Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 15, 9 April 1897 — HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO. KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NAWALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAI-A O KA MOI O NA LUA ELI GULA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO.

KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NA-WALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAIA O KA MOI O NA LUA ELI GULA.

-4 MOKUNA I. "Me ka houpo kapalili, a me na lima haalulu, ua upoi mua iho la au i kona mau maka mamua o ko'u hoi ana e moe. I ko'u hoi ana e hiamoe, u% hiki ole ia'u ke hiamoe, oiai ua piha ko'u naau n\e na noonoo ino he nui, a ua like a like me he la aia au iloko o ka lua-ahi o Gehena iloko o kela wa. I ke kani ana o ka hora eono o ke kkkahiaka, ua hoohikileleia au mamuli o ke kahea ana mai o ka wahine kauwa ia'u me ka leo pihoihoi. Ala ino aku la au me he ln ua puiwa loa ia au. a me ka leo pihoihoi. ua ninau aku la au:

'Heaha keia?' 'Anwe! B Mr. Kole, ua poino la kakou!' wahi a ua wahine la. Heaha keia poino? E hai koke mai oe!' wahi a'u me he la, he mea hou ia •ia'u. a'u hoi i maopopo ipua ole ai. Ua kuhihewa io no paha leela wahine I aole au i maopopo i kana mea i ik'e ai, ! aka, aia nae maloko o ko'u naau ua ] hooikaika au me ka maalea apau i | loaa ia'u e hoopuhiH i ka noonoo o ua wahine, la. Me kona pihoihoi no, ua pane mai la oia i ka'u ninau: *Ua make o Mr. Ward! I ko'u ike ua pepehi maoli ia oia-" 4 Ht»ie oe ma kahi e! Pehea. ] ua pupule ia anei oe?' wahi a'u me ka i maalea. 'E. Mr. Kole, e oluolu oe e j hele pu ae kaua eike iaia?' wahi a \ia j wahine 1&. | "Me ko'u pane hou ole. aku. ua heie | aku la au me ko'u nana ole i ua wa- i hine la, nana no oia e hele Aole e j hiki ia'u ke ku loihi na ike au aoie e hiki ! ko'u lunalkehala i ke ku maiaila me ke kuoo. oiai ua j i ikaika loa ka hoopihoihoi ana a ko'u ■ 'uhane no ka hewa no a'u i hana ai. | Nolaila. ua huti ae ja au, a me ka ieo kuoo a ko'u ikaika apau e hiki ai ke j lioomanawanui, ua pane aku la: 4 E pono oe e hele aku e holke i keia mea ! kaumaha ia Miss Heiena. aka. mai ' hele aku nae oe elike me kou ano i j hele ae nei ia"u. E hoike aku oe iaia j me ke ak&hele loa. mahope ananei pi-1 hoihoi ino toa mai auanei oīa, E heie ] ana au e hoouna aku i kekahi kauwa, e kii'ku i ka makai nui ame ka kauk»..; Ia wa, ua oili koke aku la an. ame ka hikiwawe ua kauoha aku la au i ke j kahuiio e hana koke mai i iio no'u.

otas ua hoiholo iho la au A maikai na u ponol no e hele e holke aku i kela k»no manaonao l mea e m&&ao m *»sl ai, ake nui loa &u e ioaa ka mea naea I ke o!» o ua naakiuilionowai la o\j. 31<? ka he)«hele(i« kn\»>

• maha au i hoakaka aku ai i ke kauka | i ka mea hou e pili ana no ka powa ia I ana o ke ola o Mr. Ward. Ia wa ua j hoouna koke aku la au iaia e hele koke I aku oia i kauhaie o makou. me kun ! hoike pu ana aku iaia, e hele ana au ! e kii i ka makai nui ame ona makaij kiu akamai ioa ao ka heie koke ana I mai e huii i ka mea nana i hana i kela karaima. s I ka akoakoa ana o na poe apau maloko o ke keena o ka mea make, he mea e ke anuanu o ko'u koko i ka wa a ka makai tyu e nana ana ia loko o ka rumi. Ua nienieie ia makou a pau, aole nae he mau mea i loaa iki no ka hoike ana mai pehea la ke ano o ka powa ia ana o ke ola o Mr. Ward. I ka pau ana o ka noho ana a ka aha koroneio, ua hoolanalana mau aku au i ko Helena manao, aka mai kela wa mai, ua hoomaopopo au. ua ioli ano e loa ko Helena kuiana mai ko na la ae i hala no'u. Ua makemake ole oia e noho pu me a'u ma kahi mehameha a i na wa a pau a'u e hele aku ai a noho iho ma kona aoao, ua hoomao- ! popo au, e na-ka e wale ana no : kino. me he la, ua loaa ia oia me keka-

hi uia'i ano e. Aole hoi oua kamailio mii mai ia'u. nolaila, ua lilo keia i inea ino i ko'u noonoo. Aole loa oia i hoohuoi iki mai ia'u i ka mea paha nana i hana kela karaima. aka, immaopopo no nae ia'u, ua manao wale no oia. ua } oi aku ko'u hoomaopopo i kela mea I mamua o ka mea a'u i hoike ai. 1 I ko'u hoi ana a noho iho maloko ; o ko'u rumi me ka nalu ana no ka mea ; kupono a'u e hana ai, oiai i kela wa, ua hooholo iho la au, e haalele koke au i keia wahi mahope nae o ka heīnf helu ia ana o ka palapala hooilina no \ ka mea. o ko'u akenui kela o ka ho- > oiaio ia mai o ka mea i hooili ia maf luna o*u. Aole no o'u nana loa no ka I noho ana Luna Hooko Kauoha. oiai | ina paha e manao ana o Helena e hoo- | kohu i mea okoa, ua hiki no, aka o j ko'u mahele waie uo ka"u I akenui loa J Aole i liuliu ia noho aha iho o'u, ua | hoohijkilele ino ia au ma ke komo ana ' mai o kekahi kanaka. a i kuu hoomaopopo ana. o ka makai kiu no ua kanaka |la Mp ka pane ieo mua ote mai oua j kanaka la. ua hele loa mal la no oia | a noho iho la ma kekahi noho e ku | ana mamua pono o ko'u wahi e noho ! ana. Mahope Iho o kona nana pololei ana mai ia'u me na ma*a 00l I Hke me ko ke tiga, ua pane mai Ia oia, me ka l«o a'« i hoomaopopo mua ai na lohe mua no an. He leo hol a'u i weUweli nui ai U wa, akahl no au a ike aole keia makai kiu he kaeaka e. aka o Maiina no keia maiaio o na hoanoe ana laia ! iho.

He mea e ko'u plhoHioi aka, ua hooikaika wale ae la oo au elike me ka nwa hikl iati. Wehe taua ae la aa kanaka )a I kona nmlumi eleele loloa. Ike akt) la au he nmiumi ku"i wale no ka konau Wehe pu ae !a oia i oa roaka aniani ounui mai kona man maka

ae, a i kela wa, ua ike iho !a au. o Xla- : Una ponoi no keia e noho mai nei imua i ko'u alo. | Ia wa. me ka maalea a pau i loaa i j ko'u noonoo Satana, ua pane aku la : au me ke kuoo: 'Pehea oe i aa ai e ? komo mai elike me keia ano, a hehi-ku i hoi i ko'u maluhia?" "E kapae ae oe ia mea e Mr. Kole! | Eia ka'u ninau ia oe: Pehea la oe i aa ! ai e noho malalo o ka malumalu o keia hale mahope o kau mea i hana ai maluna b ka mea nona keia wahi?" wahi a ua kanaka la, me ke kaulono pololei mau ana o kona mau onohi maka maiuna o'u. "Heaha ke ano o kau e olelo mai | nei?" wahi a'u me ko'u hoike ana i j ko'u kahaha ino no kana mau olelo. | Mino aka mua iho la ua kanaka la i a liuliu ua pane mai la oia me he la ; ua maopopo pono no iaia: ) "Eia ke ano o ka'u olelo, ke hiki ole : hoi i kou noonoo eleele ke hoomaopopo j mai. Ua powa malu oe i ke ola o ke 1 kanaka au i aie nui loa ai no kona | lokomaikai, a ke hai aku nei au ia oe. i ina e pakele ana oe mai na kanawai ae o keia ao, aka aole loa nae oe e

pakele mai na kanawai ae o ke Akua! Ke hoike aku nei nae au ia oe, oiai, aale he hoike e ae mawaho ae o'u no ke kue ana aku ia oe imua o ka Aha hookolokolo, e hoomanao nae oe, o ka'u hookolo iho la no ia' mahope o kou meheu a hiki i kou loaa pono ana ia'u me ke koko o kekahi poe ma kou lima, alaila oia kou wa e uku ai a pa-haneri no kau mau hewa e hana ai, ke hoike aku nei nohoi au ia oe, aoie ioa keia o ka hopena o kau mau hana karaima; aka, me he la, o ka mua loa keia, a e nui a lehulehu aku ana kau mau hana powa ma keia hope aku. Ua kukuni ia ka pepehikanaka ma kou .lae!" "O oe ke kanaka kohu ole loa a'u i ike mua ole.ai ma keia ao! Heaha kau hooiaio e hiki ai ia oe ke hapala wale mai ia'u me keia mau mea au e kuhi waie mai nei ia'u?" wahi a'u me ka kuoo ana ia'u Iho. "He mea makehewa wale no ia oe ke hoole mai ia'u. lJa hikl loa ia'u ke ma ka*« mau wahī a pau I hoi maī ai mai ka ululaau mai, a hiki i kou komo ana iloko o ke keena moe o Mr. Ward; nolaila. ina he makemake oe e hahai mai mahope o'u, ua hiki loa ia'u ke hoike aku imua o ke akea, aole he kanaka e ka mea naoa i hana I keia karaima, aka o oe no! Mahope iho o kou hoao ana e hoohalaa ia'u, a i kou hoohoka ia ana. ua ulu ae keia noonoo iloko o kou punwal eieele, e powa malu i ke oia o keia kanaka hala ole. i mea nou e waiwai ai. oiai ua īke mua oe, ua hana hou o Mr, Wani he palapaia hooilina uou nona, me ka hook&awale ana he puu daia nui hewahewa m Eia waie iho no ka mea malkal au e ha&a al—e haaieie koke oe i keia wahi, a m&l nana hou mal oe no keia mau dala l hooiii ia ia oe, No Helena, he mea mak«Aewa ia oe ka manao hon aa» noiia, olal» ua hoomao-

popo no oia aoie he mea e ka mea nana i powa ke kona makuakane. aka o oe no!" He mea e ko'u hoonaukiuki no kela mau olelo a ua kanaka la; nolaiia, me ka piha o*u i ka huhu hiki ole ia'u ke uumi iho. ua pane aku la au: "E kuhi ana anei oe e makau ana au i kau mau hooweliweli wale no? Ua ike no au i ke ano o keu manao, ua makemake oe e lilo ia oe kela mau dala i waiho ia mai na'u, a pela nohoi, ua ake nui oe e lilo ia oe o Helena, hooponopono ia, a hiki hoi i ka loaa a i mea e hooko ia ai kou mau manao maalea ua hele mai nei oe e hoomaka'uka'u ia'u. Ke ole au e kuhihewa nau no i powa ke ola o Mr. Ward, a ke hoao mai nei oe e hapala mai i kau hana ekaeka lapuwaie loa maluna o'u. Akamai maoli oe e Mr. Matina! Aoie loa au e haalele iki ana i keia wahi a hiki i ka pau ana o na mea a pau i ka popo ia ke ano o kana mea i knmallio pono ana o ka mea nana i hana i keia karaima!" * "īna pela. aiaiia he mea makehewa wnle no ka huli ana aku i ka pepehlkannka. oiai eia no oia ke noho mai

nei imua o ko'u alo (me ke kuhi pololei ana mai o kona lima ia'u). He hookahi wale no ou mea e pakele ai. no ka hoike hou ole ae mawaho ae o'u. E Kole! e hoolono mai oe. Aole loa ; o'n ake hou aku ia mea he waiwal, ua' j lawa au ma ia mea a oi wale aku. No 1 ko'u ake ana e liio o Heiena ia*u, kē \ hai aku nei au ia oe. aole loa pela ko'u j manao. He kuhihewa wale ia oo ia f mea. Ina e ninau pono ia aku ana o < Helena. aole e nele kona hoike mai i kekahi mea a'u e kahaha loa ai. Oial ua ike au. aole loa e hehi hou ana kou : mau kapnai wawae ma keia wahi ma keia mua aku, ke hoi&e akn nei au ia ; oe i ka mea oiaio. Aole anei on .haohao i ka like !oa o ko'u man heiehelena me ko Heiena?" wahi a ua kanaka la. īloko o keia mau oielo a ua opio la. ' ua ano akakuu ikl mai lako'u pihoihoi, a ua pane aku 11 au me ke ake e maopopo io i ke ano o kana mea i kamallio mai ai: - "He ol&io, ke hoomaopopo lo nel au t r he hiohiona Uke no ko olua/* ' "He mau mahina ! hala ae nei. ua : aneane io no ao e nonoi aku Sa Helena : e Hlo.l wahine na'u. aka iloko nse oia | mau la e waiho ana ko'n loaui makua* , hine !!oko o ka ma'i pllikla loa, a oia | no hoi kona kumu t naake ai. Mal ko'u | mau la kamalil mai, aole ioa au I hoo- ~ maopopo iki he makuakane ko'u. Eia • wale no ka'u mea 1 hoomaopopo, lie i keiki au na ke kaikaina o ka mea a'u f i kapa mau al <r Mnma, a na make ia ko'u nan makua iloko o ko'a wa pepe. He wahine kaukauaiii ua mama la o'u. a he waiwai nnl hewahewa hol kona. a mamol! o kona nawaliwaii man. ua haaiele akn oia I kona home ma Enelanl. a hoio mai a noho ma keia wahi, mahope Iho o koaa kuai aiia mal ke Anpool tnai f kela mau apana aina nnnol, me ke knknlu aea i ke

kakela nani e ku nei no \ k?ia w*. I ka !a nae mamua iho o ka m.iko aM o ua niakuahlne nei o'u. ua hoik* mai la oia ikn mea oiaio. Aole au ua feai aku. aka nana ponoi no »u. a o ko*t> makuakane ola no keia kanaka, o Mr. Ward, ka luaul poeoi hol o Hel*na: nolaila. i ko'u hoomaopopo nana i k«4a mea, ua hole potolfi mal au. a nlnau Ui Mr. Ward ame na waimaka ma kona mau llhilihi maka. ua hoike mai la oia i ka mea olaio olike me ka mea i hoike ia mal ia*u e ko'u makuahine. He moolelo loihi kana i hoike mai al ia'u, aka aole nae an e hoike aku «na ia oe i kela mea, aka. iloko hoi o kela wa. ua noho au ame Helena ma ke ano he kaikunane a kaikuahine. Pela iho la ko'u kuiana e noho nel: nolaila, e hoomanao oe e Kole, ua hiki loa ia'u ! ke lawe i kou oia i keia wa ano. me ke kaii oie no na lima o ke kaunwai. Eia wale no ka'n kauoha paa ia oei i E ku oe a haalele koke Iho i keia wahi : a mal hoao hou ikl oe e kaaio ««• ma ! ko'u amhele e heie'ai ma keia ao. Ke 1 hai paa aku nel au ia oe. ina oo e loaa : hou aku ana ia'u ma ke ano e hokako | ana oe ma ko'u kuieaua. e make no j oe ia'u elike me ka make ana o ka illo.'" I kela \va. ua maopopo tho lu la'u, "he mea makehewa wale no ia'u ka hoopupu heu ana iho. l'a laki nohoi , au. ika hopu ole ia malalo o ua kana* wai o ka aina. la wa. ua hoomakaukau koke iho la au 110 ka haaleleana i ua wahi la. kahl hoi a'u i manaoiaua ui e illo ana au i haku uo ia kakela n mo ka til nohea oua uka nani ia. He mea o ko'u mihi no ko'u hana ana i kela kaniiina me ka hopuhopuahulu. 0 ka llli kekahl 0 na kumu o ko'u haua aim. oial ua manao paa au. I ka wa e make al o Warri. ola no ko'u wa e mart» koke ai me Helena me ke k&kall olr a piha ka wa I hooholo ia ai; aka, i ka make ana nae o \Vard. ua ano mamao loa o Helena mai ia'u aku. l'a loli ano'e koke kona ano mai ko na la I haia aku. i'ela hoi me na poe aiwu, ua nana mai na kahu la'u, me he holoholona ahlu la. 1 a pau k<t lakou hoohaahaa ana mai imua o'u. Ua kaaio ae lakou ia'u mo he ia. he kanaka au a lakou l ike mua o!e ai. I ka wa eai ai ma ka papaaina, owau wale no ka mea o ka papaaina. I a holke mai la ke kuene ia'u, ua ma'i ia ka haku letle Helene. a nolaila, e ai iho no aū me ko kakaii ole nona. I ka wa e pau al o ka'u ai ana. oia iho la ka wa e halii hou ia ai ka p»paaina. a ia wa o Heiena a me kekahi poe malihini hoaloha ona e heie ae al ' e al; nolaila, ua maopopo io Iho la no ia u, ua hoowahawaha loa ia au o na poe a pau o ua wahi la a'u I haaheo ai i na la mamua ae. He mea olaio. ua Hke au me he alli nul la I na la 1 hoea ole mal ai ka hua o ko'u mau , lima koko.

! kela wa. ua kau ae la au maluna o ; ko'u lio, me ko'u wahl palkl lole. me ka | hanwi ole ia mai o kekahl wahi haa- : olelo o ke aloha e Helena a me na poo e ae, ua haalele Iho !a au i tfa home la. a kuoe hookahi aku la ma ke ala< loa. la'u I hol ai. ua ulu hou ae la he manao hou lloko o'u: He mea olalo, ita 1110 au he mea Ino I ka maka atrie ka noonoo o Hejena ame na poe apau 0 kela wahi. nolaila. he mea makehewa wale no la'n e hele mai kela wahl aku, me ke ola no o kela poe mc ka noho mau o ka inaloa ame ka hoowahawaha mau no'u. Aole e hlkl la lakou ke hooialo ca'trlo I hana I k*la karalma, aka be manao koho wale iho no ko lakou. Ua maopopo no ia'u. e IMo ana au I mea kamaiHo ino mau ia e lakou. nolalla. ua hooholo iho la au, e aho e sila paa ia ko lakou mau lehelehe, <ola hol e make !skou a pau). • O na poe Amerika o lakou na poe kanaka hull h&na akama! o ke ao nei. Fa hoopilkala aku ia poe he 600.000 poe palapala sila no n» hana akama! I loaa !a )akou c ua o! aku ia mamua o ka akahi hapakolu o ca palapala *fla o!a ano ! hoopukaia ma ke ao hoiookoa ne! apau. Aole nae he hana noeao 1 o! aku kona pookela ma ka waiwal. I loaa Uoko © kela au hou. elike me ka Laap Hooia a Kamalena eo ke Kahu, Kolen* ame ka 1!!. nole be nohoi be laan ! oi akn ka waiwal no ka hoola ana I ka eha ellke me la. Penel ka olelo a j. W. o Oakton. Kj.: "U* hoohaaa man ati I ka Laau Hoola a Kamalena no ke Kaha, Kolera ame k« tli, iloko o ko'u ohana no na makahiki he nul, a oa fke an o ka laaa maikai ioa ia a'u I hoohana ai no ka ttml! ma ka opu. £ kualia aaa e na poe kua! laau iapaau o na ano apau. Benson Smith * Co», na Asena ma ko Hawaii Pae AiiuL *

KE KULANAKAUHALE O ATENAI. O ke kii ae keia o ke kulanakauhale Poo o Helene. nona ka inoa o Aienai. O ke awa o Pireusa. kahi a na aumokukaua hui o na mana o Euiopa e manao nei e paniku. he 5 mile kona mamao ma ke komohana liema mai keia kulanakauhale aku. 0 ka' nui o na kanaka o Helene, he 2.200.000 wale no.

KE Kl'HINA NUI O HELENE. 0 keia ke kanaka nana i aa aku na niana nui apau o Europa. na Helene ponoi e auamo ae kana ko'iko'i apau i liana ai. He elele Kuhina keia mal Helene aku a i Parisa ma ka makahiki 1S67. Mai ka makahiki 1885 mai kona lila ana i kanaka kaulana loa no Helene. Teodoro Delyanis kona inoa.