Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 12, 19 March 1897 — HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO. KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NAWALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAI-A O KA MOI O NA LUA ELI GULA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO.

KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NA-WALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAIA O KA MOI O NA LUA ELI GULA.

MOKUNA I. "Na keia mau huaolelo mahalo i hoano e i ko'u mau noonoo maikai a lilo au i kanaka hookano lapuwale. Ua hoolawaia mai la a}i me ke dala a nui e ka puuku o ua halema'i la. mai ka waihona tnai paha o ka mea ma'i. aka. aole nae ati i maopopo i kela mea. oia wale no ka'u i hoomaopopo. i na kakahiaka apau a'u e aia ae ai. e waiho ana he wahi lēta me na huaolelo kakaikahi. 'K lawe i keia makana me ke kanalua ole." Maloko o ua wahi leta la he wahi liiUi <lala o kanalima ma ke <;lala gula. l'a hoolauna mai īa kekahi poe ia lakou iho ia'u. a oiai he opiopio wale no au. na punihei aku la au i na hookipa a kekahi poe. He mea i kuluma ma na wahi apau. uole e nele ka huikau mai o na poe ake hoowalewale iwaena o na anaina a ka poe maikai. Pela iho la kekahi o ko'o poe I'a konoia'mai la au e pa wahi kiaha me lakou. a i mea hoi no'u e ike ole ia mai ai he kuaaina, ua inu pu aku la au me lakeu. a ua panai pti aku la hoi ma ka hookipa ana. E hoomanao oe. o ke anaiua a ka poe hanohano. me ka puu <laln nui wnle no e hiki ai ia oe ke kaana pu. i ka hala ana he elua pule mai ka hoi ana a kuu kumu. ua ikaika loa ae la ka mea ma'i. a hoomaopopo iho la au. ua hiki iaia ke noihoiia 110 koha hoine. nolaila. ma kekahi la ae. ua olelo aku la au i kuu mea ma'i. e pono e hoihoi au iaia no kona home. me kuu ninau pu aku iaia ina he hiki i ke kaa lio ke lawe ia maua a hiki i kona wahi. l'a i mai la kela ia'u. he loihi loa kona wahi. aka. ma ke kaa ahi nuuia e hoi ai a kokoke.aku i kona wahi. alailn. na kona kaa lio ponoi no maua e kii mai ma kahi hoolulu kaa akii. l'a telejrarapa mua ia aku la kona poe no ka lioomakaukau ana i ka homo mo ke kii aua mai ia maua īna kahi lioolulu kaa ahi. 'ile manawa pokole. ua hoea aku ln maua ma kahi hoolulu ma k»»kahi wahi kuaaina liaalele }oa. 1 ko mnua lele ana aku mai ke kaa mahu aku. ua ike koke aku la au i kekahi kaa lio nani me na

lio ahinahina nnnui a nani ke nana aku, me elua mau kahu kaa me na aahu i like paha me.ko na alii nui o Pelekane. a'u i heluhelu mua ai. Ua kiiia mai la ko maua mau *opeope e kekahi poe a r u nae i hiki ole ai ko hoomaopopo. oiai ua' lilo loa a'u r ka nana i ke ano o na kaunka o»keia w r ahi. oiai ak'ahi no au a hoomaopopo he kanaka walwai loa io ka keia a'u i lapa.au ai. Ua wehe na poe'apau i ko lakou mau papaie me ka hoopuka like ana i keia mau huaolelo: 'E hoonaniia ke Akua! Eia ko mnkou Haku ua hoi mai!' Ua kunou malie aku la ua kanaka ia. a i ko maua hiki an'a ma ka aoao o ke kaa. ua huii ae la ua kanaka la. a me ka leo nawaliwali, ua pane aku la oia imUa o na poe e akoakoa ana: 'O keia opioime ke kuhi ana mai ia'u> ka mea nana i hoola ia'u a halawai hou ai kako\i he alo a he alo.' I kela wa ua haawi koke ae la kela poe he ekolu mau I*h> huro. He mea e ko'u haaheo. aka. ua kunou wale aku la no au me ka mino-aka pu ana imua o l'akou Kau akii la maua maluna o ua kaa nani la. a he men e ka olnoln o kela kaa i ka'u hoomaopopo iho. 'l'a holo aku la ko maua kaa maluna o kekahi alanui nani i hahania a maikai maloko akti o kekahi uiulaau nm. no kekah» mau miie eiua, a ia wa ua hoea aku la īuakou ma kekahi wahi inolaelae malkai. He mea e ka nani o ka aina. he kuia jva!ahalaha uiiuli maikai. a e ikeia aku ana na pini nunui momona e hele ana a e niomoe ana ma o u maanei o uh kula la. a pela no hoi na !io. Ua ninan aku la s»u i ko'u maki\n\āka: 'Nawai keia pw pipi a me kela poe liof Ua i>ane mai la kela me ka mino-aka oluolu: "Na kou makamaka nei kela mau wahi holoholona.* * Nou wale no ka oaha keia wahil" a u i ninaa hou aky *l. L ? a pane mai la kela: 'Ae, no'u wale no keia mau wahi apau. mal kahl a kaml i kau mai

j nei a hoea ika piko o kela kuahiwi au e ike aku !a mamua pono o kaua. He e!ua hanen mile kuea ka nui o ko'u aīna ma keia wahi. a he aneane elua I tausani ka nui o na kanaka e noho nei maiuna o ko'u mau aina ma ke ano he j poe noho hoolimalima noho hoaaina ma ka mahele o na loaa. O kekahi o keia poe. ua noho ma keia wahi mai ko lakou poe kupuna mai. N'oiaila. e hooI manao oe. he waiwai keia i loaa ia'u | mai ko'u mau kupuna mai.' Ia maua e j kamailio ana. ua ike aku la au he hale j kohu kakela nui e ku mai ana ma ke- | kahi wahi kiekiena maiaio iki mai o ; ka lalani kuahiwi uliuli. Ua hoopuniia ! e kekahi pa nui me na laau kanu maij kai i hoouluia me ka maiau. "I ko maua komo ana aku ma ke- | kahi ipuka pa me na kia pohaku ma- | bala nani, he mea e ka nani o ke kiha- | pai mea kanu o loko o ua pa 'la, me na j kii pohaku kalai i hoonohonohoia me i ka maikai ma keia ame keia aoao o ke i aianui akea. Ua heiuhelu wale no au ; no na Paka nani o na Hale Kakela 1 o Sekotia ame Enelani. kahi hoi o na nlii kiekie oia mau aina mamao. aka. i ; ko'u hoomaopopo'ana iho i keia wahi ; :i'u e ike nei imua o ko'u mau maka. u:i iho au iioko iho o ko'u naau. o keia ! wahi paha kahi oi !oa o ka nani. Aka- ; lii no hoi au a hoomaonopo io iho. he I kanaka waiwai io maoli no keia a'u e , hookipaia nei. "I ko maua hoea ana ma ke al'o o ka : a maniua pono hoi o kekahi aia ! anuunuu nui akea i kinohinohiia me ; n:i nani apau a ka noeau o ke kanaka ! ua hoea mai la lie kaikamahine ui opio. : He nani hoi a ko'u mau onohi maka i ! ike ole ai mai kinohi mai. Ua iho awii wi mai la ua ui "nohea la, me ka hiehie { apau o ka aneia. a me ka mino-aka ! waipahe. ua lalau mai la oia i ka lima 0 ko'u kamaaina. a i ka iho ana'ku o ua kanaka la a ku ilalo, tia apo aku la oia i ua kaikamahine 'la a honi iho ia j ma ka lae o ka lede opio me ka pane | ana iho: 'Na ka iokomaikai o ke Akua : i hoohalawai hou ia kaua e kuu kama- | lei aioha.' Na kela mau huaolelo i ho- '• ike mai ia'u o kana kaikamahine ponoi i keia. īa wa ua huii mai la ua kanaka !*la a pane mai la ia'u: 'E Kauka Kole. ! e oiuoiu oe o hoolauna aku au i ka'u • kaikamahine. Miss Wanl, ia oe.' Ua ! webf ae la au i ko'u papale a kunou j haahaa aku la au imua o ka ui nohea. I me ka puili pu ana iho i kona iima ! wnliwali i haawi mai ai ia'u no ke I aloha aua. I "Lka pau ana oka hoolauna ana. | ua hoi aku la makou no loko o ka hale. j mamuli o ka elou o na v kahu o ka haie. ! ua iawe ioa ia aku la au no ke keena 1 hookaawaieia no'u .He mea e ka nani o na keena o ua hale ia. ame na wahi apau mailoko o ka hale a waho o ke kihapai.

"fa'u e nanea ana mawaho o ka lanai o ua hale la ma ke ahiahi ana iho. ua hoohikileleia au i ka hoea ana mai o ua ui nohea la, a mahope iho o kona haawi ana mai i kona aloha ahiahi. ua pane mai la oia: 'E kala mai oe e Knuka Kole ia'u no keia mahaoi oHi. aka. he niea hiki ole ia'u ke hookaulna iho i kn hoike ana'ku ia oe i ko'u manao." Me ka pihoihoi ano e o ko'u naau. no keia launa ana me keia ui. ua pane aku la au me ke ano waipahe a j pau i hiki in'u: .'Aohe a'u mea e kala I aku ai. oiai he hanohano kiekie loa j keia i ili iho maluna o'u ka launa ka- | mailio ana me oe e Miss Ward. NoI iaila, me ka puuwai makee au e hoo- : lono aku ai i na mamala olelo e haule | iho ann mai kou mau lehelehe iho.* j Mino-aka mua iho la oia. a ia wā ua ■ kaulona pololei mai la kona ma'u ono- ! hi maka nunui mohaha maiuna o'u. 5 a me ka puapnai ana ae o ka ula ohe- ; lohelo ma kona mau papalina, na ka- • mailio hou mai la oia: 'He aie nui loa | ko'n ia oe. oiai mamuli .o kou noeau. ame kou hoomanawanui. ua hoihoi | hou ia mai ko'u Inaui aioha me ke ola maikai imua o ko'u alo. Ao!e loa au i moeuhane e ho<si hou mai ana oia me ke ola imua o'u. kana kamalei aloha. t oiai ua hoike mai ua kauka ajmu aole e haia taia keia mau la. a ina e ola ana oia. alaiia. he mana kupua wale ka mea e ola ai. no ka mea, wahi a lakou, he ma'i kw Papa i hiki oie i ka ikaika o na laau lapaau ke hoola.' 'He mea oiaio.no paha kela. aole e hiki i ka raana o ka iaau lapaau ke hoola, aka. ua lapaau nae au i kou luaui ma kekahi ano ae. oia hoi, ua iapaauia e a'u ma ke oki ana ma kahii a ka ma'i e ai ana, aka. me ka nihinihi loa nae e laweiawe ai. He hana hoi a ka hapanui o na

kauka i hopohopo ioa ai. He lapaau nae kela aia wale no a aa ka mea ma'i. aka. ina hoi he aao hopohopo ka mea ma'i. alailn. aole loa « hiki ia'u ke laweiawe. N'oiaiia. ua mahalo nui loa au no ke koa ame ka wiwo ole o kou makuakane. I'a haawi laelae mai oia iaia iho no ke oia. a i oie. no ka make, a e hana au elike me ka ike i loaa ia'u. a i ko'u hana ana ua hololea me ka maikai. Nolaila, e kuu lede maikai. e mahalo aku kaua i ka lokomaikai o na lani, aole hoi ia'u ,oiai he kanaka wale iho no au, he mea ola hanu wale no.' "Mai kela manawa mai ua lilo au he hoaioha maikai loa no ua ui la. a oiai oia wale no ke keiki a ua ona waiwai nui la. ua hooili mua no ua kanaka la i kona mau waiwai apau maluna o kana kaikamahine, ka \ii nohea hoi o ua kakela la. lloko o na la opiopio loa o ua kaikamahine la. ua make iho la kona makuahine, ka wahine aloha hoi a ua kanaka la: a mai kela manawa mai, aole loa oia i ae e mare hou i wahine hou, aka, he nui a iehulehu na wahine ui i ake nui mai e niare ia e ia.. Mamuli o kona aloha loa i kana kamalei oia ke kumu o kona ole ana e maro hou. oiai ua ike mua oia *i ke ano oia mea he makuahine kolen.

"He mea e ka oluolu o ua kanaka ia ia'u. a ua ne iaelae oia ia'u ame kana kaikamahine e heie hoio lio ma na wahi.npau a maua e manao ai e hole. noiaiki, ua uiu mau ka oiuoiu o ka noho ana mawaena o u me ua ui ia. Iloko o kela mau la, he mea e ka hauoli o ko'u uaau, a ua poiua loa au no kela mea nana i aihue mua i ko'u puuwai iloko o ko'u mau ia opiopio. Ua palaka pu au i ko'u'mau makua. ame ko'u wahi home. Ua lilo kela mau la a'u e walea ana me ka ui nohea o kela uka iuiu me he noho ana la iloko o ka Paredaiso nani. "I ka hala ana o na puie -elua o ko'u noho ana ma ua kakela la. ua pii loa ae la ka maikai o ua kanaka la ma ke kulana maikai loa, a ua hoohauoli nui ia hoi au no ka holopono o ka'u lapaau- hupo wale ana. Nolaila, ma kekahi la, ia'u e heluhelu huke ana ma ka lanai. ua heie mai la kekahi kauwa, a me ke kunou haahaa ana, me he la he kanaka hanohano loa la au, ua olelo mai ia oia, ua makemake ka haku hale ia'u e hele aku ma ke keena kakau, he manao kona ia'u. Me ka naau pihoihoi, ua hooko aku la au. "f ko'u hoea ana'ku ua hookipa mai' la ua kanaka la ia'u me ke ohaoha. Mahope iho o ko'u noho ana maiuna o ka noho i paneeia mai no'u ua hoomaka mai la oia e kamailio me ka oluoiu, me ko'u hoomaopopO iho no. ua pauiele

loa oia ia'u, a he mea uui loa au iaia: 'E kuii keiki, e pono au e kapa aku ia oe ma ia inoa, a ke ole au e kuhihewa. ua oi aku no oe mamua'o ia. He hoola oinio oe no'u, no ka mea. ina aole oe, he mea maopopo. he keiki makua ole ka'u i keia wa, Nolaila. he mea ano nui loa ka'u e nonoi aku ana ia oe i keia wa, a oia keia: Mamua o ko'u make ana. he makemake au e ike e aku ua loaa he makua kupono no ka'u kamalei aloha. Nolaila. ke nonoi aku nei au ia oe, me ko'u nieie ole aku no kou kulana, e ae mai oe e iilo i kane na kuu kaikamahine, a e mareia olua mahope iho o kou puka ana mai mailoko mai o kau kula. E hoomanao hoi oe. o na lilo apau o kou aoia ana mai keia wa aku. na'u ia e uku. Ina hoi e oluolu ana i kfc Akua e hooloihi i ko'u mau la a hiki ia wa. alaila. e hoolilo no au i na hooponopono ana keia mau waiwai nui ma kou lima. E ae mai ana anei oe i keia noi a'u?' Ua hiki ole ia'u ke pane koke aku. oiai ua hoopihaia au me ke pihoihoi ano e. no ka mea. aole ioa au i moeuhane mua iki e loaa mai ana ia'u keia pomaikai nui hewahewa. He mea oiaio. ua kuko mua au no kela ui. a ua ake nui hoi no keia noho ana kohu Moi. aka, aole loa nae. au i manao mua iki e loaa mai ana ia'u ma keia ano. Mahope fho o ko*u kulou ana no kekahi mau mlnute. ua ea ae la au, ame ka naau pihoihol launa ole. ua kamailio aku la au: 4 E Mr. Ward. ua nele an I oa huaolelo e hiki ai ke hoomeakaka aku I ka'u mau hoomaikai a me ka hoike aku I ka nui o ko'u hanoli. aka. e hoakaia e akn nae au ia oe. he wahi kanaka au o ke kulana haahaa loa. a he Hihune hoi ma na ano apau. nolaila. ke manao nei au aole loa au I kupeno e lilo i kane na kau kaikamahine. oiai he kiekie oia a he hanohano. a he ohana hoi kou ma ke kulana h&nohaiio a kiekie mai mua loa mai. nolaila. e noonoo mua oe T e kuu hoaioha. ma* mua o kon haavl aoa mai I kau kaikamahine ia'u/