaiu. kona ano acse kona n:.u:ur' ma ktīa xsx i kakauts.o4t &i o;a \ " *• ta. * • * Makop- :-U«> o k? kuka piiia ana. mamuli o o'u eiae nianao ame ko'u poo kubik:.n: sua •ke kamane ko'u poe ma ke kanawai. * * * anie K.t 'r.ahai pu elike me ka lakou a'o ana rjaī ia'u. * * * K-> i"-.'- r.t i kakou ma keia mau kuiana n ;;ke aianao eiua a Uiiuokalani. ma aoao iho. ua hui kuka pu no ia r:'.e koua mau hoaloha ame kona " īyJ o kuhikuhi ma ke kanawai."' a maniuli uohoi o kona manao ponoi iho. i Kakauinoa ai oia i ua iwlapaia la. Ke hooia nei hoi na keonimana i liio i poe hoike ikemaka no tia palapala la. ua hoike aku ke "Alii'* imua o iakeu. 0 ua palapala ia "he hoakaka poloiei a piha uo ia o kona makemake am% kana mau hana ma ia mea." A ke olelo hou nei ua poe hoike nei, a poe hoaloha nohoi o Liliuokalani, o aa paiapala la ua hoakaka no ke "Alii" imua o lakou. "ua makemake oia (U--liuokaiani) e kakauinoa a e hoolaio imua o makou, oia kana hana ponoi, mamuli o kona manao ponoi iho." Alaila, olelo hou keia poe keonimana a makou e hilinai nei. ina i ike keia poe he mau hana lima ikaika a hookikina kekahi i hanaia maluna o kela Lede" koikoi loa o ka aina. ko lakou "Aliiwahine" nohoi, elike me ka hoike a Julius Palmer a kakou i ike ai. aole loa lakou e hoike i keia manao penei: "A ma ia manawa ua kakauinoa oia ma ua palapala nei imua o makou, a ua hoike mai oia no k£&a hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho." Mamuli o keia mau hookaulike a hookuku manao ana, ke ike nei kakou i ke kue ana o Liliuokalani, eiike me na olelo a Julius Palmer. i kona mau hoaloha oiaio maanei, elike me na keonimana no lakou na inoa a makou 1 hoike ae la. a pela nohoi ka lakou mau olelo kanaka makua. keonimana a hiki ke hilinaiia, i kue aku ai i na m* a a Julius Palmer i hoike mai ai. iiia ka aoao o ke "Alii" Liiinokalani mai Araerika mai la. Na ka lehulehu noonoo kaulike a hoopono e kaupaona i keia mau mea. Hlia kekahi maheie manao hou a kakou e hapai ai i na noouoo maikai ana. O keia palapala. he palapala ia na ka mea hookahi wale iho no i hana, ke Aupuni e ku nei i liio i hoa hana hoopaa manao like ma ua palapala 'la. O na olelo apau o ua palapala 'la, na ko Liliuokalani manao ponoi no ia. Nolaila, ina hoohiki oia i ua palapala 'la, a mahope hoole hou oia, aia no ke koikoi oia hana maluna o kona hokua ponoi iho. Ua hoike maopopo ke Aupuni i kona manao maikai no ke ano o ka palapala i ioaa mai ai mai ke "Alii" mai a i ku hoikeia e na keonimana a makou i hoike ae nei. A eia makou ke hoolaha : hou aku nei i ua manao hoike inaopopo la o ke Aupuni:

"HALE MANA HOOKO. "HONOLULU. lanuari 29. 1893. "E -Madame —0 kekahi palapnla i hookoia e oe. nona ka manao maioko. lo haalele a e hopkuu loa ana i na pone aliiaimoku apau ou mamua aku nei, au e koi nei, na haawiia mai nei i Ua Peresidena ma kou inoa. "Oiai oe paa ana he paahao i ka \va i kakauia ai keia palaapla. ua makemakeia inamua o ka ae ana'ku e waiho mai. e maopopo lea ia oe. i mea e ala ole mai ai kekahi kuhihewa raa keia hope aku i na manao o ke Aupuni ma keia mea. "1. 0 ka hookoia ana o keia palapala aole e pono ke laweia ua hookuu ia oe mai kekahi wahi lihi iki mai o kou hewa pilikino a ponoi ae, no k • komo anfi i ku i Ua ninaninau a hookolokoloia, e puka mai ana o oe kekahi i ka hewa ohumu kipi hope iho nei e kue ana i ke Aupuni ame ka hopena poino o ke ola; oia kulana ua ae mai oe maloko o kau palapala. "2. Aole e hiki ke ae iki ia aku o na pono ame na koina au e hookuu kaokoa wale mai nei i keia wa. he kuleana ku i ke kaanwai e keehi iho ai. mai lanuari 14 mai. oiai ma kau kukala akea, ua hoole oe aole oe i paa malalo o ke kanawai kumu o ka aina au i hoohiki ai e lawe i ka oihana. a ma kau mau hāna o ka hoao ana e lawelawe £iike me kou manao iho e kukulu i ano Aupuni hou. ua hoopau wale ia kela aelike e paa ana mawaena ou ame na makaainana. a o na pono aliiI aimoku apau e waiho aua iloko ou ua make mai a oe aku. O ka olelo a na lala o feou Aha Kuhina oia wa. aohe - e hiki ia lakou ke hoomalu i kau hana i hoolala ai, ame ko lakou hoopii ana i na kamaaina o Honolulu no na kokua aku. oia kekahi o na nana i alakai e lawe na makaainana i ka mana 0 na pono o ke Aupuni. "Ma kahi o kahi o kau palapala e laweia ai, he nonoi no ka pw Hawaii 1 alakai hewa la. o kou makemake e ike mai lakou i ka Repubaiika, oia waie no ke Aupuni oiaio a kn i ke kanawai o ka aina. ke mahalo piha la nel. Ma ka mea e piii ana r o kela koi au e loaa. ia l&koa. ka poe i komo kino i ke kīpi bope iho nei ka haawina aloha e hiki al I ke Aupuni ke haawī aku. e noonoo piha ia ?.na co la. "(Kakauinoaia) W. O. SMITH ' Loio Kuhma.~

Ke nei k? Aupnni «» • r. Līh'iok-a.iani t k»:ia raL!tula ei ! wa e nohe ana he paahao a a :• rja U ua waiho aku ke Aupuni I itnua ona i kek-ihi mau nianan eiao- | popo s moakaka. eia h-oL nia ke ana • nui—aok- o keia paiapaU ke kumu hookuu aku ai ke At:puni i ke "AHi"' mai ka hana hi-wa i komohia aku ai ia. oia k.i ohunva kipi: aole ke Aupnni Repubalika i ike aku i ke "Ahs" ma ia wa ana i kakau ai i keia paiapaia. ma kona-kulana piii Poo Aupuni. oia hoi o LILIUOKALANI REGINA «.Liliuokalani Moiwahiue). oiai ua pau kela kuiana Pop Aupuni o ke "Alii" ma ka la 14 o lanuari. mamuli o kana kukaia akea ana aole oia l paa malalo o ke Kumukanawai o IS$7. ana i hoohiki mua ai ma kona wa i lawe ai i ka Oihana Poo Kiekie no ke Aupuni, a i huipuia hoi me ka ke "AUP hoao ana e kukulu i kulana Aupuni hou. Nolaila, o ka la 14 o 10 la mamua aku o kona kakauinoa ana malalo o kela palapaia haalele nohoalii i hemo aku ai ka iuoa oihana poo Aupuni mai ke "Alii" aku. oia hoi o "Liliuokalani Regina." aole oia i kuieana hou i ka inoa "Regina" (Moiwahine), oiai ma ia la i hemo a i makalaia ae ai ka aelike mawaena ona ame na makaainana ikaika a hopepe ole. ma ke ano ua pau kona noho ,4 Regina" (Moiwahine) ana no a nolaila. aole hiki hou iaia ke kakau i kela inoa pili oihana ona ma kekahi palapala pili Aupuni elike ae ia me kela palapala haaleie nohoalii: a ina i hanaia pela ke kakauinoaia ,ana o keia paiapala, a kue ole aku ke Aupuni ia mea. alaiia, ua like ia me ka ae ana o ke Aupuni aole i pau ke kuleana noho Poo Aupuni o Liliuokalani Regina ma ka la 14 o lanuari. ka la i oleloia ai. oia ka la i wawahi ai ke "Alii' 'i ke Kumukanāwai o ISS7. ana ponoi i hoohiki ai.

A i ko makou hooki ana i keia manao. ke olelo nei makou. aole ki> Aupiini Repubalika o Hawaii i ike iki aku ia Liliuokalani he "Regina" (Moiwahine) oia 110 ke Aupuui—aole. A o na hapai olelo ana malalo o keia kulana kakauinoa ana, aole kahua kanawi e ku ai. Ma ka wa i noho ole ai ke ''Alii" nialuna o ka nohoalii o Hawaii. ua ikeia no oia o (Mrs.) minis Liliuokalani. aole o Liliuokalani Regina. a ma kona wa i kau ai malima 0 ka nohoaiii, mamuli o kona hoohiki ana i ke Kumukanawai o ISS7. ua lona iaia ka inoa oihana, oia o Liliunokalani Regina: aka. i kona uha'i ana 1 ke Kumukanawai i haawi mai iaia i kela inoa oihana. hooneenee a hookaa'waleia aku oia mai luna aku o ka nohoalii a kela Kumukanawai i kakoo ai. ua pau kela inoa pili.oihana mai iaia aku, a hoi hou iho la oia a kona inoa kamaaina mua. oia o Mrs. Dominis Liliuokalani. O kekahi mea nui e nana ai kakou, me ke kaulike ame ka ewaewa ole. oia keia: Oiai e a:* aku ana makou. m;ke ano,he keehina lawe olelo kukulumanao ia ma keia kalai olelo ana. ua hooie io ke "Alii" i ka oiaio o kela palapala haalele nohoalii ana i kakauinoa ai, ao'le nae ia he men nona v •hookuuia aku mailoko aku o kona puliki aloha ia ana ■».;* kana oielo hoohiki kaokoa mawaho ae o kana olelo hooia malalo o ua palapala "epa *la." no koua ae an'a, malalo o ka hoohiki, e kokua no oia i ke Kumukanawai,- na k'anawai ame ke Aupuni Repubalika o Hawaii, a. aole hoi ia e kokua, ma kekahi ano i ka ho'iho'i hou ana a kukulu ana paha i kekahi Aupuni Moi ma ko Hawaii Pae Aina.